menganalisis perkembangan kognitif kanak-kanak mengikut teori Piaget serta menjustifikasi kesahihan teori Piaget atas kanak-kanak

1. 1
1.0 Pengenalan
Penulisan akademik ini mengenali pemerhatian atas seorang kanak-kanak yang
berumur 11 tahun dalam aspek perkembangan kognitif dan cara-cara guru dapat membantu
kanak-kanak tersebut dalam perkembangan kognitif.
Menurut Berk (2006), proses kognitif merupakan proses dalaman dan hasilan minda
yang membawa kepada pengetahuan. Proses ini merangkumi segala aktiviti mental, yakni
mengingat, membuat perwakilan symbol, mengkategori, menyelesaikan masalah, mencipta,
berkhayal dan daya imaginasi.
Jean Piaget (1896-1980) merupakan tokoh psikologi yang amat berpengaruh dalam
kajian perkembangan kognitif dan bahasa kanak-kanak. Piaget percaya bahawa pemikiran
kanak-kanak berkembang mengikut satu siri urutan yang berperingkat-peringkat. Peringkat
perkembangan kognitif bergerak sehala yang terdiri daripada empat peringkat, dan setiap
peringkat mempunyai ciri perkembangan yang berbeza.
Peringkat Perkembangan
Kognitif Kanak-kanak
Ciri Perkembangan
Peringkat Sensori Motor
(lahir-2 tahun)
-belajar melalui pengalaman sensori
-menggunakan tindakan fizikal-daripada tindakan secara refleks,
ulangan kepada tindakan yang lebih terancang
Peringkat Praoperasi
(2-7 tahun)
-menggunakan bahasa dan imej untuk mewakili kefahamannya
-pemikiran simbolik
-pemikiran intuitif
-bersifat egosentrik
Peringkat Operasi Konkrit
(7-11 tahun)
-mampu membuat penaakulan logik
-masih terikat kepada objek/peristiwa yang konkrit
-memahami prinsip kekekalan
-menguasai konsep klasifikasi, seriasi dan kebalikan
Peringkat Operasi Formal
(12 tahun – dewasa)
-berfikir secara saintifik
-dapat menaakul secara abstrak
-idealistik dan logikal
-berminat isu-isu sosial dan identiti diri
Jadual 1: Jadual teori peringkat-peringkat perkembangan kognitif kanak-kanak Jean Piaget.

2. 2
2.0 Pengelolaan Pemerhatian ke atas Seorang Kanak-kanak
Pemerhatian atas kanak-kanak yang berumur 11 tahun dalam perkembangan kognitif
dijalankan di Pusat Tuisyen ASM pada 30 Ogos 2017. Tempoh pemerhatian adalah 30 minit.
Kanak-kanak tersebut belajar di SJK( C ) dalam Tahun 5. Beberapa ujian menguji ciri-ciri
perkembangan kognitifnya telah dijalankan seperti berikut:
Jenis aktiviti Soalan pemerhati Jawapan kanak-
kanak
1) Ujian egosentrisme
menggunakan teori ujian tiga
bukit (Piaget dan Inhelder,
1969)
Menurut pemerhatian anda, adakah
patung beruang koala dapat melihat
patung angkasawan itu?
Tidak. Kerana kubus
besar di depan patung
beruang koala telah
menghalanginya
melihat patung
angkasawan itu.
2) Kekekalan isi padu cecair
(Piaget, 1970)
Kedua-dua gelas air ini mempunyai
air yang sama banyak. Sekarang
saya menuangkan salah satu gelas
air ke dalam gelas yang lebih besar
dan pendek ini. Adakah setiap gelas
mempunyai air yang sama banyak?
Tidak. Gelas yang lebih
tinggi mempunyai lebih
banyak air.
3) Ujian konsep kebalikan
dalam aktiviti kekekalan isi
padu cecair
(Tindakan fasilitator: air dituang
semula ke dalam gelas asal.)
Adakah kedua-dua gelas mempunyai
air yang sama banyak?
Oh...ya.
4) Kekekalan nombor
(Piaget, 1970)
Adakah setiap baris mempunyai
bilangan syiling yang sama?
(Syiling-syiling di baris pertama
dijarakkan oleh pemerhati)
Sekarang, manakah yang
mempunyai lebih syiling atau kedua-
dua barisan mempunyai nombor
Ya.
Barisan yang lebih
panjang mempunyai
syiling yang lebih

