1. TÜRKİYE’DE ANNE -
ÇOCUK SAĞLIĞI
Uz. Dr. A. EMEL ÖNAL
İstanbul Tıp Fakültesi Halk Sağlığı
Anabilim Dalı
2. • Anne sağlığı ve çocuk sağlığı
birbirini etkileyen durumlar
olup, nüfusun büyük kesimini
ilgilendirdiği, ülkelerin
gelişmişliğini ve genel sağlık
durumunu yansıttığı için Halk
Sağlığı’nın da temel
konularındandır.
3. • Anne ve çocuklar Türkiye
nüfusunun % 58.9 unu
oluşturmaktadır.
- 0-4 yaş grubu nüfusun % 10.2 si,
- 0-14 yaş grubu % 31.5 i,
- 15 - 49 yaş kadın nüfus nüfusun
% 27.4 üdür.
4. • Anne sağlığını etkileyen anneye ait
faktörler, annenin doğumdaki yaşı,
doğum sayısı, gebelik aralığı gibi
doğurganlık özellikleri ile genel
sağlık durumudur.
• Çevresel faktörler ise anneye ait
faktörleri de etkileyen ülkenin
sağlık sistemi, politikası, yasaları,
eğitim politikaları, sosyo-ekonomik
durumu ve kadının toplumdaki
statüsüdür.
6. • UNICEF 2001 verilerine göre
Türkiye’de her yıl 100 000 canlı
doğumda 130 anne ölümü
meydana gelmektedir.
• Anne ölümleri en sık kanamalar,
toksemiler, infeksiyonlar ve
düşük komplikasyonları
nedeniyle olmaktadır.
8. • T.C. Sağlık Bakanlığı’nın Teşkilat ve
Görevleri Hakkında Kanun
Hükmünde Kararname’ye göre
annenin ve çocuğun beden ve ruh
sağlığının korunmasını ve evli
kadınların doğum öncesi ve sonraki
bakımlarını sağlamak, Ana Çocuk
Sağlığı(AÇS) ve Aile
Planlaması(AP) Genel
Müdürlüğü’nün görevlerindendir.
9. • 1998 TNSA sonuçlarına göre
son beş yılda gerçekleşen
doğumlardan bu yana geçen
ortanca ay sayısı 37.0 dir.
• Doğumların % 26.7 si evde, %
19.4 ü sağlık personeli yardımı
olmadan yapılmıştır.
10. Tablo1. Türkiye’de doğumlara yardım eden kişi
(1)
Hekim Ebe- Ara Akraba Kendi
hemşire Ebesi /Diğer kendine
Kent 46.9 38.1 7.2 4.0 0.5
Kır 24.3 44.4 15.7 13.6 1.3
Batı 63.9 28.4 3.4 3.2 0.3
Güney 34.7 51.5 9.6 3.1 0.7
Orta 38.6 51.4 4.4 4.8 0.8
Kuzey 39.7 50.0 7.1 2.2 0.3
Doğu 16.7 35.6 25.7 19.6 1.5
Toplam 40.1 40.5 10.4 7.6 0.8
11. • Annelerin son beş yıl içinde
yaptıkları doğumların % 56
sında bir komplikasyonla
karşılaştıkları görülmektedir.
• Doğumda ve öncesinde bakım
alanlarda uzun ve zahmetli
doğum, kasılmalar, vajinal
infeksiyon ve aşırı kanama
bakım almayanlara göre daha
azdır.
12. Tablo 2 . Türkiye’de doğum
komplikasyonları ( 1 )
Sancı Kanama Vajinal Kasılma
infeksiyon
Anneye doğum öncesi
ve doğumda tıbbi bakım
Var 34.5 13.9 17.2 24.4
Yok 42.0 25.1 33.7 31.6
Toplam 37.0 16.4 21.0 25.2
13. • Türkiye’de her yıl 2 milyona yakın
kadın gebe kalmakta, bunların % 23.2
si düşük, % 1.5 i ölüm ile
sonuçlanmaktadır.
