introduction to collection development

1. การพัฒนาทรัพยากรสารสนเทศ ผู้ช่วยศาสตราจารย์ ทิพย์วัลย์ ตุลยะสุข คณะมนุษยศาสตร์และสังคมศาสตร์ มหาวิทยาลัยขอนแก่น 2552

2. การพัฒนาทรัพยากรสารสนเทศ : ความหมาย กระบวนการใน การวางแผนและดำเนินการ เกี่ยวกับการสร้างเสริม ทรัพยากรสารสนเทศ ของห้องสมุดทั้ง ในด้านคุณลักษณะและจำนวน โดยการคาดคะเนถึง ความต้องการ ( Want ) และความจำเป็น ( Need ) ของ ผู้ใช้ห้องสมุด ทั้งในระยะสั้นและระยะยาว ทั้งยังมีการวิเคราะห์และ ประเมินผลอย่างสม่ำเสมอ เพื่อตรวจสอบว่าทรัพยากรห้องสมุดที่มีอยู่นั้นสามารถสนองความต้องการผู้ใช้ได้ดีเพียงไร ถ้าพบข้อบกพร่องจะได้ทำการปรับปรุงให้ดีขึ้น

3. วัตถุประสงค์/เป้าหมาย “ Collect the right information for the right user at the right time ” เลือกสารสนเทศที่ มีคุณภาพและสอดคล้องความต้องการของผู้ใช้แต่ละคน ให้ได้ใช้ประโยชน์ในเวลาที่เขาต้องการ อย่างเหมาะสม

4. การพัฒนาทรัพยากรสารสนเทศ : ลักษณะงาน การพัฒนาทรัพยากรสารสนเทศ เป็นงานเทคนิคห้องสมุด สรุปตามลักษณะงานได้เป็น 2 กลุ่มคือ งานวางแผน ได้ แก่ การวิเคราะห์ชุมชน งานนโยบาย งานประเมินผล งานที่ปฏิบัติประจำ ได้แก่ งานเลือก งานจัดหา งานบำรุงรักษา งานคัดออก

5. แหล่งบริการสารสนเทศ ห้องสมุด - ประชาชน - โรงเรียน - สถาบันอุดมศึกษา - เฉพาะ - ศูนย์เอกสาร - ศูนย์สารนิเทศ - หอจดหมายเหตุ ฯลฯ

6. ให้บริการข่าวสารความรู้เพื่อพัฒนาบุคลากร และเพื่อการวิจัยในสาขาวิชา พนักงาน / นักวิชาการ / นักวิจัย หน่วยงาน ให้บริการข่าวสารความรู้ พัฒนาการศึกษาตามหลักสูตรและส่งเสริมการวิจัย นักศึกษา / อาจารย์ / ข้าราชการ / นักเรียน / ครู สถาบัน การศึกษา ให้บริการข่าวสารความรู้ พัฒนาการศึกษา และอาชีพแก่คนในอำเภอ ห้องสมุดประชาชน ( ประชาชนในอำเภอ ) อำเภอ ให้บริการข่าวสารความรู้ พัฒนาการศึกษา และอาชีพแก่คนในจังหวัด ห้องสมุดประชาชน ( ประชาชนในจังหวัด ) จังหวัด รวบรวม อนุรักษ์ทรัพยากรทางสติปัญญาของชนในชาติ หอสมุดแห่งชาติ ( ประชาชนในประเทศ ) ประเทศ วัตถุประสงค์ ประเภทห้องสมุด / ผู้ใช้ ชุมชน

