Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΚΟΜΜΑΤΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ Δ. ΑΝΑΝΕΩΣΗ ΚΑΙ ΔΙΧΑΣΜΟΣ (1909-1922)

1. Δ. ΑΝΑΝΕΩΣΗ - ΔΙΧΑΣΜΟΣ (1909-1922)
4. Ο ΕΘΝΙΚΟΣ ΔΙΧΑΣΜΟΣ (1915-1922)
Μπακάλης Κώστας : history-logotexnia.blogspot.com

2.  Το κείμενο του σχολικού βιβλίου με πλαγιότιτλους
Πηγή: http://www.venetokleio.gr/Παναγιώτης Αθανασόπουλος
α. Από την παραίτηση τον Βενιζέλου έως τη Συνθήκη των Σεβρών
Ήδη από το 1912, μετά τη σαρωτική νίκη του στις εκλογές, ο Βενιζέλος ήταν κυρίαρχος του
πολιτικού παιχνιδιού, χωρίς ουσιαστική κοινοβουλευτική αντιπολίτευση. Το 1913, τον βασιλιά
Γεώργιο Α' διαδέχθηκε στο θρόνο ο Κωνσταντίνος, στον οποίο ο Βενιζέλος, ένα χρόνο νωρίτερα,
παραχώρησε το αξίωμα του αρχιστράτηγου. Μέχρι το 1915 οι δύο ισχυρές προσωπικότητες δεν
ήρθαν σε σύγκρουση. Τα κόμματα της αντιπολίτευσης αναγνώριζαν στον βασιλιά το δικαίωμα να
επιβάλλει τη δική του άποψη για την εξωτερική πολιτική, παραβλέποντας ότι κάτι τέτοιο ήταν
αντισυνταγματικό. Αυτό ενίσχυσε τους εχθρούς της κοινοβουλευτικής δημοκρατίας, προ
πάντων έναν κύκλο αντιδημοκρατικών αξιωματικών.
Οι σχέσεις
Βενιζέλου-
Κωνσταντίνου
έως το 1915
(ανάμιξη του
Κωνσταντίνου
στην εξωτερική
πολιτική)
Με αφορμή τον Α' Παγκόσμιο πόλεμο, εκφράστηκαν διαφορετικές απόψεις ως προς τη
σκοπιμότητα ή μη της συμμετοχής της Ελλάδας στον πόλεμο. Οι Φιλελεύθεροι τάσσονταν υπέρ
της συμμετοχής στον πόλεμο, στο πλευρό της Αντάντ, επειδή προσδοκούσαν ότι με αυτόν τον
τρόπο η Ελλάδα θα είχε εδαφικά οφέλη. Ο βασιλιάς και το Γενικό Επιτελείο είχαν διαφορετική
εκτίμηση. Θεωρούσαν ανεύθυνη τη θέση των Φιλελευθέρων, εκτιμώντας ότι η έκβαση του
πολέμου ήταν αβέβαιη και θα μπορούσαν να νικήσουν οι Κεντρικές δυνάμεις. Δεδομένης της
κυριαρχίας της Αγγλίας στην ανατολική Μεσόγειο, και παρά τους δεσμούς του με τη Γερμανία, ο
Κωνσταντίνος δεν μπορούσε να ζητήσει συμμετοχή στον πόλεμο στο πλευρό των Κεντρικών
Δυνάμεων, γι' αυτό έλαβε θέση υπέρ της ουδετερότητας της Ελλάδας. Η εμμονή του
Κωνσταντίνου στη θέση αυτή, τον οδήγησε να δράσει με τρόπο που υπέσκαπτε τα θεμέλια του
πολιτικού συστήματος. Ο βασιλιάς, ανέπτυξε μυστική διπλωματία εν αγνοία Γης κυβέρνησης,
καταφεύγοντας ακόμη και σε παράνομα μέσα (π.χ. παράδοση απόρρητων διπλωματικών
εγγράφων στους Γερμανούς.)Το 1915 προκάλεσε δύο φορές την παραίτηση της κυβέρνησης.
Η διάσταση
απόψεων
σχετικά με τη
συμμετοχή της
Ελλάδας στον Α΄
Παγκόσμιο
Πόλεμο

3.  Το κείμενο του σχολικού βιβλίου με πλαγιότιτλους
Πηγή: http://www.venetokleio.gr/Παναγιώτης Αθανασόπουλος
Στις εκλογές που προκηρύχθηκαν μετά τη δεύτερη παραίτηση του Βενιζέλου, δεν συμμετείχαν
οι Φιλελεύθεροι, καθώς θεωρούσαν την ενέργεια του βασιλιά ως παραβίαση του συντάγματος.
Εκδηλώσεις βίας και φανατισμού δημιούργησαν χάσμα ανάμεσα στις δύο παρατάξεις και
κυριάρχησε το μίσος. Όποιος ήταν κατά του πολέμου, κινούσε αμέσως την υποψία στους
Βενιζελικούς, ότι ήταν κατά της κοινοβουλευτικής δημοκρατίας, κατά των εθνικών
συμφερόντων. Οι Αντιβενιζελικοί έβλεπαν στο πρόσωπο των Βενιζελικών βίαιους πράκτορες της
Αντάντ, που μάχονταν τον βασιλιά, κατέστρεφαν την ενότητα του έθνους και έθεταν σε κίνδυνο
το κράτος. Τα δύο κόμματα διέφεραν όλο και λιγότερο μεταξύ τους στην πολιτική πρακτική και
την προπαγάνδα, παράλληλα όμως όλο και περισσότερο ενισχυόταν ο διπολισμός. Στα μέσα του
1916 το Κοινοβούλιο χάθηκε ουσιαστικά από το προσκήνιο. Το κλίμα της εποχής επέτρεψε να
συμμετάσχουν στη διαμάχη και στρατιωτικοί, οι οποίοι δημιούργησαν δύο οργανώσεις
αντίθετες μεταξύ τους, ανάλογα με το αν τα συμφέροντα κάθε ομάδας εξυπηρετούνταν από τον
πόλεμο ή την ουδετερότητα. Στις 26 Σεπτεμβρίου ο Βενιζέλος συγκρότησε δική του κυβέρνηση
στη Θεσσαλονίκη.
Ο εθνικός
διχασμός
(από τη δεύτερη
παραίτηση
Βενιζέλου έως
τη συγκρότηση
της κυβέρνησης
της
Θεσσαλονίκης)
Οι συγκρούσεις πήραν σταδιακά διαστάσεις εμφυλίου πολέμου. Οι Αντιβενιζελικοί άσκησαν
τρομοκρατία στους αντιπάλους, ενώ ο Βενιζέλος κήρυξε έκπτωτο το βασιλιά, ο οποίος υπό την
πίεση της Αντάντ εγκατέλειψε το θρόνο και τη χώρα. Οι Φιλελεύθεροι ανέλαβαν στην Αθήνα τη
διακυβέρνηση και κήρυξαν τη χώρα σε κατάσταση πολιορκίας. Ο εθνικός διχασμός εξαπλώθηκε
στο στράτευμα, καθώς ευνοήθηκαν οι αξιωματικοί της οργάνωσης «Εθνική Άμυνα» εις βάρος
άλλων. Η κυβέρνηση παρέτεινε τη θητεία της Βουλής, παρά την πίεση που ασκούσαν τα
κόμματα της αντιπολίτευσης.
Η επικράτηση
του Βενιζέλου
και η έξοδος της
Ελλάδας στον
πόλεμο

4.  Το κείμενο του σχολικού βιβλίου με πλαγιότιτλους
Πηγή: http://www.venetokleio.gr/Παναγιώτης Αθανασόπουλος
Η κυβέρνηση των Φιλελευθέρων οδήγησε την Ελλάδα στον πόλεμο στο πλευρό της Αντάντ,
αποσκοπώντας, όπως προαναφέρθηκε, στην ικανοποίηση εθνικών διεκδικήσεων. Οι
Αντιβενιζελικοί διαφωνούσαν και παρακολουθούσαν με δυσαρέσκεια τις εξελίξεις, καθώς
τάσσονταν υπέρ της διατήρησης των εκτός Ελλάδος ελληνικών πληθυσμών και υπέρ της
ευκαιριακής προσάρτησης εδαφών χωρίς κίνδυνο. Ο εθνικός διχασμός έφτασε στο
αποκορύφωμά του με την απόπειρα δολοφονίας του Βενιζέλου και τη δολοφονία του Ίωνος
Δραγούμη, το 1920.
Η Ελλάδα στον
πόλεμο : οι
αντιρρήσεις των
Αντιβενιζελικών
και η κορύφωση
του Διχασμού
β. Από τη συνθήκη των Σεβρών έως την ήττα στη Μ. Ασία
Η Συνθήκη των Σεβρών (10 Αυγούστου 1920) αποτέλεσε τη μεγαλύτερη διπλωματική επιτυχία
της Ελλάδας και δικαίωσε την τολμηρή πολιτική του Βενιζέλου. Η μικρή Ελλάδα των παραμονών
των Βαλκανικών πολέμων γίνεται με την υπογραφή της Συνθήκης «η Ελλάδα των δύο Ηπείρων
και των πέντε Θαλασσών». Το όραμα της Μεγάλης Ιδέας φαίνεται να γίνεται απτή
πραγματικότητα.
Η Συνθήκη των
Σεβρών
(10/8/1920)
Οι Φιλελεύθεροι προκήρυξαν εκλογές για αναθεωρητική εθνοσυνέλευση, με στόχο να
νομιμοποιήσουν τις μέχρι τότε ενέργειές τους και να περιορίσουν τις αρμοδιότητες του βασιλιά.
Η συνασπισμένη αντιπολίτευση, όμως, απροσδόκητα κέρδισε τις εκλογές. Ο Βενιζέλος έφυγε
στο εξωτερικό. Η νέα κυβέρνηση έκανε δημοψήφισμα για την επιστροφή του Κωνσταντίνου,
στο οποίο η ετυμηγορία ήταν υπέρ του βασιλιά. Δίστασε όμως να αλλάξει την εξωτερική
πολιτική και να επιδιώξει ειρηνική λύση. Το μέτωπο κατέρρευσε, με αποτέλεσμα την
ολοκληρωτική ήττα.
Οι εκλογές του
Νοεμβρίου 1920
: ήττα Βενιζέλου,
επιστροφή βασιλιά
Η μικρασιατική
καταστροφή
(1922)
Στις 25 Ιανουαρίου 1921 η Αναθεωρητική Εθνοσυνέλευση που προέκυψε από τις εκλογές του
Νοέμβριοι ανακηρύχθηκε Συντακτική καθώς θεωρήθηκε αναγκαίο να αλλάξει εξ ολοκλήρου το
σύνταγμα.
Η Αναθεωρητική
Εθνοσυνέλευση
γίνεται
Συντακτική

5. Α. ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΑΡΑΙΤΗΣΗ ΤΟΥ ΒΕΝΙΖΕΛΟΥ
ΕΩΣ ΤΗ ΣΥΝΘΗΚΗ ΤΩΝ ΣΕΒΡΩΝ
«...έχιδνα εις τα σπλάχνα του τόπου τρομακτική η Διχόνοια...»
(Γεώργιος Α. Βλάχος)

6.  Οι δύο μεγάλοι αντίπαλοι κατά το διχασμό, Βενιζέλος
και Κωνσταντίνος, σε περίοδο αρμονικής συνεργασίας, το
1913 (Αθήνα, Γεννάδειος Βιβλιοθήκη)

7. Οι σχέσεις Βενιζέλου-Κωνσταντίνου έως το 1915
(ανάμιξη του Κωνσταντίνου στην εξωτερική πολιτική)
Ήδη από το 1912,
- μετά τη σαρωτική νίκη
του στις εκλογές, ο
Βενιζέλος ήταν
κυρίαρχος του πολιτικού
παιχνιδιού,
- χωρίς ουσιαστική
κοινοβουλευτική
αντιπολίτευση.
Το 1913,
- τον βασιλιά Γεώργιο Α'
διαδέχθηκε στο θρόνο ο
Κωνσταντίνος,
- στον οποίο ο Βενιζέλος,
ένα χρόνο νωρίτερα,
παραχώρησε το αξίωμα
του αρχιστράτηγου.
Μέχρι το 1915 οι δύο
ισχυρές
προσωπικότητες δεν
ήρθαν σε σύγκρουση.

