slide บรรยายหัวข้อการเข้าถึงสารสนเทศ

1. Information Access
การเข้าถึงสารสนเทศ
Supimon Wattananukoon
Deputy Library Director-IT
HUM121- 30 July 2013

2. How to Access
องค์ประกอบการรู้สารสนเทศ

3.  การเข้าถึงสารสนเทศ (Information access ) หมาย
ถึง
วิธีการที่ผู้ใช้สามารถสืบค้นสารสนเทศและได้รับสารสนเทศที่
ต้องการ
 การเข้าถึงสารสนเทศที่มีปริมาณมากหลากหลายประเภท
จำาเป็นต้องใช้ เครื่องมือช่วยค้น ในที่นี้จะกล่าวถึงเครื่องมือ
ช่วยค้น โดยจำาแนกตาม
- การเข้าถึงสารสนเทศจากทรัพยากรสารสนเทศของ
ห้องสมุด
- การเข้าถึงทรัพยากรสารสนเทศจากอินเตอร์เน็ต
What is “Information Access”

4. การสืบค้นสารสนเทศและเครื่องมือสืบค้นสารสนเทศ
- การสืบค้นสารสนเทศ หมายถึง วิธีการที่บุคคลพยายามค้นหา
ให้ได้มาซึ่งสารสนเทศที่ต้องการ โดยใช้เครื่องมือสืบค้นด้วยมือหรือ
เทคโนโลยี
- การสืบค้นสารสนเทศและทรัพยากรสารสนเทศที่ต้องการได้อย่าง
รวดเร็ว และตรงตามความต้องการของผู้ใช้ขึ้นอยู่กับปัจจัยต่อไปนี้
- กลยุทธ์และเทคนิคการสืบค้นที่ใช้
- ทักษะในการใช้เครื่องมือสืบค้นต่างๆ
- ความรู้ความเข้าใจเกี่ยวกับประเภทของสารสนเทศที่ได้จากการสืบค้น
- เครื่องมือสืบค้นสารสนเทศ หมายถึง เครื่องมือและอุปกรณ์
ต่างๆที่อำานวยความสะดวกแก่ผู้ใช้ในการสืบค้นรายการสารสนเทศที่
ต้องการได้อย่างรวดเร็วทันความต้องการ

5. เราได้อะไรจากเครื่องมือสืบค้นสารสนเทศ
โดยทั่วไปเครื่องมือสืบค้นสารสนเทศจะให้รายละเอียดเพื่อการเข้าถึง
ทรัพยากรสารสนเทศหรือสารสนเทศที่ต้องการดังนี้
- ข้อมูลบรรณานุกรมของทรัพยากรสารสนเทศ เช่น ชื่อผู้เขียน ชื่อหนังสือ
หรือชื่อบทความ ครั้งที่พิมพ์ สำานักพิมพ์ ปีพิมพ์ จำานวนหน้า เป็นต้น
- ข้อมูลดรรชนีและสาระสังเขปบทความในวารสารและหนังสือพิมพ์ เช่น ชื่อ
ผู้เขียนบทความ ชื่อบทความ ชื่อวารสาร ปีที่ ฉบับที่ หน้าที่ตีพิมพ์ เป็นต้น และ
บางเครื่องมือให้ข้อมูลเนื้อหาย่อด้วย (สาระสังเขป)
- ข้อมูลเนื้อหาฉบับเต็ม(Full Text) ข้อมูลเนื้อหาฉบับเต็มโดยทั่วไปมัก
เป็นการสืบค้นวารสารอิเล็กทรอนิกส์ นักศึกษาจะได้ข้อมูลที่มีลักษณะเนื้อหาฉบับ
เต็มคือมีเนื้อหาของบทความที่นำาไปใช้ประโยชน์ได้ทันที รวมถึงข้อมูล
บรรณานุกรมของบทความวารสาร
- ข้อมูลสื่อประสม (Multimedia) เป็นข้อมูลที่ประกอบด้วยข้อความ ภาพนิ่ง
ภาพเคลื่อนไหว และเสียง ข้อมูลในลักษณะนี้ส่วนใหญ่เป็นข้อมูลที่ได้จากการ
ศึกษาค้นสารานุกรมออนไลน์ หรือเป็นข้อมูลที่อยู่ในแผ่นซีดีรอม

6. ตัวอย่างข้อมูลบรรณานุกรม

7. ตัวอย่างข้อมูลดรรชนี

8. ตัวอย่างข้อมูลสื่อประสมจากสารานุกรมออนไลน์

9. เครื่องมือสืบค้นสารสนเทศจำาแนกเป็น 2 ประเภทใหญ่ๆดังนี้
1) เครื่องมือสืบค้นสารสนเทศด้วยมือ
2) เครื่องมือสืบค้นสารสนเทศด้วยเทคโนโลยีสารสนเทศ
ประเภทของเครื่องมือสืบค้น

