1. joanna orlik
chodźmy zobaczyć,
co słychać na rynku!
autoportret. pismo o dobrej przestrzeni
ISSN 1730-3613
– tę frazę usłyszałam kilka dni temu, na ulicy, – ale to zaledwie początek. Ślady z dalekiej prze- kwartalnik
i sytuacja skłoniła mnie do ponownego przyjrzenia szłości przeplatają się ze śladami z przedwczoraj, wydawca:
się temu, czym jest Rynek. Co ma w sobie ta te zaś mieszają się ze ścieżką wytyczoną przeze
ogromna, pusta plama w centrum miasta i dlaczego mnie w drodze do pracy. Gdzieś między echami
regularnie zapełnia się tłumem ludzi? przysięgi Kościuszki rozbrzmiewają tanga Piazzoli,
Kiedy jestem na Rynku i patrzę, kiedy przy- uparcie wygrywane na akordeonie przez miejsco- adres:
małopolski instytut kultury
glądam się osobom spacerującym, siedzącym, wego grajka. rynek główny 25
spieszącym się, fotografującym, śmiejącym się, nie I kiedy zastanawiam się nad tym, skąd byli 31-008 kraków
tel. (12) 422 1884, 422 3265, 422 7606
mogę oprzeć się wrażeniu, że każda z nich – będąc i skąd są ludzie, którzy mnie na Rynku otaczają, tonę e-mail: autoportret@mik.krakow.pl
www.autoportret.pl
– zostawia za sobą ślad, jak ślimak mozolnie peł- w nieskończoności miejsc – wsi, miast, państw, krain,
znący przez grządkę. Ślad, którego nie widać, ale lądów, wysp... Z większością nigdy nie zamienię sło- redakcja: joanna orlik (redaktor naczelna), marcin klag (koncepcja
graficzna i skład), joanna hajduk (sekretarz redakcji), aleksandra
który nie może być bez znaczenia dla tych, którzy wa, nigdy nie dowiem się, jaki mają kolor oczu, która wojda (korekta i redakcja tekstów)
tłumaczenia na język angielski: łukasz wiraszka
przychodzą później. I kiedy myślę o tym, od jak książka była dla nich najważniejsza, czy piją herbatę okładka: s. 1 fot. marcin klag; s. 4: użyto cytatu z: Wacław Berent
„Żywe kamienie”, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1982
dawna ślady te się nakładają, ilu zostawiło tu coś z cukrem czy bez, czy w ogóle piją herbatę... Ale jest
z siebie, jak wielka ludzka różnorodność wypełnia coś, co nas łączy – miejsce, w którym się spotkali- druk: unidruk
plac, to zaczynam rozumieć, skąd potrzeba znale- śmy, gdzie i oni, i ja coś po sobie zostawiamy. I które, Redakcja zastrzega sobie prawo do redagowania nadesłanych tekstów.
zienia się pośrodku. przechodząc, tworzymy co dzień od nowa. Wsparcie finansowe: Urząd Miasta Krakowa Wydział
Można pomyśleć: przecież to jasne – historia, Współpracy i Promocji Miasta; 31-005 Kraków, ul. Bracka 10;
tel.: (+ 48 12) 4219174; fax: (+48 12) 4294499
tradycja, architektura... To prawda, to oczywiste
2

2. marek kowicki, współczesna agora: rynek pod dachem marek kowicki, a contemporary agora: a roofed market square
W latach 60. i 70. architekt Frank van Klingeren zaprojektował agory w trzech holenderskich miastach. Powstały 4 In the 60s and 70s, the architect Frank van Klingeren designed agoras in three Dutch towns. The functions
unikalne przestrzenie miejskie o ciągle zmieniających się funkcjach: handlowych, rozrywkowych, artystycznych, of the newly-created city areas constantly changed: from that of trade to those of entertainment, of art. and even
strona
a nawet sportowych. W ten sposób stworzono przestrzeń prawdziwej komunikacji społecznej, która uczyła sztuki of sport. Thus a place of genuine social interaction was created, which taught the citizens the art. of agreeable
zgodnego współistnienia różnych form aktywności i zachęcała ludzi do poznawania nowego. coexistence of different forms of activity, and which encouraged them to discover the unknown.
darja agapova, miasto-utopia, teatr architektoniczny carla rossiego darja agapova, a utopian city, carl rossi’s architectural theatre
Petersburg to miasto, które na odwiedzających je turystach wywiera niezwykłe wrażenie. Charaktery- 8 St. Petersburg is a city which makes little impression on the tourists visiting it. It owes its distinctive style
styczny styl jest dziełem rosyjskiego Włocha, Carla Rossiego, wizjonera, który zamienił miasto w jedną wielką to the half Russian half Italian visionary Carl Rossi, who turned the city into a great theatre setting. Thus
page
dekorację teatralną. Powstał gigantyczny spektakl architektoniczny, w którym główne role grają nieskończenie a gigantic architectural spectacle was created in which the main parts are played by the infinitely long façades,
długie fasady, place, kolumnady. Na wycieczkę po Petersburgu zaprasza Darja Agapova. squares, columns. Darja Agapova invites the reader for a tour round St. Petersburg.