8. ΙΩΑΝΝΗΣ ΜΕΤΑΞΑΣ. Φανατικός βασιλικός και αμείλικτος πολέμιος της
εξωτερικής πολιτικής του Βενιζέλου, αντιτίθεται στο σχέδιο εμπλοκής της
Ελλάδας στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο στο πλευρό της Αντάντ και εμμένει στην
πολιτική ουδετερότητας, την οποία υπηρετεί με πάθος και με κάθε μέσο
επηρεάζοντας καθοριστικά τον Κωνσταντίνο. Την ίδια ώρα θαυμάζει τους
Γερμανούς απεριόριστα και πιστεύει απόλυτα στην υπεροχή και το αήττητο
της Γερμανίας, ενώ δηλώνει αντίθετος στη Μικρασιατική Εκστρατεία, την
οποία θεωρεί «άσκοπη περιπέτεια». Φιλόδοξος, δολοπλόκος, αυταρχικός
και δύσπιστος προς καθετί που ξεφεύγει της επιρροής του, παίζει
πρωταγωνιστικό ρόλο στον Εθνικό Διχασμό, ακολουθώντας με επιμονή τα
σχέδιά του, και επηρεάζει αποφασιστικά τον βασιλιά Κωνσταντίνο, ενώ έργο
του είναι η ίδρυση των παραστρατιωτικών Συλλόγων των Επιστράτων σαν
όπλο απέναντι στο φιλοανταντικό στρατόπεδο του Βενιζέλου.
Πηγή: http://www.kathimerini.gr/807579/interactive/epikairothta/hgetes/iwannhs-meta3as
Τα κόμματα της
αντιπολίτευσης
 αναγνώριζαν στον βασιλιά το δικαίωμα να επιβάλλει τη δική του
άποψη για την εξωτερική πολιτική,
 παραβλέποντας ότι κάτι τέτοιο ήταν αντισυνταγματικό.
 Αυτό ενίσχυσε τους εχθρούς της κοινοβουλευτικής δημοκρατίας,
προ πάντων έναν κύκλο αντιδημοκρατικών αξιωματικών.

9. ► Στην εικόνα δεξιά πιάτο με το βασιλιά της
Ελλάδας Κωνσταντίνο Α΄ (1913–1922) και ◄ στην
εικόνα αριστερά μαθητικό τετράδιο με τον
Κωνσταντίνο Α΄ και τον τελευταίο αυτοκράτορα
της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, Κωνσταντίνο ΙΑ΄
Παλαιολόγο (1449–1453). Ο Κωνσταντίνος ήταν
αρχηγός του ελληνικού στρατού στους Βαλκανικούς
Πολέμους και μετά τη δολοφονία του πατέρα του,
Γεώργιου Α΄, έγινε βασιλιάς της Ελλάδας. Ήταν
πολύ δημοφιλής, υποστήριζε θερμά τη Μεγάλη Ιδέα
και πολλοί τον έβλεπαν σαν συνεχιστή του
τελευταίου βυζαντινού αυτοκράτορα.

10. Η διάσταση απόψεων σχετικά με τη συμμετοχή της Ελλάδας στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο
Με αφορμή τον Α' Παγκόσμιο πόλεμο, εκφράστηκαν διαφορετικές απόψεις ως προς
τη σκοπιμότητα ή μη της συμμετοχής της Ελλάδας στον πόλεμο.
Φιλελεύθεροι  τάσσονταν υπέρ της συμμετοχής στον πόλεμο, στο πλευρό της Αντάντ,
επειδή προσδοκούσαν ότι με αυτόν τον τρόπο η Ελλάδα :
 θα είχε εδαφικά οφέλη.
Ο βασιλιάς και
το Γενικό
Επιτελείο
είχαν διαφορετική εκτίμηση.
Θεωρούσαν ανεύθυνη τη θέση των Φιλελευθέρων,
εκτιμώντας ότι η έκβαση του πολέμου ήταν αβέβαιη και θα μπορούσαν να
νικήσουν οι Κεντρικές δυνάμεις.
Κωνσταντίνος:
ΟΥΔΕΤΕΡΟΤΗΤΑ
Δεδομένης της κυριαρχίας της Αγγλίας στην ανατολική Μεσόγειο,
 και παρά τους δεσμούς του με τη Γερμανία,
 ο Κωνσταντίνος δεν μπορούσε να ζητήσει συμμετοχή στον πόλεμο στο
πλευρό των Κεντρικών Δυνάμεων,
 γι' αυτό έλαβε θέση υπέρ της ουδετερότητας της Ελλάδας.
ΕΜΜΟΝΗ
Κωνσταντίνου
Μυστική
Διπλωματία
Η εμμονή του Κωνσταντίνου στη θέση αυτή, τον οδήγησε να δράσει :
με τρόπο που υπέσκαπτε τα θεμέλια του πολιτικού συστήματος.
Ο βασιλιάς, ανέπτυξε μυστική διπλωματία εν αγνοία της κυβέρνησης,
καταφεύγοντας ακόμη και σε παράνομα μέσα (π.χ. παράδοση απόρρητων
διπλωματικών εγγράφων στους Γερμανούς.)
Το 1915 προκάλεσε δύο φορές την παραίτηση της κυβέρνησης.

11. Α. Η θέση του Βενιζέλου:
πλειονότητα λαϊκών
τάξεων,
μεγαλοαστική τάξη (κυρίως
της Διασποράς) προσδοκούσε
να ενταχθεί σε μια μεγάλη και
ισχυρή Ελλάδα.
 Υποστηρίζεται από:

12. Β. Η θέση του Κωνσταντίνου
Υποστηριζόταν από:
μικροαστικά στρώματα
(ανησυχούν για ενδεχόμενη ένταξη στην
ελληνική οικονομία του ξένου ελληνικού
κεφαλαίου),
λαϊκές τάξεις,
που δεν επιθυμούν άλλο πόλεμο.

13. Κεντρικές
Δυνάμεις και
Γερμανία
ή Αντάντ και
Βρετανία?

14. Ο εθνικός διχασμός (από τη δεύτερη παραίτηση Βενιζέλου
έως τη συγκρότηση της κυβέρνησης της Θεσσαλονίκης)
Στις εκλογές που προκηρύχθηκαν μετά τη δεύτερη παραίτηση του Βενιζέλου, δεν συμμετείχαν
οι Φιλελεύθεροι, καθώς θεωρούσαν την ενέργεια του βασιλιά ως παραβίαση του συντάγματος.
Εκδηλώσεις βίας και φανατισμού δημιούργησαν χάσμα ανάμεσα στις δύο παρατάξεις και
κυριάρχησε το μίσος.
ΒΕΝΙΖΕΛΙΚΟΙ
Όποιος ήταν κατά του πολέμου, κινούσε
αμέσως την υποψία στους Βενιζελικούς, ότι
ήταν:
 κατά της κοινοβουλευτικής δημοκρατίας,
 κατά των εθνικών συμφερόντων.
ΒΑΣΙΛΙΚΟΙ
Οι Αντιβενιζελικοί έβλεπαν στο πρόσωπο των
Βενιζελικών βίαιους πράκτορες της Αντάντ,
 που μάχονταν τον βασιλιά,
 κατέστρεφαν την ενότητα του έθνους
 και έθεταν σε κίνδυνο το κράτος.
Τα δύο κόμματα διέφεραν όλο και λιγότερο μεταξύ τους :
 στην πολιτική πρακτική
 και την προπαγάνδα,
 παράλληλα όμως όλο και περισσότερο ενισχυόταν ο διπολισμός.
Στα μέσα του 1916 το Κοινοβούλιο χάθηκε ουσιαστικά από το προσκήνιο.
Το κλίμα της εποχής επέτρεψε να συμμετάσχουν στη διαμάχη και στρατιωτικοί,
οι οποίοι δημιούργησαν δύο οργανώσεις αντίθετες μεταξύ τους, ανάλογα με το αν τα
συμφέροντα κάθε ομάδας εξυπηρετούνταν από τον πόλεμο ή την ουδετερότητα.
Στις 26 Σεπτεμβρίου ο Βενιζέλος συγκρότησε δική του κυβέρνηση στη Θεσσαλονίκη.

