นำเสนอ

1. เอกสารประกอบการสอน
เรื่อง ทรัพยากรสารสนเทศ
รายวิชา สารสนเทศเพื่อการค้นคว้า (ง 30222)
โดย ครูสุภาภรณ์ เขียวหวาน
โรงเรียนนวมินทราชินูทิศ
สวนกุหลาบวิทยาลัย สมุทรปราการ
krotoon.blogspot.com

2. ทรัพยากรสารสนเทศห้องสมุด
ทรัพยากรสารสนเทศ (Information Resources) หมายถึง
ข้อมูล ข่าวสาร ข้อเท็จจริง ความคิดเห็น ประสบการณ์ เราใช้
วัสดุหลายรูปแบบในการบันทึก จัดการข้อมูล สารสนเทศมีทั้ง
ตัวอักษร ข้อความ รูปภาพ และเสียง

3. คุณลักษณะที่ดีของสารสนเทศ มีดังนี้
1. มีความถูกต้องไม่ผิดพลาด ชัดเจน ไม่คลุมเครือ
2. ผู้ใช้สามารถเข้าถึงได้ง่าย ตามความต้องการ
3. ต้องมีความยืดหยุ่น สามารถนาไปใช้ประโยชน์ได้หลายอย่าง
4. ต้องมีความน่าเชื่อถือ และเป็นปัจจุบัน
5. ประหยัดและเหมาะสมกับราคาในการผลิต

4. แหล่งสารสนเทศ
หมายถึง แหล่งที่เกิด แหล่งผลิต แหล่งรวบรวมหรือศูนย์รวมทรัพยากร
สารสนเทศ เพื่อให้บริการความรู้ ข่าวสารต่างๆ แก่ผู้ใช้บริการโดยตรง แบ่งออกเป็น
ประเภทได้ดังนี้
1. ห้องสมุด
2. ศูนย์สารสนเทศ
3. พิพิธภัณฑ์
4. หอจดหมายเหตุ
5. แหล่งสารสนเทศที่เป็นบุคคล
6. แหล่งสารสนเทศที่เป็นสถานที่
7. แหล่งสารสนเทศอินเทอร์เน็ต
8. แหล่งสารสนเทศสื่อมวลชน

5. ระดับสารสนเทศ ลักษณะสาคัญ
1. สารสนเทศปฐมภูมิ
(Primary Information)
มีความน่าเชื่อถือมากที่สุด
งานต้นฉบับตัวเขียน งานที่เผยแพร่เป็นครั้ง
แรกมักปรากฏในวารสาร งานวิจัย
2. สารสนเทศทุติยภูมิ
(Secondary Information)
นาสารสนเทศขั้นปฐมภูมิมาเขียนใหม่ เป็น
เครื่องมือช่วยค้นหรือติดตาม เช่น บทคัดย่อ
บทวิจารณ์ ดรรชนีวารสาร
3. สารสนเทศตติยภูมิ
(Tertiary Information)
เป็นการชี้แนะแหล่งสารสนเทศ 2 ประเภทแรก
เช่น บรรณานุกรม
ระดับเนื้อหาของสารสนเทศ

6. ทรัพยากรสารสนเทศ หมายถึง สื่อหรือวัสดุที่ใช้เก็บบันทึก
สารสนเทศ เราใช้วัสดุหลายรูปแบบในการบันทึก ทั้งนี้เนื่องจาก
สารสนเทศมีทั้งตัวอักษร ข้อความ รูปภาพ และเสียงซึ่งอาจจัด
กลุ่มทรัพยากรสารสนเทศได้เป็น 3 ประเภท
คือ (มหาวิทยาลัยศรีนครินทรวิโรฒมหาสารคาม, 2549)
1. วัสดุตีพิมพ์(printed materials)
2. วัสดุไม่ตีพิมพ์(non-printed material)
3. ฐานข้อมูลอิเล็กทรอนิกส์ (electronic database)

