1. O GALEGO
NA IDADE
MEDIA
O esplendor da lingua. 700 anos de
normalidade.

2. A IDADE MEDIA (séc.V – séc.
XV)
ALTA IDADE MEDIA s. V – s.XI
Nacemento das
linguas románicas
s. VIII-IX
BAIXA IDADE MEDIA s. XII – s.XV
Nacemento das
literaturas románicas
s.XI-XII-XIII

3. Do latín ao galego-portugués...

4. De lingua oral a lingua escrita
Desde o seu nacemento (séc. VIII) até
a fin da Idade Media (séc. XV), o
galego sempre foi a lingua de todos os
estamentos sociais existentes na
sociedade galega medieval. Vilega ou
aldeá, eclesiástica ou civil, a sociedade
medieval galega era monolingüe en
galego. Foron, polo tanto, sete séculos,
galego
700 anos de normalidade lingüística
para a lingua propia de Galicia.

5. O galego, lingua oral
•Lingua exclusivamente falada
•Latín: lingua escrita internacional
•Documentos públicos e privados, xurídicos e
eclesiásticos, escritos nun latín artificial, cheo
de irregularidades: intercalación de
numerosos vocábulos do novo romance.
•GLOSAS.
•GALEGO PROTOHISTÓRICO (séc. IX, X,
XI e XII)

6. O galego, lingua oral
Notícia de fiadores. 1175
Diploma do cartório da e dotaçao
Carta da fundaçao Sé de
Auto das partilhas. 1192Coimbra. 1008 Miguel de
da igreja de Sao
Doaçao à igreja de Lardosa. 882
Sozello. 870.

7. O galego, lingua oral
A separación política do Condado de
Portucale, a fins do séc. XII, non trouxo
consigo un afastamento das falas galegas ás
dúas beiras do Miño (como sucedería
posteriormente, a partires do séc. XV). A lingua
continuou sendo a mesma, tal e como afirma
Azevedo Maia na súa História do Galego-
Português, en 1986: nao pode discutir-se a
existência duma unidade lingüística
fundamental em toda a vasta zona do
Noroeste peninsular, desde o Douro até o
Cantábrico.
Ocorreu que a partir de entón, xa non se lle
chamou só galego, senón tamén portugués.

8. O galego, lingua escrita
A Notícia de Torto, non
datado, terá sido
escrito entre 1211 e
1216. É unha longa
narrativa dos agravios
que o nobre Lourenço
Fernandes da Cunha
sofreu a mans de
outros senhores.
Permanece como o
máis antigo documento
particular conhecido
escrito en galego-
portugués.
Testamento Notícia de Torto. 1211,
de Afonso II. 1214
1214, 1216 ?

9. O galego, lingua escrita
Foro do Bo Burgo de Castro Caldelas
, privilexio dado polo rei Afonso IX.
Primeiro documento conservado
escrito en territorio galego en lingua
galega. Allariz, 1228.
Foro do bo burgo de
Castrocaldelas. 1228

10. O galego, lingua escrita
As
Inquiriçoes de d. Dinís
(1288): Trátase de
requerimentos reais
sobre a legalidade da
posesión das terras,
pois moitos señores
feudais anexábanse
territorios que non
lles pertencían por
dereito.
Inquiriçoes de d. Dinis. 1288

11. O galego, lingua escrita
•
Crónica de Santa María de
(segunda metade
do séc. XV). Feita
polo clérigo Rui
Vázquez de
Mazaricos, nun
galego bastante
castelanizado.
• Milagres de Santiago (finais do séc.
XIV). Versión galega do Codex
Calixtinus ou Liber Sancti Iacobi.

12. O galego, lingua escrita
Manuais ou tratados
para aprender oficios
ou actividades:
Tratado de montaría
(séc. XIV).
Arte de Trovar (CBN,
1350)

13. O galego, lingua escrita
•Crónica Geral de Espanha de 1344
Compilada por don
Pedro, conde de
Barcelos, fillo de don • Crónica Xeral Galega (fins séc.
Dinís e bisneto de XIII) . Tradución á nosa lingua da
Afonso X. Crónica General e da Crónica de
Castilla de Afonso X.

