Дорнод аймгийн Монгол хэл, уран зохиолын багш нарын цуврал хэлэлцүүлэг. 1 дүгээр бүс

1. С.ЭНХБАЯР
“УТГА ЗОХИОЛЫН ОНОЛ” НОМЫН
ХЭЛЭЛЦҮҮЛЭГ
Дорнод аймгийн ЕБС
Нэгдүгээр бүс
2021.04.19

2. CREDITS: This presentation template was created by
Slidesgo, including icons by Flaticon, and infographics &
images by Freepik.
Хэлэлцүүлэгт
амжилт хүсье
1 дүгээр сургуулийн МХУЗ-ын
багш
1.Ч.Эрхчөлөө
2.Н.Алтанчимэг
3. Н.Ариунсанаа
4. А.Алтан-Ундрах
5. Ганганмөрөн
6. Н.Цасанчимэг
7. Н.Сарнай
Фловер сургуулийн багш
Б.Гантуяа
Матад сумын ЕБС-ийн багш
Өлзиймаа
11дүгээр сургуулийн багш
Б.Батчимэг
Шинэцэцэг
1 дүгээр бүсийн 14 багшаас 11 багш оролцлоо. Ирц: 78.5%

3. УТГА ЗОХИОЛ ШИНЖЛЭЛ
1 дүгээр сургуулийн МХУЗ-ын багш
Н.Алтанчимэг

4. УТГА ЗОХИОЛ ШИНЖЛЭЛ
 Аливаа шинжлэх ухаан,
ямарваа мэдлэгийн бие
даасан тогтолцоо нь
онол-үзэл
байримтлалын
тодорхой чиг баримжаа
болох эссенциалист
номлол сургаалтай
байдаг.
 Утга зохиол буюу үгийн
урлагийн тухай ухаан ч
өөрийн гэсэн онолын
системтэй.

5. Экзистенциализм ба уран зохиол
Экзистенциализмд хүн гэдэг нь үргэлж хүн болж
яваа ба барууны соёлд ихэвчлэн байдаг
"экзистенциал кризис", цөхрөл, өөрийгөө
бусдаас тусгаарлах, асуудалтай байнга тулгарч
тэрийгээ даван туулах гэж явдаг гэж үздэг.
Хүн нь сэтгэх, өөрийн оршихуйг олж мэдэх
чадвартай ба үүнээс үүдээд экзистенциализмд
өөрийн оршихуйд хариуцлага хүлээдэг.
Өөрийнхөөрөө байхыг хэрэв хүсч байгаа бол
өөрийгөө олж мөн өөртөө хариуцлагатай байх
ёстой.

6. УТГА ЗОХИОЛ ШИНЖЛЭЛ
ГЭЖ ЮУ ВЭ?
Уран зохиолын мөн
чанар, үүсэл хөгжил,
нийгэм цаг үеийн
шаардлагыг бүхий л
талаас нь судлан үздэг
мэдлэгийн тогтолцоог
утга зохиол шинжлэл
гэнэ. Утга зохиолыг
шинжлэн судалдаг бүх
ухаан

7. Утга зохиол шинжлэл нь эрт үеийн хэл
шинжлэлийн нэг бөгөөд XVIII зууны II хагаст хэо
шинжлэлээс тасарч бие даасан салбар ухаан
болсон хэдий ч түүнийг үгийн урлаг, хэлний
шинжлэл, шашин философи, нийгэм, сэтгэлзүй,
соёлын салбарын судалгаанаас салгах ямар ч
боломжгүй өвөрмөц онцлог бүхий танин мэдэхүйн
интеграль салбар юм.
Уран зохиолын мөн чанар, үүсэл хөгжил, нийгэм цаг
үеийн шаардлагыг бүхий л талаас нь судлан үздэг
мэдлэгийн тогтолцоог буюу товчдоо утга зохиолыг
шинжлэн судалдаг бүх ухааныг нийтэд нь УТГА
ЗОХИОЛ ШИНЖЛЭЛ гэдэг
Интеграль – бүхэл зүйл, хуваагддагггүй

8. Утга зохиол шинжлэл нь:
1. Утга зохиолын онол
2. Утга зохиолын түүх
3. Утга зохиолын шүүмж судлал

9. Утга зохиол шинжлэлийн үндсэн
судлагдахуун болох үгийн урлаг буюу
уран зохиол нь хэдийд, хаана, хэрхэн
яаж, ямар хууль зүй тогтлын дагуу
үүсэн хөгжсөний тухайд үзвэл:
Үг хэлийг гол хэрэглэгдэхүүн, дүр бүтээх
үндсэн зэмсэг болгон ашигладаг
урлагийн нэг үндсэн төрөл тул хэл яриа
хэдийд үүссэн тэр цагт уран зохиолын
үүсэл тавигдсан. ХЭЛ- УХАМСАР- ХҮН
Иймээс урлаг уран зохиолын үүсэл нь
чухамдаа хүний өөрийнх нь үүсэл
гаралтай холбогддог гэсэн дүгнэлт

10. 1 2 3
Ч. Дарвины
таамаглал
Г. Спенсерийн таамаглал
буюу сэтгэц
Д. Маррын таамаглал
Урлаг нь
биологийн
зөнгөөс үүссэн
Урлаг нь нэгэн
төрлийн сэтгэцийн
өвчин
Аль ч урлаг хэл
үүссэнтэй холбоотой
Орчин цагийн философи, үзэл баримтлал, урлагний онолд уран
сайхны сэтгэлгээний үүсэл хөгжлийг тайлбарласан олон арван
тайлбар байдаг ч дараах 3 чиглэлд ерөнхийдөө хуваагддаг.

11. Утга зохиол
- Бичиг үсгээр
тэмдэглэгдсэн
оюуны соёлын бүх
өв санг нийтэд нь
- Уран зохиолыг
судлан шинжлэх
шинжлэх ухааны
сэтгэлгээнд
хамаарна
Уран зохиол
- Үгийн урлагийг дүр
бүтээх үндсэн арга
хэрэгсэл болгон
ашигладаг уран
сайхны сэтгэлгээний
нэг хэлбэр
- Зохион бүтээх үйл
ажиллагаа буюу нэг
төрлийн урлаг

12. 1 2 3
Хэл яриа үүссэн
тэр цагт эх үүсэл
нь тавигдсан.
Хэл нь хүний ухамсар
сэтгэхүйн хамгийн ойрын
шууд илэрхийлэл
Хүн бол нэг төрлийн
амьтан. Гэвч хүн
төрөлхтнийг амьтны
аймгаас ялгадаг ганцхан
ойлголт бол ухамсар
Үг хэлийг гол
хэрэглэгдэхүүн
, дүр бүтээх
үндсэн зэмсэг
болгон
ашигладаг
Ухамсар сэтгэхүй
хэзээ үүссэн тур
цагт л хэл үүссэн.
Homo sapiens буюу оюун
ухаант хүн
Ухамсарт сэтгэхүйн үүсэл
нь хүн үүссэнтэй
холбогддог.
Уран
зохиол
хэдийд
үүссэн бэ?
Хэл яриа
хэдийд
үүссэн бэ?
Ухамсар
сэтгэхүй
хэзээ үүссэн
бэ?

13. Урлаг уран зохиолын гол үүсэл, учир зүйн
шатгаан нь чухамдаа хүний өөрийнх нь үүсэл гарвалтай
холбогддог гэсэн дүгнэлт гардаг юм байна.
Уран сайхны сэтгэлгээний үүсэл хөгжлийг
тайлбарласан олон арван тайлбар байдаг хэдий ч
дараах 3 чиглэлд хуваагддаг.
Ч.Дарвины
таамаглал
Д.Маррын
таамаглал
Г.Спенсери
йн
таамаглал
Урлаг нь
биологийн
зөнгөөс
үүссэн
Хэл үүссэнтэй
холбоотойгоо
р бий болж,
уламжлагдан
хөгжсөн
Урлаг нь нэг
төрлийн
сэтгэцийн
өвчин

14. Уран зохиол, утга зохиол хэмээх нэр
томьёоны зааг
Үгийн урлаг буюу хэл
найруулгыг дүр бүтээх
үндсэн арга хэрэгсэл
болгон ашигладаг уран
сайхны сэтгэлгээний
хэлбэрийг уран зохиол
Художественная
литература Литература
Бичиг үсгээр тэмдэглэсэн
оюуны соёлын бүх өв санг
бүхэлд нь утга зохиол гэж
ерөнхийлөн нэрлэдэг
уламжлал бий.