7. วัสดุตีพิมพ์
วัสดุตีพิมพ์ หมายถึง วัสดุที่บันทึกสารสนเทศในรูปแบบของตัวอักษร ภาพและสัญลักษณ์อื่น ๆ โดยผ่านกระบวนการตีพิมพ์ เป็น
วัสดุตีพิมพ์จัดแยกประเภทตามลักษณะรูปเล่มและวัตถุประสงค์ในการจัดทาได้ดังนี้
1. หนังสือ เป็นสิ่งพิมพ์ที่รวบรวมสารสนเทศทั้งทางด้านวิชาการ สารคดีและบันเทิงคดี ให้เนื้อหาที่จบบริบูรณ์ใน
เล่มเดียวหรือหลายเล่มที่เรียกว่า หนังสือชุด ประเภทของหนังสือจัดแยกตามลักษณะเนื้อหา ได้ดังนี้
*หนังสือวิชาการหรือหนังสือตารา (text book) หมายถึงหนังสือที่ให้ความรู้ในสาขาวิชาใดวิชาหนึ่ง โดยผู้แต่งที่มี
ความรู้ความเชี่ยวชาญเฉพาะสาขาวิชา
* หนังสือสารคดี หมายถึงหนังสือที่นาเสนอเรื่องราวกึ่งวิชาการเพื่อความเพลิดเพลินในการอ่าน เช่น หนังสือนา
เที่ยว หนังสือสรรพสาระ (Reader Dijet)
*หนังสือแบบเรียน หมายถึงหนังสือที่จัดทาขึ้นตามหลักสูตรรายวิชาเพื่อใช้ประกอบการเรียนการสอนของนักเรียน
นักศึกษาในระดับต่าง ๆ
*หนังสืออ้างอิง (reference books) หมายถึงหนังสือที่รวบรวมเรื่องราวข้อเท็จจริงในสาขาวิชาต่าง ๆ ที่เป็นประโยชน์
ต่อการศึกษาค้นคว้า เช่น หนังสือสารานุกรม พจนานุกรม นามานุกรม หนังสืออ้างอิงชีวประวัติ หนังสืออ้างอิงภูมิศาสตร์
หนังสือรายปี หนังสือบรรณานุกรม หนังสือดัชนีและสาระสังเขป และหนังสือคู่มือ เป็นต้น
*รายงานการวิจัย (research report) เสนอสารสนเทศที่เป็นผลผลิตจากการศึกษา ค้นคว้าวิจัย- เนื้อหามัก
ประกอบด้วย ชื่อเรื่อง ข้อความเกี่ยวกับ ผู้เขียน สาระสังเขป บทนา วัตถุประสงค์ขอบเขต และวิธีดาเนินการวิจัย ผลการวิจัย บทสรุป
และ รายการอ้างอิง
*นวนิยายและเรื่องสั้น (short story collection)เป็นหนังสือที่แต่งขึ้นตามจินตนาการ เน้นความสนุกความเพลิดเพลิน
และความซาบซึ้งในอรรถรสวรรณกรรม สารสนเทศจากนวนิยายนามาใช้เป็นหลักฐานอ้างอิงข้อเท็จจริง

8. หนังสือวิชาการหรือหนังสือตารา

9. หนังสือสารคดี

10. หนังสือแบบเรียน

11. หนังสืออ้างอิง

12. รายงานการวิจัย

13. นวนิยายและเรื่องสั้น

14. 2. วารสารและนิตยสาร
วารสารเป็นสิ่งพิมพ์ที่ออกตามกาหนดระยะเวลาอย่างสม่าเสมอ เช่น รายสัปดาห์ ราย
ปักษ์ (สองสัปดาห์) หรือรายเดือน ให้สารสนเทศในรูปแบบ “บทความ” จากผู้แต่งหลายคน
เนื้อหาสาระอาจเป็นเรื่องในสาขาวิชาเดียวกัน หรือรวมเรื่อง ซึ่งอาจแบ่งประเภทวารสารตาม
ลักษณะเนื้อหาเป็น 3 ประเภท คือ
2.1 วารสารวิชาการ (journals or periodicals) ให้ความรู้ในเชิงวิชาการเช่น วารสารวิจัย/
วารสารราชบัณฑิตยสถาน/ พัฒนาชุมชน/ วารสารกฎหมายเพื่อชีวิต/ Journal of Science,
Technology and Humanities/
2.2 วารสารทั่วไปหรือนิตยสาร (magazine) ให้ความบันเทิงเช่น เที่ยวรอบโลก / สาร
คดี/ สมุนไพรเพื่อชีวิต/ รักลูก/ สกุลไทย/ หญิงไทย/ สร้างเงินสร้างงาน/ สานแสงอรุณ/
ไฮ-คลาส/ ต่วย’ตูนพิเศษ/ National Geographic/ Discover/ Reader’s Digest เป็นต้น
2.3 วารสารข่าวหรือวิจารณ์ข่าว (news magazine) เช่น มติชนสุดสัปดาห์/ สยามรัฐสัปดาห์
วิจารณ์/ เอกสารข่าวรัฐสภา/ Time/ Newsweek/ AsiaNews

