1. AİLE PLANLAMASI VE
DANIŞMANLIĞI
Prof. Dr. Ahmet ÖZTÜRK

2. Amaç
Bu derste ;
Aile planlamasının kapsamı, toplumun aile
planlamasına bakış açılarındaki farklılıklar,
danışmanlığın basamakları ve danışmanın
özellikleri ile ilgili bilgi sahibi olunması
amaçlanmıştır

3. Hedefler
Bu dersin sonunda;
• Aile planlamasını ve amaçlarını tanımlayabilmeniz
• Toplumdaki aile planlamasıyla ilgili farklı görüşleri ve
yanlış inanışları kavrayabilmeniz,
• Ülkemizdeki ve dünyadaki aile planlaması yöntemlerinin
kullanılma durumunu, etkileyen faktörleri ve
danışmanlığın rolünü açıklayabilmeniz,
• Aile planlaması danışmanlığının basamaklarını KAYNAK
yaklaşımı ile sıralayabilmeniz ve
• İyi bir danışmanın sahip olması gereken özellikleri
sayabilmeniz hedeflenmektedir

4. • Aile planlaması denilince ilk
aklınıza gelenler ??????

5. • Aile Planlaması kısaca;
Ailelerin imkanları ve sağlık durumları
çerçevesinde, istedikleri zamanda ve
istedikleri sayıda çocuk sahibi olabilmelerine
yönelik çalışmalardır

6. Bireylerin ya da eşlerin;
* İstenmeyen gebeliklerden ve riskli
gebeliklerden korunmalarına
* İki doğum arasındaki süreyi düzenlemelerine
* Yaş, sağlık ve sosyoekonomik durumlarını
gözönüne alarak ne zaman ve ne kadar çocuk
sahibi olacaklarına karar vermelerine ve
* Çocuğu olmayan ailelerin çocuk sahibi
olma isteklerini gerçekleştirebilmelerine yardım
eden uygulamaların tümüdür.

7. Aile Planlamasının amaçları
• Yöntemler hakkında bilgi vermek ve
uygulanmasını sağlamak
• Riskli gebelikleri önlemek
* 18 yaşından küçük / 35 yaşından
büyüklerin gebe kalması
* iki gebelik arasında en az iki yıl geçmeyen
gebelikler
* dördüncüden sonraki gebelikler

8. Aile Planlamasının amaçları
• İstenmeyen gebelikleri önlemek
• Çocuk sahibi olamayan ailelere yardımcı
olmak
• Ana ve çocuk sağlığını iyileştirmek ve
• Topluma bedenen ve ruhen sağlıklı kişiler
kazandırmaktır

9. Neden karşı çıkılıyor ????
1. Nüfus Planlamasıyla karıştırma
2. Dini açıdan günah olduğu düşüncesi

10. NÜFUS PLANLAMASI
Doğumların kontrol edilmesi ve diğer bazı
yöntemlerle, ihtiyaca göre nüfusun
azaltılması, artırılması ya da sabit
tutulması için yapılan uygulamalardır.

11. Dünya Nüfusu
M.Ö. 8. yüzyıl 10 milyon
MİLAD 300 milyon
1830 1 milyar
1927 2 milyar (97 yıl)
1959 3 milyar (32 yıl)
1973 4 milyar (14 yıl)
1988 5 milyar (15 yıl)
1998 6 milyar (10 yıl)
2011 7 milyar (13 yıl)

12. Kişi başına düşen GSMH 2008-9
(Dünya Bankası)
Lüksemburg 105,044 ABD Doları
Norveç 79,089
Katar 69.754
İsviçre 63.629
Kuveyt 54,260
Japonya 39.700
Suudi Arabistan 14,540
Türkiye 8,215
Brezilya 8.121
Çin 3.744
Yemen 1.118
Hindistan 1.134
Tanzanya 509
Afganistan 405
Nijer 352
Burundi 160

13. Kişi başına düşen GSMH ve Toplam
Doğurganlık Hızları (TDH-2010 )
Lüksemburg 105,044 ABD Doları 1.78
Norveç 79,089 1.77
Katar 69.754 2.44
İsviçre 63.629 1.42
Kuveyt 54,260 2.70
Japonya 39.700 1.27
Suudi Arabistan 14,540 2.35
Türkiye 8,215 2.15
Brezilya 8.121 2.19
Çin 3.744 1.79
Yemen 1.118 4.81
Hindistan 1.134 2.68
Tanzanya 509 4.31
Afganistan 405 5.50
Nijer 352 7.68
Burundi 160 6.25

14. • Thomas Malthus 1798 yılında yayınladığı
“Nüfus Hakkında Bir Deneme” isimli
kitabında, evliliklerin geciktirilmesi ve
cinsel ilişkiden kaçınılmasını önermiş
• Malthus Teorisi :
Gıda vb. kaynak 1 2 3 4 … 9
İnsanlar 1 2 4 8 … 256

