Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΚΟΜΜΑΤΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ Ε. ΕΚΣΥΓΧΡΟΝΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ (1923-1936)

1. Α. ΕΞΩΤΕΡΙΚΟΣ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΣ
ΚΑΙ ΠΕΛΑΤΕΙΑΚΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ (1821-1843)
2. ΤΑ ΚΟΜΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΟΥ ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΙΚΟΥ
ΠΟΛΕΜΟΥ ΜΕΧΡΙ ΤΗ ΔΙΚΤΑΤΟΡΙΑ ΤΟΥ I. ΜΕΤΑΞΑ
Μπακάλης Κώστας : history-logotexnia.blogspot.com

2. 1η φάση: 1923-1928
Και κατά την περίοδο αυτή, βασικός προγραμματικός στόχος των
Φιλελευθέρων ήταν, όπως και κατά το παρελθόν, ο εκσυγχρονισμός της
χώρας, σύμφωνα με ευρωπαϊκά πρότυπα. Στηρίγματα των Φιλελευθέρων
ήταν οι αστοί επιχειρηματίες, (οι οποίοι αναζητούσαν συνθήκες
σταθερότητας, σύγχρονους και αποτελεσματικούς θεσμούς), οι
πρόσφυγες και οι αγρότες στους οποίους είχε παραχωρηθεί γη.
Στην πολιτική πρακτική οι Φιλελεύθεροι ήταν αντιμέτωποι με δύο
χρόνια προβλήματα: τη σχέση της πολιτικής εξουσίας με τους
αξιωματικούς, και το καθεστωτικό. Η διαρκής αντιπαράθεση στο
εσωτερικό του κόμματος για τα ζητήματα αυτά προκάλεσε αντιφατικές
επιλογές. Σχετικά με το καθεστωτικό, άλλοι οπαδοί ήταν υπέρ της
αβασίλευτης και άλλοι υπέρ της βασιλευομένης δημοκρατίας. Όσον
αφορά τη σχέση του κόμματος με τους αξιωματικούς, από τη μια μεριά
γινόταν κατανοητό ότι η πολιτικοποίησή τους δημιουργούσε κινδύνους
για το πολίτευμα, από την άλλη όμως το φαινόμενο είχε αποκτήσει τέτοια
δυναμική, ώστε δεν μπορούσαν να το αρνηθούν, καθώς υπήρχε κίνδυνος
προσεταιρισμού των αξιωματικών από την αντίπαλη παράταξη.
Σημαντική πολιτική τομή της περιόδου είναι η ψήφιση νέου συντάγματος,
διαδικασία που ξεκίνησε το 1924 και ολοκληρώθηκε μόλις το 1927, με το
οποίο εγκαθιδρύθηκε το πολίτευμα της αβασίλευτης δημοκρατίας. Στη
θέση του βασιλιά τοποθετήθηκε Πρόεδρος της Δημοκρατίας, που τον
εξέλεγε η Βουλή και η Γερουσία, η οποία αποτελούσε νέο, δεύτερο
νομοθετικό σώμα.
Στόχος
Φιλελευθέρων:
Εκσυγχρονισμός
Κοινωνικά
ερείσματα
Προβλήματα:
1. Πολιτειακό
2. Πολιτικοποίηση
στρατιωτικών
ΣΥΝΤΑΓΜΑ
1927
Β΄ ΕΛΛΗΝΙΚΗ
ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ

3. 2η φάση: 1928-1933
Στις εκλογές του 1928 οι Φιλελεύθεροι κέρδισαν τις 178 από τις 250
έδρες. Με τη μεγάλη αυτή πλειοψηφία, οι Βενιζελικοί είχαν τη
δυνατότητα να στερεώσουν την κοινοβουλευτική δημοκρατία και να
γεφυρώσουν το χάσμα που υπήρχε μεταξύ των αντίπαλων πολιτικών
παρατάξεων. Στην αρχή, οι ηγεσίες και των δυο μεγάλων κομμάτων
επέδειξαν καλή θέληση και προσπάθησαν να γεφυρώσουν το χάσμα. Οι
Βενιζελικοί όμως δυσπιστούσαν για την καλή θέληση του κύριου
αντιπάλου, του Λαϊκού κόμματος, και επιπλέον φοβούνταν ότι μόνο ο
αρχηγός του Π. Τσαλδάρης ήταν διαλλακτικός, και ότι σε περίπτωση
ανάδειξης αντιβενιζελικής κυβέρνησης θα κυριαρχούσαν τα ακραία
στοιχεία. Επιπλέον, οι βενιζελικοί αξιωματικοί δεν ήθελαν το συμβιβασμό,
επειδή φοβούνταν ότι μ' αυτόν τον τρόπο το Λαϊκό Κόμμα θα μπορούσε
να αυξήσει την επιρροή του, να κερδίσει τις εκλογές και να επαναφέρει
στην ενεργό υπηρεσία πολλούς αντιβενιζελικούς αξιωματικούς. Καθώς τα
ακραία στοιχεία των δύο παρατάξεων αλληλοϋποβλέπονταν, οι
δυνατότητες να γεφυρωθεί το χάσμα περιορίζονταν.
Κατά την περίοδο 1928-1932 η Κυβέρνηση των Φιλελευθέρων έχει να
επιδείξει σημαντικά επιτεύγματα σε ό,τι αφορά την οικονομική
ανόρθωση της χώρας, την παιδεία και την εξωτερική πολιτική. Στις
εκλογές του 1932, όμως, οι Φιλελεύθεροι υπέστησαν μεγάλες απώλειες
και έχασαν την απόλυτη πλειοψηφία των εδρών της Βουλής. Σε νέες
εκλογές το 1933 επικράτησε ο συνασπισμός του Λαϊκού Κόμματος.
ΕΚΛΟΓΕΣ 1828
Ευρεία εκλογική
νίκη Φιλελευθέρων
Δυνατότητες
Αρχικά: προσπάθειες
γεφύρωσης χάσματος
Δυσπιστία – Φόβοι
Φιλελευθέρων
Ο ρόλος των
φανατικών
ΤΟ ΕΡΓΟ
Των Φιλελευθέρων
ΕΚΛΟΓΕΣ 1932
ΕΚΛΟΓΕΣ 1933

4. 3η φάση: 1933-1935
Ο Πλαστήρας, με την ανοχή του Βενιζέλου, επιχείρησε στρατιωτικό κίνημα,
θέλοντας να εμποδίσει το Λαϊκό Κόμμα να σχηματίσει κυβέρνηση. Ο Πλαστήρας
συμμεριζόταν τις ανησυχίες των βενιζελικών αξιωματικών, οι οποίοι έβλεπαν να
εκτίθεται σε κίνδυνο η επαγγελματική τους εξέλιξη, εάν σχημάτιζε κυβέρνηση το
Λαϊκό Κόμμα. Το κίνημα κατεστάλη, όμως στην πολιτική ζωή έκανε ξανά έντονη
την παρουσία της η τακτική της βίας. Εκτός από τους στρατιωτικούς άρχισαν και
πολιτικοί να δικαιολογούν ξανά τη χρήση βίας. Η κυβέρνηση Τσαλδάρη, που
προέκυψε από τις εκλογές του 1933, επιχείρησε να ακολουθήσει έναν ήπιο δρόμο
και ανακοίνωσε ότι δεν θα υιοθετούσε την τακτική των αυθαίρετων διώξεων των
αντιπάλων, αλλά θα στηριζόταν μόνο στην ανεξάρτητη δικαιοσύνη. Τρεις μήνες,
όμως, μετά το κίνημα του Πλαστήρα, έγινε απόπειρα δολοφονίας του Βενιζέλου. Το
γεγονός αυτό όξυνε τα πνεύματα και ο φανατισμός και στα δύο στρατόπεδα
έφτασε στο αποκορύφωμα με την αποστράτευση βενιζελικών αξιωματικών. Αυτό
προκάλεσε ανασφάλεια στους βενιζελικούς, πολιτικούς και στρατιωτικούς. Οι
αντιβενιζελικοί αξιωματικοί, όσο ενίσχυαν τις θέσεις τους, τόσο ασκούσαν πίεση
στον Τσαλδάρη να διακόψει τις συνεννοήσεις με τους Φιλελευθέρους. Οι έντονες
αντιθέσεις ανάμεσα στα δύο κόμματα οδήγησαν και τα δύο στο φόβο ότι το
καθένα αποσκοπεί στην διάλυση του άλλου.
Αυτήν την περίοδο σχηματίσθηκαν συνωμοτικοί κύκλοι αξιωματικών διαφόρων αποχρώσεων,
οι οποίοι λειτουργούσαν ως ομάδες πίεσης στα θεσμικά όργανα και περίμεναν να βρουν την
ευκαιρία για επέμβαση. Ο Βενιζέλος προχώρησε τον Μάρτιο του 1935 σε αποτυχημένο
στρατιωτικό κίνημα, αποσκοπώντας και πάλι στην κάθαρση του στρατού και της αστυνομίας
από τους βασιλικούς. Ακριβώς αυτό το αποτυχημένο κίνημα έδωσε λαβή στην κυβέρνηση, υπό
την πίεση αξιωματικών της άλλης πλευράς, να σκληρύνει τη στάση της: διέλυσε το
Κοινοβούλιο, παραβιάζοντας το σύνταγμα, και προκήρυξε εκλογές για Εθνοσυνέλευση. Οι
Φιλελεύθεροι απείχαν από τις εκλογές της 9ης Ιουνίου 1935. Στις 10 Οκτωβρίου 1935 ο
Κονδύλης επιχείρησε στρατιωτικό κίνημα, με στόχο την παλινόρθωση της βασιλείας.
Αποτυχημένο
Κίνημα
Πλαστήρα (1933)
Κυβέρνηση
Τσαλδάρη –
ήπιο κλίμα
Απόπειρα
δολοφονίας
Βενιζέλου
Συνέπειες
(Όξυνση – Φανατισμός)
Αποτυχημένο
Κίνημα
Βενιζέλου
Συνέπειες
Εκλογές 9ης Ιουνίου 1935
Κίνημα Κονδύλη
10 Οκτώβρη 1935