7. องค์ประกอบการดำเนินงานห้องสมุด นวนิยาย โสตทัศนวัสดุ จรรโลงใจ นันทนาการ สารคดี อ้างอิง การค้นคว้า / วิจัย หนังสือตำรา การศึกษา ประชาชน นักเรียน นักศึกษา ( ป . ตรี / บัณฑิต ) อาจารย์ นักวิจัย ข้าราชการ บริหาร เทคนิค - พัฒนาทรัพยากร - วิเคราะห์ / ทำรายการ บริการ - ยืม - คืน ( จ่าย - รับ ) ตอบคำถาม ข่าวสารทันสมัย ถ่ายเอกสาร วารสาร หนังสือพิมพ์ ข่าวสาร ความรู้ ผู้ใช้ การดำเนินงาน ทรัพยากร ห้องสมุด วัตถุประสงค์

8. งานห้องสมุด 1. งานบริหาร - งบประมาณ บุคลากร สถานที่ อุปกรณ์ 2. งานเทคนิค - งานพัฒนาทรัพยากรสารสนเทศ - วิเคราะห์สารสนเทศ ( จัดเก็บ – ระบบ L.C.) - ทำรายการ ( บัตรรายการ / OPAC )

9. งานห้องสมุด (ต่อ) 3. งานบริการ - ยืม – คืน / จอง / สำรอง - บริการสารสนเทศ ( ตอบคำถาม , ช่วยการค้นคว้า ) - งานสอน / แนะนำการใช้ห้องสมุด / การรู้สารสนเทศ - ยืมระหว่างห้องสมุด - รวบรวมบรรณานุกรม - ถ่ายเอกสาร ฯลฯ

10. ทรัพยากร สารนิเทศ เอกสาร ฟิล์ม ( ภาพยนตร์ / สไลด์ / ฟิล์มสตริป ) ฐานข้อมูล จุลสาร วัสดุย่อส่วน ( ไมโครฟิล์ม / ไมโครฟิช ฯลฯ ) e-book วารสาร เทปภาพ เทปเสียง แผ่นเสียง CD-ROM หนังสือ ภาพ หุ่นจำลอง ของจริง ฯลฯ ห้องสมุดอื่น ผู้ผลิตจำหน่าย เลือก นโยบาย ผู้ใช้ วงจรการพัฒนาทรัพยากรสารสนเทศในห้องสมุด

11. ผู้ผลิต / ผู้จำหน่าย จัดหา ตรวจรับ การเงิน ประทับตรา / ลงทะเบียน ) ทรัพยากรห้องสมุด วิเคราะห์เนื้อหาทำบัตรรายการ บริการผู้อ่าน หนังสือ / วารสาร / โสตทัศนวัสดุ บำรุงรักษา / คัดออก จัดหาทดแทน / เพิ่มเติม ประเมินผล

13. การพัฒนาทรัพยากรสารสนเทศ Collection Development การวิเคราะห์ชุมชน (Community analysis) นโยบายการพัฒนาทรัพยากรสารสนเทศ ( Collection development policy) การเลือก ( Selection) การจัดหา (Acquisitions) การคัดออก ( Weeding) การประเมินผล (Collection evaluation) ( Evans, 2000)

14. การวิเคราะห์ชุมชน เป็นการดำเนินงานรวบรวมข้อมูลอย่างเป็นระบบ เพื่อให้ทราบจุดมุ่งหมายของห้องสมุดและ ความต้องการของผู้ใช้ห้องสมุด อย่างชัดเจน เมื่อห้องสมุดวิเคราะห์ชุมชนเสร็จแล้ว ห้องสมุดจะสามารถวางแผนการดำเนินงานห้องสมุดและปรับปรุงลักษณะทรัพยากรสารสนเทศให้สอดคล้องกับความต้องการของผู้ใช้ได้เสมอ

15. นโยบายการพัฒนาทรัพยากรสารสนเทศ เป็นแผนงานที่กำหนดขึ้นโดยมีรายละเอียดเกี่ยวกับแนวปฏิบัติและข้อมูลสำคัญที่ใช้ประกอบการตัดสินใจในการเลือก การจัดหา การคัดออก การบำรุงรักษาและการประเมินผลทรัพยากรสารสนเทศ ให้ผู้ที่เกี่ยวข้องทุกฝ่ายดำเนินงานไปสู่เป้าหมายเดียวกันอย่างเหมาะสม ไม่ขัดแย้งกัน