15. • Günah düşüncesi ??????
• Azl
• 1971 Rabat
• Kürtaj
• Diyanet İşleri Başkanlığı

16. Ülkemizde nüfusla ilgili ilk uygulamalar Atatürk
zamanında pronatalist bir politika
izlenmesiyle gerçekleştirilmiştir :
• Doğurganlığı artırmak için “düşük, ölü
doğum, aile planlaması, nüfus planlaması”
yapmak ve yaptırmak yasaklanmıştır.
• Erkekler için evlenme yaşı 17, kızlar için 15
olarak belirlenmiştir.
• Yaşayan 5 çocuğu olan anneler madalya ile
ödüllendirilmiş ve yaşayan 6 çocuklu aileler
vergiden muaf tutulmuşlardır.

17. • Ancak, 1955-60 arasında nüfus artış hızı
Binde 30’a yaklaşıp, istemli düşük ve
dolayısıyla ana ölümlerinde artış meydana
gelmeye başlayınca, 1958 yılında Dr.Zekai
Tahir Burak konuya dikkat çekmiş ve gebeliği
önleyici araç ve ilaç satımının serbest
bırakılmasını önermiştir

18. Ülkemizde Yıllara Göre Nüfus Artış Hızı
1927-1935 Binde 21.1
1935-1940 Binde 17.0
1940-1945 Binde 10.6
1945-1950 Binde 21.7
1950-1955 Binde 27.8
1955-1960 Binde 28.5
1960-1965 Binde 24.6
1965-1970 Binde 25.2
1970-1975 Binde 25.0
1975-1980 Binde 20.7
1980-1985 Binde 24.9
1990 Binde 17.0
2000 Binde 13.8
2010 Binde 11.0
2025 tahmini Binde 7.4

19. Toplam doğurganlık hızındaki değişim
1945-50 6.85
1950-55 6.54
1955-60 6.54
1960-65 6.10
1965-70 5.63
1978 4.33
1988 3.02
1998 2.61
2003 2.23
2008 2.15

20. 557 SAYILI NÜFUS PLANLAMASI
KANUNU
• T.B.M.M.‘de 10.4.1965 tarihinde kabul
edildi
• Kişilerin istediği zaman ve istedikleri
sayıda çocuk sahibi olma özgürlüğü
getirildi.

21. 2827 SAYILI NÜFUS
PLANLAMASI HAKKINDA
KANUN
• 1983 yılında kabul edildi
• 557 sayılı kanuna göre bazı yenilikler
getirildi

22. Bu yenilikler:
• Etkili aile planlaması yöntemlerinin uygulanmasında
sertifikalı ebe ve hemşirelerden de yararlanılması,
• Aile planlaması yöntemi olarak kadında ve erkekte
istek üzerine cerrahi sterilizasyon uygulanması,
• Gebeliklerin 10 haftaya kadar istek üzerine
sonlandırılması,
• Erken dönemde gebeliğin sonlandırılmasında,
sertifikalandırılmış pratisyen hekimlerden de (uzman
hekim denetiminde) yararlanılması,

23. 15-49 yaş evli kadınların yöntem
kullanma durumları (%)- 2008
TNSA
Herhangi bir yöntem
73.1
Herhangi bir modern yöntem 46.0
Her hangi bir geleneksel yöntem 27.1
Yöntem kullanmayanlar 26.9

24. Ülkemizde Gebeliği Önleyici Yöntem
Kullanımındaki Değişimler
1963 1978 1988 2003 2008
Korunan 22.0 44.1 63.4 71.0 73.1
* RİA 0.0 3.5 14.0 20.2 16.9
* Kondom 4.3 3.6 7.2 10.8 14.3
* Hap 1.0 4.9 6.2 4.7 5.3
* Geri çekme 10.4 19.4 25.7 26.4 26.3
* Diğer 12.0 12.7 10.3 8.9 10.3
Korunmayan 78.0 55.9 36.6 29.0 26.9

25. Bazı Ülkelerde Yöntem Kullanma Oranları (%)
Herhangi Modern En çok
Ülke bir yöntem yöntem kullanılan
DÜNYA 63.9 54.0 (Tüp L:20.2)
İngiltere 84.0 81.0 (hap:22.0)
Çin 83.8 83.3 (RİA:36.4)
İsviçre 82.0 77.5 (hap:34.1)
İsveç 78.0 72.0 (kondom:25.0)
ABD 76.4 70.5 (Tüp L:23.8)
Brezilya 76.7 70.5 (Tüp L:40.1)