15. УТГА ЗОХИОЛ ШИНЖЛЭЛ
НЬ ШИНЖЛЭХ УХААН БИШ
1 дүгээр сургуулийн МХУЗ-ын багш
Н.Ариунсанаа

16. УРАН ЗОХИОЛ ГЭЖ ЮУ ВЭ?  Уран бүтээл бол гоозүйн объект
мөн.
 Уран зохиол бол өөрийн онцгой
онтолог мөн чанартай, танин
мэдэхүйн объект мөн.
Хүнийг амьтны аймгаас
ялгамжаалдаг хамгийн гол хүчин
зүйл болох ухамсрын дамжиггүй
бодит байдал болох хэлийг, өөрөөр
хэлбэл ухамсар оюун ухааны шууд
илэрхийлэл болох үгийг өөрийн гол
зэвсэг болгон ашигладаг урлагийн
нэг төрлийг үгийн урлаг словесное
искусство буюу уран зохиол
художественное литература гэнэ.

17. Ер нь “урлаг, уран зохиолд
нэгэн утгат төгс тодорхойлолт
өгөхөд туйлын бэрхшээлтэй
бөгөөд бараг боломжгүй” гэж
судлаачид үздэг. “Зохиол бол
интерсубьектив шинжтэй хийсвэр
ойлголтуудыг агуулсан дэг
жаягуудын тогтолцоо юм” гэж
үздэг байна.

18. байж, хүн төрөлхтний гүн гүнзгий, тэнгэрлэг ариун ашиг сонирхол,
түгээмэл үнэнийг танин мэдэж, илэрхийлэх арга болж чадвал эрхэм
дээд зорилтоо сая биелүүлнэ гэсэн үг.
Урлаг уран зохиол нь магад үнэнийг сэрэл мэдрэхүйн
хэлбэрээр урнаар илэрхийлэх, хүний оюун ухаан, сэтгэлгээ төдийгүй
сэтгэл зүрхний чанадын чанад нууцад нэвтэрч, сэтгэл оюуны цэнгэл,
таашаал өгөх илбэ увидастай байх ёстой. Ийм ч учраас урлаг нь
эцсийн зорилгоо өөртөө, тэрхүү дүрслэн илэрхийлэх арга, гоозүйн
буюу уран сайхны хэлбэртээ агуулдаг.
Урлагийн бүтээлийн ялангуяа уран зохиолын
гол үнэ цэн нь түүний нууцгай битүү, өөрөө
өөрийгөө туурвисан байдлаар нь тодорхойлогдоно.
Ерөөс аливаа урлаг нь цэвэр оюунлиг чанар бөгөөд
шашин, гүн ухаан, зэрэгтэй нийтлэг нэгэн хүрээнд

19. Дэлхий дээр бараг бүх оронд танин мэдэхүйн
ангиллыг хамгийн ерөнхий байдлаар нь:
1 2 3
Шинжлэх
ухаан - наука
Нийгмийн шинжлэх ухаан
– общественные науки
Хүмүүнлэгийн ухаан –
гуманитарные науки
Физик, хими,
биологи
Хууль, социологи,
улс төр судлал
Философи, түүх, шашин
судлал, хэл шинжлэл,
урлаг судлал, утга зохиол

20. Утга зохиолын онол нь философийн нэгэн адил
сэтгэлгээний туйлын плюралист орчинг шаарддаг
бөгөөд энэ нь судлагдахууныхаа үгийн урлаг буюу
уран зохиол олон төлөвт байдлаас шалтгаалдаг.
Өөрөөр хэлбэл, уран зохиол нь нэг талаас
урлаг нөгөө талаас танин мэдэхүй, тэрчлэн итгэл-
бишрэл буюу шашны суурь чанарт хүртэл тулгуурлаж,
тэдгээрийг нэгэн дор багтааж зэрэгцүүлэн агуулж
байдаг тул түүний тусгал болох утга зохиолын онол нь
мөн л шинжлэх ухаан, урлаг, шашин, философийн
салбар хүрээг хамарч интегратив нэгдмэл-дундын
байдалтай оршдог байна.

21. УТГА ЗОХИОЛЫН
ОНОЛЫН ХОЁР
ТҮВШИН
1 дүгээр сургуулийн МХУЗ-ын багш
А.Алтан-Ундрах

22. 1.Онолын арга-зүйн түвшин
учебно – методологчесдий уровень
2.Онолын мета – түвшин мета – уровень теории
Онолын сургалт арга зүйн түвшин нь сэдэв, утга, дүр, үүрэг, зохиомж,
байгууламж, явдал, төрөл зүйл гэх мэт эмпирик шинжтэй ерөнхий ойлголт,
ухагдахуун, нэртомъёо зэрэгтэй танилцуулж тухайн салбар ухааны талаарх
анхан шатны мэдлэг олгодог бол мета-түвшин нь тэрхүү шинжлэх ухааны хамрах
хүрээг хамгийн их боломжит байдлаар өргөн – гүнзгий тусгаж онолын оюун
санааг би болгоход гол үүрэгтэй “софи” мэдлэг шинжтэй байхыг эрмэлздэг
туйлын хийсвэр дээд түвшин юм.Ер нь аливаа шинжлэх ухаан нь мета – онол
бий болгосноороо философи шинжтэй болдог. “Ямар ч шинжлэх ухаан
хөгжлийнхөө харьцангуй дээд гүнзгийрсэн шатанд очиж, онолжсон шинжтэй
дүгнэлтүүдийг гаргаж ирэхээр философи шинжийг илрүүлдэг байна. Онолжино
гэдэг нь эмпирик элементүүдийг өөрөөсөө шахан гаргасан илүү хийсвэр шинжтэй
болсон үеийг нь хэлж байна. Өнөөгийн урлаг дахь постмодерн сэтгэлгээг
чухамдаа яг ийм метал – онол, мета – үзэл баримтлал гэж хэлж болох бөгөөд
тиймч учраас өнгөрөгч XX зууны II хагасаас утга зохиолын онол нь философийн
салбарт улам бүр татагдаж интеграцид орох болсон.

23. УТГА ЗОХИОЛЫН ОНОЛЫН ХОЁР ТҮВШИН
Онолын арга
зүйн түвшин
Онолын
мета түвшин

24. Онолын сургалт- арга зүйн
түвшин
Сэдэв,утга,дүр,үүрэг,зохиомж,байгууламж,
явдал,төрөл зүйл гэх мэт эмпирикт
шинжтэй ерөнхий ойлголт ухагдахуун нэр
томьёо зэрэгтэй танилцуулж тухайн салбар
ухааны талаарх анхан шатны мэдлэг
олгоно.
Онолын
арга зүйн
түвшин

25. Мета түвшин
Тэрхүү шинжлэх ухааны хамрах
хүрээг хамгийн их боломжит
байдлаар өргөн гүнзгий тусгаж
онолын оюун санааг тусгахад гол
үүрэгтэй “софи” шинжтэй байхыг
эрмэлздэг туйлын хийсвэр дээд
төвшин юм.филисофийн шинжтэй

26. Утга зохиолын мэргэжлийн ангийн 1 ,2 курсын оюутнуудад
илүү бүтээлч сэтгэлгээ хөгжихөд туслах онолын хичээлүүд
болох ойлголт,ухагдахуун, нэр томьёо, онол аргазүйн мэдлэг
олгох хичээлүүд ордог бол 3,4 курсын хичээлүүд нь мета
түвшинд илүү ойртуулж өгдөг. Ахлах ангийн сурагчдад өрнө
дорнын хийгээд төрөлх зохиолын түүхтэй дэлгэрэнгүй
танилцсанаар дүгнэн хийсвэрлэх,дүн шинжилгээ хийх,
филисофи дүн шинжилгээ хийх чадварт суралцан мета-
түвшинтэй танилцах боломж бүрддэг.

