2. ખેતીનું ય ુંત્રીકરણ
પ્રસ્ત વન :-
ખેતીન ય ુંત્રીકરણનો પ્રશ્ન આર્થિક રીતે આર્થિક
ર્વક સની પ્રક્રિય ન સુંદર્ભમ ું ચક શવો આવશ્યક છે. અમેક્રરક ,
રર્શય અને બીજા ર્વકર્સત દેશોની આર્થિક ર્વક સની પ્રક્રિય નો
અભ્ય સકરત જણ ય છે. કે ખેતીન ય ુંત્રીકરણ દ્ર ર તેમન
આર્થિક ર્વક સન દરમ ું વધ રો કરી શક યો હતો. ખેર્તનું
ય ુંર્ત્રકરણ કૃર્િર્વર્ ગની ઉત્પ દકત વધ રીને અથભતુંત્રન અન્ય
ર્વર્ ગોન ર્વક સમ ું સહ યરૂપ નીવડે છે.
3. ય ુંર્ત્રકરણનો અથભ
ખેતીનું ય ુંર્ત્રકરણ એટલે મ નવશ્રમ અને પશબળને સ્થ ને ય ુંર્ત્રકબળ નો
ઉપયોગ મ નવશ્રમ અને પશબળને ખસેડીને તેમની અવેજીમ ું ય ુંત્રીકશક્તતનો
ઉપયોગ શક્ય હોય એટલી કૃર્િવીર્ ગની આર્થિક પ્રવુંર્તિઓમ ું કરવ મ ું આવે તો
તેમ ું મડીમલક ઉત્પ દન પદ્દર્તઓ અપન વવ મ ું આવે છે. દ .ત. બળદ વડે
ખેચવ મ ું આવતું લ કડ નું હળ ખસેડીને લઈને તેની સ્થ ને ટ્રેકટરનો ઉપયોગ
કરવ મ ું આવે છે.
4. ખેતીન ય ુંર્ત્રકરણથી થત ફ યદ
(૧) ઉત્પ દકત મ ું વધ રો
ખેતીનું ય ુંર્ત્રકરણ અપન વ થી એકરક્રદઠ અને
વ્યક્તતદીઠ ઉત્પ દકત મ ું વધ રો થ ય છે. ય ુંર્ત્રકરણથી શ્રમની ક યભક્ષમત મ ું
વધ રો થ ય છે. શ્રમર્વર્ જન શક્ય બનવ થી ર્વર્શષ્ટકરણ અપન વી શક ય છે.
આથી શ્રમની ઉત્પ દકત વધે છે. ય ુંર્ત્રક ઓજારોની મદદથી ર્સચ ઈ હેઠળનો
ર્વસ્ત ર વ ધરી શક ય છે. તેને પક્રરણ મે એકરદીઠ ઉત્પ દકત વધે છે. તેથી
ર ષ્ટ્રીય આવકમ ું વધ રો થ ય છે.
5. (૨) અર્નર્િતત મ ું ઘટ ડો
ખેતીન ય ર્ત્રકરણથી પશબળતથ મ નવશ્રમ પરનું અવલુંબન મોટ
પ્રમ ણમ ું ઘટ ડી શક ય. જનીપરણી ખેતઉત્પ દન પદ્દર્તઓમ ું પશબળ તથ
મ નવશ્રમ પર ઘણો આધ ર ર ખવો પડે છે. અધભભૂખ્ય પશઓ તથ ખેતમજરો
ખેતીક યભમ ું ક મે લગ ડય હોવ થી તેની મ ુંથી અસર ખેતઉત્પ દન પર પડે છે.
6. (૩) ઉત્પ દન ખચભમ ું ઘડ ડો:-
ખેતીક્ષેત્રનું ય ુંત્રીકરણ મખ્યત્વે બે રીતે ઉત્પ દનખચભમ ું ઘટ ડો લ વે છે.
પ્રથમ, યુંત્રો દ ખલ થવ થી બીનજર્ભરી શ્રમ ફ જલ પડે છે. ફ જલ શ્રમને
બબનકૃર્િ ર્વર્ ગમ ું ખસેડી લેવ મ ું આવત શ્રમર્વર્ જન સરળ બને છે.
આથી એકમદીઠ શ્રમની ઉત્પ દકત વધે છે.
7. (૪)ખેતીક્ષેત્ર પરન બોજામ ું ઘટ ડો
પરુંપર ગત ઉત્પ દન પધ્ધર્તઓ મ નવબળ તથ પશબળન વધ
ઉપયોગ પર આધ ક્રરત છે. વસ્તીવૃદ્ધિન ઉચ ું દરને લીધે ખેતી ક્ષેત્રપર બોજો
વધતો જાય છે. વૈકલ્પપક વ્યવસ યો અને રોજગ રીની તકોન ું અર્ વે ખેતી
ક્ષેત્રમ ું ઋતગત બેક રી અને સુંપૂણભ બેક રીનું પ્રમ ણ વધતું જાય છે. ર્ રતન
ઘણ ર્વસ્ત રોમ ું ર્વર્વધ પ ક ઉગ ડી શક ય તેવી જમીન પશધનનો ર્નર્ વ
થઈ શકે તે હેત થી ઘ સચ ર મ ટે અલગ ર ખી મકવી પડે છે.
8. (૫) ઔધોબગક ર્વક સમ ું સ નકળત
ખેતીનું ય ુંર્ત્રકરણ ઔધોબગક ર્વક સ મ ટે સ નકળ પક્રરબળો સજે છે.
ખેતી મ ટે જરૂરી યુંત્ર સ મગ્રીનું ઉત્પ દન ઔધોબગક ર્વક સ દ્ર ર વધ રી
શક ય છે. ર્વક સન પ રુંબર્ક તબક્ક મ ું યુંત્રો મ ટેની મ ુંગ મ ય ભક્રદત રહે છે.