10. เครื่องมือสืบค้นสารสนเทศด้วยมือ
หมายถึง เครื่องมือสืบค้นที่บันทึกรายละเอียดของรายการ
สารสนเทศไว้ในรูปแบบที่ผู้ใช้ต้องสืบค้นด้วยมือ
ส่วนใหญ่มักบันทึกในรูปแบบสิ่งตีพิมพ์ เช่น บัตรรายการ
(Card catalog) หรือมีลักษณะเป็นเล่ม (Book catalog)
บัตรรายการ (Catalog card) หมายถึง
บัตรที่แจ้งรายละเอียดต่าง ๆ เกี่ยวกับหนังสือ สิ่งพิมพ์อื่นๆ
ตลอดจนโสตทัศนวัสดุที่มีในห้องสมุด เพื่อให้ผู้ใช้ทราบข้อมูลต่าง ๆ เช่น ชื่อผู้แต่ง
ชื่อเรื่อง ครั้งที่พิมพ์ สถานที่พิมพ์ ผู้จัดพิมพ์ ปีพิมพ์ เป็นต้น นอกจากนี้ยังมีเลขเรียก
หนังสือ (Call number) บอกตำาแหน่งที่เก็บเพื่อให้หาวัสดุนั้นๆ ได้ถูกที่โดยไม่เสีย
เวลา บัตรรายการมีขนาดมาตรฐาน คือ 3” X 5” ด้านล่างเจาะรูสำาหรับให้แกนเหล็ก
ร้อยบัตรไว้กับลิ้นชักของตู้บัตรรายการเพื่อไม่ให้บัตรสลับที่หรือถูกนำาออกจากลิ้นชัก
เครื่องมือสืบค้นสารสนเทศด้วยมือ

11. ตัวอย่างบัตรลงรายการ
เครื่องมือสืบค้นสารสนเทศด้วยมือ
เลขเรียกหนังสือ
(Call number)
ชื่อผู้แต่ง - Author
ชื่อเรื่อง
(Title)
พิมพ์ลักษณ์-Imprint (สถานที่พิมพ์, สำานักพิมพ์, ปีที่พิมพ์)
ครั้งที่พิมพ์ - Edition
บรรณลักษณ์ – Collation
(รายการแสดงลักษณะหนังสือ)
แนวสืบค้น – Tracing
(จำานวนบัตรรายการของหนังสือเล่มนี้, หัวเรื่องที่เกียวข้องกัน)

12. ประโยชน์ของบัตรรายการ
1. ช่วยให้ค้นหาหนังสือที่ต้องการ เพียงผู้ใช้ทราบชื่อผู้แต่ง ชื่อหนังสือ ชื่อหัวเรื่อง หรือทราบ
ชื่อผู้แต่งร่วม ผู้แปล ผู้รวบรวม ชื่อชุด หรือข้อมูลใดๆ ที่ห้องสมุดพิมพ์ไว้บรรทัดแรกของบัตร ก็
สามารถใช้ บัตรรายการประเภทต่างๆที่ห้องสมุดจัดทำาขึ้น ได้แก่ บัตรผู้แต่ง บัตรชื่อเรื่อง บัตร
หัวเรื่อง หรือบัตรอื่น ๆ ตรวจค้นว่าห้องสมุดมีหนังสือเล่มที่ต้องการหรือไม่
2. บอกตำาแหน่งที่อยู่ของหนังสือแต่ละเล่มในห้องสมุด เลขเรียกหนังสือในบัตรรายการจะช่วย
ให้ผู้ใช้ทราบว่าหนังสือเล่มที่ต้องการอยู่ที่ใดของห้องสมุด
3. เป็นตัวแทนของหนังสือแต่ละเล่มที่มีอยู่ในห้องสมุด รายการต่าง ๆ ในบัตรรายการ ได้แก่ ชื่อ
ผู้แต่ง ชื่อเรื่อง ครั้งที่พิมพ์ พิมพ์ลักษณ์ บรรณลักษณ์ ชื่อชุด และหมายเหตุ รายการเหล่านี้จะ
ช่วยให้ผู้ใช้ทราบรายละเอียดก่อนได้เห็นตัวเล่มจริง ทำาให้สามารถเลือกหนังสือได้ตรงกับความ
ต้องการ
4. รายละเอียดของหนังสือที่บันทึกในบัตรรายการสามารถนำาไปรวบรวมเขียนบรรณานุกรมได้
หนังสือบางเล่มส่วนหน้าปกในอาจฉีกขาดหรือหลุดหายไปบางส่วนสามารถดูรายละเอียดใน
บัตรรายการแทนได้
5. ผู้ที่ต้องการค้นคว้าผลงานของผู้แต่งคนเดียวกัน จะสะดวกอย่างยิ่งถ้าดูจากบัตรผู้แต่ง ทำาให้
ทราบนามจริงของผู้แต่งที่ใช้นามแฝงด้วย
6. ผู้ที่ต้องการค้นเรื่องใดเรื่องหนึ่ง สามารถใช้บัตรหัวเรื่อง ซึ่งจะบอกชื่อผู้แต่ง ชื่อเรื่อง และ
อื่นๆ ที่บันทึกรายการสำาคัญของหนังสือไว้ด้วย จะได้หนังสือจำานวนหลายเล่มในเรื่องที่ต้องการ
พร้อมทั้งโยงเพิ่มเติมไปยังหัวเรื่องอื่นที่เกี่ยวข้องให้ด้วย
7. บัตรโยงนำาผู้ใช้จากชื่อบางชื่อ หรือหัวเรื่องบางหัวเรื่องไปยังชื่อหรือหัวเรื่องที่ถูกต้อง ทำาให้
ผู้ใช้สามารถค้นพบสารสนเทศที่ต้องการได้ง่าย
เครื่องมือสืบค้นสารสนเทศด้วยมือ