• Yaşayan çocukların % 42.7 si
doğumdan sonraki bir yıl içinde
ölmektedir.
• Bebeklerin ancak % 59.2 si,
çocukların % 70.2 si
izlenebilmektedir.
15. • Perinatal ölüm nedenleri erken
fetal ölüm, konjenital anomali,
prematürite, asfiksi ve diğer
nedenlerdir. Gebeliklerin
izlenmesi ve uygun koşullarda
yapılan doğum ile bu nedenlerin
çoğu önlenebilir.
• Neonatal ölüm nedenleri içinde
perinatal nedenler ve pnömoni,
ishal gibi önlenebilir
infeksiyonlar yer almaktadır.
16. Tablo 3. Türkiye’de temel özelliklere göre
neonatal, postneonatal, bebek, çocuk ve beş yaş
altı ölüm hızları (binde)
17. • Anneye ait faktörlerin yanısıra
çocuğun sağlığını etkileyen çocuğa
ait faktörler, çocuğun yaşı,
cinsiyeti, doğum ağırlığı, kaçıncı
çocuk olduğu, konjenital veya
sistemik hastalığı olup olmadığıdır.
• Özellikle postneonatal dönemden
başlayarak çevresel faktörler çocuk
sağlığını etkileyen başlıca
faktörlerdir.
18. Tablo 4. Türkiye’de demografik özelliklere göre
neonatal, postneonatal, bebek, çocuk ve beş yaş
altı ölüm hızları (binde)
19. Anne ve çocuk sağlığını korumada
• Aile planlaması • Yenidoğanın
kalıtsal hastalık
• Genetik taraması
danışma • Bebek ve
• Annenin çocukların
infeksiyonlardan aşılanması
korunması ( kızamık, • Beslenme
kızamıkçık, tetanoz vbg )
• Uygun çevre
• Gebelikte ve
doğumda sağlık • Sosyal destek
personeli yardımı gereklidir.
20. Tablo 5. Türkiye’de temel özelliklere göre 12-23
aylık çocukların aşılanma durumu ( 1 )
21. • Düşük Doğum Ağırlıklı Bebek
Oranı anne ve bebek
beslenmesini beraber
değerlendiren önemli bir
ölçüttür.
• Türkiye’de Düşük Doğum
Ağırlıklı Bebek Oranı 1990 yılı
için % 8 dir.1998’de Dünya’da
bu oranın % 17 olduğu tahmin
edilmektedir.
22. • Düşük doğum ağırlıklı bebekler
normal ağırlıklı bebeklere göre
daha yüksek mortalite ve ciddi
morbidite riski altındadırlar.
• Bir yaşına geldiklerinde
malnütrisyonlu, beş yaşına
geldiklerinde bodur olma
olasılıkları daha yüksektir.
23. Şekil 4. Gelişmekte olan ülkelerde, beş yaşından
küçük çocuklarda başlıca ölüm nedenlerinin
malnütrisyonla ilişkisi,1995 ( 8 )
24. • 1996-1997’de Türkiye’de
çocukların (0-16 yaş) % 5.2 si
düşük kilolu,
• % 9.1i kronik malnütrisyonlu
( bodur ) dur.
• Çocuklarda akut malnütrisyon
( wasted ) sıklığı ise % 5.8 dir.
25. Şekil 5. Türkiye’de beş yaş altı çocukların
gelişimi (Yaşa göre (ay) ortalama Z-Skorları ) (1)
26. • Bebeğin anne sütü ile beslenmesi,
düşük ağırlıkla doğan çocukları
protein-enerji malnütrisyonundan
korur.
• Gelişmiş ülkelerde bile bebeklerin
ilk 4-6 ay anne sütüyle
beslenmeleri durumunda, solunum
yolu hastalıklarıyla,
gastrointestinal hastalıklar dörtte
bir oranında azalmaktadır.