26. Bazı Ülkelerde Yöntem Kullanma Oranları (%)
Herhangi Modern En çok
Ülke bir yöntem yöntem kullanılan
İran 72.9 56.0 ( hap:20.9)
Cezayir 64.0 50.1 (hap:44.3)
Mısır 56.1 53.9 (RİA:35.5)
Hindistan 48.2 42.8 (Tüp L: 34.2)
S.Arabistan 31.8 28.5 (hap:19.6)
Nijerya 15.3 8.6 (hap:2.4)
Afganistan 4.8 3.6 (hap:1.2)
Sierra Leone 4.3 3.9 (hap:2.5)

27. Temel özelliklere göre gebeliği önleyici
yöntemlerin halen kullanımı. Türkiye, 2008
Özellik Yöntem Modern Geleneksel
Yerleşim yeri
Kent 74.3 47.8 26.5
Kır 68.9 40.4 28.5
Bölge
Batı 76.3 48.2 28.1
Orta 75.5 48.8 26.7
Doğu 61.4 37.8 23.6
Eğitim
Eğitimi yok/İlk. 60.8 35.3 25.5
Lise + 76.7 55.3 21.4
Yaşayan çocuk
1-2 78.1 49.0 29.1
3-4 79.1 50.2 28.9
5+ 68.7 45.8 22.9

28. TNSA’ya Göre :
Halen evli kadınların % 63.5’i ileride başka
çocuk sahibi olmak istememektedir
YAŞAYAN BAŞKA ÇOCUK
ÇOCUK SAYISI İSTEMEYEN
1 ÇOCUKLU % 25.9
2 ÇOCUKLU % 74.5
3 ÇOCUKLU % 81.3
4+ ÇOCUKLU % 80.6
TÜM KADINLAR % 63.5

29. TNSA’ya (Türkiye Nüfus ve Sağlık Araştırması)
göre son 5 yılda doğum yapmış kadınların
% 20.1’i istemeden gebe kalmış ve doğum yapmak
durumunda kalmıştır
İstemişti Daha sonra istemişti İstememişti
Doğum Sırası
1. ÇOCUK 88.7 10.2 0.9
2. ÇOCUK 67.4 24.3 7.6
3. ÇOCUK 53.4 14.8 31.2
4. + ÇOCUK 37.1 5.9 56.3
GENEL 65.6 13.9 20.1

30. DANIŞMANLIK
• Herhangi bir konuda kişiye güvenilir,
bilgili ve konu hakkında ustalaşmış
kişiler tarafından bilgi, beceri verilmesi
ve kişinin bilinçlendirilerek kendi
düşüncesini oluşturabilmesine
-yönlendirici olmadan- yardım
edilmesidir.

31. TNSA 2008’e Göre;
Kullanılan yöntemin yan etkileri
konusunda bilgilendirilen…………………… % 50.2
Yan etkiler ortaya çıktığında ne yapması
gerektiği konusunda bilgilendirilen……… % 44.3
Diğer yöntemler konusunda bilgilendirilen…% 42.9

32. DANIŞMANLIĞIN ÖNEMİ
• KABULÜN ARTMASI
• UYGUN YÖNTEMİN GÖNÜLLÜ SEÇİMİ
• YÖNTEMİN ETKİLİ KULLANIMI
• DAHA UZUN SÜRE KULLANIM
• PERSONELİN ZAMANINI ETKİLİ VE
VERİMLİ KULLANMA

33. DANIŞMANLIK TÜRLERİ
(BASAMAKLARI)
– ÖN DANIŞMANLIK (Genel Danışma)
– YÖNTEME ÖZEL DANIŞMANLIK
– İZLEM DANIŞMANLIĞI

34. ÖN DANIŞMANLIK
(Genel Danışmanlık)
• Hangi yöntemin kullanılacağı
konusunda bir karar vermeden önce,
başvuran kişiye tüm kontraseptif
yöntemlerin ve klinikte verilen
hizmetlerin tanıtılmasıdır.

35. • Sıcak, yakın bir ilgi gösterilmeli ve iyi bir
ortam sağlanmalı
• Doğurganlık durumu, sosyo-ekonomik
durumu hakkında bilgiler alınmalı
• Aile planlaması ile ilgili önceki deneyimleri
öğrenilmeli
• Yöntemler, kişilerin duyduğu-bildiği ya da
ilgilendiği yöntemden başlayarak
tanıtılmalıdır.

36. YÖNTEME ÖZEL DANIŞMANLIK
• İlgi duyduğu yöntemler konusunda bilgi vermek,
başvuranının deneyimini paylaşmak,
• Uygun yöntem seçimi için yardımda bulunmak,
• Seçtiği yöntem hakkında detaylı bilgi vermek,

37. YÖNTEME ÖZEL DANIŞMANLIK
Gerekli fizik muayene ve laboratuvar incelemelerini
yaparak, seçilen kontraseptif yöntemin
uygunluğunu saptamak,
Yöntemin güvenli, etkili ve tatmin edici bir biçimde
kullanımı konusunda bilgilendirmek.