5. 4η φάση: 1935-1936
Το δημοψήφισμα της 3ης Νοεμβρίου 1935 έδωσε τέλος στην αβασίλευτη
δημοκρατία με ποσοστό 97,6%, προϊόν πρωτόγνωρης νοθείας και
τρομοκρατίας. Μετά την άφιξη του βασιλιά, το καθεστώς του Κονδύλη
αποσύρθηκε από την εξουσία. Ο Γεώργιος Β', έχοντας την υποστήριξη των
βασιλικών αξιωματικών, ακολούθησε προσωπική πολιτική. Διέλυσε την
Εθνοσυνέλευση και προκήρυξε εκλογές για τις 26 Ιανουαρίου 1936. Στη
νέα Βουλή, οι Αντιβενιζελικοί είχαν μία έδρα περισσότερη από τους
αντιπάλους τους και κανείς δεν μπορούσε να να σχηματίσει κυβέρνηση.
Στις 27 Απριλίου, επειδή τα μεγάλα κόμματα αδυνατούσαν να
συνεννοηθούν για το σχηματισμό κυβέρνησης, καθώς το Κομμουνιστικό
Κόμμα δεν ήθελε να υποστηρίξει κυβέρνηση Φιλελευθέρων, έδωσαν
ψήφο εμπιστοσύνης στον I. Μεταξά, ο οποίος είχε πάρει μόλις το 4% των
ψήφων στις εκλογές. Ο δρόμος για την υλοποίηση των δικτατορικών
σχεδίων του Μεταξά ήταν πλέον ανοιχτός. Έτσι, την 4η Αυγούστου 1936,
με την προσυπογραφή των περισσότερων υπουργών και με την πρόφαση
του κομμουνιστικού κινδύνου λόγω επικείμενης 24ωρης πανελλαδικής
απεργίας, ο Μεταξάς, με τη σύμφωνη γνώμη του βασιλιά, ανέστειλε την
ισχύ βασικών άρθρων του συντάγματος και διέλυσε τη Βουλή. Ο Μεταξάς
ήταν σε όλη του τη σταδιοδρομία εχθρός του κοινοβουλευτισμού και
υποστηρικτής αυταρχικών μεθόδων στην πολιτική. Όταν του δόθηκε η
ευκαιρία, έκανε πράξη τις θεωρίες του. Η δικτατορία του Μεταξά έβαλε
τέλος στη Δημοκρατία του Μεσοπολέμου και σε μία ολόκληρη εποχή της
πολιτικής ιστορίας της Ελλάδας.
Παλινόρθωση
Βασιλείας
ΕΚΛΟΓΕΣ 1936
ΠΟΡΕΙΑ ΠΡΟΣ
ΤΗ ΔΙΚΤΑΤΟΡΙΑ
Αδυναμία συνεννόησης
– ψήφος εμπιστοσύνης
στον Μεταξά
4Η Αυγούστου
ΕΠΙΒΟΛΗ
ΔΙΚΤΑΤΟΡΙΑΣ
Ιδεολογικές
καταβολές
Μεταξά

6. ΕΠΙΛΟΓΟΣ
Το καθεστώς του Μεταξά κυβέρνησε απολυταρχικά. Στην ουσία υπήρξε
ένα αστυνομικό καθεστώς με φασιστικές τάσεις, δεν πρόφθασε όμως να
αλώσει τον κρατικό μηχανισμό ολοκληρωτικά, όπως έγινε στην
περίπτωση της Γερμανίας και της Ιταλίας. Αντιμετώπισε τους αντιπάλους
του, ιδιαίτερα τους κομμουνιστές, τους οποίους προσπάθησε να
εξοντώσει, με φυλακίσεις και εκτοπίσεις. Απαγόρευσε, μεταξύ άλλων, την
ελευθερία του λόγου και την ελευθερία του συνέρχεσθαι και
συνεταιρίζεσθαι.
Μετά την κατάκτηση της Ελλάδας από τις δυνάμεις του Άξονα, ο
ελληνικός λαός οργάνωσε σθεναρή εθνική αντίσταση και υποβλήθηκε σε
μεγάλες θυσίες. Τη λήξη του πολέμου ακολούθησε ο καταστροφικότερος
εμφύλιος πόλεμος που γνώρισε η χώρα, στον οποίο νικήτρια αναδείχθηκε
η παράταξη των αστικών κομμάτων. Η πολιτική κατάσταση άργησε να
εξομαλυνθεί. Η σκιά του εμφυλίου πολέμου βάραινε την πολιτική ζωή της
χώρας μέχρι τη δικτατορία των συνταγματαρχών το 1967, η οποία έθεσε
τέρμα στην ασθμαίνουσα νεαρή μεταπολεμική δημοκρατία.
Η κατάσταση άλλαξε ριζικά μετά την πτώση της δικτατορίας το 1974. Με
πολύ γρήγορους ρυθμούς εδραιώθηκε αβασίλευτο δημοκρατικό
πολίτευμα, οι διχασμοί του παρελθόντος ξεπεράστηκαν, και η χώρα
εισήλθε σε μία διαδικασία εκσυγχρονισμού και ανανέωσης.
Χαρακτηριστικά
Δικτατορίας
Μεταξά
ΚΑΤΟΧΗ
ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ
(1941-1944)
ΕΜΦΥΛΙΟΣ
(1946-1949)
ΑΝΑΠΗΡΗ
ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ
(1949-1967)
ΔΙΚΤΑΤΟΡΙΑ
ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΑΡΧΩΝ
(1967-1974)
Γ΄ ΕΛΛΗΝΙΚΗ
ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ

7. 1η φάση : 1923-1928

8. ΕΚΣΥΓΧΡΟΝΙΣΜΟΣ
▪ Και κατά την περίοδο αυτή, βασικός προγραμματικός
στόχος των Φιλελευθέρων ήταν, όπως και κατά το
παρελθόν, ο ΕΚΣΥΓΧΡΟΝΙΣΜΟΣ της χώρας, σύμφωνα με
ευρωπαϊκά πρότυπα.
Στηρίγματα των
Φιλελευθέρων ήταν
οι αστοί επιχειρηματίες,
οι πρόσφυγες
και οι αγρότες
(οι οποίοι
αναζητούσαν
συνθήκες
σταθερότητας,
σύγχρονους και
αποτελεσματικούς
θεσμούς),
στους οποίους είχε
παραχωρηθεί γη.


9. Η διαρκής αντιπαράθεση στο εσωτερικό του κόμματος για τα ζητήματα αυτά
προκάλεσε αντιφατικές επιλογές.
Α
Σχετικά με το
καθεστωτικό,
• άλλοι οπαδοί
ήταν υπέρ της
ΑΒΑΣΙΛΕΥΤΗΣ
• και άλλοι
υπέρ της
ΒΑΣΙΛΕΥΟΜΕΝΗΣ
ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ.
Β
Όσον αφορά τη σχέση του κόμματος με τους αξιωματικούς,
•από τη μια μεριά γινόταν κατανοητό ότι η πολιτικοποίησή
τους
δημιουργούσε ΚΙΝΔΥΝΟΥΣ για το πολίτευμα,
•από την άλλη όμως το φαινόμενο είχε αποκτήσει τέτοια
δυναμική, ώστε δεν μπορούσαν να το αρνηθούν,
 καθώς υπήρχε ΚΙΝΔΥΝΟΣ ΠΡΟΣΕΤΑΙΡΙΣΜΟΥ
των αξιωματικών από την ΑΝΤΙΠΑΛΗ ΠΑΡΑΤΑΞΗ.
Στην πολιτική πρακτική οι Φιλελεύθεροι ήταν αντιμέτωποι με δύο χρόνια ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ:
Α. τη σχέση της πολιτικής εξουσίας με τους αξιωματικούς, και Β. το καθεστωτικό.

10. Σημαντική πολιτική
τομή της περιόδου
είναι η ψήφιση
ΝΕΟΥ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΟΣ,
διαδικασία που
ξεκίνησε το 1924
και ολοκληρώθηκε
μόλις το 1927,
με το οποίο
εγκαθιδρύθηκε
το πολίτευμα της
ΑΒΑΣΙΛΕΥΤΗΣ
ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ.
▪ Στη θέση του βασιλιά τοποθετήθηκε ΠΡΟΕΔΡΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ,
 που τον εξέλεγε η Βουλή
 και η ΓΕΡΟΥΣΙΑ,
 η οποία αποτελούσε νέο, δεύτερο νομοθετικό σώμα.

11. Πολιτική συγκέντρωση, τον Φεβρουάριο του 1924, στον Πειραιά με αίτημα
την άμεση ανακήρυξη της Δημοκρατίας. Οι διαδηλωτές κρατούν
φωτογραφίες των Αλέξανδρου Παπαναστασίου, Αλέξανδρου Χατζηκυριάκου
και Γεωργίου Κονδύλη (Λεβίδι Αρκαδίας, Μουσείο – Αρχείο Αλέξανδρου
Παπαναστασίου).
Ιστορία του Νέου Ελληνισμού 1770-2000, τ.7, Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 2003, σ.14.
 Ιανουάριος 1924. Ο βασιλιάς Γεώργιος Β'
και η σύζυγός του Ελισσάβετ αναχωρούν
από την Ελλάδα.

12. Λαϊκή συγκέντρωση της 24ης Μαρτίου
1924 σε κεντρικό δρόμο της Αθήνας για την
ανακήρυξη της αβασίλευτης δημοκρατίας
Η κήρυξη της αβασίλευτης Δημοκρατίας.«Η Δ' Συντακτική των Ελλήνων Συνέλευσις, έχουσα προ
οφθαλμών τα δεινά που επεσώρευσεν εις το έθνος η Δυναστεία των Γλυξβούργων και με την
πεποίθησιν ότι μόνον το Δημοκρατικόν πολίτευμα, το ανταποκρινόμενον προς τον χαρακτήρα του
Ελληνικού λαού, τας πολιτικάς του συνήθειας και την κοινοβουλευτικήν του ανατροφήν, δύναται
να ασφαλίση τας ελευθερίας του και να βοηθήση να προαχθή ηθικώς, να αναλάβη οικονομικώς και
να εξυγιάνη από πάσης απόψεως τον πολιτισμόν του.
Ψηφίζει:
1. Κηρύττει οριστικώς έκπτωτον την Δυναστείαν των Γλυξβούργων...
2. Αποφασίζει να συνταχθή η Ελλάς εις Δημοκρατίαν κοινοβουλευτικής μορφής, υπό τον όρον
εγκρίσεως της αποφάσεως αυτής υπό του Λαοΰ δια δημοψηφίσματος...».
Αθανάσιος Βερέμης, ΙΕΕ, ΙΕ' σ. 281.
 Ο ναύαρχος
Παύλος
Κουντουριώτης
(1855–1935)
έγινε ο
πρώτος
πρόεδρος της
Ελληνικής
Δημοκρατίας
(1924).