27. Утга зохиолын үндсэн үүрэг

28. Одоогийн сургалтын системд уран зохиолын
үүрэг бүрэн тодорхойгүй байдаг бөгөөд
өөрийн мөн чанарт үнэнч байх, уран сайхны
хэлбэртээ л анхаарах төдий байгаа нь
хоцрогдсон учир дутагдалтай байна.

29. Уран зохиолын ямар нэг үүргийн тухай
ярьж байгаа газар уран зохиол үзэл
сурталждаг буюу өөрийнхөө мөн чанараас
гаждаг.
Мөн чанараа алдана гэдэг бол урлаг
өөрийн оршин байхуйг алдана.

30. Утга зохиол шинжлэл нь
үгийн урлагийн тухай
мэдлэгийн категоржсон
тогтолцоо мөн
2021.04.19
Даваа гараг
1-р сургуулийн багш
Э.Ганганмөрөн

31. Уран зохиолын шинжлэл нь
● Онол
● Түүх
● Шүүмжлэл
● Эх бичиг судлал текстология
● Түүх бичлэг историографиа
● Ном зүй библиографиа
● Орон нутаг судлал красведение
● Найруулга зүй стилистика зэрэг үндсэн ба
туслах салбаруудаас бүрдсэн өөрийн гэсэн бие
даасан судлагдахуун юм.

32. Ер нь утга зохиолын онол, утга зохиол шинжлэлийн түүх
болоод өнөөгийн дүр төрхийг дүгнэж үзвэл өрнө төвт соёлын хүрээн
дэх онолын сэтгэлгээ нь философи аппарат илүү сайтай, категоржсон
байдал нь харьцангуй тогтолцоот шинжтэй байдаг бол Энэтхэг, Төвөд,
Хятад гэх мэт дорно дахины утга зохиолын онолын сэтгэлгээ нь
философийн категорийн аппарат, системт шинж чанараараа арай
дутуу боловсорсон байдал илт ажиглагддагийг өрнө дорнын олон
судлаачид тэмдэглэсэн байдаг. Ф.Шербатской, Б.Батчулуун
Өрнө төвт үзэл баримтлалын үүднээс авч үзвэл уран зохиол
шинжлэл нь үгийн уран сайхны сэтгэлгээний өвөрмөц онцлог, зохиол
бүтээлийн нийгэм-сэтгэл зүй-философи уг сурвалж тэдгээрийн
детерминант шалтгаан шинж, бүтэц байгууламж, үүрэг томилолтын
тухай түүнчлэн уран зохиолын түүхэн хөгжлийн нийтлэг болон
өвөрмөц зүй тогтлын тухай категоржсон тогтолцоот мэдлэг юм.

33. Утга зохиолын онол нь
утга зохиол судлалын
удиртгал болсон
тэргүүн салбар ухаан
бөгөөд үгийн урлаг дахь
хамгийн их нийтлэг
давтамж бүхий
түгээмэл хууль, зүй
тогтол, дотоод мөн
чанарыг судалдаг.
Уран зохиолын түүх нь
аль нэг ард түмний соёл
иргэншлийн түүхэнд уран
зохиолын олон урсгал
чиглэл, найруулгын янз
бүрийн дэг маяг, бие
биеэ халж хэрхэн хөгжиж
ирсэн болон аль нэг
зохиолчийн уран
бүтээлийг зүй тогтолт үйл
явц болохынх нь хувьд
шинжлэн судалдаг.

34. Уран зохиолын шүүмжлэл нь орчин
үеийн уран зохиолын аль нэг үзэгдлийг
задлан шинжилж, ололт дутагдлыг шүүн
дүгнэхийн дээр уран зохиолын хөгжлийн
хэтийн төлөвийг ажиглаж тогтооно.
Өөрөөр хэлбэл уран сайхны шүүмжлэл нь
үгийн урлаг ба нийгэм цаг үе хоёрын
хоорондын харилцан үйлчлэл, холбоо
хамаарлыг судална.

35. Уран зохиолын онолыг уран зохиолын
шүүмжлэл түүхгүйгээр, шүүмжлэлийг түүх
онолгүйгээр, түүхийг онол шүүмжгүйгээр
төсөөлөх аргагүй. Уран зохиолын онол нь
уран зохиолын түүхэн туршлага,
шүүмжлэлийн ололт дээр тулгуурлан хөгжсөн
сэтгэлгээ юм. Гэтэл уран зохиолын түүх нь
онолоор нэгэнт нотлогдсон арга, зарчим, уран
зохиол шүүмжлэлийн баримт сэлтийг чиг
баримжаа болгон хөгждөг.

36. Харин уран зохиолын шүүмжлэл бол уран
зохиолын үндэслэл зарчмыг мөрдлөг болгож, уран
зохиолын түүхэн туршлагын дүгнэлтийг ашиглан уран
зохиолын орчин үеийн үзэгдлийг задлан шинжилнэ.
Ийнхүү орчин үеийн утга зохиол шинжлэл нь
зөвхөн салбар хоорондоо төдийгүй, нийгмийн
шинжлэх ухааны бусад бүх салбар, тэр дундаа гоо
зүй, гүн ухаан, нийгэм судлал, түүхэн хэл шинжлэл,
угсаатны зүй, сэтгэл судлалын ухаантай нягт
холбоотойгорр барахгүй БУ-ны болон математикийн
ШУ-ны зарим аргыг ч уран зохиолын судалгаагаар
ашиглах болжээ.

37. 11ДҮГЭЭР СУРГУУЛЬ
УТГА ЗОХИОЛЫН ОНОЛЫН СЭТГЭЛГЭЭНИЙ
ТҮҮХ
МХУЗ-ын багш Б.Батчимэг, Б.Шинэцэцэг

38. УТГА ЗОХИОЛЫН ОНОЛЫН СЭТГЭЛГЭЭНИЙ ХОЁР
ҮНДСЭН ЧИГЛЭЛ
Утга зохиолын онолын сэтгэлгээний түүх нь олон зууны
баялаг уламжлалтай бөгөөд өрнө дорно дахины соёлын хүрээнд авч
үзвэл одоогоос 2500 жилийн өмнө эртний Грекд парафилософийн
цэвэр философи бус хүрээнд үүсчээ. Энэ цаг үед хуримтлагдсан
хийсвэр оюун санааны мэдлэгийн софи мэдлэг нийлбэр чухамдаа
философийн эх үүсэл болсон гэж үздэггносеогенникүүдбөгөөд
философи анх үүсч байх үедээ хүмүүний мэдсэн бүх зүйл цутган
орж байдаг интеграль зүйл байжээ. Тэр үедээ филофоси гэсэн нэр ч
үгүй байжээ. Хожим философи нэрийг авчээ.

39. Эдүгээ бидний утга зохиолын
онол theory of literatureгэж
нэрлээд буй салбар маань мөн л
ийм замаар үүссэн бөгөөд XVIII
зууныг хүртэл ПОЭТИКА-
POITIKAТУУРВИЛЗҮЙ хэмээх нэр
томьёогоор тэмдэглэгдэж ирсэн.