15. Ας δούμε πώς περιγράφουν το
Βενιζέλο οι εφημερίδες που τον
υποστήριζαν.
• Προσωποποιεί τη δύναμη του
λαού. Συμβολίζει την αιώνια
δύναμη της ελληνικής φυλής
[...]. [Είναι] η θέληση του λαού,
που είχε στόχο το κοινό, το
γενικό, το ολοκληρωτικό
συμφέρον. [...] Η βούληση του
έθνους, που γκρέμισε τα
είδωλα και στερέωσε νέους
θεούς, την Ισότητα, την Αξία,
την Εργασία, την Ηθική, το
Σθένος. Ο άντρας, ο οποίος, εκεί
που οι άλλοι δεν έβλεπαν παρά
μόνο ερείπια και στάχτη, αυτός
βρήκε γρανιτένια και
αμετακίνητα θεμέλια, για να
στερεώσει τη νέα Ελλάδα.
Εφημερίδα Εστία, 14 Μαρτίου
1915
• Απόδοση στη σύγχρονη γλώσσα
Και πώς μιλούν γι’ αυτόν
οι εφημερίδες που τον
πολεμούσαν.
• Παραμονεύοντας σα
φίδι από την πρώτη
ημέρα της πτώσης του,
βγήκε χθες από [το
βάλτο] ο Μεγάλος
Αναρχικός, ολόσωμος,
στυγνός [=σκληρός],
σφυρίζοντας απαίσια,
χύνοντας τους αφρούς
της λύσσας του δεξιά
και αριστερά και
σκορπίζοντας το
δηλητήριό του προς
κάθε κατεύθυνση.
Εφημερίδα Σκριπ, 23
Οκτωβρίου 1915
• Απόδοση στη
σύγχρονη γλώσσα
 Ελευθέριος
Βενιζέλος (1864-
1936) Πίνακας του
Γ. Γουναρόπουλου
Πινακοθήκη Ε.
Αβέρωφ-Τοσίτσα,
Μέτσοβο

17.  Οι βουλγαρικές και
γερμανικές δυνάμεις
εισβάλλουν στο
ελληνικό έδαφος και
καταλαμβάνουν το
οχυρό Ρούπελ (13/26
Μαΐου 1916).Το Δ΄
Σώμα Στρατού
αιχμαλωτίζεται στις
29 Αυγούστου/17
Σεπτεμβρίου 1916 και
μεταφέρεται στο
Γκέρλιτς (Goerlitz) της
Γερμανίας . Ο
Κωνσταντίνος
χρεώνεται την
απώλεια της
Ανατολικής
Μακεδονίας.
Από τη σειρά του Σκάι,
«Εμείς οιΈλληνες,
επεισόδιο 4

18. Ο στρατός της Εθνικής Άμυνας παρελαύνει στην παραλιακή λεωφόρο της
Θεσσαλονίκης. Σεπτέμβριος του 1916 (Ε.Λ.Ι.Α.).
http://anemourion.blogspot.gr/2015/08/20-1900-1910_24.html

19.  Επαναστατική Τριανδρία:
Βενιζέλος, Δαγκλής, Κουντουριώτης

20. ► Το χάσμα μεταξύ βενιζελικών και
αντιβενιζελικών έφτασε στην κορύφωσή του
στα χρόνια του Εθνικού Διχασμού. Την εποχή
αυτή πολλές γελοιογραφίες σατίριζαν το κλίμα
που επικρατούσε. Εδώ η τριανδρία της "Εθνικής
Αμύνης" με τον Ε. Βενιζέλο να προπορεύεται.
Τον ακολουθούν ο ναύαρχος Π. Κουντουριώτης
και ο στρατηγός Π. Δαγκλής.
Αθήνα, Ε.Λ.Ι.Α.
Καθημερινή, Επτά Ημέρες, 8 Δεκεμβρίου 1996,
σελ. 22.
© Ελληνικό Λογοτεχνικό και Ιστορικό Αρχείο.
http://www.fhw.gr/chronos/13/gr/general/g
allery/domestic_policy/ind025.html

22.  Η κυβέρνηση Βενιζέλου στη Θεσσαλονίκη αμέσως μετά το σχηματισμό της (27 Σεπτεμβρίου
1916). Στη φωτά ο Βενιζέλος και οι στενοί συνεργάτες του, ναύαρχος Κουντουριώτης και στρατηγός
Δαγκλής, που αποτελούσαν την τριανδρία του Κινήματος

23. Γαλλικό πλοίο βομβαρδίζει την Αθήνα (1916). Και ενώ τον πρώτο καιρό η πλειοψηφία του ελληνικού
λαού ήταν με το μέρος της Αντάντ η άσχημη συμπεριφορά των συμμαχικών στρατευμάτων απέναντι
στους κατοίκους της Μακεδονίας, οι ελλείψεις σε τρόφιμα από τις οποίες υπέφερε ο λαός της Παλαιάς
Ελλάδας εξαιτίας του αποκλεισμού, η απόβαση των γαλλικών στρατευμάτων στον Πειραιά και οι όροι
που έθεταν οι Αγγλογάλλοι, είχαν θίξει το εθνικό συναίσθημα των Ελλήνων και ένα μεγάλο μέρος της
κοινής γνώμης είχε στραφεί εναντίον των δυτικών συμμάχων. Β. Σκουλάτου - Ν. Δημακοπούλου - Σ.
Κόνδη, Ιστορία νεότερη και σύγχρονη, Γ΄ τεύχος, Γ΄ Λυκείου, σ. 82.

24. ▲ Επίστρατοι, μια φιλοβασιλική παρακρατική οργάνωση. Πολιτικοί και
στρατιωτικοί οπαδοί του Κωνσταντίνου που, κατά την περίοδο του Εθνικού
Διχασμού, διακρίθηκαν για τις βίαιες ενέργειες τους σε βάρος των Βενιζελικών.

25.  Το ανάθεμα του Ε. Βενιζέλου,
13 Δεκεμβρίου 1916.
Αθήνα, Ίδρυμα Ε. Βενιζέλου
H επέμβαση των γαλλικών δυνάμεων το Νοέμβριο του
1916 και ο βομβαρδισμός περιοχών της Αθήνας γύρω
από το Στάδιο και κοντά στα Ανάκτορα, εξαγρίωσε τους
αντιβενιζελικούς, που κατηγόρησαν τους αντιπάλους
τους ως προδότες. «Ο φονεύων βενιζελικόν δεν φονεύει
άνθρωπον», διακήρυτταν. Κύμα τρομοκρατίας κατά των
βενιζελικών ξεσπά στην Αθήνα. Η επιτροπή που ανέλαβε
αργότερα να ερευνήσει τις καταγγελίες των θυμάτων της
βίας, επιβεβαίωσε 35 φόνους, 922 παράνομες
φυλακίσεις, 503 περιπτώσεις λεηλασίας και 31 αναστολές
κυκλοφορίας εφημερίδων.
Διαβάστε περισσότερα:
http://www.sansimera.gr/articles/3#ixzz2JedrURKM

26. Η επικράτηση του Βενιζέλου και η έξοδος της Ελλάδας στον πόλεμο
Οι συγκρούσεις πήραν σταδιακά διαστάσεις εμφυλίου πολέμου.
Οι Αντιβενιζελικοί άσκησαν
τρομοκρατία στους αντιπάλους,
 ενώ ο Βενιζέλος κήρυξε έκπτωτο το βασιλιά,
 ο οποίος υπό την πίεση της Αντάντ εγκατέλειψε το θρόνο και τη χώρα.
Οι Φιλελεύθεροι ανέλαβαν στην Αθήνα τη διακυβέρνηση
- και κήρυξαν τη χώρα σε κατάσταση πολιορκίας.
- Ο εθνικός διχασμός εξαπλώθηκε στο στράτευμα, καθώς
ευνοήθηκαν οι αξιωματικοί της οργάνωσης «Εθνική Άμυνα» εις
βάρος άλλων.
- Η κυβέρνηση παρέτεινε τη θητεία της Βουλής, παρά την πίεση που
ασκούσαν τα κόμματα της αντιπολίτευσης.

27. Μια μέρα θα το γράψει η ιστορία
που έδιωξε απ' την Αθήνα τα θηρία
που έδιωξε βασιλείς και βουλευτάδες
τους ψευταράδες και τους μασκαράδες
Και στην άμυνα εκεί όλοι οι αξιωματικοί
πολεμάει κι ο Βενιζέλος
που αυτός θα φέρει τέλος
και ο κάθε πατριώτης θα μας φέρουν την ισότης
Η Παναγιά που στέκει στο πλευρό μας
δείχνει το δρόμο στο νέο στρατηγό μας
τον ήρωα της εθνικής αμύνης
που πολεμάει και διώχνει τους εχθρούς
Της αμύνης τα παιδιά διώξανε το βασιλιά
και του δώσαν τα βρακιά του
για να πάει στη δουλειά του
τον περίδρομο να τρώει με το ξένο του το σόι
Της αμύνης τα παιδιά διώξανε το βασιλιά
της αμύνης το καπέλο έφερε το Βενιζέλο
της αμύνης το σκουφάκι
έφερε το Λευτεράκη

28.  Αφίσα του 1918 με την
οποία καλείται
ο λαός σε επιστράτευση.
(Αθήνα, Εθνικό Ιστορικό
Μουσείο)

29. ▲ Ο Βενιζέλος παραδίδει την ελληνική σημαία στον διοικητή της μεραρχίας Σερρών,
πριν ξεκινήσει για το μέτωπο της Μακεδονίας.

30. Η Ελλάδα στον πόλεμο : οι αντιρρήσεις των Αντιβενιζελικών και η
κορύφωση του Διχασμού
• οδήγησε την Ελλάδα στον πόλεμο στο
πλευρό της Αντάντ,
• Αποσκοπώντας στην ικανοποίηση
εθνικών διεκδικήσεων
Η κυβέρνηση των
Φιλελευθέρων
• διαφωνούσαν και παρακολουθούσαν με
δυσαρέσκεια τις εξελίξεις, καθώς
τάσσονταν υπέρ της διατήρησης των
εκτός Ελλάδος ελληνικών πληθυσμών
και υπέρ της ευκαιριακής προσάρτησης
εδαφών χωρίς κίνδυνο.
• Ο εθνικός διχασμός έφτασε στο
αποκορύφωμά του:
 με την απόπειρα δολοφονίας του
Βενιζέλου
 και τη δολοφονία του Ίωνος
Δραγούμη, το 1920.
Οι Αντιβενιζελικοί

31.  Λαϊκή εικόνα που αναπαριστά τη
δολοφονική απόπειρα κατά τον
Βενιζέλου στη Γαλλία από δύο
απότακτους αξιωματικούς (Αθήνα,
Εθνικό Ιστορικό Μουσείο)

32. ▲ Στη Maison de la Santé, όπου νοσηλεύτηκε ο Ελευθέριος Βενιζέλος μετά την δολοφονική
απόπειρα εναντίον του στο Gare de Lyon. Ένας στρατιωτικός κρατά το ματωμένο
πουκάμισο του Ελευθερίου Βενιζέλου.