13. Επισκόπηση της Νεοελληνικής Ιστορίας
«… οι εκλογές της 16ης Δεκεμβρίου 1923 δίνουν την πλειοψηφία στους βενιζελικούς (200 έδρες
έναντι 120 των νέων δημοκρατικών κομμάτων). Τα δημοκρατικά κόμματα είχαν με το μέρος
τους το στρατό και το ναυτικό, εχθρικά διατεθειμένα προς τη δυναστεία, που τη θεωρούσαν
υπεύθυνη της Μικρασιατικής καταστροφής. Ο Γονατάς, αντιπρόσωπος της Επαναστατικής
Επιτροπής, είχε κοινοποιήσει στο βασιλιά Γεώργιο Β’ ήδη πριν απ’ τις εκλογές ότι το
καθεστωτικό ζήτημα θα υποβαλλόταν στην κρίση μιας Εθνοσυνέλευσης. Στις 18 Δεκεμβρίου
1923 ο βασιλιάς εγκαταλείπει την Ελλάδα κι ο Ναύαρχος Κουντουριώτης αναλαβαίνει την
αντιβασιλεία. Ο Βενιζέλος, που δεν ήταν καθόλου υπέρ της αβασίλευτης Δημοκρατίας,
προσπαθεί, ξαναπαίρνοντας την εξουσία, ν’ αναβάλει τη λύση του καθεστωτικού ζητήματος,
άλλα μπροστά στη σταθερή δημοκρατική αντιπολίτευση που είχε ως ηγέτη της τον
Παπαναστασίου, αναγκάζεται να υποχωρήσει. Ο Παπαναστασίου σχηματίζει νέα κυβέρνηση κι η
Βουλή κηρύττει τη Δημοκρατία στις 25 Μαρτίου 1924. Ο αντιβασιλιάς Κουντουριώτης γίνεται ο
πρώτος πρόεδρος της Δημοκρατίας, ενώ το δημοψήφισμα του Απριλίου δίνει στο νέο καθεστώς
τα δυο τρίτα των ψήφων.
H ελληνική Δημοκρατία, πολύ μικρής διάρκειας (1924-1936) γεννιέται κι αναπτύσσεται σε
περιστάσεις εξαιρετικά δυσμενείς. Η πολιτική αστάθεια στην αρχή —τρεις κυβερνήσεις
διαδέχονται η μια την άλλη σ’ ένα χρόνο— επιτρέπει στο στρατηγό Πάγκαλο να καταλάβει την
εξουσία με πραξικόπημα και να εγκαθιδρύσει την δικτατορία του (Ιούνιος 1925) που την
καταργεί ένα άλλο πραξικόπημα οργανωμένο απ’ το στρατηγό Κονδύλη (Αύγουστος 1926). Η
πολιτική αστάθεια συνεχίζεται ως το 1928, όταν ο Βενιζέλος αποκτά ισχυρή πλειοψηφία και
σχηματίζει κυβέρνηση που διαρκεί ως το 1932.»
Σβορώνος Ν., Επισκόπηση της Νεοελληνικής Ιστορίας, Θεμέλιο, Αθήνα 1983, σ.127-128.
http://www.greek-language.gr/digitalResources/literature/education/greek_history/index.html?subpoint=147# pretty Photo
[mixed]/4/

14.  2 Ιανουαρίου 1924. Ο Νικόλαος Πλαστήρας, αρχηγός του κινήματος του 1922 παραδίδει την
εξουσία στους εκπροσώπους του λαού, κατά εναρκτήρια τελετή της Δ΄ Εθνοσυνελεύσεως.
Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τ.ΙΕ΄, Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα 1979, σ.279.

15. Απόσπασμα από το σύνταγμα του 1927:
Άρθρον 2. Το Ελληνικόν Κράτος είναι Δημοκρατία. Απασαι αι εξουσίαι πηγάζουν από το Έθνος,
υπάρχουν υπέρ αυτού και ασκούνται καθ' όν τρόπον ορίζει το Σύνταγμα.
Άρθρον 3. Η νομοθετική εξουσία ασκείται υπό της Βουλής και της Γερουσίας.
Άρθρον 4. Η εκτελεστική εξουσία ασκείται υπό του προέδρου της Δημοκρατίας δια των
υπευθύνων Υπουργών.
Άρθρον 5. Η δικαστική εξουσία ασκείται υπό δικαστηρίων ανεξαρτήτων, υποκειμένων μόνον εις
τους νόμους....
Αλέξανδρος Σβώλος, Τα ελληνικά Συντάγματα 1822-1972, σ. 168.
Στρατιωτικά κινήματα: ιδεολογία και πολιτική
«Τα Συντάγματα της Επανάστασης, καθώς και αυτά του ελληνικού κράτους, είτε με βασιλευόμενη είτε
με αβασίλευτη πολιτειακή συγκρότηση, προώθησαν οπωσδήποτε μια δημοκρατική εξέλιξη, καθώς
συνδέονται με αποφασιστικούς σταθμούς εγκαθίδρυσης της δημοκρατίας στην Ελλάδα. Ιδιαίτερα η
περίοδος της Αβασίλευτης Δημοκρατίας (1924-1935) συνιστά τομή στην εξέλιξη των πολιτικών
πραγμάτων στην Ελλάδα, καθώς με την απόφαση της Δ' Συντακτικής Εθνοσυνέλευσης να κηρυχθεί
έκπτωτη η βασιλεία και να ανακηρυχθεί η Δημοκρατία, η πρώτη ή, όπως αλλιώς προσδιορίζεται,
δεύτερη Ελληνική Δημοκρατία, δημιούργησε νέα δεδομένα στο ελληνικό κράτος. Αυτά ωστόσο θα
συνδεθούν με συνθήκες πολιτικής ρευστότητας, τα οποία θα αφήνουν περιθώρια σε αξιωματικούς που
είχαν πολιτικοποιηθεί και πρόσφατα περιβληθεί με ισχυρό γόητρο, να σφετερίζονται την εξουσία και να
ελέγχουν τις πολιτικές εξελίξεις.
Κατά την περίοδο αυτή θα γίνουν πέντε στρατιωτικά κινήματα.»
Λεοντσίνης Γ., «Στρατιωτικά κινήματα: ιδεολογία και πολιτική 1909-1935», Η Αβασίλευτη Δημοκρατία
1924-1935, Η Καθημερινή-Επτά Ημέρες, 21.3.2004, σ.22
http://www.greek-language.gr/digitalResources/literature/education/greek_history/index.html?subpoint=147#prettyPhoto[mixed]/8/

16. 1800 1810 1820 1830 1840 1850 1860 1870 1880 1890
Α΄ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ
1822-1832
ΑΠΟΛΥΤΗ ΜΟΝΑΡΧΙΑ
1833-1843
ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΗ ΜΟΝΑΡΧΙΑ
1844-1862
ΒΑΣΙΛΕΥΟΜΕΝΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ
1863-1924
1900 1910 1920 1930 1940 1950 1960 1970 1980 1990
ΒΑΣΙΛΕΥΟΜΕΝΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ
1863-1924
Β΄ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ
1924-1935
ΒΑΣΙΛΕΥΟΜΕΝΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ
1935-1941
ΔΙΚΤΑΤΟΡΙΑ ΜΕΤΑΞΑ
1936-1941
ΒΑΣΙΛΕΥΟΜΕΝΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ
1946-1973
ΔΙΚΤΑΤΟΡΙΑ
ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΑΡΧΩΝ
1967-1974
Γ΄ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ
1974…
19ος ΑΙΩΝΑΣ
20ος ΑΙΩΝΑΣ

17. 2η φάση : 1928-1933

18. Στις εκλογές του 1928 οι Φιλελεύθεροι κέρδισαν τις 178 από τις 250 έδρες.
ΔΥΝΑΤΟΤΗΤΕΣ Με τη μεγάλη αυτή πλειοψηφία, οι Βενιζελικοί είχαν τη δυνατότητα
1. να στερεώσουν την ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ
2. και να γεφυρώσουν το χάσμα που υπήρχε μεταξύ των αντίπαλων
πολιτικών παρατάξεων.
Στην αρχή, οι ηγεσίες και των δυο μεγάλων κομμάτων
✓ επέδειξαν καλή θέληση
✓ και προσπάθησαν να γεφυρώσουν το χάσμα.
ΔΥΣΠΙΣΤΙΑ -
ΦΟΒΟΣ
Οι Βενιζελικοί όμως δυσπιστούσαν
 για την καλή θέληση του κύριου αντιπάλου, του Λαϊκού κόμματος,
και επιπλέον φοβούνταν
 ότι μόνο ο αρχηγός του Π. Τσαλδάρης ήταν διαλλακτικός,
 και ότι σε περίπτωση ανάδειξης αντιβενιζελικής κυβέρνησης θα
κυριαρχούσαν τα ακραία στοιχεία.
ΦΟΒΟΙ
ΒΕΝΙΖΕΛΙΚΩΝ
ΑΞΙΩΜΑΤΙΚΩΝ
Επιπλέον, οι βενιζελικοί αξιωματικοί δεν ήθελαν το συμβιβασμό, επειδή φοβούνταν
 ότι μ' αυτόν τον τρόπο το Λαϊκό Κόμμα θα μπορούσε να αυξήσει την
επιρροή του,
 να κερδίσει τις εκλογές
 και να επαναφέρει στην ενεργό υπηρεσία πολλούς αντιβενιζελικούς
αξιωματικούς.
Ο ΡΟΛΟΣ ΤΩΝ
ΦΑΝΑΤΙΚΩΝ
Καθώς τα ακραία στοιχεία των δύο παρατάξεων αλληλοϋποβλέπονταν, οι δυνατότητες
να γεφυρωθεί το χάσμα περιορίζονταν.

19. Κατά την περίοδο
1928-1932 η
Κυβέρνηση των
Φιλελευθέρων έχει να
επιδείξει σημαντικά
επιτεύγματα σε ό,τι
αφορά
την ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΑΝΟΡΘΩΣΗ της
ΧΩΡΑΣ,
την ΠΑΙΔΕΙΑ
και την ΕΞΩΤΕΡΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ.
▪ Στις εκλογές του 1932, όμως, οι Φιλελεύθεροι
 υπέστησαν μεγάλες απώλειες
 και έχασαν την απόλυτη πλειοψηφία των εδρών της Βουλής.
▪ Σε νέες εκλογές το 1933
 επικράτησε ο συνασπισμός του ΛΑΪΚΟΥ ΚΟΜΜΑΤΟΣ.

21. Η Κυβέρνηση Βενιζέλου του 1928 (Αθήνα,
Μουσείου Ιστορικής Μνήμης Ελευθερίου
Βενιζέλου)
Άγκυρα, 30 Οκτωβρίου 1930. Υπογραφή του
ελληνοτουρκικού Συμφώνου από τους
πρωθυπουργούς της Ελλάδας, Ελευθέριο Βενιζέλο
και Τουρκίας Ισμέτ πασά (Αθήνα, Μουσείο
«Ιστορική Μνήμη Ελευθέριου Βενιζέλου»).
Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τ.ΙΕ΄, Εκδοτική
Αθηνών, Αθήνα 1979, σ.355.