14. O galego, lingua escrita
Ai eu coitada!
No mundo non me sei parelha,
Mentre me foren gran cuidado
Como vivo como me vai,
Por meu amigo
Cá já moiro por vós, e - ai!
Que ei alongado!
Mia senhor branca e vermelha.
Muito me tarda
Queredes que vos retraia
Quando vos eu vi em Guarda!
O meu amigo na saia!
Mau dia me levantei,
Ai eu coitada!
Que vos enton non vi fea!
E, mia senhor, en gran desejoai!
Como vivo desd'aquel'di,
Por meu amigo
Me foi a mi mui mal,
E vós,Que tarda e non vejo!
filha de don Paai
Muito me tarda
Moniz, e bem vos semelha
O meu amigo na Guarda!
D'haver eu por vós guarvaia,
Pois eu, mia senhor, d'alfaia
Nunca de vós houve nem hei
Atribuída a
Valia d'ua correa.
Joam Soares de Paiva
Sancho I
Pai Soares de Taveirós

15. O galego, lingua escrita
Materia de Bretaña:
Materia de Troia:
narracións
relatos inspirados
CICLO Materia épica co rei
relacionadas carolinxa
Artur lendas batallas
nas e os cabaleiros
: narra as
sobre a
ARTÚRICO
CLÁSICO
CICLO destrución de Troia
da táboa redonda.
de Carlomagno na
CAROLÍNXEO e os seus heroes
Península, en
(Ulises e Eneas).
defensa da
cristiandade.

16. O galego, lingua escrita
• A Crónica Troiana é unha versión
galega de fins do XIV
• Autor/es: Fernán Martíns, capelán dos
condes de Andrade e outros anónimos
amanuenses.
• 185 follas de pergamiño, conservadas
na Biblioteca Nacional de Madrid
• Permite intuír un estado de madureza
da lingua, a pesar da falta de unidade
lingüística da obra, o cal tamén permiten
observar as distintas variedades
dialectais.
POLÉMICA EN TORNO Á CRÓNICA TROIANA
No séc. XIX riscáronse até dez liñas da obra, nas que figuraba
o nome do autor, a súa condición e o do mecenas da versión
galega, tratando de facelos desaparecer da historia.

17. Funcións sociais da lingua

18. O galego, lingua cortesá
A partires do séc. X, toda a
documentación nos indica que o galego é Afonso VI (1047-1109),
a lingua dos monarcas. Os fillos destes rei de Galiza e León
son criados por titores pertencentes ás (Castela aínda non era reino),
grandes familias nobres galegas, en Chora a morte de seu fillo
Galiza e en galego. Moitos deles están en galego,
enterrados no
porque era a súa lingua,
panteón real da catedral de Compostela. A
cultura e a diplomacia levarán, até o séc.
a que se usaba.
XIII, o selo galego.
Ay meu fillo, Ay meu fillo, alegria de mi coraçon,
et lume dos meos ollos, solaz de miña vellez;
Ay meu espello, en q me soya ver, et con quen tomava
moy gran prazer. Ay meu herdero mayor;

19. O galego, lingua internacional de
cultura
Durante a Era Compostelá (séc. XII-XIII) o Afonso X, de Castela,
Reino de Galiza era unha potencia política,
utilizará o galego
económica e cultural. O prestixio do galego
para a poesía lévao a convertirse na lingua
para as súas composicións
lírica da Península Ibérica e aínda máis alá. líricas e o castelan para
Trobadores e xograres de Castela, de a prosa.
Aragón, troban en galego; incluso algún Don Dinís, de Portugal,
trobador provenzal e italiano botan man do utilizará o galego-portugués
galego porque era a lingua de moda. para todo.
Esta época darase por finalizada en 1350, coa morte de
don Pedro, conde de Barcelos, natural de Lalim e fillo
bastardo de Don Dinís. Don Pedro foi considerado o
derradeiro trobador da Escola Poética Galego-Portuguesa.