27. • TNSA-98 e göre 4 aya kadar
olan dönemde sadece anne sütü
alan bebek oranı % 9.4, anne
sütü ve sadece su alan bebek
oranı % 30.8 dir.
• 1998’de Dünya’da 4 aya kadar
olan dönemde sadece anne
sütüyle beslenen bebek oranı %
35 olarak tahmin edilmektedir.
28. • Annenin ve bebeğin sağlığı
açısından gebelik ve laktasyon
dönemindeki kadınların iyot,
kalsiyum, A vitamini, demir, flor ve
B12 vitaminine gereksinimi vardır.
• A vitamini yetersizliği çocuklarda
kızamık ve ishal gibi
infeksiyonların şiddetini
artırmaktadır.
29. • 1995’te Ankara’da 9-17 ay
arasındaki bebeklerin % 30 unda
serum A vitamini düzeyi
düşüklüğü( < 20 mikrogram / dl ),
% 1.3 ünde ise A vitamini eksikliği
( < 10 mikrogram/ dl) saptanmıştır.
• A vitamini tükenmiş olarak doğan
çocukların, bu vitamine, 4-6 aylık
emzirmeden sonra anne sütünün
sağlayabileceğinden daha fazla
gereksinimleri vardır.
30. • Anne ve bebekteki iyot yetersizliği
ölü doğum, düşük, konjenital
anomali, düşük doğum ağırlığı ve
kretenizme yol açmaktadır.
• Türkiye % 9.7 lik bir oran ile
endemik guatr bölgesidir.
• 1974’te Türkiye’de gebelerin % 74
ünde, emziklilerin % 65 inde,
• 1989’da Ankara’da gebelerin %
37.5 inde anemi saptanmıştır.
31. • Annenin boyu, kilosu doğumdaki
riskleri tahmin etmede önemli
göstergelerdir.
• 1998 TNSA’a göre son beş yıl
içinde doğum yapmış kadınların
boy ortalaması 156.2±5.7cm., kilo
ortalaması 63.3±12.5kg.dır.
• Kadınlardan BMI’i 18.5 in altında
olanlar % 3( kronik yetersiz
beslenme ), 25 in üzerinde olanlar
% 52 (fazla kilolu), 30 un üzerinde
olanlar % 19 oranındadır.
32. • Günümüzde hem anneye hem de
çocuğa zarar veren diğer morbidite
nedenleri gebelik döneminde madde
bağımlılığı, kazalar, şiddet ve diğer
çevresel tehlikelerdir.
• Çocuk istismarı ( fiziksel, duygusal,
cinsel ), ihmali ve kent yoksulluğunun
sonuçları ise çocuk sağlığını tehdit
eden ve henüz yeterince
araştırılmamış konulardır.
33. • Bugün Türkiye’de sürdürülen
çabalar korunmayı ve birinci
basamak sağlık hizmetlerini
yükseltmeyi hedeflemektedir.
• 2002 yılında Sağlık
Bakanlığı’nın yürüttüğü Anne
ve Çocuk Ölümlerini Önleme
Programı bireyleri hastalanınca
bir sağlık kuruluşuna
başvurmaya çağırmaktadır.