maciej kowalewski, kontrasty w obrębie ulicy, miasto podzielone maciej kowalewski, contrasts within a street, a divided city
Czy kontrasty w mieście to zjawisko dobre czy złe? A w obrębie jednej ulicy? Jest wiele miejsc, gdzie 12 Are contrasts in a city a good phenomenon or rather a bad one? And what about those within a street? There
obok niszczejącej kamienicy, zamieszkałej przez ubogich ludzi, stoi wyremontowany bogaty dom. Autor are many places where a high-rent, newly-redecorated house stands next to a dilapidated building inhabited by
przedstawia ten problem na tle dyskusji socjologów i architektów, próbujących rozstrzygnąć, czy to przestrzeń poverty-stricken people. The author presents the problem against a background of sociological and architectural de-
wpływa na świadomość ludzi, czy też jest odwrotnie. bates, trying to find out whether it is a place which influences people’s consciousness, or the other way round.
bronisław chromy, rzeźba i przestrzeń, o pomniku w mieście bronisław chromy, a sculpture and the place, a statue in the city
Przechadzając się po Krakowie, można napotkać wiele pomników: jedne doskonale wkomponowują się 16 While having a walk round Cracow, one can see many statues: some seem to be in perfect harmony with
w otoczenie, a kiedy patrzymy na inne, czujemy jakiś zgrzyt. Cała sztuka polega na znalezieniu takiego miejsca, the surrounding area, while others, when looked at, invoke a sense of discord. The most important thing is to find
w którym treść i forma rzeźby koresponduje z otoczeniem, tworzy z nim harmonijną całość. O tym wszystkim a place in which the form and import of the sculpture harmonize with the sorroundings. Bronisław Chromy, a well-
opowiada znany rzeźbiarz, Bronisław Chromy, którego prace można zobaczyć w wielu miejscach Krakowa. known Cracow sculptor, whose sculptures can be seen in many places in the city, talks about this problem.
marcin klag, streetstyle czyli kowboje asfaltu marcin klag, streetstyle, or asphalt cowboys
Kto zgadnie, co to za miejsce, w którym równie dobrze można jeździć na rowerach, deskorolkach, grać 18 What place is it – you can ride a bike or a skateboard there, play footbag or basketball, and even dance
w koszykówkę i zośkę, tańczyć, a nawet zajmować się łyżwiarstwem? Wszystkie te atrakcje czekają na nas or skate? You can do all these activities on the street, which does not have to mean poverty. The street
na ulicach, które nie muszą się już kojarzyć z beznadziejnym losem, ale stają się przestrzenią aktywności fizycz- becomes a place of physical activity, self-expression, and ordinary joy of life. The youth stifling in the jungle
nej, ekspresji i zwyczajnej radości życia. Młodzi ludzie, którzy duszą się w miejskiej dżungli, wyszli na ulice. of the city have come out on the street.
wywiad z aleksandrem boehmem, mcdonald’s na starówce, o złotówkach i dobrym stylu an interview with alexander boehm, mcdonald’s in the starowka, about zloty and a good style
Dlaczego niektórymi ulicami chodzimy z przyjemnością, delektując się każdym krokiem, a inne wolimy 22 Why is it that we enjoy walking down some streets, delighting in each step we make, but we’d rather
omijać szerokim łukiem? Co trzeba zrobić, aby przyciągnąć na ulicę ekskluzywne sklepy i zachęcić firmy avoid others? What must be done in order to attract exquisite shops to a street and encourage them to invest?
do inwestowania? Aleksander Boehm twierdzi, że najważniejszy jest dobry styl. Jeżeli on zostanie zagwa- According to Alexander Boem, it is a good style which is the most critical factor. If it is secured, you can afford
rantowany, można na wiele pozwolić. Nawet na McDonald’s na zabytkowym ryneczku w Heidelbergu. a lot – even a McDonald’s on the historic square in Heidelberg.
