1. Орчин үеийн философи
Орчин үеийн философи – XIX–XXI зууны сэтгэгчдийн сургалуудын нэгдэл юм.
Орчин үеийн философи нь өөрөөсөө ямар нэгэн цогц үүсгэлгүй олон сургууль,
бүлэг болон тусгаар, бие даасан сэтгэгчидэд хуваагддаг. Үндсэн чиглэлүүд нь:
амьдарлын гүн ухаан, эксистенциализм, философ герменевтик, аналитик гүн
ухаан (ихэвчлэн англо-саксон орнуудад), посмодернизмийн философ,
марксизм. Зарим том урсгалуудын нийтлэг чанарт нь: хүн төрөлхтөнд биш
харин зөвхөн хүний бодгальд сонирхолоо хандуулах, оюун ухааны хүч чадалд
үл итгэх, тодорхой философ-логик танин мэдэхүйгээс холдож буй хүний
амьдарлын онцлогт анхаарлаа хандуулах, уран зохиолтой ойртох, өдөр тутмын
хэл яриаг сонирхох чанаруудыг оруулж болно. Нөгөө талаас орчин үеийн
философийн зарим урсгалуудад шинжлэх ухааны мэдлэг, хамгийн түрүүнд
математик, биологи, нейропсихологитой ойртож, гүн ухааны дүрслэлтэнд
хоорондын зөрчилдөөнгүй хэлийг бий болгох эрмэлзэл, өмнөх философийн
шинжлэх ухааны бус, “метафизик” чанарыг даван гарах шинжтэй байдаг.
Джон Дьюигийн инструментализм
Дьюигийн гүн ухааны үзэл боловсроход У. Джеймс хамгийн их нөлөө үзүүлсэн
хэдий ч тэрээр өөрийн, өвөрмөц прагматизмийн хувилбарыг хөгжүүлж
«инструментализм» гэх нэртэй болсон. Танин мэдэхүйн үйлийг хүний өдөр
тутмын амьдрал болон шижлэх ухааны үйл ажиллагааны явцад үүсдэг
хүндрэлтэй асуудлууд дээр түшиглэн авч үзэх хэрэгтэй. Тэр байдалд дүгнэлт
бую анализ хийснээр асуудлын шийдэлд хүргэж болох зөв эсвэл буруу
гипотезийг үүсгэж болно. Пирстэй адил Дьюи сэтгэхүйн үйл ажиллагааны суурь
бүтэцээр судалгааг авч үздэг. Судалгааны мөн чанар нь тодорхойгүй байдлаас
мэдэгдэхгүй байгаа элементүүд болон тэдний хоорондох холбоо хамааралд
анализ хийгдсэний ачаар нэгэн бүхэлээр хүлээн авагдах байдалд шилжих
шилжилтэнд агуулагдана. Дьюигийн хэлснээр оюун ухаан нь хүний организмтай
нэгэн бүхлийг үүсэгдэг бөгөөд ертөнцийг таних явцийн өмнө биш харин явц
дундаа хэлбэрждэг. Тийм учраас сэтгэлгээ нь хүний үйл ажиллагааны функц
болдог. Дьюи үүсэж буй асуудлуудыг сэтгэлгээний жинхэнэ эрх чөлөөг
төлөөлдөг шинжлэх ухааны аргаар шийдвэрлэх нь хамгийн тохиромжтой гэж
тооцож байв.
Өөрөөр хэлбэл, олон зууны турш уламжлал ба догматдаа баригдсан соёлын
зарим салбарудаас өгөгдөл, баримтыг асуудалтай байдлын элемент хэлбэрээр
авч үздэгээрээ шинжлэх ухаан нь ялгаатай . Хэдий тийм ч гэлээ сэтгэлгээний
чөлөөтэй байдал нь өөрийн гэсэн хязгаартай. Уламжлалд хүндэтгэлтэй хандаж
сэтгэлгээг сахилга баттай болгосноор түүнд зөв чиглэлд нь хандуулдаг байхад
оюун ухааны анархи нь хүнийг өөрийнх нь дур хүслийнх нь боол болгодог.

2. Экзистенцийн модусууд Карл Ясперсын дагуу
Философ сэтгэлгээний хэлбэрүүдийг ангилахдаа Ясперс хүний өөрийнхөө
оршихуйг төсөөлөх 4 боломжтой аргыг ялгасан. Энэ нь нэгэн зэрэг гүн
ухаанчлалын төрлүүд, экзистенцийн модусууд, хүний ертөнцөд орших аргуудыг
байна.