40. Энэ бүх урт удаан хугацааны явцад уран зохиолын онолын
сэтгэлгээ төгөлдөржин, баяжиж шинэ шинэ урсгал чиглэлүүд бий
болж, манай орны утга зохиолын онолын сурах бичгүүдэд
Марксаас өмнөх ба хойшхи үеийн сэтгэлгээ гэж зааглан
хуваадаг байсан.
Ер нь шинжлэх ухааны хөгжил болон хүн төрөлхтөний танин
мэдэхүйн онолын сэтгэлгээний түүхийг 19-р зуунаар зааглан:
- Сонгодог үе
- Шинэ үе гэж хуваах нь түгээмэл байдаг.
Утга зохиолын онолын сэтгэлгээний түүхэнд үүсч буй
болсон олон үзэл баримтлалуудыг нарийвчлан тоочих боломж маш
бага, мэргэжлийн баг институтийн олон жилийн хүч хөдөлмөр
шаарддаг.

41. Зохиолчийн зүгээс утга зохиолын онолын сэтгэлгээний түүхийг эдүгээ
цагийн өндөрлөгөөс харж дараах гурван чиглэлд хувааж үзсэн. Ер нь бол
утга зохиолын онолын сэтгэлгээний үндсэн 2 чиглэл байдаг. Үүнд:

44. 1. Утга зохиолын онолын академик чиглэл
агуулга=хэлбэр
2. Утга зохиолын онолын социальный чиглэл
3. Утга зохиолын онолын формалист чиглэл

45. Уг онолын чиглэл нь орчин цагийн формалист
онолчдын онцгойлон шүүмжилдэг агуулга хэлбэрийн
зохирол /гармония/ буюу уран сайхны тухай сонгодог гоо
зүйн үзэл баримтлалыг үндсэн мөрдлөг болгодог.
Чухам энэ чиглэл эртний грек ромын урлаг уран
зураг, уран зураг уран барималд хамгийн тод илэрсэн.
Уг чиглэлийг ерөнхийд нь реализм болон реалист
чиглэлтэй дүйцүүлж болох бөгөөд энэ нь үе геийн урлаг,
уран зохиолын сэтгэлгээний суурь болсоор иржээ.
Товчхондоо уран зохиол нь эрт үүсэл үеэсээ эхлэн
19-р зууны төгсгөл хүртэл ерөнхийдөө анх Аристотелийн
томьёолсон дуурайлгах зарчмаар явж ирсэн.

46. Утга зохиолын онолын Марксист чиглэл/ социальный
чиглэл/ нь 19-р зууны дунд үеэс 20-р зууны 90-ээд оныг хүртэл
хуучин социалист системийн орнууд болон ази, африк, латин
америкийг олон орны утга зохиолд үлэмжийн нөлөө үзүүлсэн.
Энэ чиглэл нь тодорхой анги нийгэм, хэсэг бүлгийн эрх
ашиг, үзэл санааг уран сайхны хэлбэрээр сурталчлах,
дүрслэхэд онцлон анхаарал хандуулж, аливаа уран бүтээлийн
утга агуулгын талыг гол үнэлэмж болгодог бөгөөд уран сайхны
туурвил зүйн тал болох гоо сайхны хэлбэрийг ач холбогдол
багатай дагалдах шинж гэж үздэг төдийгүй олон тохиолдолд эрс
үгүйсгэн няцаадаг байсан юм.

47. Ийнхүү үгийн урлагийн үзэл сурталжсан
агуулгын талыг туйлшруулан номлож, уран
сайхны хэлбэрийг үгүйсгэн дарамталснаараа
энэ чинлэлийн утга зохиол нь бодит байдлаас
тасарч үзэл баримтлал-үнэт зүйлсийн тогтолцоо
нь реалист бус онолын чиглэлд тооцогдох
болтлоо явцууран улмаар уран сайхны ертөнц
дэх нэр хүнд нөлөөллөө алдсан байна.

48. Энэ чиглэл нь сэтгэлгээнд дээрх 2 чиглэлийн нэгэн
адил өнө эртний уламжлалтай боловч урлаг утга
зохиолын хүрээнд тогтолцоот үзэл, онолын чиг баримжаа
болсон нь харьцангуй хожуу үед хамаарна. Үүнд 20-р
зууны эхээр буюу 1915-1925 оны хооронд үүсэн
төлөвшиж, өнгөрсөн 20-р зууныг дамнан өнөөгийн бидний
үе хүртэл үргэлжилж, улмаар өнөөдөр ч орчин цагийн
урлаг, утга зохиолын тэргүүлэх сэтгэлгээг төлөөлж буй нэр
хүнд бүхий хүчирхэг үзэл баримтлал болж байна.
“Уран зохиолыг судлахдаа дан ганц гоо сайхны
судалгаа хийдэг орчин үеийн судлаачдыг формалистууд
гэнэ.” / Р.Уоллек, О. Уоррен “Утга зохиолын онол”/

49. Формалистууд хэлбэр / форма/ хэмээх
нэр томьёоны дор аливаа зохиол бүтээлийн гоо
сайхны бүтцийг ойлгодог бөгөөд чухам энэ л
хэлбэр буюу гоо сайхны бүтэц нь уг бүтээлийг
уран зохиол болгож байгаа юм гэж үздэг.

50. Уран сайхны хэл
Фловер сургуулийн МХУЗ-ын багш
Б.Гантуяа

51. Уран зохиол нь хэл яриаг ашиглаж дүр бүтээдэг
үндсэн арга хэрэгсэл болгодог учраас утга зохиолын
онолын сэтгэлгээний бүх түүхийн туршид аливаа зохиол
бүтээлд хэл найруулгын судалгаанд онцгой анхаарч
ирсэн. Ялангуяа орчин цагийн буюу XX зууны утга
зохиолын онолын чиглэл болох формалист онолын
чиглэл “утга зохиол шинжлэлийг үндсэндээ тухайн
бүтээлийн хэлний судалгаанд гол анхаарлаа хандуулах
ёстой” гэж үзэж байсан. Өөрөөр хэлбэл урлагийн үзэл
санаа нь уран сайхны дүр, уран сайхны бүтэц
байгууламж, уран сайхны хэл найруулгаар дамжин
илэрдэг. Энэ нь өнгөрсөн зууны эхээр нийтэд төлөвшсөн.

52. Орчин цагт онолын энэхүү суурь чиг баримжаа нь шинжлэх
ухааны бусад салбаруудын хөгжил, үзэл санааны өөрчлөлт
хувирал, шинэ нээлтүүдтэй холбоотойгоор ихээхэн өөрчлөгдөж,
философи- танин мэдэхүйн логик үндэслэлийн хүч онцгой баяжиж,
шинэ шинэ баримт нотолгоо болон индерминант шалтгаанчлал
илрүүлэх болсон.
Өнөө үед танин мэдэхүйн салбарт хамгийн их анхаарал татаж
гайхширал төрүүлж буй шинжлэх ухааны шинэ салбар бол
синергетикийн шинжлэх ухаан буюу ээдрээт юмс үзэгдлийн тухай
ухаан юм. Энэхүү онолын онцлог бол ертөнцөд зүй тогтол, систем,
эмх цэгц, дүрэм журам гэж байдаггүй. Харин эсрэгээр орчлон
ертөнц , амьдралын хамгийн гол, хамгийн нийтлэг, үндсэн мөн
чанар бол хаос чанар, абсурда байдал юм.

53. Хаос чанар
Энэхүү шугаман бус шинж буюу хаос шинж хамгийн
тод илэрдэг үзэгдлийн нэг бол хэл, тэр тусмаа уран
сайхны хэл юм. Шилжсэн утгаараа хаос гэдэг нь эмх
замбараагүй, эх толгойгүй гэсэн утгатай хэрэглэгддэг
кирил нэвтэрхий тольд дурджээ.
Энэхүү онолын баталж байгаагаар ертөнцөд шугаман
үзэгдэл гэж огт байдаггүй. Хүний сэтгэлгээ хүртэл шугаман
бус буюу хаос шинжтэй байдаг. Ухамсар оюун санаа,
сэтгэхүйн хамгийн ойрын шууд тусгал , дамжиггүй бодит
байдал болох хэл нь хамгийн хаос нь шугаман бус
шинжтэй. Монголчууд “хүн буруу ярьж, зөв ухаардаг”
хэмээх ардын шог афоризм бидний ярьж буй сэдэвтэй
хамааралтай.