16. การเลือก เป็นกระบวนการตัดสินใจเกี่ยวกับคุณภาพและประโยชน์ของทรัพยากรสารสนเทศที่จะจัดหามาไว้ให้บริการแก่ผู้ใช้ เป็นงานสำคัญที่ต้องดำเนินการก่อนการจัดหา

17. การจัดหา เป็นการการดำเนินงาน เพื่อเพิ่มเติม ทรัพยากรสารสนเทศสำหรับบริการแก่ผู้ใช้ห้องสมุด โดยวิธี การซื้อ ขอ รับบริจาค แลกเปลี่ยน หรือผลิตขึ้นเอง เพื่อให้ผู้ใช้ได้ใช้ทรัพยากรสารสนเทศที่ต้องการอย่างรวดเร็วและมีความประหยัด เป็นการดำเนินงานภายใต้ ข้อจำกัด หลายประการคือ ปริมาณและรูปแบบ ของทรัพยากรสารสนเทศเพิ่มขึ้นอย่าง รวดเร็ว / ความต้องการของผู้ใช้ มีความหลากหลาย ข้อจำกัดด้าน งบประมาณและสถานที่

18. การดูแล ป้องกันและบำรุงรักษา เป็นการดำเนินการเพื่อดูแล ป้องกันและ แก้ไข ทรัพยากรสารสนเทศให้สามารถใช้ประโยชน์ได้ดี และยาวนาน เช่น การเข้าปก เย็บเล่ม หุ้มห่อ เลือกใช้วัสดุและวิธีการซ่อมแซมตามหลักวิชาการ ดูแล และป้องกัน สิ่งที่เป็นอันตรายต่อทรัพยากร รวมทั้งจัดสถานที่เก็บและสภาพแวดล้อม ไม่ให้ทรัพยากรสารสนเทศเสื่อมสภาพ ถูกทำลายหรือ สูญหาย โดยง่าย

19. การคัดออก (Weeding/Withdrawal /Deselection) เป็นการตรวจสอบและประเมินทรัพยากรสารสนเทศแต่ละรายการว่ารายการใดควรคัดออกจากห้องสมุดหรือคัดแยกไปห้องเก็บ เป็นการช่วยให้ห้องสมุดมีทรัพยากรน่าอ่านและทันสมัยอยู่เสมอ

20. การประเมินผล เป็นการดำเนินงานเพื่อทราบว่า ทรัพยากรสารสนเทศ ที่มีอยู่ สามารถตอบสนองความต้องการของผู้ใช้ได้ ดี ตรงตามวัตถุประสงค์ที่กำหนดไว้เพียงไร งบประมาณ ที่จัดสรรสำหรับการจัดหา มีความเหมาะสม เพียงไร ประสิทธิภาพการดำเนินงานจัดหา มีความเหมาะสมเพียงไร

21. ปัจจัยที่มีอิทธิพลต่อการพัฒนาทรัพยากรสารสนเทศ วัตถุประสงค์ / ห้องสมุด ความต้องการผู้ใช้ห้องสมุด สภาพแวดล้อมทางสังคมและเศรษฐกิจ การจัดองค์กรในห้องสมุด งบประมาณ บุคลากร ความก้าวหน้าทางเทคโนโลยี ผู้ผลิตจำหน่าย ทรัพยากรสารสนเทศ แหล่งสารสนเทศอื่นๆ ความร่วมมือระหว่างห้องสมุด