જેમ જેમ ય ુંર્ત્રકરણની પ્રક્રિય ઝડપી બનત યુંત્ર સ મગ્રીનું ઉત્પ દન
વધ રવ નું આવશયકત ઉદર્વે છે. જે ઔઘોબગક ર્વક સની પ્રક્રિય ને પ્રબળ
ટેકો આપે છે.
9. (૬) ટેકનોલોજીકલ પક્રરવતભનો
ખેતીનું ય ુંર્ત્રકરણ થવ થી શરૂઆતમ ું મ નવ શક્તત તથ
પશબળનો ઉપયોગ ઓછો કરીને તેની સ થે યુંત્રનો ઉપયોગ કરવ મ ું આવે
છે. ખેડતો અઘતન સ ધનોનો ઉપયોગ કરત ું શીખે છે. તેથી બધી કૃર્િ
ર્વિયક પ્રવૃર્તઓ પ્રત્યે વૈજ્ઞ ર્નક દ્રષ્ટીબબિંદ અપન વે છે. તેને લીધે પ ક
જમીનને ફળદ્રપત તથ આબોહવ ન વૈર્વધ્યને અનરૂપ આપમેળે ઉત્પ દન
પદ્રર્તમ ું ફેરફ ર કરતો થ ય છે.
10. (૭) ગ્ર મ્ય સમ જવ્યવસ્થ મ ું ર્વક સપ્રેરક ફેરફ રો
ખેતીનું ય ુંર્ત્રકરણ ગ્ર મ્યસમ જ વ્યવસ્થ મ ું ર્વક સ પ્રેરક પક્રરબળો સજ ે
છે. તેની સ થે ર્વક સ અવરોધક રૂક્રિગત વલણો અને મપયો ધીમે ધીમે
બદલ ય છે. કૃર્િક્ષેત્રમ ું ક મ કરત ું લોકોનું જીવન ધોરણ ઉચે જાય છે. તેથી
વધ આવક પ્ર પ્ત કરવ ન હેતથી વધ પક્રરશ્રમ કરવ પ્રેર ય છે.
11. ર્ રતમ ું ય ુંર્ત્રકરણનો ર્વરોધ શ મ ટે?
ર્ રતમ ું ખેતન ય ુંર્ત્રકરણનો ર્વરોધ કરન ર એમ મ ને છે કે
તેન થી દેશન ું અથભતુંત્ર પર ઘણી મ ઠી અસરો ઉદર્વશે. તેમન મુંતવ્ય
મજબ ર્ રતન કૃર્િર્વર્ ગમ ું સવ ાંગી ય ુંર્ત્રકરણ મ ટે યોગ્ય પૂવભભૂર્મક
રચ યેલી નથી. એટલે ય ુંર્ત્રકરણ મ ટે ઉત વળ કરવ મ ું આવે તો લ ર્
થવ ને બદલે હ ર્ન થવ ની વધ શક્યત છે.
13. ર્ રતમ ું ખેતીન ય ુંત્રીકરણમ ું સઘ યેલી પ્રગર્ત અને
તેનું મૂપય ુંકન
પુંચવિીય યોજન ઓ હેઠળ ખેતીનું ય ુંત્રીકરણ.
ર્ રત સરક રે ખેતીન ય ુંત્રીકરણ મ ટે યોજન ની શરૂઆતમ ું
કોઈ ચોક્કસ ર્વચ રસણી અપન વી ન હતી.તેથી પ્રથમ બે પુંચવિીય
યોજન ઓમ ું ખેતીન ય ર્ત્રકરણ મ ટે કોઈ નક્કર ક યભિમ ઘડવ મ ું
આવ્યો ન હતો.
14. પ્રથમ યોજન
• પ્રથમ યોજન ન ર્વક સ ક યિમોમ ું ખેતીન ય ુંત્રીકરણ મ ટે કોઈ
પગલ લેવ નું નક્કી કરવ મ ું આવ્્ું ન હતું. આ યોજન ન મસદ્દ મ ું
સ્પષ્ટપણે દશ વવ મ ું આવ્્ું હતું.કે “ર્ રતમ ું ન ન કદન ખેડ ણઘટકોનું
મોટું પ્રમ ણ,બબન કૃર્િ ર્વર્ ગમ ું રોજગ રીની તકોનો
અર્ વ,બળતણ,વીજળીશક્તત,તથ લોખુંડ અને પોલ દની અછતને ક રણે
ર્ રતમ ું ટ્રેકટરોન મોટ પ ય પરન ઉપયોગને નીરથભક બન વી દે તેમ
છે
15. બીજી યોજન
• બીજી યોજન દરમ્ય ન પણ ખેતીન ય ર્ત્રકરણન સદર્ભમ ું સરક રે અગ ઉ
અપન વેલી નીર્તમ ું કોઈ ફેરફ ર થયો ન હતો ઉધોગ ર્વર્ ગન ઝડપી
ર્વક સ મ ટે બીજી યોજન દરર્મય ન મોટો ક યભિમ હ થ ધરવ મ ું આવ્યો
હતો.પરતું ખેતીન ય ુંત્રીકરણીણી બ બતમ ું કોઈ નીર્ત ર્વિયક ફેરફ ર થય
ન હત . જો કે પ્રથમ તેમજ દ્રીતીય યોજન મ ું જાપ ની પિર્તને અનસરીને
ખેતી ર્વિયમ ું ઉત્પ દકત વધ રવ મ ટે શ્રમપ્રધ ન ઉત્પ દન અપન વવ નો
અનરોધ કરવ મ ું આવ્યો હતો.