54. Хэлний шугаман бус чанар нь уран зохиолын хэл
найруулгад тод ажиглагддаг. Уран зохиолын хэл буюу
уран сайнхы хэл нь аливаа дүрэм журам, утга зохиолын
хэлний хэм хэмжээ, уламжлалыг хамгийн их зөрчдөг
бөгөөд эсрэгээрээ “туйлын чөлөөт”, нээлттэй, шугаман
бус төрхийг илэрхийлдэг. Хүний сэтгэл санаа, сэрэл
мэдрэмж, сэтгэлгээ дүр хүсэл тэргүүтнийг өдөөж, яруу
сайхан буюу гоо сайхны гайхамшигт дүр зураглал, утга
агуулга тэргүүтнийг бүтээдэг. Товчхондоо уран сайны
дүр дүрслэл, адилтгал, зүйрлэл, яруу хэрэглүүр, яруу
сайхан хэл найруулга зэрэг нь эцсийн дүндээ шугаман
бус сэтгэлгээний үр дүн болох хэлний хаос шинжийн
илрэл юм.

55. Жишээ нь:
Энэхүү хаос шинжийг ямарч бүтээл дээр
ажиглаж болно.
“Чингис хааны дээд язгуур Бөртэ чоно гэргий
Гуа марал хоёр тэнгис далайг гаталж ирээд
бурхан халдун уулнаа нутаглаж Батцагаан
нэрт нэгэн хөьгүүн төрүүлэв. МНТ
Цаашаа харахад
Цаад голын жараахай тоологдом /ААЗ/
“Мөнгөн аяга шиг гараас чинь
Туулын уснаас уух юмсан Б.Явуухулан

56. ДОРНОД АЙМАГ МАТАД СУМЫН
ЕРӨНХИЙ БОЛОВСРОЛЫН
СУРГУУЛИЙН
МХУЗ-ЫН БАГШ Б.ӨЛЗИЙМАА

57. Хуудас
1
УТГА ЗОХИОЛ ДАХЬ
ИРРАЦИОНАЛИСТ СЭТГЭЛГЭЭ,
МЕТАФИЗИК ОРОН ЗАЙ ЦАГ
ХУГАЦААНЫ АСУУДАЛД:
Өнгөрөгч
ХХ зууны нэрт
сэтгэгч, английн
аналитик
философич, цөмийн
физикч Карл
Поппер 1902-
1989 танин
мэдэхүйн
онолуудыг 2
хувааж үзсэн
байдаг.

58. Хуудас
3
Хуудас
2
Танин
мэдэхүйн
онол
Субьектив
психологи
эпистемолог
и онол
Обьектив логик
онтологи онол
Үүнд:
Тухайлбал:

59. Хуудас
5
Хуудас
4
гэх мэт урлагийн төрөл
зүйлүүдийг
Эдгээр үйл ажиллагаа нь
бодит ертөнцийн түгээмэл
зүй тогтолд:
Уран
зураг
Уран
зохиол Хөгжим
задлан
шинжлэх
ойлгож
ухамсарлах
үнэлэлт
дүгнэлт
өгөх
тайлбарлах
рациональ
оюун ухаан
цаг хугацаа
орон зайн
ерийн логикт
захирагддаггүй бөгөөд
танин мэдэхүйн логикийн
бус сэтгэлгээг шаарддаг

60. Хуудас
6
Хуудас
7
Уран сайхны
сэтгэлгээ нь :
Иррациональ мөн
чанартай бөгөөд энэ
шинж нь үгийн урлаг
уран зохиол-ын
үнэт зүйлсийн
тогтолцоог бүрдүүлэгч
хамгийн гол үндсэн
нөхцөл юм.

61. Хуудас
8
Хуудас
9
Интуици
• Зөн совин
Фантазия
• Уран
сэтгэмж
Талант
• Сэрэл
мэдрэмж
• Авьяас
билиг г.м
Уран сайхны өндөр
төвшинд хүрсэн урлагийн
бүтээлд оюун ухаан-
рациональ сэтгэлгээний
тусламжтайгаар биш
зөвхөн
Иррациональ
ухамсраар
дамжуулан урлаг
уран сайхныг
хүртэж болно
Харин
Энэ тохиолдолд
ойлгох гэдэг үг
хэрэглэх нь туйлын
зохимжгүй байдаг

62. Хуудас
10
Хуудас
11
Жишээлбэл:
Хүрт
эх
Мэдрэ
х
Оюун
санааны
ташаал
авах
ёстой
гедониз
м
Аливаа
урлагийн
бүтээлийг
ойлгох бус
Урлагийн
онолд
үүнийг
Сублима
цид орох
гэж
томьёолд
ог

63. Хуудас
12
Орчин цагийн уран
сайхны тэргүүлэх
чиглэл болох
формалистууд болон
гедоникууд, тэрчлэн
иррациональстууд, анти
“позитивистууд”
үзэхдээ:
Улбар шар өнгөнд дуртай багш нь
цэнхэр өнгөнд дурладаг шавьдаа
шар өнгөнд дурласангүй гэж муу
тавьж болдоггүйтэй адил “Мөнгөн
хазаарын чимээ”-г шүтэн биширдэг
багш нь Явуухулангийн уянгын
шүлгийг ойлгодоггүй шавьдаа уг
уран бүтээлийн яруу сайхныг сэрж
мэдрээгүйнх нь төлөө муу дүн тавьж
болохгүй гэсэн үг юм.
Хуудас
13

64. Хуудас
16
Хуудас
17
ОХУ, БНХАУ, Энэтхэг зэрэг улс
орнуудад уран зохиолын хичээлийг
дунд сургууль болон бүх нийтийн
сургалтын системдаа албан ёсоор
оруулж бие даасан судлагдахууны
хэмжээнд авч үздэг
Харин 18-р зууны Германд
үүсчИ.В.Гетё “дэлхийн уран
зохиол” хэмээх европ
төвтэйевроцентризмойлголтоор
авч үзвэл өнөөгийн уран сайхны
сэтгэлгээний дэлхий нийтийн
жишигт: уран зохиол дахь
иррациональ
ойлгомжгүйсэтгэлгээнд онцгой
анхаарал хандуулах болсон.
Харин

65. Сүүлийн үед манай манай үгийн урлагт
априори маягийн танин мэдэхүй хүний
өөрийнх нь аутентик ахуй, орчлон
ертөнц, байгаль нийгэм оюун санааны
амьдралын мөн чанар-үнэмлэхүй
үнэнийг танин мэдэх гэсэн уламжлалт
бус үзэл баримтлал нэвтрэх
болсноороо уран сайхны сэтгэлгээнд
жинхэнэ шинэчлэлийн эх үндэс
тавигдаж эхэлсэн гэж үзэж байна.
Үүний жишээнд: Г.Аюурзаны
“Дурлалгүй ертөнцийн блюз”, “Илбэ
зэрэглээ”, мето роман, Ч.Мөнхбаярын
“Юу ч биш”, “Насаагийн нэг
өдөр”өгүүллэг, Б.Батбаяр Баабар
“Бооцоо жүжиг”, “Хатан эрдэнэ”тууж,
Б.Галсансүхийн “Сюрреалист хүн
судлал”, Б.Одгэрэлийн “Үл таних
зочин”шүлэг, Д.Батбаяр”Мементо-г
бүтээхүй” роман зэрэг бүтээлүүдийг
нэрлэж байна.
ААЗ болон эртний уран зохиол
дахь уран сайхны
хийсвэрлэлийг орчин цагийн
модерн үзэгдлүүдтэй хольж
хутгах буюу модернизмийн
уламжлал монголын уран
зохиолд байсан мэтээр
тайлбарлах буруу ойлголт
манай онолын сэтгэлгээний
өнөөгийн постмодерн сэтгэлээн
дэх пост-цаг хугацаа, пост-орон
зайн дүрслэлийг ААЗ-ын юм уу
ерөөс реалист уран зохиол
дахь цаг хугацаа орон зайн
уран сайхны дүрслэлтэй хольж
хутгах ёсгүй юм.
Ж-нь: ААЗ-д ... Ирээгүй 99
жилийг угтаж хардаг, ирсэн 99
жилийг тоочиж хэлдэг...” гэм
мэт нь хүн төрөлхтөний домог
зүйн сэтгэлгээнд хамаарах
гэнэн сэтгэлгээ болохоос орчин
цагийн постмодерн
сэтгэлгээний эпистемологи
танин мэдэхүйд огт хамаагүй
зүйл юм.