15. วารสารวิชาการ

16. วารสารทั่วไปหรือนิตยสาร

17. 3. หนังสือพิมพ์
หนังสือพิมพ์ (newspaper) เป็นสิ่งพิมพ์ที่ออกตามระยะเวลาที่กาหนด อาจเป็น
รายวัน รายสัปดาห์ หรือรายปักษ์ แต่ส่วนใหญ่จะพิมพ์เผยแพร่เป็นรายวัน หนังสือพิมพ์และ
วารสารแตกต่างกันที่วิธีการนาเสนอเนื้อหา วารสารจะนาเสนอเรื่องราวสาระในรูป
บทความเช่น บทความทางวิชาการ หรือสารคดี และหากเป็นวารสารข่าวจะนาเสนอใน
ลักษณะการนาข่าวที่เกิดขึ้นมาวิพากษ์วิจารณ์ ส่วนหนังสือพิมพ์จะนาเสนอข่าวหรือ
เหตุการณ์ที่เกิดขึ้นสด ๆ ในชีวิตประจาวัน

18. หนังสือพิมพ์
หนังสือพิมพ์

19. 4. จุลสาร
จุลสาร (pamphlets) คือสิ่งพิมพ์ที่มีขนาดเล็ก ปกอ่อน ความหนาอยู่ระหว่าง 2 – 60 หน้า
เป็นสิ่งพิมพ์ที่หน่วยงานราชการ องค์การ บริษัท ห้างร้าน สถาบัน สมาคมและหน่วยงานต่าง ๆ
จัดพิมพ์เผยแพร่เรื่องราว ความรู้สั้น ๆ เนื้อหาทันสมัย อ่านเข้าใจง่าย แม้จะให้รายละเอียดไม่
มากนัก แต่ใช้สาหรับค้นคว้าเพิ่มเติมและอ้างอิงได้

20. จุลสาร

21. 5. กฤตภาค
กฤตภาค (clipping) เป็นวัสดุตีพิมพ์ที่เกิดจากการเลือกและจัดเก็บ บทความที่น่าสนใจ
จากหนังสือพิมพ์หรือวารสารฉบับล่วงเวลา ซึ่งอาจเป็นข่าว บทความวิชาการหรือรูปภาพ เรื่อง
ใดเรื่องหนึ่งเฉพาะเรื่องที่เป็นประโยชน์ต่อการศึกษาหาความรู้

22. กฤตภาค

23. กฤตภาค

24. วัสดุไม่ตีพิมพ์
วัสดุไม่ตีพิมพ์ หมายถึง ทรัพยากรสารสนเทศที่บันทึกไว้ในสื่อที่ไม่ได้ผ่านกระบวนการ
ตีพิมพ์มีหลายประเภทดังนี้ (ศรีสุภา นาคธน, 2548)
1. ต้นฉบับตัวเขียน (manuscript) คือ ทรัพยากรสารสนเทศที่จัดทาขึ้น โดยใช้
ลายมือเขียน ได้แก่ หนังสือที่จัดทาในสมัยโบราณก่อนที่จะมีการพิมพ์ โดยการใช้จาร หรือสลัก
ลงบนวัสดุต่าง ๆ เช่น สมุดข่อย ใบลาน แผ่นปาปิรัส (papyrus) แผ่นดินเหนียว แผ่นหนังสัตว์
ศิลาจารึก เป็นต้น

25. อักษรรูปลิ่ม(Cuneiform)

26. กระดาษปาปิรุส (Papyrus)

27. อักษรฮีโรกริฟฟิก

28. สมุดข่อยหรือใบลาน

29. 2. โสตวัสดุ (audio materials) คือ วัสดุสารสนเทศที่ใช้เสียงเป็นสื่อในการถ่ายทอดสารสนเทศ เช่น
2.1 แผ่นเสียง (phonodiscs)วัสดุทาด้วยครั่ง หรือพลาสติก ทรงกลม ใช้เทคนิคที่ทาให้
เกิดร่องเล็ก ๆ บนพื้นผิวอย่างต่อเนื่องเป็นวงกลม
มีความตื้นลึกไม่เท่ากัน การทาให้เกิดเสียงต้องใช้กับเครื่องเล่นแผ่นเสียงโดยเฉพาะ
2.2 แถบบันทึกเสียงหรือเทปบันทึกเสียง (phonotape)มีลักษณะเป็นแถบแม่เหล็ก
บันทึกเสียง มี 2 แบบ คือ แบบม้วน (reel tape)และแบบตลับ (cassette tape)
2.3 แผ่นซีดี (compact discs) ทาด้วยโลหะ มีรูปทรงคล้ายแผ่นเสียง การบันทึกใช้ระบบ
แสงเลเซอร์ฉายบนพื้นผิวทาให้เกิดเป็นร่องเล็ก ๆ บนพื้นผิวอย่างต่อเนื่องเป็นวงกลม มีความตื้นลึก
ไม่เท่ากัน เวลาเล่นจะต้องมีเครื่องเล่นโดยเฉพาะ มีหัวอ่านซึ่งจะฉายแสงเลเซอร์ลงไปบนร่องลาแสง
สะท้อนออกมา

