2. Öğretim Araç-Gereçlerinin Seçimi
Öğretim araçları, "bilginin öğrenene ulaştırılabileceği farklı yollar
ve ortamlar" olarak tanımlanabilir (Heinich ve diğerleri, 1996,
s.3).
Birinci bölümde açıklandığı gibi, öğretim aracı bir iletişim kanalı;
kaynakla (öğretmen) öğrenciler (alıcılar) arasında bilgi
paylaşımına imkan sağlayan ortamdır.
Öğretim materyalleri ise, farklı araçlarla sunulan bilgiler,
mesajlar, malzemelerdir.
3. Ancak, unutmamak gerekir ki bir öğretim aracı ne
kadar mükemmel olursa olsun, mesaj kötü
tasarlanmışsa öğrenme açısından hiçbir yararı
olmayacaktır.
Aynı şekilde, eğer mesaj çok iyi tasarlanmış fakat
yerinde ve etkili sunulmamışsa, benzer olumsuz
sonuçlar meydana gelecektir.
4. Öğretim araç-gereçlerinin seçimini etkileyen birçok faktör vardır.
Bunlar:
–Öğretim hedefleri,
–öğretim yöntemi,
–öğrenci özellikleri (görsel-işitsel tercihleri, öğrenme düzeyleri, vs.),
–öğretim ortamı (büyüklüğü, araç-gereç kullanımına elverişliliği),
–araçların özellikleri,
–gereçlerin tasarım özellikleri,
–öğretmenlerin tutumları, becerileri ve maliyet, zaman,
–elde edebilme gibi sınırlamalar.
5. Öğretmen trafik konusu ile ilgili bilgi ve
becerilerin en iyi, her bir öğrencinin bilgi,
deneyim ve görüşlerini diğer öğrencilerle
paylaştığı grup tartışması yoluyla
kazanılabileceğini;
6. Bu süreçte, örnek bir olayı içeren bir film
göstermenin, tartışma sırasında ortaya
çıkacak önemli nokta, ilke ve kuralları tahtaya
yazmanın veya bunları bir tepegöz saydamı
üzerinden perdeye yansıtmanın uygun
olacağını düşünüyor.
7. Öğretim Araç-Gereçlerinin Seçimi
Bir Örnek
Öğretim içeriğine uygun bir film var mı? Bu film hangi
formatta hazırlanmış (8 mm., 16 mm., videoteyp)? Filmin
gösterilmesi için gerekli film makinesi veya videoteyp var mı?
Eğer varsa, film ücretsiz olarak elde edilebilir mi? Satın
alınması gerekiyorsa maliyeti nedir?
8. Öğretim Araç-Gereçlerinin Seçimi
Bir Örnek
Eğer satın alınabilecekse:
–filmdeki bilgiler doğru ve güncel mi?
–filmde herhangi bir önyargı var mı?
–film öğrenci ilgisini çekiyor mu?
–film, öğrencilerin aktif katılımını sağlayacak nitelikte m
–filmde sunulan bilgiler, bilgilerin aktarım hız ve mikta kullanılan kavramlar
öğrencilerin düzeyine uygun mu?
–film, öğretim ilke ve yöntemlerine uygun hazırlanmış mı?
Eğer bu soruların cevabı evet ise, öğretmenin materyali geliştirmesine gerek
yoktur. Ne tür ve hangi amaç için kullanılırsa kullanılsın öğretmenin ilk tercihi var
olan materyallerden amaca uygun olanını seçmek olmalıdır.
9. Öğrencilerin istendik davranışları kazanmalarına
yardımcı olacak bir materyal bulunmadığında ise
(öğretmenin ikinci seçeneği), var olan materyalleri
amaca uygun hale getirmek için gerekli değişiklikleri
yapmak olmalıdır.