22. ΔΥΟ ΑΛΛΕΣ ΠΑΡΑΜΕΤΡΟΙ ΠΟΥ ΕΡΜΗΝΕΥΟΥΝ ΤΟ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑ ΤΩΝ ΕΚΛΟΓΩΝ ΤΟΥ 1932/1933
2. Η ελληνοτουρκική προσέγγιση
Ο συμψηφισμός όμως των ανταλλάξιμων, ελληνικών και μουσουλμανικών περιουσιών, προκάλεσε
θύελλα αντιδράσεων ανάμεσα στους πρόσφυγες. Με τη συμφωνία αυτή η κατά πολύ μεγαλύτερη
περιουσία των ανταλλάξιμων Ελλήνων ορθοδόξων της Τουρκίας εξισώθηκε με την αντίστοιχη
περιουσία των μουσουλμάνων της Ελλάδας. Το γεγονός αυτό, σε συνδυασμό με την παρακράτηση
του 25% της προκαταβολής της αποζημίωσης από την Εθνική Τράπεζα και της άρνησης
διακανονισμού των προσφυγικών χρεών, απομάκρυνε τμήμα του προσφυγικού κόσμου από την
εκλογική βάση του κόμματος των Φιλελευθέρων και συνέβαλε στην ήττα του στις εκλογές του
1932 και του 1933.
σ. 162 σχολικού βιβλίου
9. Η κρίση του 1932
Η παγκόσμια οικονομική κρίση έφτασε στην Ελλάδα σε μία εποχή «ευημερίας». Η «ευημερία»
σήμαινε ότι η εμπιστοσύνη των Ελλήνων σε ένα καλύτερο οικονομικά μέλλον είχε αποκατασταθεί,
οι σκοτεινές εποχές της δεκαετίας του 1920 έδειχναν να απομακρύνονται, οι πληγές έκλειναν, η
φτώχεια περιοριζόταν και το ελληνικό κράτος έδειχνε να σχεδιάζει το μέλλον με μεγαλύτερη
αυτοπεποίθηση και αισιοδοξία.
Οι προσπάθειες της ελληνικής κυβέρνησης να αποτρέψει την κρίση εξάντλησαν τα αποθέματα της
χώρας σε χρυσό και συνάλλαγμα. Την άνοιξη του 1932, όμως, η κυβέρνηση δεν μπόρεσε να
αποφύγει την αναστολή της μετατρεψιμότητας του εθνικού νομίσματος, καθώς και την αναστολή
εξυπηρέτησης των εξωτερικών δανείων. Έτσι εγκαινιάστηκε μια περίοδος ισχυρού κρατικού
παρεμβατισμού στα οικονομικά ζητήματα, ιδιαίτερα στις εξωτερικές συναλλαγές, και μια πολιτική
προστατευτισμού, με σκοπό την αυτάρκεια της χώρας. Η Ελλάδα μπήκε με τη σειρά της στο χώρο
της κλειστής οικονομίας, όπου οι συναλλαγές καθορίζονταν περισσότερο από γραφειοκρατικές
διαδικασίες παρά από ελεύθερες οικονομικές συμφωνίες.
σ. 52 σχολικού βιβλίου

23. ▲ «Το υπουργικό συμβούλιο του 1928», σατιρικό σκίτσο που δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Πρωία. 4 Νοεμβρίου 1928.
► 29 Οκτωβρίου 1930:
Συνάντηση
Βενιζέλου – Κεμάλ Ατατούρκ

24. Τα κρίσιμα χρόνια 1928-1932
«Η τετραετία 1928-1932 αποτελεί σε πολιτικό επίπεδο την τελευταία περίοδο διακυβέρνησης της χώρας από τη
βενιζελική πτέρυγα με επικεφαλής τον ίδιο τον Ελευθέριο Βενιζέλο. Πρόκειται για μία περίοδο που δεν
διακόπτεται από τα στρατιωτικά πραξικοπήματα, τις επαναστάσεις και τις αντεπαναστάσεις, αλλά θα κλείσει με
την ανατροπή της αβασίλευτης δημοκρατίας και την έναρξη ενός κύκλου πολιτικής και στρατιωτικής ανωμαλίας,
που θα κλείσει με την επιβολή της δικτατορίας του Ι. Μεταξά. Η αντίθεση βενιζελικών και βασιλικών παρά τις
προσπάθειες άμβλυνσής της εξακολουθεί και σ' αυτήν την περίοδο να αποτελεί τον κύριο άξονα της πολιτικής
διαμάχης, αλλά τώρα παίζουν ένα ιδιαίτερο ρόλο τις πολιτικές εξελίξεις και οι βενιζελογενείς εκτός από τις Α.
Παπαναστασίου ομάδες με την ανοικτή πολλές φορές αντιπαράθεσή τους με τον ίδιο τον Ελ. Βενιζέλο. Αυτό το
διπολικό πολιτικό σύστημα θα αισθανθεί ιδιαίτερα την πολιτική και κοινωνική πίεση από τα αριστερά του, μιας
νέας μικρής αλλά με μεγάλη κοινωνική επιρροή ομάδας, εκείνης του Κομμουνιστικού Κόμματος της Ελλάδος.»
Καλαφάτης Θ., «Τα κρίσιμα χρόνια 1928-1932», Η Αβασίλευτη Δημοκρατία 1924-1935, Η Καθημερινή-
Επτά Ημέρες, 21.3.2004, σ.11.
http://www.greek-language.gr/digitalResources/literature/education/greek_history/index.html?subpoint=147#
pretty Photo[mixed]/7/
Ένας Αιώνας Ελλάδα
«To 1928 ο Βενιζέλος επανέρχεται στην κυβέρνηση θριαμβευτικά, μετά από εκλογές. Θα μείνει πρωθυπουργός
επί τέσσερα έτη, περνώντας τη διεθνή οικονομική κρίση του 1929-1933, που είχε έμμεσες επιπτώσεις στην
Ελλάδα. Ιστορικής σημασίας είναι το ελληνοτουρκικό σύμφωνο φιλίας και συνεργασίας που υπογράφει με την
Τουρκία του Κεμάλ, κάτι που αποτελεί μαρτυρία για τη συνολικότερη κατεύθυνση της πολιτικής του. Πολλοί
σημαντικοί θεσμοί εγκαινιάζονται επίσης και αφορούν την εσωτερική πολιτική, την ανάπτυξη της βιομηχανίας, τα
τολμηρά μέτρα στον αγροτικό τομέα, την εκπαίδευση. […] Πολυσυζητημένος νόμος υπήρξε το ιδιώνυμο, που
απαγόρευε την πρόσληψη κομουνιστών στο δημόσιο τομέα για να αποτραπεί η διάδοση των ιδεών τους.»
Μπιρσίμη-Μαράκη Ρ., Ένας Αιώνας Ελλάδα. Μια διαφορετική προσέγγιση στη σχολική ιστορία,
Καστανιώτης, Αθήνα 2000, σ.91.
http://www.greek-language.gr/digitalResources/literature/education/greek_history/index.html?subpoint=147
#prettyPhoto[mixed]/6/

25. ΑΝΤΙΔΡΑΣΕΙΣ ΕΝΑΝΤΙΟΝ ΤΟΥ ΙΔΙΩΝΥΜΟΥ
Μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή και την κατάρρευση της Μεγάλης Ιδέας πολλοί
πολιτικοί άρχισαν να βλέπουν εχθρούς του έθνους στο εσωτερικό της χώρας, κυρίως
τους κομουνιστές. Όλο και πιο συχνά οι απεργίες και τα εργατικά αιτήματα
αντιμετωπίζονται σαν απειλή για το κοινωνικό καθεστώς, ο στρατός παρεμβαίνει με
βία και κάνει συλλήψεις, συχνά μάλιστα υπάρχουν και νεκροί από τη μεριά των
εργατών. Τελικά η κυβέρνηση των Φιλελευθέρων ψηφίζει νόμο με στόχο να
καταστείλει την κομουνιστική προπαγάνδα και δράση. Ο νόμος (γνωστός ως
«Ιδιώνυμο») προέβλεπε να διαλυθούν όλες οι οργανώσεις και τα σωματεία όπου υπήρχε
επίδραση του ΚΚΕ και όριζε ότι θα πήγαινε φυλακή ή εξορία:Ο νόμος αργότερα
ξεσήκωσε θύελλα αντιδράσεων, τόσο στο εσωτερικό, όσο και στο εξωτερικό. Την
αντίθεσή του εξέφρασε ο νομικός κόσμος της χώρας με αρθρογραφία στα περιοδικά
«Θέμις» και «Δικαιοσύνη». Φωνή διαμαρτυρίας ύψωσαν διανοούμενοι, όπως ο
Γρηγόριος Ξενόπουλος, η Γαλάτεια Καζαντζάκη, ο Γεώργιος Νιρβάνας, ο Κωνσταντίνος
Άμαντος, ο Δημήτρης Γληνός, ο Αλβέρτος Αϊνστάιν και ο Ανρί Μπαρμπίς.

26. 3η φάση: 1933-1935

27. ΚΙΝΗΜΑ ΠΛΑΣΤΗΡΑ
(Μάρτης 1933)
ΣΤΟΧΟΣ
ΧΡΗΣΗ ΒΙΑΣ
ΑΝΑΖΩΠΥΡΩΣΗ
ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΠΑΘΩΝ
Ο ΠΛΑΣΤΗΡΑΣ, με την ανοχήτου Βενιζέλου, επιχείρησε στρατιωτικό κίνημα,
 θέλοντας να εμποδίσει το Λαϊκό Κόμμα να σχηματίσει κυβέρνηση.
Ο Πλαστήρας συμμεριζόταν τις ανησυχίες των βενιζελικών αξιωματικών,
 οι οποίοι έβλεπαν να εκτίθεται σε ΚΙΝΔΥΝΟ η ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΗτους ΕΞΕΛΙΞΗ,
 εάν σχημάτιζε κυβέρνηση το Λαϊκό Κόμμα.
Το κίνημα κατεστάλη,
 όμως στην πολιτική ζωή έκανε ξανά έντονη την παρουσία της η τακτική της βίας.
 Εκτός από τους στρατιωτικούς άρχισαν και πολιτικοί να δικαιολογούν ξανά τη χρήση
βίας.
ΚΥΒΕΡΝΗΣΗ
ΤΣΑΛΔΑΡΗ
ΗΠΙΑ ΤΑΚΤΙΚΗ
Η ΚΥΒΕΡΝΗΣΗ ΤΣΑΛΔΑΡΗ, που προέκυψε από τις εκλογές του 1933, επιχείρησε να ακολουθήσει
✓ έναν ΗΠΙΟ ΔΡΟΜΟ
και ανακοίνωσε
✓ ότι δεν θα υιοθετούσε την τακτική των αυθαίρετων διώξεων των αντιπάλων,
✓ αλλά θα στηριζόταν μόνο στην ανεξάρτητη δικαιοσύνη.
ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ
ΑΠΟΠΕΙΡΑΣ
ΔΟΛΟΦΟΝΙΑΣ
ΒΕΝΙΖΕΛΟΥ
Τρεις μήνες, όμως, μετά το κίνημα του Πλαστήρα, έγινε ΑΠΟΠΕΙΡΑ ΔΟΛΟΦΟΝΙΑΣ του ΒΕΝΙΖΕΛΟΥ.
 Το γεγονός αυτό όξυνε τα πνεύματα
 και ο φανατισμός και στα δύο στρατόπεδα έφτασε στο αποκορύφωμα
 με την αποστράτευση βενιζελικών αξιωματικών.
 Αυτό προκάλεσε ανασφάλεια στους βενιζελικούς, πολιτικούς και
στρατιωτικούς.
ΑΝΤΙΒΕΝΙΖΕΛΙΚΟΙ
ΑΞΙΩΜΑΤΙΚΟΙ:
Ο ΡΟΛΟΣ ΤΟΥΣ
Οι ΑΝΤΙΒΕΝΙΖΕΛΙΚΟΙ ΑΞΙΩΜΑΤΙΚΟΙ,
 όσο ενίσχυαν τις θέσεις τους,
 τόσο ασκούσαν πίεση στον Τσαλδάρη
 να διακόψει τις συνεννοήσεις με τους Φιλελευθέρους.
ΦΟΒΟΣ
ΑΝΤΕΚΔΙΚΗΣΗΣ
Οι έντονες αντιθέσεις ανάμεσα στα δύο κόμματα οδήγησαν και τα δύο στο φόβο
 ότι το καθένα αποσκοπεί στην διάλυση του άλλου.