34. Anne ve Çocuk Ölümlerini Önleme
Programı-2005 yılına kadar Ana Hedefler
• Ana Ölüm Hızını yüzbinde 40 a
indirmek
• 5 yaş altı çocuk ölüm hızını
binde 30 a indirmek
• Bebek ölüm hızını binde 20 ye
indirmek
• Bölgesel farklılıkları % 50
35. – Ara Hedefler:
• Doğum öncesi bakım hizmeti
alanların oranını % 90 a ulaştırmak
• Doğumların % 90 ının sağlık
kuruluşlarında veya sağlık
personeli tarafından yaptırılmasını
sağlamak
• Doğum sonu bakım hizmeti
alanların oranını % 90 a ulaştırmak
• Bebek ve çocuk izlem oranını % 90
a ulaştırmak
36. • Bağışıklama oranını % 90 a ulaştırmak
• 5 yaş altı beslenme bozukluklarını 1/3
oranında azaltmak
• Doğum yapılan tüm hastanelerin bebek
dostu hastaneler olmalarını sağlamak
• Tüm yenidoğanları fenilketonüri ve
hipotiroidi yönünden taramak
• Üreme çağındaki çiftler arasında etkili
aile planlaması yöntemi kullanımını %
70 e çıkarmak.
37. Türkiye’de anne-çocuk sağlığını iyileştirmek için
bugüne kadar yürütülen programlar
• Genişletilmiş Bağışıklama
• Akut Solunum Yolu
İnfeksiyonlarının Kontrolu
• İshalli Hastalıkların Kontrolu
• Anne Sütünün Teşviki
• Büyüme ve Gelişmenin İzlenmesi
• Fenil Ketonüri Tarama
• Güvenli Annelik Programlarıdır.
38. KAYNAKLAR
• 1-Türkiye Nüfus ve Sağlık Araştırması 1998.
Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü.
MEASURE DHS+Macro International Inc. Ankara,
1999.
• 2- Tümerdem Y. Halk Sağlığı I (Toplum Hekimliği)
İ.Ü.Basımevi, İstanbul, 1990.
• 3- T.C. Sağlık Bakanlığı. Anne ve çocuk ölümlerini
önleme programı, 2002.
• 4- UNICEF The state of the World’s children 2001.
• 5- Akın A, Özvarış ŞB, Ana sağlığı ve aile
planlaması. Halk Sağlığı( Temel Bilgiler )içinde
( Editörler : Bertan M., Güler Ç. ),Güneş Kitabevi,
Ankara, 1995, s:119-155.
39. • 6- T.C. Sağlık Bakanlığı, Dünya’da ve Türkiye’de
Sağlık Kalkınma ve Çevre Açısından Nüfus Sorunu.
( Editör : Akın A. ). AÇSAP Genel Müdürlüğü,
UNFPA,UNESCO, Ankara, 1995.
• 7- Güler M. Hekimler ve Tabip Odası Yöneticileri
için Mevzuat. Türk Tabipleri Birliği Merkez
Konseyi. 3. Baskı. Ankara, 2001.
• 8-DSÖ Dünya Sağlık Raporu 1998. ( Çeviri
Editörleri: MetinB, Akın A, Güngör İ ).
Ankara,1998.
• 9-Bertan M, Özcebe H. Çocuk, Nüfus ve Politikalar.
Halk Sağlığı( Temel Bilgiler )içinde ( Editörler :
Bertan M., Güler Ç. ),Güneş Kitabevi, Ankara,
1995, s:153-172.
40. • 10-Köroğlu E ( Proje Yöneticisi ), Ro-CODEC
Çocuklarda Kronik Hastalıkların Sıklığı Tarama
Çalışması 1996-1997. MedicoGraphics, Ankara,
1997.
• 11-Hatun Ş, Teziç T. Vitamin A status of healty
infants in Ankara, Turkey. Türk J Pediatr
1995:37:187-192.
• 12-Ayhan B, İnce N, Önal E, Tümerdem Y. Erişkin
erkeklerin guatr ile ilgili bilgi ve davranışları II. V.
Ulusal Halk Sağlığı Günleri, Beslenme Sorunları ve
Yasal Durum Bildiri Özet Kitabı, Isparta, 1997, s:
77.
• 13-Baysal A. Gebe ve emzikli annelerin
beslenmesi. XXXI. Türk Pediatri Kongresi Kitabı
içinde ( Editörler: İlter Ö, Arısoy N, Aydın A ).
Türk Pediatri Kurumu, 1995.