30. เทปคลาสเซ็ท
แผ่นเสียง
แผ่นซีดี

31. 3. ทัศนวัสดุ (visual materials) คือ วัสดุสารสนเทศที่ต้องใช้สายตาเป็นสื่อในการรับรู้สารสนเทศโดย
การมองดู อาจดูโดยตาเปล่าหรือใช้เครื่องมือหรืออุปกรณ์สาหรับฉายประกอบ เช่น
3.1 รูปภาพ (picture) อาจเป็นภาพเขียน ภาพถ่าย หรือภาพพิมพ์ ซึ่งจะแสดงเนื้อหาให้เข้าใจ
เรื่องราวจากภาพ
3.2 ลูกโลก (globe) เป็นวัสดุที่ใช้แสดงลักษณะของพื้นผิวโลก และสภาพภูมิอากาศ
เช่นเดียวกับแผนที่ ต่างกันตรงที่ลูกโลกมีลักษณะเป็นทรงกลม
3.3 ภาพเลื่อน หรือฟิล์มสตริป (filmstrips) ส่วนใหญ่ใช้ฟิล์มขนาด 35 มม. ใช้เทคนิคการ
ถ่ายภาพทีละภาพลงบนฟิล์มม้วน มีความยาวประมาณ 30-60 ภาพ เวลาฉายจะเลื่อนไปทีละภาพ
3.4 ภาพนิ่ง หรือสไลด์ (slides) ส่วนใหญ่มีขนาด 2 นิ้ว x 2 นิ้ว ใช้ฟิล์มขนาด 35 มม. มี
ลักษณะการฉายภาพเช่นเดียวกับฟิล์มสตริป ต่างกันตรงที่ภาพแต่ละภาพของสไลด์จะอยู่บนฟิล์มแต่ละ
แผ่น ซึ่งจะนามาทากรอบอีกครั้งหนึ่ง
3.5 แผ่นภาพโปร่งใส (transparencies) เป็นแผ่นพลาสติกหรือาซีเตท (acetate) ใช้กับเครื่อง
ฉายภาพข้ามศีรษะ (overhead projector) ขนาดที่นิยมใช้มี 2 ขนาด คือ 7 นิ้ว x 7 นิ้ว และ 10 นิ้ว x 10 นิ้ว
3.6 หุ่นจาลอง (model) แสดงวัสดุในลักษณะ 3 มิติ ทาเลียนแบบของจริง คล้ายกับของจริง
ย่อส่วนให้เล็กลง อาจตัดทอนรายละเอียดที่ยุ่งยากซับซ้อนออก คงไว้แต่ลักษณะสาคัญ
3.7 ของจริง (realia)เป็นของจริงที่นามาแสดงให้เห็น

32. รูปภาพ

33. ลูกโลก ภาพเลื่อน หรือฟิล์มสตริป

34. ภาพนิ่ง หรือสไลด์

35. แผ่นภาพโปร่งใส เครื่องฉายภาพโปร่งใส

36. หุ่นจาลอง
ของจริง

37. 4. โสตทัศนวัสดุ (audiovisual materials) เป็นวัสดุสารสนเทศที่ถ่ายทอดโดยการใช้ทั้งภาพและเสียง
ประกอบกัน เช่น
4.1 ภาพยนตร์ (motion pictures) เป็นวัสดุสารสนเทศที่ใช้เทคนิคการบันทึกภาพและเสียง
ลงบนฟิล์มขนาดต่าง ๆ กัน เช่น 8 มม. 16 มม. 35 มม. 70 มม. เป็นต้น
4.2 สไลด์ประกอบเสียง (slide multivisions) เป็นการฉายภาพนิ่งลักษณะเดียวกับสไลด์ แต่
แตกต่างตรงที่มีเสียงประกอบ
4.3 วีดิทัศน์หรือเทปบันทึกภาพ (videotapes) เป็นเทปแม่เหล็กที่ใช้บันทึกภาพและเสียงใน
รูปของคลื่นแม่เหล็กไฟฟ้า สามารถลบและบันทึกใหม่ได้เช่นเดียวกับเทปบันทึกเสียง การใช้ต้องใช้
ร่วมกับเครื่องบันทึกภาพ เครื่องเล่นวีดิทัศน์และเครื่องรับโทรทัศน์

