P1
- 2. ФИЛОСОФИЙНХӨГЖЛИЙНҮЕ ШАТ БҮРД АСУУДЛАА
ТОМЬЁОЛЖ БАЙСАН. ФИЛОСОФИЙНАСУУДЛЫГ
ДЭВШҮҮЛЭНГАРГАЖ ТАВИХ НЬ ТҮҮНИЙГ
ШИЙДВЭРЛЭХЭЭСЭЭ ЧУХАЛБАЙДАГ.
Философи бол философийн түүх байдаг.
Ахуй- эртний Грек- космоцентризм (ертөнцийн төв бол бүхнийг багтаасан орчлон,
байгалиас өөрөөс нь бүхнийг тайлбарласан)
Бурхан- дундад зуун- теоцентризм(бурхан бүхний дээр оршиж, юмс түүгээр дамжин
тайлбарлагдаж хүсэл зоригийн илэрхийлэл нь болно)
Сэргэн мандалт(байгалиас гадуур юу ч байхгүй, бурхан байдаг бол байгаль өөрөө
бурхан хэмээх пантейзм. )
Шинжлэх ухаан, шинэ үе Мэдлэг – (сэтгэхүйн тусламжтайгаар байгалийг танин
мэдэх арга, сэтгэхүй ахуйн давхцал)
Иррационализм Амьдралын утга учир – логик сэтгэлгээ нь эргээд хүнд аюул
учруулахуйц техникийн дэвшлийг авчирсан.
19 зуун Шинжлэх ухааны танин мэдэхүй – рациональ зүйлийн зэрэгцээ иррациональ
зүйл ш.у-ы хөгжлийн дотоод логикт байна.
Хүний асуудал. – 20-р зуун. Философи ба нийгмийн хөгжлийн харилцаа холбоо эндээс
харагдана.
- 3. СУДЛАХ ЗҮЙЛ:
Бодит байдлын харилцаагэхдээ хамгийнерөнхийгэмээр санаа байгаль,
ухамсарматерихарилцаагхамгийнерөнхийойлголтоордамжуулан
судалдаг ш.у. Иймд урлагтайдүр дүрслэлийг гал ус шороо гэх мэт,
шашинтай ертөнцийнанхдагч эхлэлийг анхаардагэнэ ерөнхий
шинжээрээ төстэй, ойр.
ус агаар гэх мэт байгалийнмэдрэгдэн байгаа юмс бус тэдгээрт байгаа
шинжийг хийсвэрлэн бүхний үндэс, нэгдэл болгоно. Философийнүндсэн
асуудал: санаа байгаль, сэтгэхүй ахуйд, оюун ухаанматеридхарилцах
харилцаа
- 4. ОНТОЛОГИ БУЮУ АХУЙН ТУХАЙ
СУРГААЛЬ
Хамгийн ерөнхий утгаараа материаллаг ба санаалаг
зүйл, ахуй ухамсар, сэтгэхүй байгальд хэрхэн
харилцах асуудлыг судална.
Юу бодитой вэ? Материаллаг зүйл үү? Санаалаг
зүйл үү? Матери, материаллаг зүйл санаагаа
тодорхойлдог гэсэн чиглэлийг материализм, санаа
бодитой гэсэн чиглэлийг идеализм гэнэ. Эдгээр нь
монизм юм. Аль аль нь бодитой гэсэн чиглэлийг
дуализм, ертөнц олон шинж, уг чанартай гэсэн
чиглэлийг плюрализм гэнэ.
- 5. ГНОСЕОЛОГИ БУЮУ ТАНИН
МЭДЭХҮЙН СУРГААЛЬ
Бид бодит байдлыг танин мэдэж чадах уу? чадахгүйгэж үздэг
чиглэлийг Агностицизм гэнэ.
Шу: рациональсэтгэлгээг шаарддаг, үндэслэгээтэй. Философиөөрийн
үзлийг үндэслэхийнтулд бурханыгч ашиглана. Иймд урлагийндүр
дүрслэл ч хэрэглэгдэхүүннь болно.
Философийнүүсэл: Ертөнцийгүзэхүйнхэв маягууд:
Шашин домгийн буюу миф, шинжлэх ухааны,ердийн ухамсрын,
философийн. Философинь үндэслэгдсэн мэдлэг байдгийн хирээр
ердийн ухамсрынбус онолынухамсрынтүвшинд байх ч сэтгэгчийн
сэтгэлгээний бүтээл байдгийн хирээр шинжлэх ухаантай
төрөлсөхгүй. Ш.у-ы дүгнэлт байгалийн үзэгдэл юмсыг бүхэлд нь
хамаарсанерөнхийшинжтэй ба философинь нэгж үзэгдэл юмсаас
шууд дүгнэлт гаргахгүй, ухаарлыншинжтэй. Мэдлэгийн зорилго
үнэнийг танин мэдэхэд байдаг бол философи нь үнэнийг танин мэдэх
бололцоо, түүнийтүгээмэл утга учир, аргуудыг авч үзнэ.