28. •ΜΑΡΤΙΟΣ 1933: ΚΙΝΗΜΑ ΠΛΑΣΤΗΡΑ, ΜΕ ΣΚΟΠΟ ΝΑ ΕΜΠΟΔΙΣΕΙ ΤΟ ΛΑΪΚΟ ΚΟΜΜΑ ΝΑ ΑΝΑΛΑΒΕΙ ΤΗΝ ΕΞΟΥΣΙΑ
ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΕΚΛΟΓΙΚΗ ΝΙΚΗ.

29. •ΙΟΥΝΙΟΣ 1933: ΔΕΥΤΕΡΗ ΑΠΟΠΕΙΡΑ ΔΟΛΟΦΟΝΙΑΣ ΒΕΝΙΖΕΛΟΥ.

30. 1916
Νοεμβριανά
Βία από τους Επίστρατους
εναντίον Βενιζελικών στην
Παλαιά Ελλάδα
1920
Απόπειρα
Δολοφονίας
Βενιζέλου
(Λυόν Γαλλίας)
Δολοφονία Ίωνα
Δραγούμη
1922
Δίκη των Έξι
1933
Νέα απόπειρα
δολοφονίας
Βενιζέλου
1935
ΠΑΛΙΝΟΡΘΩΣΗ
ΕΘΝΙΚΟΣ ΔΙΧΑΣΜΟΣ (1915-1922)
ΔΥΝΑΜΙΤΙΖΕΙ ΤΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΤΟΥ ΜΕΣΟΠΟΛΕΜΟΥ
ΚΟΡΥΦΩΣΕΙΣ ΣΤΗ ΧΡΗΣΗ ΒΙΑΣ – πέραν των κινημάτων – από τις δύο παρατάξεις

31. ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΦΑΝΑΤΙΣΜΟΥ ΚΑΙ ΟΞΥΝΣΗΣ 1935
ΣΥΝΩΜΟΤΙΚΟΙ ΚΥΚΛΟΙ
ΩΣ ΟΜΑΔΕΣ ΠΙΕΣΗΣ
Αυτήν την περίοδο σχηματίσθηκαν συνωμοτικοί κύκλοι αξιωματικών διαφόρων
αποχρώσεων,
 οι οποίοι λειτουργούσαν ως ομάδες πίεσης στα θεσμικά όργανα
 και περίμεναν να βρουν την ευκαιρία για επέμβαση.
ΚΙΝΗΜΑ ΒΕΝΙΖΕΛΟΥ
(ΜΑΡΤΗΣ 1935)
ΣΤΟΧΟΣ
Ο ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ προχώρησε τον Μάρτιο του 1935
 σε ΑΠΟΤΥΧΗΜΕΝΟ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΟ ΚΙΝΗΜΑ,
 αποσκοπώντας και πάλι στην κάθαρση του στρατού και της
αστυνομίας από τους βασιλικούς.
ΣΚΛΗΡΥΝΣΗ ΚΥΒΕΡΝΗΣΗΣ
ΤΣΑΛΔΑΡΗ
Ακριβώς αυτό το αποτυχημένο κίνημα έδωσε λαβή στην κυβέρνηση,
 υπό την πίεση αξιωματικών της άλλης πλευράς,
 να σκληρύνει τη στάση της:
1. διέλυσε το Κοινοβούλιο, παραβιάζοντας το σύνταγμα,
2. και προκήρυξε εκλογές για Εθνοσυνέλευση.
ΕΚΛΟΓΕΣ 9ΗΣ ΙΟΥΝΙΟΥ
1935 ΑΠΟΧΗ
ΦΙΛΕΛΕΥΘΕΡΩΝ
Οι Φιλελεύθεροι απείχαν από τις εκλογές της 9ης Ιουνίου 1935.
ΚΙΝΗΜΑ ΚΟΝΔΥΛΗ (10
ΟΚΤΩΒΡΗ 1935)
ΣΚΟΠΟΣ: ΠΑΛΙΝΟΡΘΩΣΗ
Στις 10 Οκτωβρίου 1935 ο ΚΟΝΔΥΛΗΣ επιχείρησε ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΟ ΚΙΝΗΜΑ,
 με στόχο την ΠΑΛΙΝΟΡΘΩΣΗ της ΒΑΣΙΛΕΙΑΣ.
1935 ΜΑΡΤΗΣ ΙΟΥΝΙΟΣ ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ
ΚΙΝΗΜΑ
ΒΕΝΙΖΕΛΟΥ
ΕΚΛΟΓΕΣ ΑΠΟΧΗ
ΦΙΛΕΛΕΥΘΕΡΩΝ
ΚΙΝΗΜΑ
ΚΟΝΔΥΛΗ
ΔΗΜΟΨΗΦΙΣΜΑ
ΝΟΘΕΙΑΣ

32. Φωτογραφία του 1935, στο κέντρο της οποίας
απεικονίζεται ο Π. Τσαλδάρης, ο οποίος σχημάτισε στις
10 Μαρτίου 1933 κοινοβουλευτική κυβέρνηση, που
παρέμεινε στην εξουσία έως τον Οκτώβριο του 1935.
(Αθήνα, Εθνικό Ιστορικό Μουσείο)
Ο στρατιωτικός και πολιτικός Γεώργιος
Κονδύλης (1873–1936). Το 1926 ανέτρεψε τη
δικτατορία του Θεόδωρου Πάγκαλου, αλλά το
1935 έκανε πραξικόπημα και ξανάφερε τη
μοναρχία.

33. Οι επεμβάσεις του Στρατού στην Ελληνική πολιτική
«H μορφολογία των ελληνικών κινημάτων προσφέρει την ευκαιρία για συμπεράσματα με γενικότερο ενδιαφέρον.
Τα κινήματα από το 1909 ως το 1936 είναι δυνατόν να χωριστούν συμβατικά σε δύο κατηγορίες: 1) σε αυτά που
απέκτησαν και εθνική σημασία και υποστηρίχθηκαν από μια μεγάλη μερίδα του κοινού και 2) σε εκείνα που
σκόπευαν μόνο στην εξυπηρέτηση ιδιωτικών συμφερόντων ή αποτελούσαν έκφραση δυσαρέσκειας κάποιας
στρατιωτικής φατρίας.
Στην πρώτη κατηγορία ανήκουν οι επεμβάσεις του 1909, του 1916 και του 1922 που πρόβαλαν το στρατό σαν
υποστηρικτή μιας φιλελεύθερης μεταρρύθμισης, υπερασπιστή της εδαφικής ακεραιότητας του τόπου, και τιμωρό
των υπευθύνων μιας εθνικής καταστροφής. Αποτέλεσμα και των τριών επεμβάσεων ήταν να αντικατασταθεί η
πολιτική ηγεσία, χωρίς όμως να αλλάξει και το πολιτικοκοινωνικό σύστημα. Οι επεμβάσεις από το 1923 ως το
1935 ανήκουν στη δεύτερη κατηγορία.»
Βερέμης Θ., Οι επεμβάσεις του Στρατού στην Ελληνική πολιτική 1916-1936, Οδυσσέας, Αθήνα 1983, σ.231-
232.
http://www.greek-language.gr/digitalResources/literature/education/greek_history/index.html?subpoint=
147#pretty Photo[ mixed]/12/
Διαδήλωση φανατικών αντιβενιζελικών στις 2 Μαρτίου
του 1935, οι οποίοι κρατούσαν απαγχονισμένο ομοίωμα του
Βενιζέλου -σημείο των ακραίων παθών της εποχής. (Αθήνα,
Μουσείο Ιστορικής Μνήμης Ελευθερίου Βενιζέλου)

34. 4η φάση : 1935-1936

36. ΔΗΜΟΨΗΦΙΣΜΑ
3ης ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ
1935
Το ΔΗΜΟΨΗΦΙΣΜΑ της 3ΗΣ ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 1935
 έδωσε τέλος στην ΑΒΑΣΙΛΕΥΤΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ
 με ποσοστό 97,6%, προϊόν πρωτόγνωρης νοθείας και τρομοκρατίας.
ΠΡΩΤΕΣ
ΕΝΕΡΓΕΙΕΣ
ΒΑΣΙΛΙΑ
ΕΚΛΟΓΕΣ 26
ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΥ
1936
Μετά την άφιξη του βασιλιά,
 το καθεστώς του Κονδύλη αποσύρθηκε από την εξουσία.
Ο Γεώργιος Β', έχοντας την υποστήριξη των βασιλικών αξιωματικών, ακολούθησε προσωπική
πολιτική.
 Διέλυσε την Εθνοσυνέλευση και προκήρυξε ΕΚΛΟΓΕΣ για τις 26 Ιανουαρίου 1936.
 Στη νέα Βουλή, οι Αντιβενιζελικοί
 είχαν μία έδρα περισσότερη από τους αντιπάλους τους
 και κανείς δεν μπορούσε να σχηματίσει κυβέρνηση.
27 ΑΠΡΙΛΙΟΥ 1936
ΨΗΦΟΣ
ΕΜΠΙΣΤΟΣΥΝΗΣ
ΣΤΟΝ ΜΕΤΑΞΑ
Στις 27 Απριλίου,
 επειδή τα μεγάλα κόμματα αδυνατούσαν να συνεννοηθούν για το σχηματισμό κυβέρνησης,
 καθώς το ΚΟΜΜΟΥΝΙΣΤΙΚΟ ΚΟΜΜΑ δεν ήθελε να υποστηρίξει κυβέρνηση ΦΙΛΕΛΕΥΘΕΡΩΝ,
 έδωσαν ψήφο εμπιστοσύνης στον I. ΜΕΤΑΞΑ,
 ο οποίος είχε πάρει μόλις το 4% των ψήφων στις εκλογές.
 Ο δρόμος για την υλοποίηση των δικτατορικών σχεδίων του Μεταξά ήταν πλέον ανοιχτός.
ΕΠΙΒΟΛΗ 4ΗΣ
ΑΥΓΟΥΣΤΟΥ
1936
Έτσι, την 4η Αυγούστου 1936,
 με την προσυπογραφή των περισσότερων υπουργών
 και με την πρόφαση του κομμουνιστικού κινδύνου
 λόγω επικείμενης 24ωρης πανελλαδικής απεργίας,
 ο Μεταξάς, με τη σύμφωνη γνώμη του βασιλιά, ανέστειλε
 την ισχύ βασικών άρθρων του συντάγματος και διέλυσε τη Βουλή.
ΙΔΕΟΛΟΓΙΚΕΣ
ΚΑΤΑΒΟΛΕΣ
ΜΕΤΑΞΑ
Ο Μεταξάς ήταν σε όλη του τη σταδιοδρομία
 εχθρός του κοινοβουλευτισμού και υποστηρικτής αυταρχικών μεθόδων στην πολιτική.
 Όταν του δόθηκε η ευκαιρία, έκανε πράξη τις θεωρίες του.
Η δικτατορία του Μεταξά
 έβαλε τέλος στη Δημοκρατία του Μεσοπολέμου
 και σε μία ολόκληρη εποχή της πολιτικής ιστορίας της Ελλάδας.