13. เครื่องมือสืบค้นสารสนเทศด้วยเทคโนโลยี
หมายถึง เครื่องมือสืบค้นที่บันทึกรายละเอียดของรายการสารสนเทศไว้ในรูปแบบอิเล็กทรอนิกส์
โดยใช้เทคโนโลยีคอมพิวเตอร์ในการบันทึกและสืบค้นสารสนเทศ ทำาให้ผู้ใช้สามารถสืบค้น
สารสนเทศได้อย่างรวดเร็วและครอบคลุมประเด็นหัวข้อที่ต้องการได้อย่างลึกซึ้งกว้างขวาง
เครื่องมือสืบค้นสารสนเทศด้วยเทคโนโลยีที่ใช้อย่างแพร่หลายในห้องสมุดมีดังต่อไปนี้
- OPAC (Online Public Access Catalog)
- ฐานข้อมูลออนไลน์ (Online Database)
เครื่องมือสืบค้นสารสนเทศด้วยเทคโนโลยีสารสนเทศ

14. - OPAC เป็นเครื่องมือที่บันทึกรายละเอียดข้อมูลบรรณานุกรมของ
ทรัพยากรสารสนเทศที่มีในห้องสมุดไว้ในฐานข้อมูลด้วยระบบคอมพิวเตอร์
เพื่อให้ผู้สืบค้นสารสนเทศสามารถป้อนคำาสำาคัญหรือหัวเรื่องที่ต้องการ
สืบค้นและแสดงผลการสืบค้นได้ทางจอภาพ
- การสืบค้นสารสนเทศจาก OPAC ผู้สืบค้นมีทางเลือกในการสืบค้นหลาย
ทาง เช่น ชื่อผู้แต่ง ชื่อเรื่อง หัวเรื่อง คำาสำาคัญ เลขเรียกหนังสือ เป็นต้น ซึ่งผู้
สืบค้นทราบข้อมูลส่วนใด ก็เพียงเลือกทางเลือกในการสืบค้น และพิมพ์คำา
ค้นลงไป ระบบจะดำาเนินการสืบค้น เมื่อพบรายการที่ต้องการ ระบบจะแสดง
ผลออกมา
- นอกจากนี้ ผู้สืบค้นสามารถใช้เทคนิคการสืบค้นขั้นสูง เช่น ตรรกบูลีน
หรือการจำากัดการค้นด้วยเขตข้อมูล เข้ามาร่วมในการสืบค้นได้ ทั้งนี้ขึ้นอยู่
กับโปรแกรมที่ห้องสมุดแต่ละแห่งเลือกใช้ ซึ่งมีคำาแนะนำาขั้นตอนและวิธีการ
สืบค้นจะปรากฏบนหน้าจอเสมอ ผู้ใช้เพียงทำาตามคำาแนะนำาที่บอกให้ไปตาม
ลำาดับ
http://library.spu.ac.th:81/web/
OPAC (Online Public Access Catalog)