- 6. Философи ба ертөнцийг үзэх үзэл. Ертөнцийн
урлагийн, шашин домгийн, шинжлэх ухааны
зураглал. Домог шашин нь эртнйи хүмүүсийн
обьектив бодит байдлыг өөрөөсөө ялгаж чадах
сэтгэхүйн хэмжээнд хүрэх түвшинд хүрээгүй
нөхцөлд үүссэн байна.тиймээс байгалийг хүнчилж
түүнд өөрийн шинж чанарыг шингээж түүндээ
эргээд харьцдаг гэсэн анимист үзэлд суурилдаг.
Үүнээс гадна ертөнц ямар уг чанартай талаархи
идеалист: санаа л хамгийн тогтвортой. Эртний
грекүүд ертөнцийг хүнээс мөн салгасангүй нь нөгөө л
домгийн сэтгэлгээний уламжлал байгаа.
- 7. Хүнд амжиргааны, үйлдвэрлэлийн зэрэг өдөр
тутмын зорилтыг шийдвэрлэхтэй холбогдсон
зорилтууд тулгардаг төдийгүй юм. Хүрээлэн буй
ертөнц маань юу билээ? Энэ ертөнцөд хүний эзлэх
байр суурь, зорьсон зорилго маань юу билээ гэхчлэн
нэн ерөнхий гүнзгий асуултад хариулахыг хичээдэг.
Ертөнцөд хүний эзлэх байр суурь ертөнцийг үзэхүй
бид ертөнцийг танин мэдэж чадах уу? Мэдлэг, итгэл
санаа бодол, хүсэл, мэдрэмж зэрэг нь ертөнцийг
үзэхүйд нэгдэнэ.
- 8. Ертөнцийгүзэх мэдлэг бол шашин, шинжлэх ухаан, философиюм.
Философийнертөнцийгүзэхүйнхэв маягуудыгертөнц ямар уг чанартай
болох онтологи:материаллаг,санаалаг. Түүнийгтанин мэдэх боломжийн
талаар эмпиризм, агностицизмзэрэгт хуваагдана. Ертөнцийгүзэхүйн
чухал бүрдүүлбэр нь эрхэмлэл юм.
Шинжлэх ухааны ертөнцийгүзэхүйбуюу зураглалнь онолын
парадигматайхолбоотой. Нэг талаар алхиминь өөрийнонол, онолын
баримт, судалгааны арга, эрдэмтдийн нийгэмлэгээс тогтож сэргэн
мандалтынүе хүртэл хөгжиж байлаа. Мөн дэлхий төвт гелиоцентризм.
Бас л судалгааны баримтуудтай, оддын зай, нар хиртэлтийгэнэ аргаараа
Грекчүүдтогтоосон.
Физикт атомизмноёрхожтооллынэхлэл цэг нь абсолютбайдлаар
тогтоогдсоннь харьцангүйнонолынхүрээнд хөдөлгөөн
хэмжигдэхүүнийхээсистемээс шалтгаалдагнь тодорхойболсон.
Абсолют цаг хугацаа, оронзай гэж үгүй.
Аргазүйнүүрэг. Тезис, антитезис-синтез.
Хөдөлгөөн,тайван- үүсэл становление.Хувьсал буюу байгалийн шалгарал,
мутаци буюу хадгалалт– удамшил. Тоо, чанар-хэмжээ
- 9. ШАШНЫ ЕРТӨНЦИЙГ ҮЗЭХҮЙ
Байгалийнхүчний цаана сэтгэхүйд тайлагдашгүй, бидний чадвараас
хэдийдсэн ер бусын хүчин
Хүний зүгээс сүнс савдаг лус г.м санаалагзүйлээс дамжинбиет үйл
явцад нөлөөлдөггэсэн оккультизм,мистик, парапсихик үзлүүд
Хүний амьдрал бол ертөнцийнхувьслын нэгээхэн салшгүй хэсэг
Дарвины онолтойч зэрэгцдэг.
- 10. ГНОСЕОЛОГИ- ТАНИН МЭДЭХҮЙН
ОНОЛ
Рене Декарт: бид юу мэдэж чадах вэ, мэдлэгийн эх сурвалж.
Эргэлзэх арга:үнэн магад нь бүрэн төгс батлагдаагүйбүхнийг
шалгахыгшаардсан.
математик,шинжлэхухаан, шашны болон өдөр тутмын
ерийн итгэл үнэмшлийн ихэнх нь иим шалгалтыгдаван гарч
чадахгүй
Юмсыншинж чанарынтухай бид хаанаасолж мэдэж байна
вэ, мэдрэхүйнэрхтнээр дамжуулж уу,аль эсвэл эргэцүүлэнбодох
замааруу?