37.  Επιστροφή
Γεωργίου Β΄
 Ο Κονδύλης υποδέχεται το Γεώργιο
Β΄ (Νοέμβριος 1935)

38. Διαδήλωση απεργών στη Θεσσαλονίκη, Μάης 1936.
Αναστασιάσης Γ. (επιμ.), Το Εργατικό-Συνδικαλιστικό κίνημα της Θεσσαλονίκης, Θεσσαλονίκη Πολιτιστική
Πρωτεύουσα της Ευρώπης, Θεσσαλονίκη 1997, σ.157.

39. Η αυτοκριτική των πολιτικών.
«Μέσα εις την ατμόσφαιραν η οποία περιβάλλει την ζωήν μας, εισπνέομεν όλοι, χωρίς να το καταλάβωμεν, μίαν
γενναίαν δόσιν υποκρισίας. Κοπτόμεθα πάντες και εκτραγωδούμεν τον κίνδυνον τον απώτερον του
κομμουνισμού, διά να καλύψωμεν τον κίνδυνον τον οποίον ημείς οι ίδιοι δημιουργούμεν, οι προστάται δήθεν και
υπερασπισταί του αστικού καθεστώτος. Τα μίση μας, αι ασχημίαι, η εμπάθεια η οποία έχει αποκορυφώσει τον
διχασμόν του Έθνους και δημιουργήσει τον κίνδυνον, ένα κίνδυνον σύροντα το Έθνος εις την πλήρη
καταστροφήν και την τελείαν απο- σύνθεσίν του, αυτός είναι ο προσεχής, ο ορατός, ο απτός κίνδυνος. Και η
καταφρόνησις προς πάσαν ηθικήν αξίαν και προς πάσαν ηθικήν έννοιαν έχει κλονίσει πλέον τα θεμέλια του
κοινωνικού καθεστώτος, ώστε να μη υπολείπεται πλέον εις τους ενδεχομένους ανατροπείς του κοινωνικού
καθεστώτος βαρύ το έργον.»
Αγόρευση του προέδρου της βουλής Θ. Σοφούλη, στη συνεδρίαση της 24-4-1936.
Ιωάννης Κολιόπονλος, ΙΕΕ, ΙΕα. 377.
Η χρεοκοπία του κοινοβουλευτισμού.
«Χθες ακόμη εις μία μακράν και ολονύκτιον συνεδρίασιν ηναγκάσθημεν να κηρύξωμεν την χρεωκοπίαν του
λεγομένου Κοινοβουλευτισμού. Είδομεν το θέαμα ενός κόμματος, το οποίον ο λαός επλούτισεν με 120 βουλευτάς
και ενός άλλου με 80 και ενός άλλου με 40 να μη δύναται κανέν εξ αυτών αλλ' ούτε, δυστυχώς, όλα μαζί να
δώσωμεν Κυβέρνησιν εις τον τόπον. Και εκαλέσαμεν τον αξιότιμον Αρχηγόν των Ελευθεροφρόνων. Αρχηγόν
κατά πάντα βεβαίως άξιον τιμής και δια το ένδοξον παρελθόν και δια το τίμιον παρόν και δια το εύελπι μέλλον,
αλλά Αρχηγόν εξ συναδέλφων εις την Βουλήν ταύτην και κατεθέσαμεν εις τους πόδας αυτού, άλλοι την
εμπιστοσύνην μας δια διαμαρτυριών, όπως προσφυέστατα παρετηρήθη, και άλλοι την ανοχήν μας μετά
χειροκροτημάτων. Και 240 Ναι, τα οποία εξεφώνησαν εις την αίθουσαν ημών εις την ψήφον εμπιστοσύνης, ήσαν
240 υπογραφαί κάτωθι της τρομεράς διαπιστώσεως ότι εχρεωκοπήσαμεν ως Κοινοβουλευτισμός, εξεπέσαμεν
ως Συνέλευσις, εχάσαμεν την συνείδη- σιν του προορισμού μας ως Εθνική Κυριαρχία. Και έτι πλέον κ. Βουλευταί.
Εχάσαμεν ίσως και τον ψυχικόν σύνδεσμον προς τον λαόν, τον οποίον ενετάλημεν να διακυβερνήσωμεν.»
Αγόρευση του βουλευτή του Λαϊκού Κόμματος Β. Στεφανόπουλου, στη συνεδρίαση της 29-4-1936 της Βουλής.
Ιωάννης Κολιόπουλος, ΙΕΕ, ΙΕ ', σ. 378
Συγκρίνετε τα παραθέματα από τις αγορεύσεις των Θ. Σοφούλη και Β. Στεφανόπουλου. Ποια αιτία προβάλλουν
οι δύο βουλευτές για την κρίση του κοινοβουλευτισμού στην Ελλάδα;

40. Κονδύλης
31 Ιανουαρίου 1936
Βενιζέλος
18 Μαρτίου 1936
Κωνσταντίνος
Δεμερτζής
13 Απριλίου 1936
Παναγής
Τσαλδάρης
17 Μαΐου 1936
Τέσσερις θάνατοι, πολιτικών ηγετών κατά το πρώτο εξάμηνο του 1936, φαίνεται, ότι συνετέλεσαν
και αυτοί με τον τρόπο τους στην ευκολότερη άνοδο του Ιωάννη Μεταξά στην εξουσία.
 Όσοι γινούν πρωθυπουργοί όλοι τους θα πεθάνουν,
τους κυνηγάει ο λαός απ' τα καλά που κάνουν.
Απέθανε ο Κονδύλης μας, πάει κι ο Βενιζέλος,
την πούλεψε κι ο Δεμερτζής που θα φερνε το τέλος.
Βάζω υποψηφιότητα πρωθυπουργός να γίνω,
να κάθομαι τεμπέλικα να τρώω και να πίνω.
Ο Μάρκος Βαμβακάρης σε ένα τραγούδι του (1936)
αναφέρθηκε στους τρεις πρώτους από τους τέσσερις
συνολικά θανάτους….

41. Περιοδεία του Ιωάννη Μεταξά στην Πελοπόννησο (Αθήνα, Ε.Λ.Ι.Α.).
Χατζηιωσήφ Χρ. (επιμ.), Ιστορία της Ελλάδας του 20ού αιώνα. Ο Μεσοπόλεμος 1922-1940, τ.Β1,
Βιβλιόραμα, Αθήνα 2002, σ.55.

42. Επισκόπηση της Νεοελληνικής Ιστορίας
«Η γρήγορη διαδοχή των κυβερνήσεων, ο σχηματισμός του
Στρατιωτικού Συνδέσμου για την άμυνα της Δημοκρατίας, τα
πραξικοπήματα του στρατηγού Πλαστήρα την επαύριο των εκλογών
(Μάρτιος 1933), η απόπειρα κατά του Βενιζέλου, σημαδεύουν την
πολιτική ζωή της χώρας, που καταλήγει στην κατάλυση της
Δημοκρατίας. Πραγματικά, ο στρατηγός Κονδύλης, αφού κατέστειλε
μια νέα βενιζελική στάση το Μάρτιο του 1935, παίρνει την εξουσία κι
αποκαθιστά τη Μοναρχία. Ο βασιλιάς Γεώργιος Β' επιστρέφει στην
Ελλάδα με τη συγκατάθεση του Βενιζέλου και των δημοκρατικών
κομμάτων (Νοέμβριος 1935). Λίγο καιρό αργότερα, ο στρατηγός
Μεταξάς, που έγινε πρωθυπουργός, καταργεί σε συμφωνία με το
βασιλιά το Σύνταγμα κι επιβάλλει τη δικτατορία του (4 Αυγούστου
1936). Η δικτατορία της 4ης Αυγούστου δεν μπορούσε βέβαια να
δώσει λύση στα σοβαρά προβλήματα της στιγμής. Εισάγει τη
διαφθορά στις κρατικές υπηρεσίες κι ολοκληρώνει την οικονομική
υποδούλωση της χώρας. Νέα δάνεια συνάπτονται, 350 εκατ. δρχ. από
τη Γερμανία και 4 εκατ. από την Αγγλία, ενώ ο Δόκτωρ Σαχτ έρχεται
στην Αθήνα για το διακανονισμό των δημοσιονομικών και της
οικονομίας της Ελλάδας. Κάθε αντιπολίτευση καταπνίγεται με την
τρομοκρατία. Φτάνουν στο σημείο ν’ απαγορεύσουν την Αντιγόνη του
Σοφοκλή και τον Επιτάφιο του Θουκυδίδη εξαιτίας των δημοκρατικών
ιδεών τους. Η ομαλή εξέλιξη της πολιτικής ζωής της Ελλάδας, που
μπαίνει στο σύστημα των ολοκληρωτικών κρατών της Ευρώπης,
ανακόπτεται.»
Σβορώνος Ν., Επισκόπηση της Νεοελληνικής Ιστορίας, Θεμέλιο,
Αθήνα 1983, σ.131-132.
http://www.greek-
language.gr/digitalResources/literature/education/greek_history
/index.html?subpoint=147#prettyPhoto[mixed]/9/
 Προπαγανδιστική φωτογραφία με το
δικτάτορα Ιωάννη Μεταξά να χαιρετάει το
χάρτη της Ελλάδας. 1939.