10. Örneğin, eğer filmdeki seslendirme öğrenci düzeyine
uygun değil ve/veya filmde bazı gereksiz bilgi ya da
detaylar varsa, filmin sesi kapatılarak seslendirme
öğrenci düzeyine uygun olarak öğretmen tarafından
yapılabilir; filmin bütünü yerine sadece öğretim
amaçlarına uygun yerleri gösterilebilir.
11. Eğer uygun bir öğretim materyali seçmek veya var olan öğretim
materyali üzerinde değişiklik yapılarak uygun hale getirmek
mümkün değil ise, öğretmen uygun materyali kendisi
geliştirmelidir.
Materyali üretebilmek için yeterli zaman ve araç-gereç var mı?
Eğer varsa, materyalin üretimi için gerekli bilgi ve beceriye sahip
miyim? ya da başka biri bana yardımcı olabilir mi?
12. Ortam Özellikleri ve Araç-Gereç
Seçimi
Araç-gereç seçimini etkileyen önemli kriterlerden biri de,
öğretim ortamının büyüklüğü, niteliği ve öğrenci sayısıdır.
Öğretim için seçilen ortam, öğretimin kalitesini doğrudan
doğruya etkiler, çünkü bazı konular en iyi sınıf ortamında,
bazıları laboratuar ortamında ve bazıları da bireysel
çalışma materyalleriyle öğretilebilir/öğrenilebilir
13. Sınıflar büyüklük, şekil, ışıklandırma, oturma düzeni
vs. bakımından birbirlerinden farklılık gösterebilir.
Bu faktörler, yöntem ve araç-gereçlerin kullanımını
etkileyecektir.
Örneğin, tepegöz büyük salonlarda, kalabalık öğrenci
gruplarıyla kullanılabilir. Aynı şeyi televizyon için
söylemek zordur.
14. Atölye ortamı öğrencilerin becerileri gerçek bir iş ortamında
tecrübe edinmesi gerektiğinde kullanılır. İyi bir atölye
ortamı mümkün olduğunca gerçek iş ortamına
benzemelidir.
Bireysel çalışma ortamı, her bir öğrenciye konuyu istediği
zaman öğrenme fırsatı verir. Bunun yanında, bazı
öğrenciler normal eğitim programında sunulan çalışma ve
uygulama zamanından daha fazlasına ihtiyaç duyabilirler.
15. Öğretim için en anlamlı ilke, yöntem ve araç-gereçlerin
kullanımı planlanabilir, ancak var olan ortam bunların
kullanımını sınırlıyorsa, öğretimin başarılı olması
zorlaşacaktır.
Sosyal bilgiler dersinde güneş tutulması ile ilgili var olan bir
video-kaseti kullanabilmek için video aracına, televizyona ve
elbette prize ihtiyaç vardır. Eğer priz yoksa, filmi göstermek
mümkün değildir.
16. Öğretim Hedefleri ve Araç-Gereç
Seçimi
Bir davranışın öğretiminde çok yararlı olan bir gereç,
başka bir davranışın öğretimi için uygun olmayabilir.
Ayrıca, belirli bir davranışın öğretimi ve öğrenilmesinde
kullanılabilecek en iyi, tek bir gereçten bahsetmek de
mümkün değildir, fakat aynı derecede etkili olabilecek
birkaç seçeneğe indirmek mümkündür.
17. Bilişsel Davranışlar ve Araç-Gereç Seçimi
Sözel Bilgi
Sözel bilgilerin öğretiminde kullanılabilecek araçlardan biri
yazılı materyallerdir.
Ana fikirlerin hatırlanmasını kolaylaştırmak, öğrencilerin
ilgisini çekmek için görseller kullanılmalıdır
Grafikler sözel bilgilerin organizasyonu ve aralarındaki
ilişkileri göstererek öğrencilerin bilgiyi anlama ve
hatırlamalarını kolaylaştırır
18. Bilgisayar alıştırma programları öğrenilmiş sözel
bilgilerin pekiştirilmesi amacıyla kullanılabilir.