33. Ο Ελευθέριος Βενιζέλος με δεμένο το
χέρι του μετά τον τραυματισμό του, κατά
την απόπειρα δολοφονίας του
στο Παρίσι. Στη φωτό, επί του
καταστρώματος του
Θωρηκτού «Αβέρωφ» ταξιδεύων προς
την Ελλάδα τον Αύγουστο του 1920.
http://anemourion.blogspot.gr/2014/10/
blog-post_51.html

34.  Ίων Δραγούμης (1878 – 1920) Με
καταγωγή από το Βογατσικό της Καστοριάς
Την επομένη της απόπειρας δολοφονίας
του Ελευθερίου Βενιζέλου στο Παρίσι (30
Ιουλίου 1920), οΊων Δραγούμης
δολοφονήθηκε από βενιζελικούς
αξιωματικούς στη διασταύρωση των οδών
Βασιλίσσης Σοφίας (τότε Κηφισίας) και
Παπαδιαμαντοπούλου. Η άσκοπη και
άδικη δολοφονία του συγκίνησε το
Πανελλήνιο και τον πολιτικό κόσμο. Ο
Κωστής Παλαμάς από τις στήλες της
Καθημερινής του αφιέρωσε τη Νεκρική
Ωδή:
Λευκή ας βαλθεί όπου έπεσες, Κολώνα
(Πώς έπεσες, γραφή να μη το λέη)
Λευκή με της Πατρίδας την εικόνα
Μόνο εκείνη ταιριάζει να σε κλαίη,
Βουβή, μαρμαρωμένη να σε κλαίη!
ΠΗΓΗ:
http://www.sansimera.gr/biographies/178
#ixzz3tZKWHhMe

35. ▲ 14 Σεπτεμβρίου 1920. Εορτασμός στο Παναθηναϊκό
Στάδιο, τα επινίκια για τη Συνθήκη των Σεβρών.
Διακρίνεται ο Ελευθέριος Βενιζέλος στην πρώτη σειρά.

36. Β. ΑΠΌ ΤΗ ΣΥΝΘΗΚΗ ΤΩΝ ΣΕΒΡΩΝ
ΕΩΣ ΤΗΝ ΗΤΤΑ ΣΤΗ Μ.ΑΣΙΑ

37. ▲ 1918 –Το «Αβέρωφ» με φόντο την Αγία Σοφία.
Ποιοι είναι αυτοί που υποδέχονται το «Αβέρωφ»;
Ποια τα συναισθήματά τους;
Ποιες οι προσδοκίες τους;

38. Παρίσι, 14 Ιουλίου 1919. Το ελληνικό στρατιωτικό τμήμα παρελαύνει τιμητικά στη
λεωφόρο των Ηλυσίων Πεδίων, κατά τον λαμπρό εορτασμό της νίκης των Συμμάχων (Εθνικό
Ιστορικό Μουσείο).
D. Vassiliou - Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, Εκδοτική Αθηνών. Αθήνα 1980. Τόμος ΙΕ', σελ. 89.
Εθνικό και Ιστορικό Μουσείο,Αθήνα/National and historical museum,Athens

39. Η Συνθήκη των Σεβρών (10/8/1920):
αποτέλεσε τη μεγαλύτερη διπλωματική επιτυχία της Ελλάδας
 και δικαίωσε την τολμηρή πολιτική του Βενιζέλου.
 Η μικρή Ελλάδα των παραμονών των Βαλκανικών πολέμων γίνεται με την υπογραφή
της Συνθήκης «η Ελλάδα των δύο Ηπείρων και των πέντε Θαλασσών».
 Το όραμα της Μεγάλης Ιδέας φαίνεται να γίνεται απτή πραγματικότητα.

40. Οι Φιλελεύθεροι προκήρυξαν εκλογές :
• για αναθεωρητική εθνοσυνέλευση, με στόχο να νομιμοποιήσουν τις μέχρι τότε
ενέργειές τους και να περιορίσουν τις αρμοδιότητες του βασιλιά.
Η συνασπισμένη αντιπολίτευση:
• όμως, απροσδόκητα κέρδισε τις εκλογές. Ο Βενιζέλος έφυγε στο εξωτερικό.
Δημοψήφισμα:
• Η νέα κυβέρνηση έκανε δημοψήφισμα για την επιστροφή του Κωνσταντίνου, στο
οποίο η ετυμηγορία ήταν υπέρ του βασιλιά.
Ολοκληρωτική ήττα στη Μικρά Ασία:
• Δίστασε όμως να αλλάξει την εξωτερική πολιτική και να επιδιώξει ειρηνική λύση.Το
μέτωπο κατέρρευσε, με αποτέλεσμα την ολοκληρωτική ήττα.
Οι εκλογές του Νοεμβρίου 1920 : ήττα Βενιζέλου, επιστροφή βασιλιά
Η μικρασιατική καταστροφή (1922)

41. ► Γελοιογραφία της εποχής
σχετικά με την εκλογική
αναμέτρηση του 1920: Ο
ψηφοφόρος εικονίζεται να πρέπει
να επιλέξει μεταξύ Ελ. Βενιζέλου
και Δ. Γούναρη, υπό το βλέμμα
του πολέμου.

42. Κόμματα Αρχηγοί Ψήφοι Έδρες
Αριθμός % +− % Αριθμός +−
1
Ηνωμένη
Αντιπολίτευσις
Δημήτριος
Γούναρης
368,678 49,36 260
2
Κόμμα
Φιλελευθέρων
Ελευθέριος
Βενιζέλος
375,803 50,31 110
3
Ανεξάρτητοι
υποψήφιοι
- 2,465 0,33 0
100,00 370
Ψηφίσαντες 746,946
▲ http://el.wikipedia.org/wiki
Ποια παράταξη κέρδισε τις περισσότερες ψήφους/ το μεγαλύτερο
ποσοστό; Ποιος τελικά κέρδισε τις εκλογές; Γιατί;

43. Προσπαθήστε να ερμηνεύσετε την απόφαση των κυβερνήσεων
μετά τον Νοέμβριο 1920 να συνεχίσουν τον πόλεμο.
Η απόφαση για συνέχιση του πολέμου μετά τον Νοέμβριο του 1920
Αν η επιστροφή του Κωνσταντίνου και οι μεταβολές στον κρατικό μηχανισμό ικανοποιούσαν
δύο από τα αιτήματα που εμπεριείχε η λαϊκή ετυμηγορία της 1ης Νοεμβρίου, αγνοήθηκε
εντελώς το βαθύτερο νόημά της, δηλ. η άρνηση του πολέμου και η προσδοκία της
αποστράτευσης. Η αντιβενιζελική ηγεσία χειρίστηκε το μικρασιατικό ζήτημα σαν να μην
υπήρχε άλλη επιλογή από τη συνέχιση και την κλιμάκωση της εκστρατείας. Παγιδεύθηκαν
έτσι σε ένα αλυτρωτικό εγχείρημα, που τους ήταν ξένο.
Γ. Μαυρογορδάτος, «Οι πολιτικές εξελίξεις», Ιστορία του νέου ελληνισμού, Ελληνικά
Γράμματα, Αθήνα 2003, τόμ. 6ος, σ. 27-28.

45. Η Αναθεωρητική Εθνοσυνέλευση γίνεται Συντακτική
Στις 25 Ιανουαρίου 1921 η Αναθεωρητική Εθνοσυνέλευση που προέκυψε από τις εκλογές
του Νοέμβριοι ανακηρύχθηκε Συντακτική καθώς θεωρήθηκε αναγκαίο να αλλάξει εξ
ολοκλήρου το σύνταγμα.
◄ Εκδηλώσεις πανηγυρισμού από την πλευρά των βασιλοφρόνων μετά την ήττα του
Βενιζέλου στις εκλογές του 1920. Aφισέτες που κυκλοφόρησαν αμέσως μετά τις
εκλογές ως "επινίκια" της Ηνωμένης Αντιπολίτευσης.
Ακτσόγλου, Ι., Χρονικό Μικρασιατικού πολέμου 1919-1922,εκδόσειςΤροχαλία, Αθήνα
1998, σ. 168. © Φ. Λάδης -ΕκδόσειςΤροχαλία.
http://www.fhw.gr/chronos/13/gr/general/gallery/domestic_policy/ind001.html
Οι εκλογές του Νοεμβρίου του 1920 είχαν ως αποτέλεσμα την επάνοδο
του Κωνσταντίνου στην εξουσία. Φωτογραφία από την επιστροφή του
βασιλιά Κωνσταντίνου στην Ελλάδα.
Αθήνα, Φωτογραφικό Αρχείο Πολεμικού Μουσείου. © Πολεμικό Μουσείο, Αθήνα.
http://www.fhw.gr/chronos/13/gr/general/gallery/domestic_policy/ind001.html

46. Ο Εθνικός Διχασμός στην Ελλάδα
ως κοινωνικοπολιτική σύγκρουση(1)
Μολονότι, λοιπόν, ξεκίνησε από την πολιτική ελίτ, η σύγκρουση παρέσυρε ολόκληρο τον ελληνικό
λαό και εντέλει προσέλαβε διαστάσεις κοινωνικές. Τα δύο αντίπαλα στρατόπεδα προέκριναν
διαφορετικά κοινωνικά συμφέροντα.
Οι φιλελεύθεροι υπόσχονταν υπόσχονταν
διανομή των τσιφιλικών στους πολυάριθμους
ακτήμονες,
ενώ οι μοναρχικοί συντάχθηκαν με τους λίγους,
αλλά πολιτικά και οικονομικά ισχυρούς
γαιοκτήμονες.
Ο Βενιζέλος προώθησε τον κρατικό
παρεμβατισμό στις εργασιακές σχέσεις, ο
οποίος συνεπαγόταν και κάποιες παραχωρήσεις
στους εργάτες,
ενώ τα παλαιά κόμματα συνήθως προτιμούσαν
την καταστολή.
Μια άλλη διάσταση της σύγκρουσης ήταν η τοπικιστική.
Εστίες των οπαδών του Βενιζέλου ήταν η Κρήτη
και τα νησιά του Α. Αιγαίου, καθώς και η
Μακεδονία, με άλλα λόγια οι «Νέες Χώρες».
Τον Βενιζέλο έτειναν να υποστηρίζουν οι
πρόσφυγες, οι οποίοι από το 1914 είχαν
διασπαρεί σε ολόκληρη την επικράτεια, ενώ οι
γηγενείς όλων των περιοχών συντάσσονταν
μάλλον με τον βασιλιά.
Οι οπαδοί των παλαιών κομμάτων και του
βασιλιά εντοπίζονταν κυρίως στην Παλαιά
Ελλάδα (δηλαδή στην προ του `1912 Ελλάδα):
κυρίως στην Πελοπόννησο, τα Ιόνια, τις
Κυκλάδες.