43. .
 Επίσκεψη Μεταξά σε δημοτικό σχολείο

44.  Ο Ιωάννης Μεταξάς σε αφίσα του 1940.
Καραχρήστος Σ., Ελληνικές αφίσες, Κέδρος, Αθήνα 2003, σ.39.
 http://www.greek-
language.gr/digitalResources/literature/education/greek_history/in
dex.html?subpoint=20#prettyPhoto[image]/0/

46. Θόδωρος
Αγγελόπουλος |
Μέρες του ’36
(1972)
 Θόδωρος
Αγγελόπουλος |
Το λιβάδι που
δακρύζει (2004)

47. ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΟ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΓΕΓΟΝΟΤΩΝ, 1924-1936
1924 Ο Ν. Πλαστήρας καταθέτει την «εξουσία της Επαναστάσεως» στην Δ' Συντακτική Συνέλευση. Ο Βενιζέλος επιστρέφει στην
Ελλάδα, σχηματίζει κυβέρνηση (11.1.1924-6.2.1924). Κυβέρνηση Γ. Καφαντάρη (6.2.1924 -12.3.1924). Κυβέρνηση Παπαναστασίου
(12.3.1924-24.7.1924). Η αβασίλευτη δημοκρατία ανακηρύσσεται με ψήφισμα της Δ' Συντακτικής Συνέλευσης. Η ανακήρυξη της
δημοκρατίας επικυρώνεται με δημοψήφισμα. Κυβέρνηση Θ. Σοφούλη (24.7.1924-7.10.1924). Κυβέρνηση Α. Μιχαλακόπουλου
(7.10.1924-26.6.1925). Ο Π. Τσαλδάρης αναλαμβάνει την ηγεσία του Λαϊκού Κόμματος.
1925 Ο Θεόδωρος Πάγκαλος σχηματίζει πραξικοπηματικά κυβέρνηση (25.6.1925-19.7.1926), η οποία θα μετατραπεί στη συνέχεια σε
δικτατορία.
1926 Ο Αθανάσιος Ευταξίας πρωθυπουργός (19.7.1926-23.8.1926) με τον Θεόδωρο Πάγκαλο Πρόεδρο της Δημοκρατίας. Ανατρέπεται
η δικτατορία Πάγκαλου. Κυβέρνηση Γεωργίου Κονδύλη (23.8.1926-4.12.1926). Βουλευτικές εκλογές. Σχηματισμός οικουμενικής
κυβέρνησης με συμμετοχή Βενιζελικών και Αντιβενιζελικών και πρόεδρο τον Αλέξανδρο Ζαΐμη (4.12.1926-4.7.1928)
1927 Ο Βενιζέλος επιστρέφει στην Ελλάδα και διαμένει στα Χανιά. Ψηφίζεται το Σύνταγμα της Δημοκρατίας. Ρυθμίζεται η επαναφορά
στον στρατό των αποτάκτων αξιωματικών. Το Λαϊκό Κόμμα αποχωρεί από την κυβέρνηση.
1928 Κυβέρνηση Βενιζέλου (4.7.1928-26.5.1932). Βουλευτικές εκλογές με θρίαμβο των Φιλελευθέρων.
Εκλογές για τη Γερουσία. Ο Αλέξανδρος Ζαΐμης πρόεδρος της δημοκρατίας.
1930 Σύμβαση της Άγκυρας: εκκαθαρίζονται οι ελληνοτουρκικές εκκρεμότητες από την ανταλλαγή των πληθυσμών.
1932 Ο Βενιζέλος αποτυγχάνει να εξασφαλίσει νέα δάνεια στο εξωτερικό. Αναστέλλεται η εξυπηρέτηση του εξωτερικού δημοσίου
χρέους. Η δραχμή υποτιμάται. Περιοριστικά μέτρα στο εξωτερικό εμπόριο. Κυβέρνηση Αλέξανδρου Παπαναστασίου (26.5.1932-
5.6.1932). Κυβέρνηση Ελευθερίου Βενιζέλου (5.6.1932-3.11.1932). Βουλευτικές εκλογές. Οι Φιλελεύθεροι ισοδύναμοι με τους Λαϊκούς.
Οι τελευταίοι αναγνωρίζουν την αβασίλευτη δημοκρατία. Κυβέρνηση Τσαλδάρη με ψήφο ανοχής των Φιλελευθέρων (3.11.1932-
16.1.1933).
1933 Καταψηφίζεται η κυβέρνηση Τσαλδάρη. Τελευταία κυβέρνηση Βενιζέλου (16.1.1933-6.3.1933). Βουλευτικές εκλογές. Ισοδυναμία
σε ψήφους, αλλά πλειοψηφία των Αντιβενιζελικών στη Βουλή. Κίνημα Πλαστήρα. Κυβέρνηση Αλέξανδρου Οθωναίου (6.3.1933-
10.3.1933). Κυβέρνηση Τσαλδάρη (10.3.1933-10.10.1935). Δολοφονική απόπειρα κατά Βενιζέλου. Επαναληπτική εκλογή στη
Θεσσαλονίκη οι βενιζέλικοί θριαμβεύουν και αρχίζουν προετοιμασίες για ένοπλη αναμέτρηση.
1934 Επανεκλογή του Αλέξανδρου Ζαΐμη ως Προέδρου της Δημοκρατίας.
1935 Βενιζελικό κίνημα και καταστολή του. Ο Βενιζέλος αποχωρεί οριστικά από την Ελλάδα. Διώξεις των Δημοκρατικών. Εκλογές Ε'
Εθνικής Συνέλευσης. Αποχή Βενιζελικών. Επικράτηση κυβερνητικού συνασπισμού Τσαλδάρη-Κονδύλη. Ανατρέπεται η κυβέρνηση
Τσαλδάρη με πραξικόπημα που επιβάλει παλινόρθωση και δικτατορία Κονδύλη (10.10.1935-30.11.1935). Νόθο δημοψήφισμα και
επιστροφή Γεωργίου Β'. Ο Βενιζέλος αναγνωρίζει υπό όρους την παλινόρθωση. Κυβέρνηση Κωνσταντίνου Δεμερτζή (30.11.1935-12.4.1936).
1936 Εκλογές Γ΄ Αναθεωρητικής Βουλής. Βενιζελικοί και Αντιβενιζελικοί ισοδύναμοι. Το κόμμα των Φιλελευθέρων αναγνωρίζει
οριστικά την παλινόρθωση. Σύμφωνο Σοφούλη - Κομμουνιστών που δεν θα εφαρμοστεί, θάνατος Βενιζέλου. Κυβέρνηση Ιωάννη Μεταξά
με ψήφο ανοχής από όλα τα κόμματα 13.4.1936-29.1.1941). Θάνατος Π. Τσαλδάρη. Οι συνεννοήσεις για κυβέρνηση συνεργασίας
βενιζελικών-αντιβενιζελικών καταλήγουν σε συμφωνία. Επιβολή δικτατορίας από Γεώργιο Β' και Μεταξά.
http://www.greek-language.gr/digitalResources/literature/education/greek_history/index.html?subpoint=147#prettyPhoto[mixed]/13/

48. Επίλογος

49. Το καθεστώς του Μεταξά κυβέρνησε απολυταρχικά.
Στην ουσία υπήρξε ένα αστυνομικό καθεστώς με φασιστικές
τάσεις, δεν πρόφθασε όμως να αλώσει τον κρατικό μηχανισμό
ολοκληρωτικά, όπως έγινε στην περίπτωση της
Γερμανίας και της Ιταλίας. Αντιμετώπισε τους αντιπάλους
του, ιδιαίτερα τους κομμουνιστές, τους οποίους
προσπάθησε να εξοντώσει, με φυλακίσεις και εκτοπίσεις.
Απαγόρευσε, μεταξύ άλλων, την ελευθερία του λόγου και
την ελευθερία του συνέρχεσθαι και συνεταιρίζεσθαι.
ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΚΑΘΕΣΤΩΤΟΣ ΜΕΤΑΞΑ

50. Παρατηρώ το χάρτη κι
αναφέρω τα κράτη με
ναζιστικό, φασιστικό ή
δικτατορικό καθεστώς.

51. Γιατί χαίρεται ο κόσμος
και χαμογελάει, πατέρα,'
'γιατί λάμπει ο ήλιος έτσι
γιατί φέγγει έτσι η μέρα;
Γιατί σαν αυτή, παιδί μου,
την ημέρα τη χρυσή''''
'που τη χαίρεσαι και συ '
'στέρεψε το μαύρο δάκρυ '
'κλείσανε πολλές πληγές, '
'αψηλώσανε τα στάχυα '
'κι ένα γύρω όλα τα βράχια '
'εγινήκαν ανθοβούνια και χρυσοπηγές.
Μιαν ημέρα σαν ετούτη ''''
'την ολόφωτη κι ωραία '
'ξεδιπλώθηκε και πάλι
η γαλάζια μας Σημαία '
'που 'χει τ' ουρανού το χρώμα '
'και σκεπάζει τ' άγιο χώμα '
'που ελεύθερος πατάς.
Κι έτσι με χαρά κι ελπίδα ''''
'για μιαν ένδοξη Πατρίδα '
'η Σημαία κυματίζει
μ' ένα Ταν ή επί Τας!'

52. ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΚΑΤΑΚΤΗΣΗ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ ΑΠΟ ΤΙΣ ΔΥΝΑΜΕΙΣ ΤΟΥ ΑΞΟΝΑ, Ο ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΛΑΟΣ ΟΡΓΑΝΩΣΕ
ΣΘΕΝΑΡΗ ΕΘΝΙΚΗ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ ΚΑΙ ΥΠΟΒΛΗΘΗΚΕ ΣΕ ΜΕΓΑΛΕΣ ΘΥΣΙΕΣ.