Ses kayıtları, öğretimin bireyselleştirilmesi açısından
ucuz ve mesajın istenildiği kadar tekrarlanmasına
imkan sağladığından sözel bilgilerin öğretiminde
yararlı bir araçtır.
19. Bilişsel Davranışlar ve Araç-Gereç Seçimi
Ayırt Etme Becerileri
Gerçek eşyaların kullanılması, ayırt etme becerilerinin
öğretiminde etkili bir yaklaşımdır.
Eşyaların modelleri ya da resimleri de ayırt etme becerilerinin
öğretiminde etkili olarak kullanılabilir.
Eğer öğrenci sayısı fazla ise, ayırt edilecek kavram ya da
eşya ile ilgili örnekler tepegöz ya da slayt kullanılarak
perdeye yansıtılabilir.
20. Eğer renk ayırt edilecek nesnelerin önemli bir özelliği ise,
materyallerin tasarımında kesinlikle kullanılmalıdır.
Sesler arasındaki farkın öğretiminde gerçek sesler ya da
bunların kayıt edildiği kasetler kullanılmalıdır.
21. Bilişsel Davranışlar ve Araç-Gereç Seçimi
Kavram Öğrenme
Mümkünse kavramla ilgili gerçek örnekler kullanılmalıdır.
Resimler, gerçek eşyaların yerine kullanılabilir ve bazen
elde etmesi ve kullanması daha kolaydır.
Hareketli resimler ve videolar önemli bir özelliği hareket
olan kavramların öğretiminde etkilidir.
22. Bilgisayar simulasyon programları etkili bir araçtır.
Örneğin dört silindirli bir motorun çalışma şekli hareketli
olarak bilgisayarda gösterilebilir ve öğrenci tepkileri
anında alınabilir.
Soyut bazı kavramlar modeller ve görsel analojilerin
kullanılmasıyla açık hale getirilebilir.
23. Bilişsel Davranışlar ve Araç-Gereç Seçimi
Kural Kullanma Becerileri
Kurallar oldukça yapılandırılmış ve aşamalı olduklarından,
diyagramlar, akış şemaları ve algoritma türü materyallerin kullanımı
kural kullanma becerilerinin öğretiminde yararlıdır.
Bu materyaller yazı tahtası üzerinde ya da tepegöz saydamlarıyla
gösterilebilir.
Bilgisayar destekli öğretim yazılımları matematik ve dil öğretiminde
kural becerilerinin kazandırılmasında etkili olarak kullanılabilir.
24. Bilişsel Davranışlar ve Araç-Gereç Seçimi
Problem Çözme Becerileri
Materyaller matematik problemlerini içeren yazılı materyaller
olabileceği gibi sunulan farklı problemleri çözümü için farklı
kuralların kullanımını gerektiren karmaşık bilgisayar
programları da olabilir.
Sınıfta tartışılan problemle ilgili öğrenci fikirleri sentez ve
değerlendirme için yazı tahtasına yazılabilir.
25. Psikomotor Davranışlar ve Araç-Gereç Seçimi
Psikomotor becerilerin öğretiminde hareket
gösteren araçlar yararlıdır.
Film ve video bölümleri kritik hareketlerin detaylı
olarak algılaması açısından çok hızlıdır.
Hareketsiz filmler ya da yavaşlatılmış filmler bu
problemi çözebilir.
26. Videolu mikro öğretim tekniği - öğretmen beceriyi
gösterir, gösteri videoya çekilir ve yeniden incelemek
için oynatılır- yararlı bir geri bildirim metodudur.
Hareketsiz resimler, hareketli film yerine kullanılabilir.
Ancak, hareketsiz resimler psikomotor becerilerin
geliştirilmesinde hareketli resimler kadar etkili değildir.
27. Duyuşsal Davranışlar ve Araç-Gereç Seçimi
Duyuşsal davranışların nasıl öğrenildiğine yönelik araştırmalara
göre, en etkili yöntemlerden biri yaptıklarından dolayı
ödüllendirilen ve saygı duyulan birini gözlemektir.