66. ÕÕ çóóíû ìîäåðíèñò óðàí
çîõèîë
ÕÕ çóóíû óðëàã óðàí
çîõèîëä ìîäåðíèçì,
ïîñòìîäåðíèçìèéí
чèãëýë õ¿чòýé
äýëãýðñýí
1 дүгээр сургуулийн МХУЗ-ын багш
Ч.Эрхчөлөө

67. Ìîäåðíèçì ¿¿ñýí áèé áîëñîí îíöëîã
● Óðëàãèéí øèíý õýëáýðèéã ýðæ õàéõ ÿâäàë ýðòíèéõ
áîëîâч óðñãàë чèãëýëèéí õýìæýýíä õ¿ðñýí íü 19-ð
çóóíû 2-ð õàãàñààñ òîîëîãääîã.
● Ìîäåðíèçì èìïåðèàëèçìèéí õºãæèë, äýëõèéí
äàéíóóäûí óëìààñ ¿¿ññýí õÿìðàëòàé õîëáîîòîé ãàðч
èðñýí.
● Óðëàãèéí óëàìæëàëò àðãà áàðèëûã ººðчëºí øèíèéã
ýðýëõèéëñýí óчèð “ìîäåðí” áóþó “îðчèí ¿å” ãýæ
íýðëýñýí
● Ìîäåðíèçì íü õýä õýäýí óðñãàëòàé
● Ðåàëèñò óðëàãèéí ãîë çàðчèì áîëîõ ýíãèéí,
îéëãîìæòîé áàéõ ¸ñòîé ãýäãèéã ¿ã¿éñãýäýã
● Ýòãýýä, ãàæ, ñîäîí, çàðèìäàà á¿ð àáñóðäíûé, ëîêèãã¿é
ä¿ðñëýëèéã ø¿òäýã.

68. Ìîäåðíèçìûí чèãëýë
Ìîäåðíèçìûí
чèãëýë
Ôîâèçì Êóáèçì
Àáñðàê-
öèîíèçì
Ôóòóðèçì Ïîï àðò

69. Ìîäåðíèçìûí óðñãàë
Óðñãàë
Ãåðìàíû
ýêñïðåññè
î
íèçì
Ôðàíöûí
ñþððåà
ëèçì
Óõàìñðûí
óðñãàë
Ó÷èð
óòãàã¿é
äðàì
Ýêçèñòåí
öèàëèçì

70. Ãåðìàíû ýêñïðåññèîíèçì
● “Expression” áóþó èëýðõèéëýõ ãýñýí ëàòèí ¿ãíýýñ ãàðàëòàé
● Ãîë çàðчèì íü ä¿ðñëýõ áèø þì ¿çýãäëèéí òóõàé çîõèîëчèéí õóâèéí
òºñººëëèéã èëýðõèéëýõ ÿâäàë ãýæ ¿çäýã
● 20-ð çóóíû ýõýýð óðàí çóðàãò ¿¿ñэж, äàðàà Ãåðìàíû óðàí çîõèîëä äýëãýðñýí
● Ç.Ãóñëåðëèéí”èæèëã¿é îíöãîé áîäãàëèéí ¿çýë” áóþó “ôåíåìåíîëîãèÿ” èõ
äýëãýðч óðàí á¿òýýëч ýìõ çàìáàðààã¿é îðчèí áóþó õàîñûã ýðõýìëýí
îðчëîíã á¿òýýäýã ãýæ ¿çýæ áàéâ
● Äàéíû ºìíºõ ò¿ãø¿¿ðòýé áàéäàë, ñýòãýëèéí äàðàìò, õÿìðàë ýíý á¿õýí
òóñãàëàà îëæ áàéñàí.
● Óðàí çóðàãò òóñãàëàà îëñîí. Æíü: Î.Äèêñèéí “äàéí” ãýäýã öóâðàëûí
“øàðõàäñàí öýðýã”-ò öýðãèéí òîëãîéã ä¿ðñëýõäýý áîäèòîé áóñ, õ¿¿õýä
ñàðààчñàí þì øèã çóðàãäñàí áîëîâ÷ í¿äýýð íü äàéíû óðøãààð çîâæ
øàíàëñàí õ¿íèéã õàðóóëàí, ò¿ðýìãèéëýë, äýýðìèéí äàéíûã ýñýðã¿¿öñýí ãýæ
òàéëáàðëàäàã
● Õ¿íèé îþóí óõààíûã ø¿òýæ îþóí óõààí áîë õºãæëèéí ãî õºäºëãºã÷ õ¿ч
ãýæ ¿çýí õýòð¿¿ëýãèéí àðãûã ºðãºí àøèãëàäàã
● ßðóó íàéðàãò ðèòìèéã ýâäýí õèéñâýðëýëèéã ºíäºðò òàâèäàã
● Æ¿æãèéã óðàí á¿òýýëчèéí îþóí ñàíààíû èëýðõèéëýë ãýæ ¿çýæ áàéñàí.

71. Ãîë òºлөөлөгч Ôðàíö Êàôêà 1883-1924
● Ïðàãàä òºðñºí чåõèéí åâðåé ¿íäýñòýí
● Àìüäðàë íü á¿òýìæã¿é, õºðºí㺠ìºíãºã¿é, àìüäðàë õ¿íä áýðõ
áàéæ áàéãààä 41 íàñàíäàà íàñ áàðñàí
● Ò¿¿íèé àæ òºðºõ õýâ ìàÿã áîëñîí ãàíöààðäàë íü õ¿í
òºðºëõòíèé îþóíû ñàíä õîñã¿é ºâ ¿ëäýýñýí áàéíà.
● “Îíîîñîí ÿë” “Ãàëч” “Õóâèðàë” “Çàñàí õ¿ì¿¿æ¿¿ëýõ
øîðîíä” “Ø¿¿õ ÿâö” çýðýã á¿òýýë¿¿ä íü ýêñïðåññèîíèçìèéí
îíöëîãèéã èëòãýäýã.
● Ýäãýýð á¿òýýëýýðýý åðòºíöººñ àâðàë õàéñàí îð÷èí ¿åèéí
õ¿íèé ãàíöààðäëûí òóõàé íýã ë ñýäâýýð áèчñýí
● Ò¿¿íèé ºã¿¿ëëýã¿¿ä áîãèíî õýìæýýíèé õ¿¿ðíýë çîõèîëûí
òºðºëä îíöãîéä òîîöîãääîã
● 20-ð çóóíû ã¿í óõààíû ãîë чèãëýë¿¿äèéí íýã áîëîõ
ýêçèñòåíöèàëèçì áóþó îðøèõóéí ôèëîñîôèéí øèíæ
чàíàðóóä ÷óõàìäàà Äîñòîåâñêèé, Êàôêà íàðûí ðîìàíóóäàä
äîòîð á¿ðýëäñýí