15. - ข้อมูลที่ได้จากการสืบค้นด้วย OPAC คือข้อมูลบรรณานุกรมซึ่งประกอบด้วย
- ชื่อผู้แต่ง (Author) อาจเป็นชื่อบุคคลหรือหน่วยงาน
- ชื่อเรื่อง (Title) ของหนังสือ , ชื่อวารสาร , รายงานวิจัย , วิทยานิพนธ์ , โสตทัศนวัสดุ
- พิมพ์ลักษณ์ (Imprint) ประกอบด้วยครั้งที่พิมพ์ (Edition) สถานที่พิมพ์ (Place) ได้แก่
เมืองและประเทศ , สำานักพิมพ์ (Publisher) และปีที่พิมพ์ (Year of publication)
- สถานภาพ (Status) สถานภาพของทรัพยากรสารสนเทศ มีหลายลักษณะได้แก่มีการยืม
ออกก็จะระบุวันกำาหนดส่ง เช่น Due 12-06-04 , อยู่บนชั้น (Check shelves) อยู่ระหว่าง
การซื้อ (On order) , อยู่ระหว่างการจัดหมู่และทำารายการ (Cataloguing) , พร้อมให้
บริการ (On Shelf) เป็นต้น
- เลขเรียกหนังสือ (Call number) เป็นสัญลักษณ์ที่ใช้แทนทรัพยากรแต่ละรายการหาก
เป็นสิ่งพิมพ์จะติดไว้ที่สันหนังสือ เป็นข้อมูลที่มีความสำาคัญที่ผู้ใช้ห้องสมุดต้องจดเพื่อไป
หาหนังสือบนชั้น เนื่องจากหนังสือในห้องสมุดมีการเรียงตามเลขหมู่
- รูปเล่ม (Description) บอกข้อมูลเกี่ยวกับจำานวนหน้า ภาพประกอบ และขนาด
- หมายเหตุ (Note) เป็นการระบุข้อมูลของทรัพยากรเพิ่มเติม เช่น มีข้อมูลบรรณานุกรม
- สถานที่ (Location) เป็นการบอกว่าทรัพยากรรายการนั้นอยู่ที่ห้องสมุดใด
- หัวเรื่อง (Subject) เป็นการระบุคำาหรือกลุ่มคำาที่ใช้แทนเนื้อหาของทรัพยากร มีประโยชน์
ในแง่ช่วยให้ผู้ใช้สามารถหาสารสนเทศได้มากยิ่งขึ้น
- เลขมาตรฐาน (ISBN) เป็นเลขมาตรฐานสากลประจำาหนังสือแต่ละรายการ
OPAC (Online Public Access Catalog)

16. ฐานข้อมูลออนไลน์ (Online Database) เป็นแหล่งรวบรวมสารสนเทศอย่าง
เป็นระบบ เพื่อความสะดวกในการจัดเก็บและค้นคืนสารสนเทศ ให้รายละเอียดทาง
บรรณานุกรม บทคัดย่อและหรือเนื้อหาเต็ม (Full-text) เอกสารอ้างอิง ของสิ่งพิมพ์
ประเภทต่าง ๆ ไม่ว่าจะเป็นหนังสือ บทความวารสาร งานวิจัย วิทยานิพนธ์ ฯลฯ เช่น
ฐานข้อมูล ACM Digital Library, ProQuest, IEEE ฯลฯ
http://library.spu.ac.th:81/web/elibrary/resources/
%E0%B8%90%E0%B8%B2%E0%B8%99%E0%B8%82%E0%B9%89%E
0%B8%AD%E0%B8%A1%E0%B8%B9%E0%B8%A5-online
ฐานข้อมูลออนไลน์ (Online Database)

17. บรรณานุกรม
• http://lib.kru.ac.th/payom/doc7-1.html. Retrieved 28 July 2012.
• http://thaiinfolitaccess.blogspot.com/2010/05/blog-post_43.html

18. งานชิ้นที่ 1A: ฝึกการใช้เครื่องมือสืบค้นข้อมูล
ให้นักศึกษาทำาการสืบค้นข้อมูล โดยกำาหนดคำาค้นด้วยตนเอง และใช้
เครื่องมือสืบค้นต่อไปนี้
1) ใช้โปรแกรม OPAC ของห้องสมุดค้นหนังสือหรือสื่อ
(CD/DVD) ที่อยู่ในความสนใจ เขียนรายงานข้อมูลบรรณานุกรมที่ค้น
ได้ตามหัวข้อที่ได้บรรยายพร้อมถ่ายภาพหนังสือหรือสื่อแสดงประกอบ
ในรายงาน (หากค้นได้มากกว่า 1 รายการ, ให้เลือกมา 1 รายการ)
2) ใช้ search engine ตัวใดตัวหนึ่งที่ชอบ/ถนัด ค้นเรื่องที่อยู่
ในกระแสสังคม อาจเป็นเรื่องเกี่ยวกับเทคโนโลยี หรือเรื่องอื่นใดที่น่า
สนใจ พรินต์เนื้อหาที่ค้นได้เป็นรายงาน โดยเนื้อหาควรมีลักษณะพึง
ประสงค์ 2 ประการคือ 1. มาจากแหล่งที่มีความน่าเชื่อถือ 2. เนื้อหามี
ความสด ทันสมัย/มีความเป็นปัจจุบัน
ข้อละ 5 คะแนน
เป็นงานเดี่ยว ส่งงานวันที่ 1 สิงหาคม 2556