Çünkü, bu durumda bireyin benzer bir durumda aynı seçimi
yapma ihtimali artar.
Bu nedenle, duyuşsal davranışların kazandırılmasına yönelik
öğretim insan modeline dayalı olmalıdır.
28. Sınıfa konuşmak üzere uygun kişiler davet edilebilir veya bu
kişilerin konuşmaları bir videoya çekilerek sınıfta öğrencilere
izlettirilebilir.
Hareketsiz resimler daha az etkili olmakla birlikte, tartışmayı
başlatmak amacıyla kullanılabilir.
Uygun tutumların geliştirilmesi için bireyler hakkında yazılmış
materyallerin okunması, ses kayıtlarının dinlenmesi de etkili bir
yöntemdir.
29. Araç-Gereçlerin Özellikleri
Araç-gereç seçimini etkileyen en önemli değişkenlerden biri
de araç-gereçlerin özellikleri, avantaj ve dezavantajlarıdır.
Ele alınan araçların özellikleri ve seçiminde kullanılabilecek
bir kontrol listesi kitapta verilmiştir.
–Bkz. Şekil 6.1, sf.101 ve Bkz. Şekil 6.2, sf.102
30. Sınıf Ortamının Düzenlenmesi
Sınıf ortamının düzenlenmesi (masa, sıra ve araç-gereçlerin
yerleştirilmesi) öğretimin niteliğini etkileyen önemli bir
unsurdur.
Sınıf ortamının düzenlenmesini etkileyen birçok faktör vardır:
öğrenci sayısı, sınıfın büyüklüğü, sınıfın şekli, masa ve
sıraların sabit ya da yerlerinin değiştirilebilir olup olmadığı
gibi.
Öncelikle ne tür bir iletişim istediğinize karar vermeli ve buna
uygun bir sınıf düzeni planlamalısınız.
31. Geleneksel Oturma Düzeni
Geleneksel öğretim anlayışında genellikle tek yönlü bir
iletişim egemendir ve sınıflar bu anlayışa göre
düzenlenmiştir.
Sıraların önceden sabitlendiği sınıf düzeni yer
almaktadır.
Bu tür bir ortam kalabalık sınıflar için uygun olmakla
birlikte, tartışma gibi etkileşimli öğretim yöntemlerini
kullanmak zordur.
32. Katılımcılar arasında iletişimi biraz daha
artıran değiştirilmiş bir sınıf düzenlemesini
göstermektedir.
Hem bir önceki oturma düzeni hemde bu
oturma düzeni de öğretmen merkezlidir.
33. U-Şekli Oturma Düzeni
U-Şekli düzenleme, öğrencilerin gizlenmesini zorlaştırır,
iletişim ve katılımı artırır.
Bu düzenleme 20 ya da daha az kişiden oluşan ve
taşınabilir sandalye, sıra ya da masaların olduğu sınıflarda
kullanılabilir.
Ayrıca, "U" oturma düzeni, bütün görsel araçların kullanımı
için uygundur.
34. Yuvarlak/Dikdörtgen Masalar
Öğrencilerin yuvarlak ya da dikdörtgen bir masa
etrafında, masanın öğretmen ve araç gereçlere
yakın kısmı açık kalacak şekilde 4-6 kişilik küçük
gruplar halinde oturtulması hem küçük grup
çalışmaları, hem katılım, hem de diğer öğrenciler
ve öğretmenle etkileşimi artıran bir düzenlemedir.
35. Ancak, bu düzenlemede grup içi ve gruplar arası
etkileşimden dolayı sınıf kontrolünü kaybetmek ve
zaman kaybı gibi sorunlar yaşanır.
Bu düzenlemenin etkili olabilmesi için öğrencilerde
grup bilincinin oluşturulması gerekmektedir.