38. İZLEM DANIŞMANLIĞI
• Kişinin yöntemden memnuniyetini
saptamak,
• Yöntemin doğru kullanılıp kullanılmadığını
saptamak,
• Kişinin sorularını yanıtlamak,
• Varsa, kişilerin kuşkularını gidermek,
• Kullanılan yöntemin devamını sağlamak,

39. ETKİN BİR AP DANIŞMANININ
ÖZELLİKLERİ
1. GÜVENİLİR OLMALI; sır saklayabilmeli
2. BİLGİLİ OLMALI; AP yöntemleriyle ilgili
yeterli bilgiye sahip olmalı
3. BECERİKLİ OLMALI; eğitim ve iletişim
becerileri olmalı

40. DANIŞMANLIKTA BECERİ
NELERİ İÇERMELİDİR?
• Uygun beden dilinin kullanılması
– Jest ve mimikler,
– Yüz ifadesi, göz teması
– Uygun ses tonu ile hitap,
– Aceleci davranmama vb.

41. Güvenli ve uyumlu bir ilişki kurup devam
ettirilmesi
– Selamlama, danışmanın kendisini tanıtması
– Yüz yüze konuşma,
– Kişiye adı ile hitap etme,
– Soru sormasını teşvik etme,
– Kişiye sorular sorma vb.

42. • Kişinin danışmanlığı aldığından emin
olunması
– Bilgi almayı engelleyebilecek
• Mahremiyet,
• Fiziksel ağrı vb faktörleri çözmek,
– Tıbbi terim kullanmamak,
– Yavaş, kısa cümleler kurmak, vb.

43. AİLE DANIŞMANLIĞINDA
DANIŞMANLIK BASAMAKLARI
• KARŞILAYARAK SELAMLAYIN
• AÇIKÇA (ALAKA GÖSTEREREK) SORUN
• YÖNTEMLERİ ANLATIN
• NASIL BİR YÖNTEM SEÇECEĞİ
KONUSUNDA YARDIM EDİN
• AÇIKLAYICI BİLGİLER VERİN
• KONTROLE ÇAĞIRIN

44. KARŞILAYARAK SELAMLAMA
• Nazikçe karşılama
• Tanışma
• Uygun bir ortam
• Mahremiyet konusunda güven verme

45. ALAKA GÖSTEREREK SORU
SORMA
• Yaşı, gebelik- doğum sayısı, doğurganlık
hedefleri ve planları; eşinin düşüncesi,
• AP konusundaki deneyimleri, istekleri,
şüpheleri ve sorunlarını anlatmaya teşvik
etme.

46. YÖNTEMLERİ ANLATMA
• Yöntemlerle ilgili bildiklerini sorup
yanlışları düzeltme,
• Hangi yönteme ilgi duyduğunu öğrenme,
• Tüm yöntemlere ait kısa bilgiler verme
(Nasıl korur, olumlu-olumsuz yönleri, yan
etkileri vb.),
• Yöntemlerin nereden sağlandığını anlatma

47. NASIL BİR YÖNTEM
SEÇECEĞİNE YARDIMCI OLMA
• Başvuranın gereksinim ve tercihlerine
uyacak bir yönteme karar vermesine
yardımcı olma,
• Yöntemin güvenirliği ile ilgili bilgi verme,
• Kararı kesinleştirme.

48. AÇIKLAYICI BİLGİLER VERME
• Seçilen yöntemi mümkünse hemen
sunma/ uygulama, değilse ne zaman ve
nereden alabileceğini açıklama,
• Yöntemi bütün ayrıntılarıyla açıklama
(Nasıl kullanılır? Yan etkileri),
• Acilen başvurması gereken durumları
hatırlatma,
• Kontrole geleceği zamanı hatırlatma.

49. KONTROLE ÇAĞIRMA
• Yöntemle ilgili sorunu olup olmadığını
öğrenme,
• Yöntemin kullanılış şeklini kontrol etme,
• Yan etkisi varsa öneri veya tedavi verme,
• Yeni kontrol için randevu verme.

50. Yararlanabileceğiniz Kaynaklar
1. Halk Sağlığı Genel Bilgiler
(Editörler: Prof.Dr.Yusuf ÖZTÜRK
Prof. Dr. Osman GÜNAY)
2. Aile Planlamasında Temel Bilgiler
(İnsan Kaynağını Geliştirme Vakfı)
3. Aile Planlaması Danışmanlığı Eğitim
Programı Kitapçığı
(Sağlık Bakanlığı)