38. ภาพยนตร์

39. สไลด์ประกอบเสียง

40. เทปบันทึกภาพ และเครื่องเล่น

41. 5. วัสดุย่อส่วน (microforms) เป็นวัสดุสารสนเทศที่ใช้เทคนิคการถ่ายภาพย่อส่วนจากของจริงลงบน
แผ่นฟิล์มหรือวัสดุที่ใช้บันทึกภาพ ประโยชน์ที่ได้คือ เพื่อประหยัดเนื้อที่ในการจัดเก็บ เมื่อต้องการใช้
สารสนเทศ จะต้องนาฟิล์มย่อส่วนนั้นมาเข้าเครื่องอ่าน จึงจะสามารถอ่านได้
5.1 ไมโครฟิล์ม (microfilms) เป็นการถ่ายสารสนเทศย่อส่วนจากต้นฉบับลงบนฟิล์มม้วน
5.2 ไมโครฟิช (microfiches) เป็นการถ่ายสารสนเทศย่อส่วนจากต้นฉบับลงบนแผ่นฟิล์ม ไม
โครฟิชหนึ่งแผ่นสามารถถ่ายย่อจากต้นฉบับที่เป็นสิ่งพิมพ์ได้ประมาณ 100 หน้า อัตราการย่อส่วน 15:1
ถึง 40:1

42. ไมโครฟิล์ม

43. ไมโครฟิช

44. ฐานข้อมูลอิเล็กทรอนิกส์
ฐานข้อมูลอิเล็กทรอนิกส์ หมายถึง สารสนเทศที่จัดเก็บไว้ด้วยระบบคอมพิวเตอร์ โดยมี
ชุดคาสั่งระบบจัดการฐานข้อมูล ทาหน้าที่ควบคุมการจัดการและการใช้ฐานข้อมูลแบ่งตามลักษณะ
การใช้งานแบ่งเป็น 2 ประเภท ได้แก่
1. ฐานข้อมูลออฟไลน์ (Offline Database) หมายถึงฐานข้อมูลที่จัดเก็บสารสนเทศไว้ในสื่อ
อิเล็กทรอนิกส์ต่าง ๆ เช่น ซีดีรอม (CD-ROM) การปรับปรุงและการเรียกใช้งานฐานข้อมูลไม่
สามารถทาได้ตลอดเวลา
2. ฐานข้อมูลออนไลน์ (Online Database) หมายถึงฐานข้อมูลที่ให้บริการผ่านทางระบบเครือข่าย
คอมพิวเตอร์ ที่ผู้จัดการฐานข้อมูลสามารถปรับปรุงฐานข้อมูลให้ทันสมัยและผู้ใช้สามารถเข้าถึงได้
ตลอดเวลา ซึ่งในปัจจุบันจะให้บริการผ่านทางอินเทอร์เน็ต

45. สรุป
ทรัพยากรสารสนเทศ หมายถึงสื่อหรือวัสดุที่ใช้เก็บบันทึกสารสนเทศ
แบ่งได้เป็น 3 ประเภทคือ
1) วัสดุตีพิมพ์ได้แก่ หนังสือ วารสาร หนังสือพิมพ์ จุลสาร กฤตภาค
2) วัสดุไม่ตีพิมพ์ ได้แก่ ต้นฉบับตัวเขียน โสตวัสดุ ทัศวัสดุ โสตทัศนวัสดุ
วัสดุย่อส่วน วัสดุอิเล็กทรอนิกส์
3) ฐานข้อมูลอิเล็กทรอนิกส์ ซึ่งมีทั้งฐานข้อมูลแบบออฟไลน์ และออนไลน์
ทรัพยากรสารสนเทศประเภทฐานข้อมูลอิเล็กทรอนิกส์ใช้งานได้สะดวก เนื่องจาก
สามารถเข้าถึงได้ทางระบบเครือข่ายอินเทอร์เน็ต

46. ที่มา :
ชญาภรณ์ กุลนิติ. (2553). สารสนเทศและการศึกษาค้นคว้า. (พิมพ์ครั้งที่ 3).
กรุงเทพฯ : โอเดียนสโตร์. หน้า 1-3,26.
ทรัพยากรสารสนเทศ. (ม.ป.ป.). เข้าถึงได้จาก : https://tanoo.wordpress.com/
(วันที่ค้นข้อมูล : 18 มิถุนายน 2558).