72. Õóâèðàë
● “Íýãýí ºã뺺 ìàø ýâã¿é ç¿¿äíýýñýý
ñýðòýë Ãðåãîð Çàìçà àéìøèãò ìóóõàé
øàâüæ áîëîí îðîíäîî õýâòýæ áàéõ íü
òýð …” ºã¿¿ëáýðò çîõèîëûí ¿éë ÿâäàë
á¿ãä áàãòäàã.
● Ãðåãîð Çàìçà áîë àéëûí ãàíö õ¿¿, ãýð
á¿ëèéíõýý òºëºº ìàõðàí ç¿òãýäýã,
åðäèéí íýã çàëóó
● ààâ,ýýæ ä¿¿, àæëûí ãàçðûíõàí íü
ò¿¿íèé ìàø ìóóõàé øàâüæ áîëîí
õóâèðñàíä á¿ãä àéæ äóðã¿éöäýã
● Çàìçà ººðºº ãýð á¿ëèéíõíèéõýý àìü
çóóëãàä ¿ðãýëæ ñàíàà çîâæ áàéäàã.
● Õàðèí ãýð á¿ëèéíõýí ò¿¿íýýñ àéæ,
æèãøèí, ò¿¿íä õýðýãòýé á¿õíýýñ íü
ñàëãàæ, õàéð íàéðã¿é çîäîæ ñ¿¿ëäýý
ò¿¿íèéã á¿ð õàéõàðàõàà áîëüæ áàéíà.
● Òýð ãàíöààðäàæ çîâæ øàíàëæ áàéñàí
õýðíýý ãýð á¿ëèéíõýý òºëºº ¿ðãýëæ
ñàíàà çîâæ áàéíà
● Çàìçà ãàäààä áàéäàë íü øàâüæ áîëîâч
ñýòãýë íü õýâýýðýý ¿ëäýæ ìàø èõ øàíàëäàã
● Êàôêàãèéí ýíýðýíã¿é ¿çýë íü ãóòðàíãè
øèíæòýé áàéäàã íü åðººñºº
ýêñïðåññèîíèñòóóäûí îíöëîã
● Ñóäëààчèä чóõàì ÿìàð øàâüæ áîëñîí
òàëààð ÿíç á¿ðýýð áè÷äýã. Äàëàâчòàé ãýäýã
íü èõ àíõààðàë òàòñàí áàéäàã
● Çàìçàä ¿ë ìýäýãäýõ øèíæ äàëàâч íü
òýíãýðëýã ãýãýýí øèíæèéã èëòãýñýí äàëä
áýëãýäýë ãýæ ¿çäýã
● Ãðåãîð õîðõîé øàâüæèä õóâèëñàí áóñ õ¿í,
ò¿¿íèé òºðºë òºðºãñºä õ¿í òºðõòýé
õîðõîéíóóä þì ãýñýí ñàíàà õàðàãäàæ
áàéíà.
● Òóóæ äîòîð áàéãàà ñîíèðõîëòîé íýã ç¿éë
áîë ãóðâûí òîî þì.
● Õóâèðàë áîë õ¿í òºðºëõòíèé ãóðâàí
öàãèéí ãóðàìñàí ä¿ð òºðõèéí
èëýðõèéëýë,õ¿íèé ìºí ÷àíàðûí òóõàé
ãóðâàëæèí ºã¿¿ëýìæ þì

73. Ôðàíöûí ñþððåàëèçì
● Äîäèàçì áà ñþððåàëèçì íü íýã íü íºãººñºº ¿¿ññýí áºãººä äýëõèéí 1-ð
äàéíû ¿ð ä¿í þì
● Òýäíèé ãîë çàðчèì íü “îðчèí ¿åèéí åðòºíö áîë þó ч áèø ýìõ
çàìáàðààã¿é ç¿éë, ýíý åðòºíöèéã þìàíä áîäîõã¿é òýä õóóчèí
åðòºíöººñ þóã ч àâàõã¿é, øèíý åðòºíöèéã áàéãóóëíà ãýñýí áîëîâч þóã
ч á¿òýýõ чàäâàðã¿é чèãëýë áàéñàí
● Äîäèàñòóóä 20-èàä îíû îðчèì òàðæ ñóóðèí äýýð íü ñþððåàëèçì ¿¿ññýí
● Ñþð ãýñýí ¿ã íü äýýð ãýñýí ¿ã áºãººä ðåàëèñò áóñ ººð ãýñýí ñàíààã
èëýðõèéëäýã
● Ãîë çàðчèì íü õóâü õ¿íèéã чºëººëºõ ÿâäàë, òýãâýë íèéãýì
чºëººëºãäºíº ãýæ ¿çñýí. ººðºð õýëáýë õ¿í áîëãîí óðàí á¿òýýëч õ¿íèéã
чºëººëáºë àâüÿàñ íü íýýãäýíý ãýæ ¿çñýí
● 40 îðчèì æèë îðøèí òîãòíîñîí. Óðàí çóðàãò èõ õºãæñºí.
● Óðàí çóðàãò Ñàëüâàäàð Äàëè, óðàí çîõèîëä Ãèéîì Àïîëëèíåð

74. Ãèéîì Àïîëëèíåð 1880-1918
● Æèíõýíý íýð íü Âèëüãåëì äå Êîñòðîâèöêèé ïîëüø
ãàðàëòàé õ¿í
● 1880 îíû 8-ð ñàðûí 26-íä Ðîì õîòîä òºðñºí
● 18 íàñòàéäàà ø¿ëãèéí õýëáýðò øèíý÷ëýë õèéõýýð ýðýë
õàéãóóë õèéæ áàéñàí
● 1909 îíä “Áåñòàèðè èëè êîðòåæ îðôåÿ” ãýäýã àíõíû
ò¿¿âðýý ãàðãàñàí
● 1913 îíä “àðõè” ò¿¿âðýý ãàðãàñàí íü ò¿¿íèéã
àëäàðøóóëñàí
● Äýëõèéí 1-ð äàéíï îðîëöîæ øàðõäàæ ÿâñàí
● 1917 îíä “Òèðåñèéãèéí ìººì” ñþððåàëèñò æ¿æãýý
áè÷ñýí
● 1818 îíä “êàëèãðàìì” ò¿¿âðýý õýâë¿¿ëñýí íü áàñ ë
àëäàðøñàí
● Яðóó íàéðàãò õýëáýðèéí øèíýчëýë õèéæ, “Áè ÿðóó
íàéðàãч áóñ çóðààч õ¿í “ ãýæ õýëäýã áàéñàí

75. Óõàìñðûí óðñãàë
● Ãîë çàð÷èì íü àìüäðàëûí ¿éë ÿâäëûã áèø, õ¿íèé áîäîë
ñàíààã ä¿ðñëýõ, ººðººð õýëáýë òýìäýãëýõ, ò¿¿íä çàäëàë
õèéõ ÿâäàë þì
● Ç.Ôðåéäûí ñóðãààë äýýð ¿íäýñëýí äàëä óõàìñàðò
àíõààðëàà õàíäóóëäàã
● Çîõèîëчèéí õóâèéí ä¿ðñëýë ãîëëîäîã
● Õ¿íèé áîäîë ñàíààã òýìäýãëýäýã óчèð äýñ äàðàà, ëîãèê
õîëáîî ìóó áàéäàã
● Õ¿íèé ñýòãýë ç¿éã ñàéí íýýæ ºãäºã
● Ãîë òºëººëºãчèä íü Ôðàíöûí Ìàðñåëü Ïðóñ, àíãëèéí
Æåéìñ Æîéñ, Âèðæèíè Âóëüô íàð

76. Ìàðñåëü Ïðóñò 1871-1922
● 20-ð çóóíû óòãà çîõèîëûí îíöãîé
òóóðâèë áîëîõ “Àëäàãäñàí öàãèéí
ýðýëä” õýìýýõ öóâðàë ðîìàíóóäàä
àìüäðàëûíõàà ñ¿¿ëèéí 16 æèëèéã
çàðöóóëæýý
● Çîõèîëчèéí õóâüä îðøèõóéí ãàíö
áîäèòîé õýëáýð íü äóðñàìæ áàéâ
● Ðîìàíä òóñãàëàà îëñîí åðòºíö íü
õºäºë㺺íг¿é çóðàã áèø óнøèãч
õ¿ðòýë äîòîð íü õºâæ ÿâàà ìàüäðàë
ººðºº þì.
● Ýíý ðîìàí íü Бàëüçàêèéí õ¿í
òºðºëõòíèé øîãòîé òºñòýé