julia kluzowicz, „skrót” w krakowie, mariaż teatru i przestrzeni miasta julia kluzowicz, “a shortcut” in cracow, the marriage of theatre and the city area
Jeśli komuś z Was zdarzy się zaobserwować na ulicach Krakowa człowieka idącego z nosem przy ziemi, 24 Do not be surprised and do not draw premature conclusions if you happen to see, on the streets of Cra-
zaglądającego w każdą szparę chodnika, przyglądającego się dziwnie witrynom sklepów czy pytającego kioskarza cow, a man stooping down to the ground, looking into every crack in the pavement, queerly staring at shop
(przy użyciu pozornie absurdalnej kombinacji słów) o jakiś nietypowy przedmiot, nie dziwcie się nadto ani nie wy- windows, or asking the keeper of a street stall about a bizzare thing (using an apparently absurd combination
ciągajcie pochopnych wniosków, bo być może właśnie wkroczyliście w strefę niepowtarzalnej akcji teatralnej. of words); you may just have entered a zone of a unique theatrical act.
antoni bartosz, na mariackim czas odzyskany, krakowskie „kolędy pod hejnałem” antoni bartosz, time regained at mariacki square, cracow “carols under bugle-call”
W styczniowe niedziele tego roku na krakowskim placu Mariackim rozbrzmiewały kolędy. Wykonywały 26 On January Sundays this year Christmas-carol singing resounded at Mariacki Square. The singing was
je grupy zaproszone z różnych miejscowości województwa małopolskiego. Ten piękny placyk stał się miejscem performed by various groups from Malopolska Voivodship. The beautiful square was the meeting place of
spotkania kolędników ze zwykłymi przechodniami. Jedni i drudzy świetnie się bawili, dowodząc tym samym, the performers and passers-by. Each enjoyed the meeting immensely, which proves that the tradition of carol
że tradycja kolędowania może odżyć w swojej pierwotnej formie międzyludzkiego dialogu. singing may be revived in its original form – that of interpersonal dialogue.
andrzej basista, spojrzenie z ukosa, tęsknota za ulicą i placem andrzej basista, a look askant, nostalgia for streets and squares
Jaka była pierwotna funkcja ulic i placów? Te drugie służyły jako miejsce spotkań, tymi pierwszymi się 28 What was the original function of streets and squares? The first were used for locomotion, while the latter
przemieszczano. Dziś sprawy się skomplikowały. Andrzej Basista pisze o kryzysie tych miejsc, związanym served as meeting places. Andrzej Basista writes about the crisis of these places, which is to be associated with
z budową blokowisk, mnożącymi się samochodami i rozcięciem ulic na dwa osobne ciągi komunikacyjne. the construction of blocks of flats as well as with the swelling number of automobiles and the division of the street
Artykuł o tęsknocie za spokojem i dawnym wyglądem naszych ulic i placów. into two separate lanes; about nostalgia for the tranquility and the form of streets and squares in the old days.
fernando bravo garcia, napisać miasto, moderniści w labiryntach ulic fernando bravo garcia, to write a city, modernists in the labyrinth of streets
Kiedy na przełomie XIX i XX wieku do miast napłynęła fala ludzi ze wsi i małych miasteczek, doszło do zde- 31 At the turn of the 20th century there was a considerable influx of people from the countryside and little towns
rzenia uporządkowanej przestrzeni z chaotycznym i amorficznym tłumem. Skutki tego procesu autor tropi w li- to the cities, which resulted in a clash of orderly areas with the chaotic and amorphous mob. The author traces the
teraturze, poczynając od „Lalki” Prusa, a na „Grze w klasy” Cortázara kończąc. Śmierć, choroba, dekadencja, consequences of the process in literature from Prus’s „The Doll” to Cortázar’s „Hopscotch”. Death, disease, chaos,
chaos, zagubienie – obraz przygnębiający, ale warto przecież znać także tę ciemniejszą stronę miasta. loss of identity; this is a rather depressing image, but after all, it may be worth to know the dark side of the city too.
streszczenia: jacek konieczny
anna miodyńska, peryferyjny centralny, zachęta do bliższego poznania anna miodyńska, central-peripheral, encouragement to a closer study
Patrzenie jest sztuką, której także trzeba się nauczyć. Plac Centralny w Nowej Hucie inaczej widzi studentka, 32 Looking is an art one has to learn. The Central Square in Nowa Huta is differently seen by each citizen
sprzedawca precli, historyk-przewodnik, każdy z mieszkańców. Realizowany przez Małopolski Instytut Kultury of Cracow, be it a student, a pretzel seller or a city guide-historian. The “Feniks” project, run by Malopolska
projekt „Feniks” ma na celu zaangażowanie mieszkańców w sprawy Nowej Huty. Najpierw jednak muszą się Culture Institute, is aimed at getting the citizens involved in the problems of Nowa Huta. First, however, they
oni nauczyć patrzeć na otaczającą ich przestrzeń, zrozumieć ją. Ćwiczą to na placu Centralnym. need to learn to look at the area sorrounding them. The Central Square will be an exercise for them.
3