47. Ο Εθνικός Διχασμός στην Ελλάδα ως
κοινωνικοπολιτική σύγκρουση(2)
Επίσης ο Διχασμός συνοδεύτηκε από ιδεολογικές διαφοροποιήσεις.
Οι Φιλελεύθεροι, μολονότι κυβέρνησαν σχετικά
δικτατορικά από το 1917 έως το 1920,
μακροπρόθεσμα τάσσονταν υπέρ του κράτους
δικαίου και της κοινοβουλευτικής δημοκρατίας.
Πολλοί μάλιστα, με σημαντικότερο μεταξύ τους
τον μεταρρυθμιστή σοσιαλιστή Αλέξανδρο
Παπαναστασίου, αγωνίζονταν για την
αβασίλευτη δημοκρατία.
Οι μοναρχικοί αφετέρου έρρεπαν προς
απολυταρχικές και αυταρχικές θεωρίες.
Διακήρυσσαν πως ο βασιλιάς αντλούσε τα
δικαιώματα του όχι από το λαό, αλλά από τον
Θεό. Εντέλει, όχι μόνο κυβέρνησαν αυταρχικά
από το 1920 έως το 1922, αλλά και στέγασαν
φασιστικών τάσεων κινήματα.
Το ανάθεμα κατά του Βενιζέλου, στο οποίο
προχώρησε η επίσημη εκκλησία το 1916,
σηματοδοτούσε μια άλλη όψη της σύγκρουσης.
Οι δύο παρατάξεις διαφοροποιήθηκαν επίσης στον τομέα της Παιδείας και κατεξοχήν στο φλέγον
γλωσσικό ζήτημα:
Ο Βενιζέλος, εκσυγχρονίζοντας το σχολικό
σύστημα, προώθησε τον εκπαιδευτικό
δημοτικισμό
ενώ τα παλαιά κόμματα γενικώς υποστήριζαν
την καθαρεύουσα και ξεπερασμένες διδακτικές
μεθόδους.
Σε άλλα ζητήματα πάντως οι διαχωριστικές γραμμές δεν ήταν σαφείς. Παράδειγμα τα δικαιώματα
των γυναικών: υπέρμαχοι, όπως και πολέμιοι τους, βρίσκονταν και στα δύο στρατόπεδα.
Πηγή: Ιστορία του Νεότερου και Σύγχρονου Κόσμου, Κόκκινος Γεώργιος, ΟΕΔΒ, 2002, σ.σ. 154/155

48. 1915 Φεβρουάριος: Παραίτηση Βενιζέλου μετά την άρνηση του Βασιλιά στη συμμετοχή της Ελλάδας στο
πλευρό τηςΑντάντ στα Δαρδανέλλια.
Μάης: Εκλογές- Νίκη Βενιζέλου.
Οκτώβρης: Με αφορμή την επικείμενη επίθεση της Βουλγαρίας σε βάρος τηςΣερβίας ο Βενιζέλος κήρυξε
επιστράτευση. Άρνηση Βασιλιά.Δεύτερη παραίτηση Βενιζέλου. Αγγλογάλλοι αποβιβάζονταιστη Θεσ/νίκη.
Δεκέμβριος:Αποχή του κόμματος τωνΦιλελευθέρων.
1916 13/26 Μάη: Γερμανοί και Βούλγαροι καταλαμβάνουν το οχυρό Ρούπελ.
17/30 Αυγούστου: κίνημα Εθνικής Άμυνας στηΘεσσαλονίκη.
29 Αυγούστου/17 Σεπτεμβρίου:Δ΄ Σώμα Στρατού στην Καβάλα παραδίδεται στους Γερμανούς και
μεταφέρεται αιχμάλωτο στη Γερμανία.
30 Αυγούστου/12 Σεπτεμβρίου: Η Καβάλα παραδόθηκε στους Βούλγαρους.
26 Σεπτεμβρίου/4Οκτωβρίου: Προσωρινή Κυβέρνηση Θεσσαλονίκης υπό τον Ελευθέριο Βενιζέλο
Νοέμβριος:Ο γαλλικός στόλος βομβαρδίζει από το Φάληρο τα βασιλικά ανάκτορα..Οι Αγγλογάλλοι
επιβάλουν αυστηρό αποκλεισμό στην Παλαιά Ελλάδα.
1917 2/15 Ιουνίου: Ο Κωνσταντίνος παραιτείται και εγκαταλείπει την Ελλάδα, αφήνοντας στο θρόνο το
δευτερότοκο γιο τουΑλέξανδρο. Ενοποίηση της Ελλάδας υπό τον Βενιζέλο στο πλευρό της Αντάντ
1918 17/30 Μάη: Νίκη του ελληνικού στρατού στη μάχη του Σκρά.
Σεπτέμβρης:Συνθηκολόγηση Βουλγάρων.
Οκτώβρης:Συνθηκολόγηση ΟθωμανικήςΑυτοκρατορίας
1920 28 Ιουλίου/10 Αυγούστου 1920:ΥπογραφήΣυνθήκης Σεβρών
30 Ιουλίου: απόπειρα δολοφονίας του πρωθυπουργού Ελευθερίου Βενιζέλου στο Παρίσι
31 Ιουλίου: Δολοφονία Ίωνα Δραγούμη στηνΑθήνα.
Οκτώβρης: Πεθαίνει ο βασιλιάςΑλέξανδρος – το δυναστικό πρόβλημα τίθεται πάλι οξύ.
1/14 Νοέμβρη: Εκλογές - ήττα Βενιζέλου, νίκη Αντιβενιζελικών.
6/19 Δεκεμβρίου: Επιστροφή Κωνσταντίνου στην Ελλάδα.
1921 25 Ιανουαρίου :Αναθεωρητική Εθνοσυνέλευση ανακηρύσσεταιΣυντακτική
1922 ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΙΚΗ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ

49. ΘΕΜΑΤΑ
ΑΠΟ ΤΟ Κ.Ε.Ε.

50. 1.Αφού λάβετε υπόψη την παρακάτω πηγή και με βάση τις ιστορικές σας γνώσεις, να αναφερθείτε στα
αίτια που οδήγησαν τον Βενιζέλο στο κίνημα τηςΘεσσαλονίκης.
ΠΗΓΗ
Κίνημα τηςΘεσσαλονίκης.
Προκήρυξη της προσωρινής κυβέρνησης του Ελευθερίου Βενιζέλου
Το ποτήριον των πικριών, των εξευτελισμών και των ταπεινώσεων υπερπληρώθη. Μία πολιτική, της οποίας δεν
θέλομεν να εξετάσωμεν τα ελατήρια, απειργάσθη εις διάστημα ενός και ημίσεως έτους τοιαύτας εθνικάς
συμφοράς, ώστε ο συγκρίνων την Ελλάδα της σήμερον προς την προ ενός και ημίσεως έτους Ελλάδα, να
αμφιβάλλή αν πρόκειται περί ενός και του αυτού κράτους. Το Στέμμα, εισακούσαν εις εισηγήσεις κακών
συμβούλων, επεδίωξε την εφαρμογήν προσωπικής πολιτικής, δια της οποίας η Ελλάς, απομακρυνθείσα των
κατά παράδοσιν φίλων της, επεζήτησε να προσεγγίση τους κληρονομικούς εχθρούς της. Ποία δε τα
αποτελέσματα της πολιτικής ταύτης, δια τα οποία θρηνεί σήμερον το Έθνος; Εσωτερικώς διατελούμεν εν
συνταγματικώ εκτροχιασμώ και αποσυνθέσει, εξωτερικώς δε εν μονώσει κάι καταφρονήσει. Κύκλω ημών
ανυποληψία και χλευασμός, εν μέσω ημών ακυβερνησία και αναρχία... Ο νικητής ελληνικός στρατός του 1912-
1913 φεύγει άμαχος εγκαταλείπων τας υπό του ιδίου απελευθερωθεισας προ τριετίας χώρας. Δια τούτο,
αναλαμβάνοντες κατά καθήκον αλλά και μετ’ ενθουσιασμού την ανατεθείσαν εις ημάς λαϊκήν εντολήν κάμνομεν
έκκλησιν προς το Πανελλήνιον, ζητούντες να συνδράμη ημάς εις το έργον, όπερ αναλαμβάνομεν. Αφού το
κράτος προέδωκε τα καθήκοντά του υπολείπεται εις το Έθνος να επιχειρήση, όπως επιτύχη το έργον, όπερ
επεβάλλετο εις το κράτος. Επικαλούμεθα την συνδρομήν πάσης εθνικής δυνάμεως, η οποία συναισθάνεται ότι
περαιτέρω ανοχή των καταστροφών και ταπεινώσεων, ας προεκάλεσεν η εφαρμοσθείσα πολιτική, θα
ισοδυνάμει με θάνατον εθνικόν. Και ορμώμεν εις τον αγώνα τούτον με την πλήρη πεποίθησιν ότι το Έθνος,
καλούμενον εν απουσία του κράτους εις εθνικόν συναγερμόν, θα επιτελέση και πάλιν το θαύμα εκείνο, το
οποίον είναι αναγκαίον όπως επαναφερθή το Έθνος εις την τροχιάν από της οποίας εξέκλινεν από ενός και
ημίσεως έτους.
Ελευθέριος Βενιζέλος
Παύλος Κουντουριώτης
Η προκήρυξη δημοσιεύτηκε στο υπ’ αριθμό 1 φύλλο της «Εφημερίδος της Προσωρινής Κυβερνήσεως» που
εκδόθηκε σταΧανιά.
Β. Σκουλάτου - Ν. Δημακοπούλου - Σ. Κόνδη, Ιστορία νεότερη και σύγχρονη, Γ΄ τεύχος, Γ΄Λυκείου, σσ. 80-81