20. Características do galego medieval
•Ortografía e Fonoloxía:
•Existencia de vogais nasais (mao)
mao
•Hiatos sen solución (veer)
veer
•Sistema de sibilantes sonoras (nosso / rosa; braço / dizer,
deixar / gente, desejar)
desejar
•Morfoloxía:
•Senhor (masc. e femi.)
•Inexistencia de che
•Pronomes mesoclíticos: banhar-nos-emos
•Existencia de formas composta con aver
•Existencia de participios en –UDO (perduda)
perduda
•Existencia de pronomes anafóricos (i enmentavam)
enmentavam
•Sintaxe:
•Uso dos posesivos sen o artigo
•Anteposición do pronome átono.
•Léxico:
•Provenzalismos, galicismos e palabras hoxe arcaicas…

21. Aportacións medievais á lingua galega
–axe: fuselaxe,
axe dama
forraxe, paxe
frauta
fama
prancha
deán
desmaiar
rima romaxe
fraile monxe
bacallau pirixel
funil xograr
forasteiro praia
gallardo ciprés

22. Aportacións posteriores,
tras a consolidación do galego como lingua
escrita

23. Aportacións posteriores ao léxico
galego
Do italiano: sobre todo durante o Renacemento
entraron palabras relacionadas coa arte, a música e
a literatura (folletín, tenor, fusa, terceto, piano,
cantata, romanza, arle-quín) e tamén coa
navegación e a vida militar: fragata, capitán,
sentinela, piloto, escopeta, etc.
Do inglés: club, filme, folclore, líder, test…
Do castelán: guerrilla, bocadillo, boquilla…
Do portugués: serve para recuperar o léxico no
galego..
Do catalán: bou, boliche, faena, fideo…
Do éuscaro: gabarra, ganzúa, boina…
Do alemán: feldespato, potasa, cinc…
Do ruso: tsar, bolchevique…
Do gaélico: crómlech

24. Aportacións posteriores ao léxico
galego
Do bretón: menhir
Do caribe: tiburón, canoa, caníbal…
Do azteca: cacao, chocolate…
Do tupí: caucho…
Do maia: cigarro…
Do quechua: pampa, cóndor, alpaca…
Do aimará: coco…
Do algonquí: tobogán…
Do taíno: cacique, furacán, xíbaro, caimán…
Das linguas africanas: banana, cachimba, cola
Do xaponés: gueixa, quimono, samurai…
Do malaio: bambú…
Do hebreo: cábala…
Do sánscrito: catre, brahmana…
Do holandés: colza, foque…
Do noruegués: fiordo

25. O INICIO DA DECADENCIA
Por que, entón, Afonso X escr

26. O INICIO DA DECADENCIA
1. Decadencia da Escola Trobadoresca (segunda metade do séc. XIV)
"Houbo un tempo", escribía o marqués de Santillana no século XV, na súa
Carta proemio ao condestable don Pedro de Portugal, "en que todos os
poetas destas terras, fosen casteláns, andaluces ou de Estremadura,
compoñían as súas obras en lingua galega ou portuguesa".
DESAPARICIÓN DO MECENADO DOS REIS E
DOS NOBRES QUE PROTEXÍAN A
TROBADORES E XOGRARES
DIFUSIÓN DUNHA NOVA POESÍA DE
INFLUENCIA ITALIANA
CAUSA
S CONSOLIDACIÓN DOS ESTADOS DE
CASTELA E PORTUGAL
NACEMENTO DA BURGUESÍA, CON OUTROS
GUSTOS LITERARIOS E OUTRA
CONCEPCIÓN DA VIDA

27. O INICIO DA DECADENCIA
2. Guerra entre Pedro de Borgoña e Henrique de Trastamara (1366-1369)
PRIMEIRA SUBSTITUCIÓN NOBILIAR
CONSECUENCIAS
INTRODUCIÓN DO CASTELÁN
COMO LINGUA DO PODER