3. 3
syiling yang sama? banyak.
5)Kekekalan pepejal (Piaget,
1970)
Adakah setiap bebola mempunyai
doh yang sama?
(Pemerhati menguli satu bebola ke
bentuk panjang )
Sekarang, adakah setiap bentuk ini
mempunyai doh yang sama atau
satu mempunyai doh yang lebih?
Ya.
Bentuk panjang
mempunyai doh yang
lebih banyak.
6) Kekekalan ruang (Piaget,
1970)
Adakah setiap lembu diberikan
jumlah rumput yang sama?
(Pemerhati menjarakkan kepingan
rumput di gambar II)
Sekarang, adakah setiap lembu
mempunyai jumlah rumput yang
sama atau satu mempunyai lebih?
Ya.
Lembu di gambar II
mempunyai jumlah
rumput yang lebih.
7) Kebolehan mengklasifikasi
objek (Piaget)
1. Mana lebih banyak, bunga biru
atau bunga merah?
2. Mana lebih banyak, bunga biru
atau bunga?
1. Bunga biru.
2. Bunga biru.
8) Penaakulan secara abstrak
dan logikal
(Rujuk Gambar 6 dalam Lampiran
muka surat i)
8. “can’t, because
feather is soft.”
9. “can’t, because ruler
is not sharp enough.”
Jadual 2: Jadual jenis aktiviti dan respon kanak-kanak mengikut aktiviti ujian.

4. 4
3.0 Hasil Pemerhatian
Berdasarkan respon kanak-kanak tersebut dalam ujian egosentrisme menggunakan
teori ujian tiga bukit (Piaget dan Inhelder, 1969), kanak-kanak tersebut tidak lagi berfikir
egosentrik dan boleh menerima pandangan orang lain. Menurut Piaget, pemikiran kanak-kanak
peringkat praoperasi (2-7 tahun) bersifat egosentrik, iaitu belum dapat membezakan antara
pandangan sendiri dengan pandangan orang lain. Perkembangan kognitif kanak-kanak tersebut
telah melepasi peringkat praoperasi.
Menurut Piaget, kanak-kanak yang berumur 7 hingga 11 tahun berada dalam peringkat
operasi konkrit. Kanak-kanak dalam lingkungan umur ini dapat membuat penaakulan logik
tetapi masih terikat kepada objek/peristiwa yang konkrit serta memahami prinsip kekekalan,
menguasai konsep klasifikasi, seriasi dan kebalikan.
Tetapi teori ini tidak dapat diaplikasikan dalam keadaan kanak-kanak yang diperhatikan.
Kanak-kanak tersebut belum meguasai konsep kekekalan walaupun dia berumur 11 tahun. Dia
belum memahami bahawa sesuatu objek yang mengalami perubahan ketara masih mempunyai
sifat yang sama. Buktinya, kanak-kanak tersebut memberikan jawapan yang pasif dalam semua
ujian konsep kekekalan dari aspek kekekalan isi padu, nombor, pepajal dan ruang walaupun
telah dinyatakan dahulu bahawa semua objek mempunyai kuatiti yang sama.
Menurut Piaget, seriasi dan mengklasifikasi ialah dua aspek perkembangan kognitif
yang diperlihatkan pada peringkat akhir operasi konkrit. Tetapi, teori ini tidak boleh diaplikasikan
dalam situasi kanak-kanak tersebut. Jawapannya bahawa bunga biru lebih banyak daripada
bunga telah menunjukkan dia belum menguasai kebolehan mengklasifikasi bunga mengikut
kategori dan subkategori. Perkembangan kognitifnya belum mencapai tahap mengaplikasikan
penaakulan logikal dalam proses penyelesaian masalah.
Menurut Piaget, peringkat operasi formal bermula pada umur 11 atau 12 tahun dan
berterusan hingga ke umur dewasa. Dalam peringkat ini, kanak-kanak awal remaja berfikir
secara saintifik, dapat menaakul secara abstrak, idealistik dan logikal serta menunjukkan minat
terhadap isu-isu sosial dan identiti diri.
Namun, kanak-kanak yang diperhatikan menjawab bahawa bulu tidak mungkin
memecahkan kaca dan pembaris tidak mungkin memotong salmon dalam ujian menguji
penaakulan abstrak dan logikal. Jawapannya telah menunjukkan perkembangan kognitifnya
masih belum mencapai peringkat operasi formal walaupun dia sudah berumur 11 tahun. Dia