51. 2.α) Πώς τεκμηριώνει την άποψή του ο βασιλιάς Κωνσταντίνος ότι οι Γερμανοί θα νικήσουν;
β) Ποια είναι η γνώμη του βασιλιά Κωνσταντίνου για τους πολιτικούς και πως αιτιολογεί την εμμονή του να
είναι ο ίδιος αρχηγός του στρατού;
ΠΗΓΗ : Ο Κωνσταντίνος πιστεύει στη νίκη των Γερμανών
(Ο Κωνσταντίνος Ζαβιτζιάνος, από τα κυριότερα στελέχη του κόμματος των Φιλελευθέρων, διετέλεσε πρόεδρος
της ελληνικής Βουλής κατά τα έτη 1912-1915. Κατά τη διάρκεια του Εθνικού Διχασμού, επειδή έκρινε ότι η
πολιτική του Βενιζέλου προς τους Αγγλογάλλους μείωνε την εθνική ανεξαρτησία, αποχώρησε από τους
Φιλελεύθερους. Δεν προσχώρησε σε καμιά πολιτική παράταξη και προσπάθησε να παραμείνει ανεξάρτητος. Το
βιβλίο του «Αναμνήσεις εκ της διαφωνίας Κωνσταντίνου-Βενιζέλου» θεωρείται η περισσότερο αντικειμενική
εξιστόρηση των γεγονότων της εποχής 1915-1924).
Της επισήμου ταύτης συναντήσεως είχε προηγηθή άλλη συνάντησις που είχα με τον Κωνσταντίνο την 19ην
Αυγούστου, δηλαδή προ τριών ημερών εις το Τατόι, όπου είχα γίνη δεκτός εις ακρόασιν. Ήτο η πρώτη φορά που
τον συνήντησα έπειτα από την μακράν του ασθένειαν. Το εσυγχάρηκα πρώτα από όλα δια την αποκατάστασιν της
υγείας του. Και με εκράτησε πέραν της ώρας.
Ήτο η εποχή κατά την οποίαν οι Ρώσοι είχαν πολλάς απωλείας και υφίσταντο συνεχώς ήττας εις τα Καρπάθια. Ο
Βασιλεύς έλαβε αφορμήν εκ των ρωσικών τούτων περιπετειών και ήρχισε εξετάζων την εν γένει στρατιωτικήν
κατάστασιν εν Ευρώπη. Δεν εβράδυνε δε να ανοίξη και διαφόρους χάρτας που είχε στο παρακείμενο τραπέζι.
Κατά τον Κωνσταντίνον ο πόλεμος στρατιωτικώς είχε πλέον κριθή. Η γερμανική νίκη ήτο πλέον ασφαλής. Δεν
επετρέπετο πλέον αντίθετη γνώμη. Εξ’ άλλου αι επιστήμαι και ιδία η χημεία στη Γερμανία είχεν αληθινά
καλλιεργηθή. Και έπρεπεν από στιγμής εις στιγμήν ν’ αναμένωμεν και νέας ανακαλύψεις δια των οποίων θα
επεταχύνετο η ήττα των εχθρών της.
Είχεν ειπή πολλά, όλα υπό το αυτό πνεύμα, τα οποία ήκουα με πολλή προσοχή χωρίς να τον διακόψω. Και όταν ενόμισα που
ετελείωσε, τολμώ και ευλαβέστατα τον ερωτώ. Μα δεν κρατείτε, Μεγαλειότατε, και καμιά πισινή, μήπως και δεν νικήση η Γερμανία;
Αλλ’ επί του θέματος τούτου, μου λέγει, δεν υπάρχει καμία πισινή, πως θέλεις να την κρατήσω;
Ζαβιτζιάνος. Αλλ’ εγώ κάποτε εδιάβασα που ένας πόλεμος ειμπορεί να εξαρτηθή από μία βροχή.
Κωνσταντίνος. (με ύφος ζωηρό αν όχι απότομο και κουνώντας το χέρι). Να σου ειπώ, εγώ σας τους πολιτικούς, έχω κάθε λόγον
να εκτιμώ, σε δε ιδιαιτέρως και αγαπώ, αλλά πρέπει να προσθέσω ότι όλοι σας από στρατιωτικά δεν σκαμπάζετε τίποτε. Και γι’ αυτό
τα στρατιωτικά τα κρατώ στα χέρια μου, και δεν τα δίνω εις κανένα, ούτε στο Βενιζέλο σου, και πήγαινε να του το ειπής.
[Κ. Ζαβιτζιάνου,Αναμνήσεις εκ της διαφωνίας Κωνσταντίνου-Βενιζέλου,Α΄, σσ. 81-82 (1946)].
Β. Σκουλάτου - Ν. Δημακοπούλου - Σ. Κόνδη, ό.π., σ. 76-77

52. 3.Με ποια επιχειρήματα προσπαθεί ο Ελ. Βενιζέλος να πείσει το βασιλιά Κωνσταντίνο για την ανάγκη εξόδου
της Ελλάδος στονΑ΄ παγκόσμιο πόλεμο στο πλευρό των δυτικών συμμάχων;
ΠΗΓΗ
Ο Ελευθέριος Βενιζέλος προσπαθεί να πείσει το βασιλιά Κωνσταντίνο για την ανάγκη της εξόδου της
Ελλάδας στον πόλεμο στο πλευρό των δυτικών συμμάχων
Έλαβα ήδη την τιμήν να υποβάλω τη Υμετέρα Μεγαλειότητι το περιεχόμενον ανακοινώσεως, ην κατ’ εντολήν του
σερ Εδουαρδ Γκρέυ μοι έκαμεν ο ενταύθα πρεσβευτής. Δια της ανακοινώσεως ταύτης η Ελλάς τίθεται πάλιν
ενώπιον μιας των κρισιμωτάτων περιστάσεων της εθνικής αυτής ιστορίας. Μέχρι σήμερον η πολιτική ημών
συνίστατο εις διατήρησιν της ουδετερότητος, εφ’ όσον τουλάχιστον την εξ’ αυτής έξοδον δεν επέβαλλεν ημίν η
συμμαχική υποχρέωσις προς την Σερβίαν. Αλλ’ ήδη καλούμεθα να μετάσχωμεν του πολέμου όχι πλέον προς
εκτέλεσιν ηθικών απλώς υποχρεώσεων, αλλ’ επ’ ανταλλάγμασι, τα οποία πραγματοποιούμενα θα δημιουργήσωσι
μίαν Ελλάδα μεγάλην και ισχυράν, τοιαύτην οποίαν ουδ’ οι μάλλον αισιόδοξοι ηδύναντο να φαντασθώσι καν προ
ολίγων ακόμα ετών.
Προς επιτυχίαν των μεγάλων τούτων ανταλλαγμάτων πρόκειται βεβαίως να αντιμετωπισθώσι και μεγάλοι κίνδυνοι. Αλλά μετά
μακράν και βαθείαν μελέτην του ζητήματος καταλήγω εις την γνώμην ότι τους κινδύνους τούτους οφείλομεν να αντιμετωπίσωμεν.
Εάν επιτρέψωμεν να συντριβεί σήμερον η Σερβία υπό της νέας αυστρογερμανικής εισβολής, καμία δεν υπάρχει ασφάλεια ότι τα
αυστρογερμανικά στρατεύματα θα σταματήσωσι προ των μακεδονικών συνόρων μας και δεν θα ελκυσθώσι φυσικώς όπως
κατέλθωσι μέχρι Θεσσαλονίκης...
Προ παντός οφείλομεν να αποσύρωμεν τας αντιρρήσεις ημών περί παραχωρήσεων εκ μέρους της Σερβίας προς την Βουλγαρίαν,
έστω και αν αύται εκταθώσιν επί της δεξιάς όχθης του Αξιού.
Αλλ’ αν αι παραχωρήσεις αύται δεν ήρκουν όπως προσελκυσθή η Βουλγαρία προς σύμπραξιν μετά των παλαιών αυτής συμμάχων ή
τουλάχιστον προς τήρησιν ευμενούς απέναντι αυτών ουδετερότητος, δεν θα εδίσταζα, όσον οδυνηρά και αν είναι η εγχείρησις, να
συμβουλεύσω την θυσίαν της Καβάλας, όπως διασωθή ο εν Τουρκία Ελληνισμός και ασφαλισθή η δημιουργία αληθούς μεγάλης
Ελλάδος, περιλαμβανούσης πάσας σχεδόν τας χώρας, εις τας οποίας ο Ελληνισμός έδρασε κατά την μακραίωνα αυτού ιστορία...
τους ανωτέρω όρους μετοχήν ημών εις τον αγώνα. Αύτη, ως και αρχικώς είπον, εγκλείει βεβαίως και σοβαρούς κινδύνους.Απέναντι
δε των κινδύνων, εις ους θα εκτεθώμεν μετέχοντες του πολέμου υπάρχει η προσδοκία, προσδοκία βάσιμος, ως ελπίζω, του να
σώσωμεν το μέγα μέρος του ενΤουρκία Ελληνισμού, και να δημιουργήσωμεν μιαν μεγάλην και ισχυράν Ελλάδα. Και αν ακόμη
απετυγχάνομεν, θα είχομεν ήσυχον την συνείδησιν, ότι ηγωνίσθημεν και υπέρ της διασώσεως των εν δουλεία εισέτι ομογενών μας
οίτινες τον έσχατον διατρέχουσι κίνδυνον και υπέρ των γενικωτέρων συμφερόντων της ανθρωπότητος και της ανεξαρτησίας των
μικρών λαών, ην θα διακινδυνεύση ανεπανορθώτως η γερμανοτουρκική επικράτησις. [Α΄ υπόμνημα του Ελευθέριου Βενιζέλου προς
το βασιλιά Κωνσταντίνο (11/24 Ιανουαρίου 1915)].
Β. Σκουλάτου - Ν. Δημακοπούλου - Σ. Κόνδη, ό.π., σσ. 74-75

53. 4.Με βάση τις γνώσεις που αποκομίσατε από το σχολικό σας εγχειρίδιο και τα παραθέματα:
α) Να παρουσιάσετε και να σχολιάσετε τις εκδηλώσεις βίας και φανατισμού που δημιούργησαν χάσμα
ανάμεσα στις δύο παρατάξεις κατά την περίοδο του Εθνικού Διχασμού.
β) Να παρουσιάσετε τις συνέπειες τους στην πολιτική ζωή μέχρι το 1935 και να εκθέσετε τις σκέψεις σας γι’
αυτές. (συνδυαστική).
ΠΗΓΗ 1
Το κίνημα αυξάνει τα πολιτικά πάθη
Η έκρηξις του κινήματος και η ουσιαστική εγκατάστασις του κόμματος των Φιλελευθέρων εν Θεσσαλονίκη
εδημιούργησαν την ελπίδα εις πολλούς ησύχους και καλούς Έλληνας, ότι η οξύτης των παθών τουλάχιστον θα
εμετριάζετο. Απησχολημέναι αι δύο παρατάξεις εις τα ίδια αυτών έργα και κινούμεναι εντός διαφόρων
γεωγραφικών ορίων, έλεγον οι καλοί αυτοί πολίται θα ελησμόνουν τας μεταξύ των αντιθέσεις.
Δυστυχώς δεν είχεν ούτως το πράγμα. Τα πάθη διαρκώς ηύξανον και το χάσμα μεταξύ αυτών εγίνετο πάντοτε
βαθύτερον. Η μία παράταξις,. η βασιλική, τόσον δια του φιλικού της τύπου, όσον και δια των εκπροσώπων της
επετίθετο βαναύσως όχι μόνον κατά του κινήματος, το οποίον απεκάλει άθλιον και προδοτικόν, αλλά και κατά των
συμμετασχόντων ή και προσωρούντων εις αυτό. Όλοι αυτοί οι Κοιυντουριώτηδες, οι Δαγκλήδες, οι Βενιζέλοι και
τόσοι άλλοι πολίται πρώτης τάξεως ήσαν πουλημένοι στους Γάλλους και στους Άγγλους. Ανέφερον μάλιστα και
τον αριθμόν των εκατομμυρίων με τα οποία εξηγοράσθησαν οι οργανώσαντες και οι ηγούμενοι οπωσδήποτε του
κινήματος.
Αλλ’ όλοι αυτοί δεν ήσαν μόνον πουλημένοι, ήσαν και λωποδύται, και καταχρασταί και κλέπται. Όποιος έφευγε
για τη Θεσσαλονίκη έπαιρνε μαζί του και τα χρήματα του Δημοσίου. Δεν υπήρχεν ύβρις, δεν υπήρχε συκοφαντία
που να μη εκσφενδονίζεται καθ’ όλων αυτών των Ελλήνων, οι οποίοι όμως εις το κάτω της γραφής και τα γαλόνια
των και την ζωήν των είχαν θέσει εις κίνδυνον.
Αλλά και η άλλη παράταξις, η βενιζελική δεν εσταύρωσε τα χέρια της. Ούτε ήκουεν αγογγύστως τας ύβρεις και
τας συκοφαντίας. Εγνώριζε να τας ανταποδίδη. Είχε και αυτή οπαδούς πολλούς, είχε τύπον ιδικόν της. Αλλ΄ η
παράταξις αύτη, και μόνη αύτη, είχεν επί πλέον και την προστασίαν των ξένων, της οποίας μάλιστα έκανε
μεγαλυτέραν χρήσιν της πρεπούσης με ζημίαν σοβαράν της δημοτικότητός της.
Κ. Ζαβιτζιάνου,Αναμνήσεις..., Α΄, σσ. 201-202
[Ο Κωνσταντίνος Ζαβιτσιάνος, παρότι αποχωρήσας Βενιζελικός, θεωρείται ο περισσότερο αντικειμενικός
απομνημονευματογράφος της εποχής 1915-1922]