28. O INICIO DA DECADENCIA
3. Fracaso das revoltas antinobiliarias dos Irmandiños (séc. XV)
INTERVENCIÓN DE CASTELA E SOMETEMENTO DA
PEQUENA NOBREZA
CONSECUENCIAS
ELIMINACIÓN POLÍTICA DA INCIPIENTE BURGUESÍA
EXPLOTACIÓN DAS CLASES POPULARES

29. O INICIO DA DECADENCIA
4. Loita entre Isabel, a Católica, e Xoana, a Beltranexa, pola coroa de
Castela (1480)
División da nobreza galega: eclesiástica (apoiou a
Isabel, con Fonseca á cabeza) e laica (apoiou a Xoana)
Represión dos nobres que apoiaran ao bando
perdedor: Pardo de Cela, Pedro Madruga…
SEGUNDA SUBSTITUCIÓN NOBILIAR
CONSECUENCIAS Doma e castración do Reino de Galiza (J. Zurita)
REFORMA DOS MOSTEIROS, QUE PASARON A
DEPENDER DE CASTELA
Tribunal da Santa Capitanía Xunta do Real
Inquisición Irmandade Xeral Reino Audiencia
IMPLANTACIÓN DE NOVAS INSTITUCIÓNS DE GOBERNO

30. O INICIO DA DECADENCIA
5. Distanciamento cada vez maior de Portugal, que inicia un imperio
ultramarino (1500, chegada a Brasil)
Galiza fica cada vez máis lonxe dos centros de poder.
CONSECUENCIAS Decaen as peregrinacións a Compostela.
Introdución progresiva da cultura castelá en Galiza.
Progresiva perda da identidade política de Galiza.

31. A DECADENCIA DOS SÉCULOS
ESCUROS
6. Nacemento dun novo grupo social no séc. XVI, a fidalguía , integrada
pola baixa nobreza ou por burgueses que serven de intermediarios nos
arrendamentos.
EMIGRACIÓN (a Castela, a Portugal e a América)
CONSECUENCIAS
PERDA DE POBOACIÓN, POLA EMIGRACIÓN E POLAS
LEVAS PARA PARTICIPAR NAS GUERRAS DA COROA DE
CASTELA
7. Instauración da monarquía borbónica e nacemento da nación estado
española, no séc.XVIII. Triunfo do Absolutismo e Despotismo ilustrado.
CENTRALISMO RACIONALISMO comezan a
Ilustrados que ILUSTRACIÓN
CONSECUENCIAS Máis emigración reclamar dignidade para
MARXINACIÓN DE GALIZA e ENSINO EN CASTELÁN
Galiza para os galegos.

32. CONSECUENCIAS
SOCIOLINGÜÍSTICAS
Quevedo Quixote
Lope de dede
Luís
Vega
Avellaneda
Góngora
Como consecuencia dacuerto de turrón
Con un dominación, da marxinación
"No le agua y Pálido extremagallega
y con faltará con gragea,
una moza encapotado,
política, da masiva emigración, da sol en cielopobreza en
Galicia,goza un rolliza los zapatos, coloseos,
Hay gallega,fértil de barata da
nunca Píramo rollizasun nabo
que vivíanmontañas galegos, nacerápoetas altosPenínsula
que le Gentecomo de
"Gallegos. quiteGallega piernas de correos,
Oh moitos de Galicia
Mozas no resto
ACTITUDE mas galego como pobonon sancta.
unha imaxeCualquieryTisbe las vacas,bruto, mísero,
nobles (…)
entre puercacasasTetas que baja al río
que si de vulgo Suelo de tetas grandes,
por decir verdadmujer, torpe,
Cuya, do aunque tiene
Esto el que menosnobles regado.
los barrido que
ANTIGALEGA y Hermosuracapitanes Campo de tojos todo como
ilustres eses Galiza y letrados esclavo
lava más E ya cerrada de años,
gualdrapas que un
atrasado, inculto… suciedad, será contempladamatorrado,
(Clara es vuesamejorcriadas galegas,
de lo
referencia de España".
Cuya maleza como ás carro en el estío".
cantandoes malicia unBerzas gigantes, pulgas filisteos,
unha terra inhóspita, improdutiva e no cierre la bolsa,
y como merced desagradábel,
dasque ninguno codicia que cierre los brazos".
Tal, cales os satíricos ríanse delas
Besar estrellas miedo
no haya pudiendo, Platos de
sepultada polas néboas e a chuvia. cairo, búcaros pigmeos,
por sucias eToscos trajes y estilo mal limado.
Antes os quedais haciendo
estúpidas)
Papas de millo en concas de madera,
Desiguales horizontes;
Cuestas que suben a la ardiente
Al fin, gallegos y montes,
esfera,
Nadie dirá que os ofendo.
Valles profundos, ásperos collados.
Casas de paja con techos ahumados,
Pan de borona lleno de tiricia,
Esto es, en suma, el Reino de Galicia.