1. Хувийн оршихуй. “Ертөнц лүү чиглэсэн” сэтгэлгээ нь бүгдийг магадалж
туршлана дээр шалгаж болдог баримтуудын нэгдэл гэж хүлээж авдаг.
Ийм сэтгэлгээнд баримтууд нь гадаад объектив, дотоод субъектив
ертөнцөд адил бодит чанартай. Ясперсын энэ тайлбар нь хамгийн
түрүүнд позитивизм болон позитивист мөн чанартай байгалийн ухаан,
сэтгэл зүй болон анагаах ухааныг илтгэдэг.
2. Ухамсар ерөхийдөө. Энэ сэтгэлгээний төрөл нь ихэвчлэн неокантианд
илэрдэг. Субъект болох хүн нь хуулиудад – логикийн хууль, байгалийн
хууль, эрх зүйд адил хандлагатай. Энэ экзистенцийн модусд шинжлэх
ухаан болон эрх зүйн ухамсар нь нэг үндэснээс гаралтай.
3. Сэтгэл. Энд ертөнц Гегелийн дагуу буюу “объектив үзэл санаа”
“субъектив үзэл санаа”-ны өмнөөс явж байна. Сэтгэлийн нэгдэл ямар
нэгэн хугацааны дотор үүсэхгүй. Оюун ухааны орон зай нь сэтгэлийн
тэмцлийн орон зай, тэнд өөрийгөө олж авч буй хүн өөрөөрөө байх эрхээ
хамгаалдаг. Хүн хэр их өөрөөрөө байхийг хичээнэ тэр хэмжээгээрээ оюун
ухаан болон зоригийн диалектик нэгдэл үүснэ.
4. Экзистенц. Философи экзистенцийг танин мэддэг биш харин илрүүлдэг.
Дахин давтагдашгүй, цорын ганц мөн ямарч нөхцөлгүй.
Жан-Поль Сартрын экзистенциализм
Тэр өөрийнхөө “Экзистенциализм – бол гуманизм” лекцэндээ оршихуй мөн
чанарын урд гэх ойлголт болон хүний бодит байдлын судалгааны
экзистенциалист ба эссенциалист 2 аргыг дэвшүүлсэн. Эхнийх нь оршихуйгаас
мөн чанарыг (хүний оршилд давамгайлна), дараачих нь мөн чанараас оршихуйг
(эд зүйлсийн ертөнцөд давамгайлна ) чухалчилж илүүд тависан. Үүгээрээ Сартр
хүний цэцэгт байцаа, хөгц хоорондын ялгааг харуулж байна. Энэ ялгаа нь
түүний оюун ухаан, эрх чөлөө, бодол, төлөвлөгөө, ирээдүй лүү идэвхитэй
тэмүүлэл, хэлтэй холбоотой байхад эд зүйлс үг дуугуй хүрээлэн буй орчиндоо
захирагддаг. Бурхан, нийгэм, байгалиас хүнд өгөгдсөн объектив мөн чанар
байдаггүй.

3. Хүн өөрөө (хулчгар эсвэл баатар) түүнийг олж авдаг ба бүрмөсөн олж авсан
мөн чанар байдаггүй хулчгар хулчгар байхаа больж, баатар баатар байхаа
больж болно учир нь хүн ямагт хөдөлж, хөгжиж, өөрчлөгдөж, динамикд байдаг.
Тэр “амьдарлынхаа зарчмыг” өөрөө сонгож, хэн болсныхоо хариуцлагыг өөрөө
үүрдэг.
Орчин үеийн европын философи
Аналитик ба континентал философи гэж 2 хуваана.
Аналитик философи ( англосаксон философи, англо-америк философи ) –
ихэвчлэн англи хэлтэй орнуудад хөгжсөн олон тооны концепц болон
сургуулиудыг нэгтгэсэн XX зууны философийн чиглэл. Үүнд:
Лингвистик эргэлт
Семантик акцент
Аналитик арга
Үндэслэгчид: Готлоб Фреге, Джордж Мур, Бертран Рассел ба Людвиг
Витгенштейн.
Континентал философи – орчин үеийн барууны философийн гол 2
уламжлалын нэгийг тайлбарлахад хэрэглэгддэг нэршил. Ийм нэрийг англо-
америк эсвэл аналитик философитой орнуудаас ялгахын тулд хэрэглэдэг
болжээ. Континентал философи нь: феноменологи,
экзистенциализм, герменевтику, структурализм, постструктурализм,
постмодернизм, деконструкц, франц феминизм, Франкфурын сургуулийн критик
теори, Фридрих Ницше, Сёрен Керкегорын ажилууд, психоанализ, марксизм
болон марксист философийн ихэнхи салбарууд ордог.