54. ΠΗΓΗ 2
Τα Νοεμβριανά του 1916, υπήρξαν για τους Βενιζελικούς συγκλονιστικό, συλλογικό, ψυχικό τραύμα και
σημάδεψαν ανεξίτηλα τις συνειδήσεις. Ακολούθησαν θηριωδίες και από τις δύο πλευρές, με αποτέλεσμα συνεχώς
να μακραίνει ο κατάλογος των «ανοιχτών λογαριασμών», μέχρι και τη μοιραία εκτέλεση των «Έξη», που έρριξε τη
σκιά της σ’ ολόκληρο το Μεσοπόλεμο. Κατά το τέλος του, το 1933, η δολοφονική απόπειρα κατά του Βενιζέλου
εγκαινίασε νέο φαύλο κύκλο πολιτικής βίας, που κορυφώθηκε μετά την αποτυχία του κινήματος του 1935.
Δημιουργήθηκε, αποκρυσταλλώθηκε και διατηρήθηκε έτσι μια παραταξιακή συνείδηση κι αλληλεγγύή καθενός
από τους δυο αντίπαλους «πολιτικούς κόσμους», όπως χαρακτηριστικά ονομάστηκαν. ...
Μία από τις συνέπειες ήταν η συστηματική αδυναμία της ηγεσίας κάθε παράταξης ν’ αποκηρύξει, να καταστείλει
αποτελεσματικά ή και να τιμωρήσει ακραίες ή πάντως ανεπιθύμητες πρωτοβουλίες «ομοϊδεατών». Το πρόβλημα
αυτό χαρακτήρισε ιδίως τη στάση του Βενιζελισμού απέναντι στην εκτέλεση των «Έξη» και γενικότερα απέναντι
στην ποικίλη δράση των Βενιζελικών ή «Βενιζελογενών» στρατιωτικών. Έτσι μπορεί π.χ. να κατανοηθεί η απραξία
του Βενιζέλου απέναντι στο μετεκλογικό πραξικόπημα Πλαστήρα το 1933, καθώς και η σχετική (και τελευταία)
αγόρευσή του στη Βουλή, όπου θεώρησε αναγκαίο να θυμίσει τις «υπηρεσίες» του Πλαστήρα, εξαγριώνοντας την
Αντιβεζελική πλειοψηφία. Ανάλογα μπορεί να εξηγηθεί το ότι η Κυβέρνηση Τσαλδάρη ήταν αδύνατο να επιτρέψει
την πλήρη δικαστική εκκαθάριση της δολοφονικής απόπειρας κατά του Βενιζέλου.
Η αδυναμία αυτή, που εσήμαινε, ουσιαστικά την ανάληψη συλλογικής παραταξιακής ευθύνης για κάθε λογής
σφάλματα ή και εγκλήματα, δεν μπορεί ν’ αποδοθεί μόνο σε προσωπικούς παράγοντες. Ήταν το αναγκαίο
αντίτιμο για τη διαφύλαξη της συνοχής κάθε παράταξης, τη στιγμή που η συνοχή αυτή στηριζόταν προπαντός, αν
όχι αποκλειστικά στη μνήμα κοινών αγώνων και στην αλληλεγγύη των «συναγωνιστών».
Για τον τελευταίο αυτό λόγο, η διαφύλαξη της συνοχής και η κινητοποίηση των δυνάμεων μιας παράταξης
απαιτούσε σ’ άλλες περιστάσεις τη συστηματική παρελθοντολογία και τη μεθοδευμένη αναζωπύρωση των
πολιτικών παθών του Διχασμού, σε βάρος της πολιτικής ομαλότητας. Ο Βενιζέλος χρησιμοποίησε επανειλημμένα
τη μέθοδο αυτή από το 1932, με αποκορύφωμα την αρθρογραφία του το φθινόπωρο του 1934 για την ιστορία της
περιόδου 1915-1922.
Άλλη, τέλος, σειρά συνεπειών, που κι αυτή αναφέρεται εντελώς ενδεικτικά εδώ, είχε ο κύκλος των εκδικήσεων
και των αντεκδικήσεων και ιδίως η διάχυτη και μόνιμη προσδοκία ότι θα συνεχιζόταν και στο μέλλον. Έτσι, ο
φόβος αιματηρών εκδικήσεων υπήρξε μια από τις πιο σημαντικές αιτίες της απροθυμίας ή άρνησης, κατά
περίπτωση, των Βενιζελικών, στρατιωτικών ιδίως, να μοιραστούν ή και να παραδώσουν την εξουσία στο
αντίπαλο στρατόπεδο.

55. Οι Αντιβενιζελικές αγριότητες που ακολούθησαν την καταστολή του κινήματος του 1935 φάνηκαν να δικαιώνουν
εκ των υστέρων το φόβο αυτό. Ιδίως η εκτέλεση των Παπούλα και Κοιμήση, ουσιαστικά άσχετη με το κίνημα και
στο βάθος ωμή εκδίκηση (ή «τιμωρία») για τη στάση τους το 1922.
Στο Μεσοπόλεμο, τέτοια ήταν προπαντός η οξύτατη αντίθεση, το αγεφύρωτο χάσμα ανάμεσα στους γηγενείς και
τους πρόσφυγες. Είναι γνωστή η φανατική Βενιζελική τοποθέτηση της συντριπτικής πλειοψηφίας των
προσφύγων, που συνήθως αποδιδεται σε συγκυριακούς ιστορικούς λόγους στο ότι δηλ. ο Κωνσταντινισμός
βρέθηκε υπεύθυνος για τη Μικρασιατική Καταστροφή. Όμως ο Βενιζελισμός των προσφύγων είχε τις ρίζες του
και πριν και πέρα από τις ευθυνες της Καταστροφής. Καθοριστική υπήρξε ιδίως η εχθρότητα των γηγενών και των
Αντιβενιζελικών, που πήρε τις διαστάσεις αληθινού ρατσισμού. Ήδη στα Νοεμβριανά του 1916 ο Αντιβενιζελικός
όχλος στράφηκε ιδιαίτερα εναντίον προσφύγων, από τους οποίους άγνωστος αριθμός οδηγήθηκε κοντά στη
«Σωτηρία» και δολοφονήθηκε [Γ. Βεντήρη, Η Ελλάς του 1910-1920, Αθήναι, εκδ. Πυρσός, 1931, τόμ. 2ος, σ. 272].
Είκοσι χρόνια αργότερα, κατά τα οποία ποτέ δεν έλειψαν αιματηρές συγκρούσεις γηγενών και προσφύγων σε
διάφορες περιοχές συνεχιζόταν το ίδιο αντιπροσφυγικό μένος, στο οποίο αποδίδεται και εμπρησμός σε
προσφυγικές παράγκες του Βόλου.
Γ. Μαυρογορδάτου, Οι διαστάσεις του «κομματικού» φαινομένου στην Ελλάδα: παραδείγματα από το μεσοπόλεμο, σσ. 161-162
ΠΗΓΗ 3
Χάρισμα και παραταξιακή συνείδηση λειτουργούν συνήθως ομόρροπα. Η εμφάνιση χαρισματικού ηγέτη, με τις
ριζικές επιλογές που απαιτεί και τον εντελώς ιδιαίτερο φανατισμό που προκαλεί σε οπαδούς κι αντιπάλους, οδηγεί
σε μεγαλύτερη αποκρυστάλλωση κι οξύτητα των παραταξιακών φαινομένων και συγκρούσεων. «Αρχηγός,
σωτήρας, σύμβολο της μισής Ελλάδας,Σατανάς για την άλλη μισή» ο Βενιζέλος ξεσήκωσε πολιτικά πάθη που θα
ήταν αδιανόητα χωρίς αυτόν – ή κάποιον άλλον, σαν αυτόν.Αντίρροπα, η παραταξιακή αποκρυστάλλωση τείνει να
μειώσει την απόλυτη ελευθερία της χαρισματικής ηγεσίας.Το σημείο σύγκρουσης φθάνει όταν ο ηγέτης
αποφασίσει να πάει αντίθετα στο παραταξιακό ρεύμα, όπως π.χ. ο Βενιζέλος το 1935, όταν βιάστηκε ν’
αναγνωρίσει το πραξικόπημα της Παλινόρθωσης. Μπορεί και τότε να επιβάλλεται ο χαρισματικός ηγέτης στην
παράταξή του, όχι όμως χωρίς ρήγματα, διαρροές κι ανακατατάξεις.
Χάρισμα και παραταξιακή συνείδηση, χωρίς να καταργούν το σύστημα της πελατείας, παραμερίζουν ή
περιορίζουν σημαντικά τη δύναμη του, τη λειτουργία του και ιδίως την ελαστικότητά του. Βασικά, ο συσχετισμός
δυνάμεων ανάμεσα στην εθνική κομματική ηγεσία και τα τοπικά «κόμματα» ανατρέπεται ριζικά σε όφελος της
πρώτης.
Γ. Μαυρογορδάτου, ό.π., σ. 171