Мэдлэгийн их сурвалж нь мэдрэмж гэж үздэг философчдыг
эмпирик үзэлтэн гэж нэрлэдэг байна.Харинмэдлэгийн их
сурвалж нь оюун ухаангэж үздэг философчдыграционал
үзэлнүүдгэх ажээ. 17 ба 18-р зуун эмпирикуудба
рационалистуудхоёрынхоорондфизикч, математикч,шашны
номлолтонба логикчдыг оролцууланөрнөсөних маргааныгэрч
болон үлджээ. - Философиба нийгэм. Эртнийгрекийн боол
эзэмшлийн нийгэмд боол эзэмшигчид оюуны хөдөлмөрдагнан
эрхлэх боломж бүрдсэн. Субьект
- 11. Декарт өөрөө Готфрид Лайбницийн нэг адил
рацианалист байв. Хамгийн итгэлтэй эмпирик
үзэлтнүүд бол Британийн философчид түүний дотор
Жон Локк, Жорж Беркли, Дэвид Хьюм нар байлаа. Тэд
Декартын скептик үндэслэгээнд өөрөөс нь гүнзгий
дүгнэлт хийж,ингэснээрээ физикийн үндсэн
баталгаанууд, Бурхны оршихуйн баталгаа ба тэр ч бүү
хэл математикийн теоремыг хүртэл үндэсгүй гэж үзэхэд
хүрч байв. Хамгийн эрс үзэлтэй эмпирик бол Дэвид Хьюм
юм. 1739-1740 онд хэвлэгдсэн түүний "Хүний шинж
чанарын тухай шаштир" хэмээх зохиолд нь бүр хувь
хүний оршихуй ба нэгдлийн талаар эргэлзсэн нотолгоо их
байдаг. 18-р зууны дунд үе хүртэл эмпирикзүүд ба
рационалистууд хэн хэн нь шийдвэрлэх амжилт ололгүй
тулалдсаар байв.
- 12. Харин энэ үед Платонба Аристотелиосхойш гарсан хамгийн
агуу их философчдын нэг Иммануил Кант энэ маргааныг
шийдэж,философыгнэгэнт шигдэж орсонмухрааснь татаж
гаргахаароролдсонюм. Кантын агуу зохиол болох 1781 онд
хэвлэгдсэн "Цэвэр оюун ухааны шүүмж"нь татин мэдэхүй,
ухамсар, хувь хүн болон юм үзэгдэл хэрхэноршидог болон бид
юуг мэдэж байгаа хоёрынхолбооны тухайманай ойлгоцыгнэг
мөсөнөөрчилж, философийгэргүүлж чадсан байна.
Үзэгдэл ба бодит байдлын хоорондох эртний платоны ялгааг
ашиглан Кант бид бодит байдлын тухай мэдлэгийг хэзээ ч
эзэмшиж чадахгүй бөгөөд харинзөвхөнтуршлагаарбидэнд
өгөгдсөн юмсын тухай мэдлэгийг л олж авдаг, хариноюун ухаан
бол бидний хэрэглэнюм үзэгдлийг танин мэддэг тэр хэлбэрийг
нөхцөлдүүлжбайдаг гэж баталжээ. Кантын хамгийних нэрд
гарсаннэг хэллэг нь "Оюун ухаанөөрөө байгальертөнцийн
хууль тогтоогчюм" гэсэн байдаг билээ.
- 13. Метафизик гэдэг бол оршин байгаа юмсын шинж чанарын
философийн судалгаа юм. 17-р зуунд Лейбниц орчлон
ертөнц нь хувааж үл болох энгийн юмс буюу субстанцаас
бүрэлдэн тогтдог гэдэг онолыг боловсруулаад тэднийг
монад гэжээ.
орон зай, цаг хугацаа ба оюун ухааны шинж чанарыг
тайлбарлахыг оролдсон. Лейбницийн онолын хамгийн их
зөрчилтэй хэсгийн нэг нь бидний оюун ухаан ба биднийг
хүрээлэн буй ертөнц хоёрын хооронд ямар ч бодит
харилцан үйлчлэл байхгүй гэж баталсан явдал юм.
- 14. Орчлон ертөнцийн тухай бидний мэдлэг үнэн хэрэгтээ
бидний оюун ухаанд болж буй юм ба орон зай, цаг
хугацаанд явагддаг юм хоёрын хооронд урьдчилан
тогтоосон зохицол дээр үндэслэн гаргадаг гэж тэр үзэж
байв. Лейбницын метафизик эргэцүүлэг ба Декартын
үүнтэй ижил метафизик үзэл бодол нь бие махбодь ба
оюун санаа хоёрын харьцаа ямар байх вэ? гэдэг асуултыг
гарган тавьсан юм. Энэ харьцааг тайлбарладаг гурван
онолыг философчид бүтээв.
- 15. БИЕ СЭТГЭЛИЙН ХАРИЛЦАА
1. Идеализм: зөвхөн оюун ухаан / оюун санаа/ оршиж байдаг.
бие махбодь гэдэг бол үнэн хэрэгтээ оюун ухаан/оюун санаа/ дахь
үзэл санаа мөн.
2. Материализм: зөвхөн бие л оршин байдаг. Оюун ухаан /оюун
санаа/ бол үнэн хэрэгтээ биесийн цогц мөн.
3. Психофизикийн дуализм: хоёр төрлийн юм оршиж байдаг.
Энэ нь бие биетэйгээ янз бүрийн байдлаар харьцаж байдаг оюун
ухаан / оюун санаа / ба биес мөн.
Лейбниц идеалист, Декарт психофизикийн дуалист, Томас
Хоббес материалист.