22. การพัฒนาทรัพยากรสารสนเทศ : แนวโน้ม / พัฒนาการ ปัจจัยที่ทำให้เปลี่ยนแปลง พัฒนาการเทคโนโลยีสารสนเทศ - ระบบ ห้องสมุดอัตโนมัติ - ห้องสมุดแบบผสม - พัฒนาการ อินเทอร์เน็ต - พัฒนาการ ทรัพยากร อิเล็กทรอนิกส์ - พัฒนาการ สื่อการสอน อิเล็กทรอนิกส์ ผลกระทบ พฤติกรรม การสื่อสาร / พฤติกรรมการใช้สารสนเทศ การปรับเปลี่ยนรูปแบบในการบริหารและดำเนินงานห้องสมุด การขยายตัวทางการศึกษา – ( เนื้อหา ) สหสาขาวิชา / --( สถานที่ ) วิทยาเขต / การศึกษานานาชาติ วิธีการเรียนรู้ —การศึกษาด้วยตนเอง / การศึกษาทางไกล

23. ผลกระทบต่อรูปแบบทรัพยากรห้องสมุด สื่อตีพิมพ์ / โสตทัศนวัสดุ - เข้าถึงทางกายภาพ - จำกัด ด้านสถานที่ / เวลา - จำกัดจำนวนผู้ใช้ / เล่ม - การแก้ไขปรับปรุง ต้องผลิตใหม่ - การจัดส่ง ใช้ เวลานานกว่า - ผู้อ่านไม่ต้องมีความรู้ด้าน เทคโนโลยีสารสนเทศ อิเล็กทรอนิกส์ - เข้าถึงโดยระบบคอมพิวเตอร์ / เครือข่าย / ออนไลน์ - ไม่จำกัด ด้านสถานที่ / เวลา - ไม่จำกัด จำนวนผู้ใช้ / ครั้ง การทำสำเนา แก้ไข ส่งต่อ ทำได้ง่าย ต้องอาศัยอุปกรณ์ / บุคลากรด้าน IT - ผู้อ่านต้องมีอุปกรณ์และความรู้ด้าน IT

24. ผลกระทบต่อทรัพยากรห้องสมุด ( ต่อ ) 2. ขยายขอบเขตนิยาม “ ทรัพยากรห้องสมุด” (Library collection / Library resources / Library materials) -- ทรัพยากรที่มีในห้องสมุด / ห้องสมุด เป็นเจ้าของ (Ownership) -- ทรัพยากรสารสนเทศที่ห้องสมุด จัดเตรียมให้ผู้ใช้เข้าถึง ได้ ( Accessible)

25. ผลกระทบต่อ วิธีการจัดการทรัพยากรอิเล็กทรอนิกส์ ผลิต หลากหลาย รูปแบบ / วัตถุประสงค์ - บรรณานุกรม สาระสังเขป เนื้อหาเต็ม / ภาพนิ่ง / ภาพเคลื่อนไหว / เสียง - สารคดี / วิชาการ / สื่อการสอน / บันเทิง ทุกคนสามารถเป็นผู้แต่ง / สนพได้ง่าย จัดเก็บ / ประหยัดพื้นที่ในการจัดเก็บ การเผยแพร่และเครื่องมือช่วยค้น สามารถทำได้ หลากหลายวิธี ( - บรรณานุกรม สาระสังเขป เนื้อหาเต็ม ) โดยการเชื่อมต่อเครือข่ายอินทราเน็ต / อินเทอร์เน็ต ข้อจำกัด ราคา โครงสร้างพื้นฐาน / อุปกรณ์ / โปรแกรม / บุคลากร

26. ผลกระทบต่องานพัฒนาทรัพยากรสารสนเทศ การเปลี่ยนแปลงรูปแบบ / วิธีการจัดหาทรัพยากรอิเล็กทรอนิกส์ สิ่งพิมพ์ อิเล็กทรอนิกส์ -- จัดหาเป็นรายการ / ชื่อ -- จัดหาเป็นมัด / กลุ่ม -- เลือกได้ว่าจะซื้อกับ -- ซื้อกับผู้จัดจำหน่าย สำนักพิมพ์ / ตัวแทน vendor aggregator