56. ΠΩΣ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΕ Ο ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΤΟ ΚΙΝΗΜΑ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ. ΥΒΡΕΙΣ ΚΑΤΑ ΤΟΥ
ΒΕΝΙΖΕΛΟΥ
Τους ανθρώπους αυτούς, οίτινες είχαν δώσει δείγματα και του πατριωτισμού, αλλά και της
ικανότητος και της αυτοθυσίας των, ηδύνατο να παρακολουθήση τουλάχιστον αδιάφορον το
κράτος των Αθηνών.
Αντί τούτου, δεν έμεινεν ύβρις, συκοφαντία, ελεεινότης, η οποία να μη ελέχθη εις βάρος των. Ενώ
εγνώριζαν κάλλιστα οι διευθύνοντες εν Αθήναις ότι ο αγών των Φιλελευθέρων ενισχύθη υλικώς
μόνον και μόνον δι’ ελληνικών εισφορών μέχρι της συγκροτήσεως του «κράτους της
Θεσσαλονίκης», εγράφετο άνευ εντροπής ότι από του Βενιζέλου μέχρι του τελευταίου οπλίτου της
«Αμύνης» οι κατά Βουλγάρων μαχόμενοι Έλληνες ήσαν «πουλημένοι» εις τους Άγγλους ή Γάλλους.
Ο Στέφανος Δραγούμης ωνόμαζεν ενυπογράφως τον Βενιζέλον «υστερικόν ερμαφρόδιτον».
Πολιτευταί και αξιωματικοί βασιλόφρονες ώριζαν εις 1 ½ εκατομμύριον γαλλικών φράγκων το
ποσόν, με το οποίον επωλήθη εις τους ξένους ο Παύλος Κουντουριώτης!! Αι οικογένειαι των
επροπηλακίζοντο κατά τον πλέον άνανδρον τρόπον. Έλληνες αξιωματικοί, οι οποίοι μετά τινας
μήνας εξηγόρασαν με το αίμα των την ελευθερίαν της Μακεδονίας, απεκαλούντο «καταχρασταί» ή
«λωποδύται»! Όστις ανεχώρει εις Θεσσαλονίκην, το έπραττεν επειδή απήγε μαζί του το δημόσιον
ταμείον. Αν η ρυπαρά αυτή ύβρις δεν ήτο πρόχειρος, τότε κατηγορείτο δι’ άλλο ακατονόμαστον
έγκλημα.
Γ. Βεντήρη, Η Ελλάς το 1910-1920, τ. Β΄, εκδ. Ίκαρος, σ.218.

57. ΠΩΣ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΕ Ο ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣΤΟ ΚΙΝΗΜΑΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ
Ενώ εις την Θεσσαλονίκην ιδρύετο νέον κράτος, εις τας Αθήνας διελύετο το υπάρχον. Το εθνικόν
ζήτημα και αι ξέναι επεμβάσεις απετέλουν τον ένα εκ των λόγων της αποσυνθέσεως. Αλλά
περισσότερον αξιοθρήνητος παρουσιάζετο η εσωτερική κατάστασις.
Η συντεταγμένη πολιτεία δεν αντιμετώπιζε το Κίνημα της Θεσσαλονίκης δια των νομίμων μέσων,
τα οποία είχεν άφθονα εις την διάθεσίν της. Παρεσκευάζετο εις αντικίνημα! Μια παντοδύναμος
βασιλική δικτατορία διέρρεεν εις αναρχικήν οχλαγωγίαν. Αρχικώς επεδιώχθη να φορτωθούν εις
τους τρομοκρα-τικούς συλλόγους των επιστράτων αι ευθύναι των εξωτερικών πραγμάτων. Αλλ’ οι
επιστρατοι, οι μετ’ αυτών παλαιοί κομματάρχαι και μερίς αντιδραστικών αξιωματικών
υποκατεστάθησαν σιγά-σιγά εις τας δημοσίας υπηρεσίας! Οι πρόεδροί των συνειργάζοντο εκ του
φανερού με τους υπαλλήλους του κράτους. Ενίοτε οι τελευταίοι και μάλιστα δικαστικοί, όπως εν
Αθήναις ο ανακριτής Μεϊντάνης και ο αντιεισαγγελεύς Λιβιεράτος, συνεδύαζαν το αξίωμά των με
την ιδιότητα του οπλαρχηγού των επιστράτων. Οι επίστρατοι εφυλάκιζαν φιλελευθέρους πολίτας
και όχι σπανίως αξιωματικούς, ως υπόπτους αποδράσεως εις Θεσσαλονίκην. Ενήργουν δημοσίας
εισφοράς. Και εφ’ όσον το μέτρον περιωρίζετο μεταξύ ομοφρόνων μελών ουδείς εδικαιούτο να
παρατηρήση τι. Παραδόξως και κατά προτίμησιν αι εισφοραί επεβάλλοντο αναγκαστικώς εις τους
βενιζελικούς! Η κυβέρνησις υφίστατο κατ’ όνομα. Ο πρόεδρος αυτής ήτο φιλόπονος και ερευνητής
ιστορικός με φήμην δραστήριου οργανωτού συνεδρίων ή αθλητικών αγώνων. Διδάσκαλος και
αφωσιωμένος υμνωδός της βασιλικής οικογενείας ανυψώθη απροσδοκήτως εις αξίωμα μέγα και
προ πάντων φοβερόν ένεκα των περιστάσεων. Και το παρελθόν και ο χαρακτήρ και η αδαημοσύνη
τον κατέστησαν άβουλον εκτελεστήν της θελήσεως του βασιλικού αυθέντου. Άλλοι εκ των
υπουργών εδίδασκαν βοτανικήν ή ζωολογίαν, είχαν μηχανικάς ή λογιστικάς γνώσεις και μόνον με
την πολιτικήν ευθύνην ήρχοντο εις συνάφειαν δια πρώτην φοράν της ζωής των.
Γ. Βεντήρη, ό.π., τ. Β΄, σ. 227

58. ΗΜΕΡΗΣΙΩΝ 2003
Επισημαίνοντας χωρία του παρακάτω κειμένου και αξιοποιώντας τις ιστορικές γνώσεις σας, να
εξηγήσετε τις απόψεις του Ε. Βενιζέλου σχετικά με την πολιτική του βασιλιά Κωνσταντίνου το 1915-
1916.
Μονάδες 25
Κείμενο
Ομιλία του Ελευθερίου Βενιζέλου
προς τον αθηναϊκό λαό, 14 Αυγούστου 1916:
Συνιστώ προς υμάς να συγκροτήσετε ολιγομελή αντιπροσωπείαν (…) η οποία, παρουσιαζομένη
προς την Α. Μεγαλειότητα, να είπη προς Αυτόν ταύτα περίπου:
Βασιλεύ!
Έγινες θύμα ανθρώπων, οι οποίοι (…) δεν εδίστασαν να καπηλευθούν την προς το Στέμμα
ευλάβειαν και την προς το πρόσωπόν Σου αγάπην του Λαού (…).
Έγινες θύμα των στρατιωτικών συμβούλων Σου, οι οποίοι με την στενότητα της στρατιωτικής των
αντιλήψεως και με τον πόθον της εγκαθιδρύσεως μιας απολυταρχίας, η οποία θα καθίστα αυτούς
ουσιαστικώς κυρίους της καταστάσεως, σ’ έπεισαν ότι η Γερμανία θα εξέλθη νικήτρια εκ του
Ευρωπαϊκού πολέμου.
Έγινες τέλος θύμα της ιδικής Σου φυσικής άλλως τε και ανθρωπίνης αδυναμίας. Συνειθισμένος να
θαυμάζης παν ό,τι Γερμανικόν, εκπεπληγμένος ενώπιον της απαραμίλλου στρατιωτικής και άλλης
παντοδαπής Γερμανικής οργανώσεως, δεν επίστευσες μόνον εις την Γερμανικήν νίκην, αλλά και
ηυχήθης αυτήν, ελπίζων να δυνηθής μετ’ αυτήν να συγκεντρώσης εις χείρας Σου όλην την
κυβερνητικήν εξουσίαν και να θέσης ουσιαστικώς κατά μέρος το ελεύθερον πολίτευμά μας.
Στ. Στεφάνου (επιμ.), Τα κείμενα του Ελευθερίου Βενιζέλου, τόμος Β΄, σ. 227

59. ΕΣΠΕΡΙΝΟΥ 2009
Αντλώντας στοιχεία από τα κείμενα που ακολουθούν και αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις,
να απαντήσετε στα ερωτήματα:
α. Ποιες απόψεις διατυπώθηκαν από τον βασιλιά και τον πρωθυπουργό της Ελλάδας ως προς τη
σκοπιμότητα ή μη της συμμετοχής της χώρας στον Α΄Παγκόσμιο Πόλεμο;
Μονάδες 15
β. Πού στήριζε η κάθε πλευρά τη θέση της;
Μονάδες 15
Κείμενο Α
Ο Ελευθέριος Βενιζέλος υποστηρίζει τη συμμαχία της Ελλάδας με την Αντάντ.
«Μέχρι σήμερον η πολιτική ημών συνίστατο εις διατήρησιν της ουδετερότητος [...]. Αλλ’ ήδη
καλούμεθα να μετάσχωμεν του πολέμου όχι πλέον προς εκτέλεσιν ηθικών απλώς υποχρεώσεων,
αλλ’ επ’ ανταλλάγμασι, τα οποία πραγματοποιούμενα θα δημιουργήσωσι μίαν Ελλάδα μεγάλην και
ισχυράν, τοιαύτην οποίαν ουδ’ οι μάλλον αισιόδοξοι ηδύναντο να φαντασθώσι καν προ ολίγων
ακόμη ετών. [...]».
Ε.Βενιζέλος,Υπόμνημα προς τον βασιλιά Κωνσταντίνο, 11 Ιανουαρίου 1915.
Κείμενο Β
O Kωνσταντίνος πιστεύει στη νίκη των Γερμανών
«[...] Κατά τον Κωνσταντίνον ο πόλεμος στρατιωτικώς είχε πλέον κριθή. Η γερμανική νίκη ήτο
πλέον ασφαλής. Δεν επετρέπετο πλέον αντίθετη γνώμη».
Κ. Ζαβιτζιάνου, Αναμνήσεις εκ της διαφωνίας Κωνσταντίνου –Βενιζέλου.

60. ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ
α. Από την παραίτηση του Βενιζέλου έως τη Συνθήκη των Σεβρών
1. Ποιες ήταν οι σχέσεις Βενιζέλου – Κωνσταντίνου έως το 1915;
2. Να παρουσιάσετε τις διαφορετικές απόψεις που εξέφρασαν ο Βενιζέλος και ο
βασιλιάς Κωνσταντίνος για τη συμμετοχή της Ελλάδας στον Α΄ Παγκόσμιο
Πόλεμο.
3. Ποια ήταν η πολιτική κατάσταση που διαμορφώθηκε στην Ελλάδα το 1915, μετά
τη δεύτερη παραίτηση της κυβέρνησης Βενιζέλου, και πώς η κατάσταση αυτή
οδήγησε στον «εθνικό διχασμό»;
4. Πώς αντιμετώπιζαν οι Αντιβενιζελικοί τους Βενιζελικούς και το αντίστροφο κατά
την περίοδο του διχασμού;
β. Από τη συνθήκη των Σεβρών έως την ήττα στη Μ. Ασία
1. Ποιες οι πολιτικές εξελίξεις της περιόδου 1920-1922;