77. ● Íèéò 7-í ðîìàíààñ á¿òñýí. “Ñâàíû ç¿ãò” “Ãåðìàíòûí ç¿ãò”
“Ñîäîì Ãîìîððî õî¸ð” “Îëçíû á¿ñã¿é” “Îðãîäîë á¿ñã¿é”
“Îëäñîí öàã” “Ïîä ñåèüþ äåâóøåê â öâåòó”
● Ïðóñòûí õ¿¿õýä íàñàà ºí㺺ðñºí Ôðàíöûí íýã ìóæ
ä¿ðñëýãäýí á¿õ ä¿ð¿¿ä ýíý íóòàãòàé õîëáîîòîé áàéäàã
● Íèéãìèéí çàãâàðûã á¿òýýñýí, ¸ãòîëñîí àÿñòàé.
● Ðåàëèñò ä¿ðñëýë áèø, ñóáúåêòèâ ä¿ðñëýë
● Çîõèîëчèéí õ¿¿ðíýë, òýð чèãòýý ºâºðìºö ºчèë áîëñîí
● Çîõèîëч ººðèéí äîòîîä åðòºíöºä íýâòðýí îðæ îí öàãèéí
äàðààëëûã õàðãàëçààã¿é
● Äîòîîä ñýòãýëèéí õ¿чèðõýã ìîíîëîãóóä,äóðñàìæèéí èõ
óðñãàëóóä ºíãºðñºí îäîî õî¸ðûã çààãèéã àðчààä õàÿчèõ øèã
ñýòãýãäýë òºð¿¿ëäýã
● Õ¿¿ðíýë ÿðóó íàéðàã
● Çîõèîëûã óíøèõàä íàéðàãчèéí ñýòãýëýýñ ò¿ðýõ áîäîë
áÿñàëãàëä àâòàõ øèã ñýòãýãäýë òºð¿¿ëäýã
Алдагдсан цагийн эрэлд

78. Óчèð óòãàã¿é äðàì
● 1948-1953 îíóóäàä õ¿чòýé äýëãýðч ààæèìäàà áóóðñàí
● Ãîë òºëººëºãчèä íü Ôðàíöûí æ¿æãèéí çîõèîëч
Ý.Èîíåñêî, Áåêêåò íàð
● ̺í чàíàð íü ä¿ðñëýëèéí øèíý õýëáýðèéã ýðæ õàéñàí
● Õýò ºðººñãºë õàíäàæ óчèð óòãàã¿é ä¿ðñëýëèéã ø¿òýæ
áàéñàí
● Ëàòèíû аbsurdus áóþó óòãàã¿é ãýñýí ¿ãíýýñ ãàðàëòàé
● Óòãà ñàíàà, óчèð õîëáîîã àëáààð àëäàãäóóëæ
õýðýãñäýãã¿é
● Íèéãìèéí äîòîðõ äóíäàæ õ¿íèé ºäºð òóòìûí àìüäðàë
íü óòãà óчèðã¿é ãýñýí ñàíààã èëýðõèéëæ áàéñàí

79. Ýêçèñòåíöèàëèçì
● Äýëõèéí 2-ð äàéíû äàðàà Ôðàíöàä äýëãýðñýí
● Õýò áîäãàëüч ¿çëèéã áàðèìòàëäàã чèãëýë
● Áèå õ¿í áà ¿ë îéëãîãäîõ áîäèò áàéäàë õî¸ðûã
õàðøóóëàí òàâüäàã
● Õ¿íèé îþóí ñàíàà òóéëûí чºëººòýé. Ýíý îþóí ñàíàà
ìàòåðèàëëàã åðòºíöòýé ñºðãºëäºæ áàéäàã
● Ãîë òºëººëºãчèä íü Æàí Ïîëü Ñàðòð, Àëüáåðò Êàìþ,
Àìåðèêèéí Ж.Бîëüäóéí, ÿïîíû Àáý Êîáî íàð þì

80. Ýêçèñòåíöèàëèçìûí òóõàé
● Õ¿íèé îðøèí áàéõ ôèëîñîôè
● Îðøèõóéí ìºí чàíàð áà öààä ã¿íçãèé ¿íäýñ,õ¿íèé
îþóí ñàíààíû åðòºíö,îðчèí ¿å äýõ áèå õ¿íèé õóâü
òàâèëàíãèéí õîñã¿é äàâòàãäàøã¿é øèíæèéã
õàìàðíà
● Õ¿íèé àìüòàí óðàãìëààñ ÿëãàðàõ ãîë øèíæ áîë òýð
чóõàì õýí áàéõààð øèéäñýíä îðøèæ áàéãàà þì
● Ýíý øèíæ чàíàðóóäûã Äîñòîåâñêèé, Êàôêàãèéí
ðîìàíóóäààñ õàðæ áîëíî

81. Æàí Ïîëü Ñàðòð
● 1905 îíû 6-ð ñàðûí 25-íä Ïàðèæ õîòîä òºðñºí
● Ýöýã íü äàëàéí èíæåíåð, àéëûí ãàíö õ¿¿
● Áàãà íàñàà Ýëüçàñò ºâºã ýöýã øàðëüØâåéöàðèéíä
ºíãºðººñºí
● 1933-1934 îíä Áåðëèíä áàéõäààÃóññåðëñ,ßñïåðñ,
Õàéäåããåðèéí ôèëîñîôèòàé ã¿íçãèé òàíèëöñàí
● 2-ð äàéíä îðîëöîæ îëçäîãäîæ ÿâñàí áàéíà
● 1938 îíä “Òîøíîòà” ðîìàí ãàðàâ. Ò¿¿íäýý “Áè
îðчëîíãèéí òºâ. Åðòºíö áîë çàäàëøã¿é, ýìõ
çàìáàðààã¿é îðîîöîëäñîí ò¿¿äýã. Åðòºíöèéã õàðààä
äîòîð ìóóõàéð÷ áàéíà. ð¿í áîë äàëàéä õºâæ ÿâàà
ñýòãýãч ñ¿ðýë þì. Õ¿í îðøèí òîãòíîõ óчèð óòãàã¿é.
Õ¿í ñàòààðч þì ñîíèðõäîã îíöëîãòîé õ¿íèé îþóí
ñàíàà áîë òóéëûí чºëººòýé þì . Èéìýýñ áîäèò
åðòºíöèéí ñýðýã áàéäàã ãýñýí ãîë ¿çýë ñàíààãàà
èëýðõèéëæýý
● Ò¿¿íèé çîõèîëóóä íü “ßëààíóóä” “Áóÿíòàé ÿíõàí”
“׺òãºð áóðõàí õî¸ð”

82. ßëààíóóä
● Ýñõèëèéí “Îðåñòèÿ” æ¿æãèéí ãîë ñàíààã àâñàí.
● Ãîë àñóóäàë íü ýðõ чºëººíèé òºëººõ òýìöýë
● Ýãèôñ äàðàíãóéëàãч áîëæ, òóñ õîòîä ¿õýãñäèéã äóðñàõ
ºäðèéã áèé áîëãîñíîîð æèëä íýã óäàà ¿õñýí õ¿ì¿¿ñ
áóëøíààñàà áîñч, ãýðèéíõýíòýéãýý öóã ºíãºðººäºã
áàéæýý
● Ýíý ºäºð õ¿ìì¿ñ äàãæèæ áàéäàã õ¿íä çîâëîíò ºäºð,
õîòûíõíûã ÿëààí ñ¿ðýã òàðчèëãàäàã
● Äàðàíãóéëëààð íü ôàøèñòûã, ÿëààí ñ¿ðãýýð íü õ¿íèé
íýð òºð ãóòñàíûã òýìäýãëýíý
● Ýðõ чө뺺 õóâü õ¿íèé ñýòãýëä îðøäîã ãýäãèéã
èëýðõèéëñýí

83. 2021.04.19
Хэлэлцүүлэгт
оролцсон багш
нартаа баярлалаа
Ажлын амжилт
хүсье
.