33. CONSECUENCIAS
SOCIOLINGÜÍSTICAS
Como consecuencia da dominación, da marxinación
• O •política,nonmasivasendo a lingua extrema pobreza en
galego daseguiu emigración,
O galego se conformou como lingua de demaioritaria
•O galego deixou de empregarseda redacción
na
Estado ao quedar da poboacióna dependencia Península
Galiza (o 95% Galiza baixo era monolingüe en
de que vivíanomoitos galegos, derradeiroresto da o
documentos notariais (o nacerá no adoptou
ACTITUDE da coroa de Castela.XVIprovocouCatólico bruto, mísero,
•Desdeo anterior a como pobo clase
Todo
unha imaxe séc.
do galego Igrexa
a
galego), pero foi considerada de torpe, baixa
conservado en galegoe a vulgarización da
castelanización é de 1554)
ANTIGALEGA poisAOcastelánnonEUniversidade catequese léxico
atrasado, inculto…homilía, para a acopio de e para
castelán para entrara polo poder, era a lingua
a
• •orecén nacida participou do de Compostela
galego O Galiza será contemplada como
o(1495) galego,resultado disto, nace o Sculto
lingua. Como aotivo gramaticas nin auto-
•OO consigo carecer dun modelo IA
que ensino. LIT nonuso do latíneao usoOdicionarios.
• galego
unha terrapasou doas novaspolo desagradábel, de
traían inhóspita, improdutiva Renacemento e o
greco-latino favorecido clases dirixentes.
odio, un F O
Ccomeza a izarsepola L do castelán.
sentimento estendido estándar, de norma
G
sepultada polas TI unhaevariedadeDde castelanismos,
O acadou empeza a crer I
Non N
referencia,
Barroco. ÍS néboas a chuvia.que o galego
C Ü
sociedade que
común.
especialmente nos seus topónimos e
IN G
é unha lingua inferior, inadecuada para
CAS
L SUB
O 95% antropónimos
certas funcións. galega segue Ia ser monolingüe en
da poboación ST T
LI no
galego. Pero a minoría situadaNG poder éÓUC monolingüe en
As consecuencias estámolas a vivirI hoxe.
TRA
ÜÍST N
CONFLITO castelán. Polocomprobalo neste momento o proceso de
Podemos que iníciase só con ollar, ou
ICA
LINGÜÍSTICO castelanización desde as capas máis altas da sociedade
PO
mellor, escoitar ao noso redor….
cara ás máis baixas. Provocando unha situación de
diglosia e o inicio da substitución lingüística.

34. FONTES
• Lingua galega: normalidade e conflito.
X. R. Freixeiro Mato. (Laiovento, 97).
• Páxina web “wikipedia” (“galipedia”):
• O reino de Galiza
• O galego na Idade Media
• Os Séculos Escuros
• Libro de apoio (Consorcio Editorial)