5. 5
belum boleh menaakul secara abstrak dan logikal. Fikirannya masih terikat tentang alam
kenyataan (realiti).
Kesimpulannya, perkembangan kognitif kanak-kanak yang diperhatikan tidak selaras
dengan teori peringkat-peringkat perkembangan kognitif Piaget. Teori itu tidak boleh
diapplikasikan dalam setiap kanak-kanak. Ini telah menunjukkan kadar perkembangan kognitif
setiap kanak adalah berbeza walaupun mereka melalui peringkat perkembangan yang sama.
4.0 Cara Membantu Kanak-kanak Tersebut
Menurut teori zon perkembangan proksimal Vygotsky, perkembangan kognitif kanak-
kanak dapat dipertingkatkan dan diperkukuhkan melalui interaksi mereka dengan individu-
individu yang lebih berkebolehan. Maka, guru berperanan mustahak dalam membantu
mempertingkatkan perkembangan kognitif kanak-kanak yang kadar perkembangan kognitifnya
agak lambat seperti kanak-kanak yang diperhatikan.
Antara cara yang boleh dilakukan oleh guru untuk membantu kanak-kanak tersebut
menguasai konsep kekekalan objek ialah menjelaskan konsep kekekalan kepadanya selepas
dia memberi jawapan yang pasif dalam setiap ujian menguji kekekalan objek. Contohnya
selepas ujian kekekalan isi padu, guru hendaklah menjelaskan kepadanya bahawa walaupun
air dituangkan ke dalam gelas yang pendek dan besar, jumlah isi padu air masih sama dengan
air di dalam gelas yang lain.
Cara ini akan dapat mencetuskan proses asimilasi dan akomodasi dalam mindanya,
seterusnya memerluas skema kognitif sedia ada dan membolehkan skema kognitif yang baharu
dibina berdasarkan teori Piaget. Selain itu, penggunaan bahan konkrit dalam ujian membantu
kefahamannya kerana dia masih belum boleh berfikir secara abstrak.
Selepas itu, guru boleh menjalankan eksperimen menguji konsep kekekalan kanak-
kanak tersebut mengikut urutan tempoh masa. Contohnya, guru boleh menjalankan
eksperimen-eksperimen menguji kekekalan objek kanak-kanak tersebut sebanyak tiga kali
dalam seminggu, setiap kali menguji kekekalan dalam aspek yang berbeza. Selepas beberapa
minggu, guru hendaklah menguji semula kanak-kanak tersebut untuk mengenal pasti bahawa
dia telah menguasai konsep kekekalan dengan menyeluruh.
Setelah kanak-kanak tersebut menguasai konsep kekekalan, guru boleh memberikan
latihan mengklasifikasi objek kepada kanak-kanak tersebut. Latihan itu boleh dilakukan melalui

6. 6
persoalan guru terhadapnya dengan menggunakan bahan maujud. Contohnya, kanak-kanak
tersebut dikehendaki mengelaskan guli biru dan guli merah mengikut kategori dan subkategori.
Cara ini akan meningkatkan kebolehan mengklasifikasi objek kanak-kanak tersebut.
Selepas kanak-kanak tersebut menguasai konsep kekekalan dan kebolehan
mengklasifikasi objek, guru boleh menyediakan beberapa soalan melibatkan penaakulan
abstrak dan logikal yang mudah kepadanya seperti soalan-soalan dalam ujian menguji
penaakulan abstrak dan logikal dalam pemerhatian. Cara ini akan membantunya membentuk
penaakulan abstrak dan logikal yang penting dalam matapelajaran Matematik pada peringkat
pembelajaran seterusnya.
5.0 Kesimpulan
Walaupun Piaget merupakan tokoh agung dalam bidang psikologi, teorinya tidak
sentiasa betul. Setiap kanak-kanak mengalami perkembangan kognitif dengan kadar yang
berbeza walaupun mereka melalui peringkat perkembangan yang sama. Guru berperanan
penting dalam membantu mempertingkatkan perkembangan kognitif kanak-kanak.
(1299 patah perkataan)

7. 7
Bibliografi
Halizmzah & Samuel, J. N. (2009). Siri pendidikan perguruan perkembangan kanak-kanak
(edisi kedua). Selangor, Malaysia: Kumpulan Budiman.
Wong, K. W. (2013). Siri pendidikan guru perkembangan kanak-kanak. Selangor,
Malaysia: Oxford Fajar.
Wong, K. W., Mohamad Isa Azis & Rafidah Ruhani. (2016). Siri pendidikan guru
perkembangan kanak-kanak (edisi kedua). Selangor, Malaysia: Oxford Fajar Sdn. Bhd.