53. Τη λήξη του πολέμου ακολούθησε ο καταστροφικότερος ΕΜΦΥΛΙΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ που γνώρισε η χώρα,
 στον οποίο νικήτρια αναδείχθηκε η παράταξη των αστικών κομμάτων.
 Η πολιτική κατάσταση άργησε να εξομαλυνθεί.
 Η σκιά του εμφυλίου πολέμου βάραινε την πολιτική ζωή της χώρας μέχρι τη ΔΙΚΤΑΤΟΡΙΑ των
ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΑΡΧΩΝ το 1967, η οποία έθεσε τέρμα στην ΑΣΘΜΑΙΝΟΥΣΑ ΝΕΑΡΗ ΜΕΤΑΠΟΛΕΜΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ.
▲ Μια γριά γυναίκα παίρνει ότι πιο πολύτιμο έχει στην κατοχή της, ένα μοσχάρι που το φορτώνει στο γάιδαρο
και φεύγει μακριά από τη ζώνη της μάχης κατά τη διάρκεια του Ελληνικού Εμφυλίου Πολέμου. (Φωτογραφία
από Bert Hardy / Εικόνα Δημοσίευση / Getty Images). 22 του Μάη 1948. Πηγή:
http://antikleidi.com/2014/10/27/27-emfilios/

54. ΗΠΑ:
Με εδραιωμένη την επιρροή τους
μετά την ένταξη της Ελλάδας στο
ΝΑΤΟ (1952) και την εγκατάσταση
αμερικανικών στρατιωτικών
βάσεων (1953), είχαν πρωτεύοντα
ρόλο στα ελληνικά πράγματα.
Η μοναρχία:
Οι βασιλείς
αναμειγνύονταν
διαρκώς στην
πολιτική ζωή
Το παρακράτος:
Δεν δίσταζαν να
επιτίθενται εναντίον
των πολιτικών
αντιπάλων του
καθεστώτος.
Κύρια στηρίγματα του μετεμφυλιακού καθεστώτος(1949-1967)

55. Ιουλιανά
1965
Επιβολή δικτατορίας (1967-74)
Εισβολή στην Κύπρο(1974)

56. Η κατάσταση άλλαξε ριζικά μετά την
πτώση της δικτατορίας το 1974.
Με πολύ γρήγορους ρυθμούς εδραιώθηκε
✓ ΑΒΑΣΙΛΕΥΤΟΔΗΜΟΚΡΑΤΙΚΟ
ΠΟΛΙΤΕΥΜΑ,
✓ οι ΔΙΧΑΣΜΟΙτου παρελθόντος
ΞΕΠΕΡΑΣΤΗΚΑΝ,
✓ και η χώρα εισήλθε σε μία διαδικασία
ΕΚΣΥΓΧΡΟΝΙΣΜΟΥκαι ΑΝΑΝΕΩΣΗΣ.
✓Γ΄ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ

57. ΘΕΜΑΤΑ Κ.Ε.Ε.

58. ΘΕΜΑ 1
ΠΗΓΗ
Η αξία της Δημοκρατίας
Η Δημοκρατία είναι το φυσικόν και ευτυχές τέρμα ενός μακρού εσωτερικού αγώνος τον οποίον κατέστησεν
αναπότρεπτον η καταπάτησις των λαϊκών ελευθεριών, η αθέτησις των διεθνών μας υποχρεώσεων, η
περιφρόνησις των εθνικών δικαίων. Κύρια πηγή των κακών τούτων, τα οποία απέληξαν εις την εθνικήν
συμφοράν, υπήρξαν η αθέμιτος εκμετάλλευσις του βασιλικού θεσμού, θεσμού απηρχαιωμένου, εις τον
οποίον επί πλέον εδόθη μεσαιωνικόν περιεχόμενον.
Με την Δημοκρατίαν αποδίδεται η Ελλάς εις τους Έλληνας, ασφαλίζονται αι ελευθερίαι των, ικανοποιείται η
τιμή του περιφρονηθέντος Έθνους και επιβάλλεται εις όλους ως υπέρτατος νόμος η υποταγή ενός εκάστου
εις την σωτηρίαν, εις το συμφέρον του συνόλου. Τοιουτοτρόπως θέλει επέλθει ο ηθικός εξαγνισμός και η
αναπτέρωσις του ηθικού φρονήματος του λαού.
Αλ. Παπαναστασίου, Μελέτες, λόγοι, άρθρα, σ. 381
Λαμβάνοντας υπόψη σας το κείμενο, το περιεχόμενο του παραθέματος 26 του βιβλίου σας
και το περιεχόμενο του παραθέματος:
α) Να τεκμηριώσετε το περιεχόμενο της φράσης του βιβλίου σας «σημαντική πολιτική τομή
της περιόδου είναι η ψήφιση νέου συντάγματος... με το οποίο εγκαθιδρύεται το πολίτευμα της
αβασίλευτης δημοκρατίας».
β) Να παρουσιάσετε κάτω από ποιες συνθήκες παλινορθώθηκε η Μοναρχία και εκθέσετε τις
σκέψεις σας σχετικά με αυτό.

59. ΘΕΜΑ 2
ΠΗΓΗ
Το πρόγραμμα της Κυβέρνησης Βενιζέλου στην τετραετία 1928 –32 μπορεί να ερμηνευθεί σαν συστηματική
προσπάθεια να ανανεωθεί ριζικά το περιεχόμενο του Βενιζελισμού σαν διαταξικής συμμαχίας και ν’
αντικατασταθεί η παραταξια κή συνείδηση του Διχασμού από νέους συνεκτικούς δεσμούς. Το κυβερνητικό
εκείνο πρόγραμμα απευθυνόταν προπαντός στα Βενιζελικά κοινωνικά στρώματα ... Παραμερίζοντας τις
παραδοσιακές εξαγωγικές καλλιέργειες, είχε σαν βασικούς στόχους την ταχύτατη ανάπτυξη της παραγωγής
δημητριακών, την αντίστοιχη αύξηση του εισοδήματος των χωρικών και μ’ αυτόν τον τρόπο τη διεύρυνση της
εσωτερικής αγοράς για το εμπόριο και ιδίως τη βιομηχανία.
Η προσπάθεια απέτυχε, όχι μόνο εξαιτίας της οικονομικής κρίσης, αλλά και μια σειρά από λόγους περισσότερο
πολιτικούς, παρά οικονομικούς. Πρωταρχικής σημασίας ρόλο έπαιξε η έλλειψη κατάλληλης κομματικής
οργάνωσης των Φιλελευθέρων. Οι πρωτοβουλίες του Βενιζέλου προς την κατεύθυνση αυτή συνάντησαν την
απόλυτη αντίδραση ιδίως των Βενιζελικών πολιτευτών της Παλαιάς Ελλάδας, που δεν μπορούσε ν’ αγνοηθεί
χωρίς τον κίνδυνο μεγαλύτερης συρρίκνωσης του Βενιζελισμού στις περιοχές αυτές και μεγαλύτερης έτσι
διεύρυνσης του χάσματος ανάμεσα στην Παλαιά Ελλάδα και τις Νέες Χώρες. Εξάλλου, η μαζική κομματική
οργάνωση θα απειλούσε όχι μόνο τα τοπικά «κόμματα» των Παλαιοελλαδιτών ιδίως πολιτευτών, αλλά και την
ίδια τη συνοχή του Βενιζελισμού σαν ευρύτερης συμμαχίας κοινωνικών στρωμάτων και ομάδων. Τη στιγμή,
μάλιστα, που τη συνοχή αυτή ήδη, απειλούσε, άμεσα, η ανάπτυξη ταξικών κομμάτων και η διαρροή χωρικών και
προσφύγων προς αυτά.
Έγινε έτσι αναπόφευκτη η προσφυγή και πάλι στην παραταξιακή συνείδηση και στο χαρισματικό
«προσκλητήριο», σαν αναντικατάστατα συνεκτικά στοιχεία του Βενιζελισμού. Η διαφύλαξη της συνοχής του και
η κινητοποίηση των δυνάμεών του πάνω σ’ αυτή τη βάση απαιτούσε πια μια στρατηγική πόλωσης κι
αναμέτρησης των «δύο πολιτικών κόσμων», που οδήγησε τελικά, μέσα από σειρά λαθών στο μοιραίο Κίνημα του
1935.
Γ. Μαυρογορδάτου, Οι διαστάσεις του κομματικού φαινομένου, σ.173Λαμβάνοντας υπόψη σας το κείμενο του βιβλίου σας και το περιεχόμενο της πηγής:
α) Να διερευνήσετε τους λόγους για τους οποίους η «διαταξική συμμαχία» που επιχείρησε ο
Βενιζέλος στην αρχή της τετραετίας 1928-1932 αντικαταστάθηκε σύντομα από την
παραταξιακή συνείδηση και από μια στρατηγική πόλωσης των «δύο πολιτικών κόσμων».
β) Να παρουσιάσετε τις συνέπειες αυτής της αναμέτρησης μέχρι το 1935 (συνδυαστική).

60. ΘΕΜΑ 3ΠΗΓΗ
Πραξικόπημα Πλαστήρα 1933
Στις εκλογές του Μαρτίου, που πραγματοποιήθηκαν με πλειοψηφικό εκλογικό σύστημα, οι αντιβενιζελικοί, μετά την προσχώρηση
των Κονδύλη και Χατζηκυριάκου, κέρδισαν τις περισσότερες έδρες. Τα βενιζελικά κόμματα, αναλυτικότερα, υπό την επωνυμία
«Εθνικός Συναπισμός» είχαν συγκεντρώσει ποσοστό 46,3% έναντι του 46,1% της αντιβενιζελικής «Ηνωμένης αντιπολίτευ-σης».
Την ίδια νύχτα, ο στρατηγός Πλαστήρας για να προλάβει, καθώς ισχυρί-στηκε, την επιβολή δικτατορίας από τους «Λαϊκούς»,
ηγήθηκε πραξικοπήματος. Την επομένη δε απευθύνθηκε με το ακόλουθο διάγγελμα στον ελληνικό λαό: «Δύο εν συνεχεία εντός
πέντε μηνών εκλογαί απέδειξαν εκείνο το οποίον παρ’ όλων επιστεύετο, ότι το κοινοβουλευτικόν πολίτευμα εκτός των άλλων του
βαθέων ελαττωμάτων δια τα οποία υποκύπτει ολοέν εις περισσοτέρας χώρας, έχει παρ’ ημίν επί πλέον το θανάσιμον δια την
χώραν μειονέκτημα να μη δύναται με κανέν εκλογικόν σύστημα ν’ αποδώση Κυβέρνησιν βιώσιμον. Αιχμάλωτον της δημαγωγίας
από φύσεως το κοινοβουλευτικόν πολίτευμα επέφερεν εδώ όχι μόνον κυβερνητικήν αδυναμίαν, αλά και ενίσχυσιν του
κομμουνισμού τόσον μάλλον επίφοβον καθ’ όσον συμπίπτει ακριβώς με την αδυναμίαν αλλά και ενίσχυσιν του κομμουνισμού
τόσον μάλλον επίφοβον καθ’ όσον συμπίπτει ακριβώς με την αδυναμίαν αναδείξεως ισχυράς κυβερνήσεως. Παρά πάσαν
προσπάθειάν μου το ολέθριον τούτο αποτέλεσμα εγκολπούν βεβαίους κινδύνους ακυβερνησίας και οικονομικής συμφοράς δια
την χώραν δεν έγινε δυνατόν να αποτραπή και την νύκτα σήμερον η απειλή της διασαλεύσεως της τάξεως και της αδελφοκτόνου
αναρχίας εξεδηλώθη ωμή.
Κατόπιν τούτου ηναγκάσθην να παρέμβω. Εμελέτησα την κατάστασιν με πολυτίμους συνεργάτες και ανεμέτρητα πάσας τας
ευθύνας. Εν πλήρει μετά πολυτίμων συνεργατών συμφωνία με πίστιν βαθείαν εις τον Θεόν και τας δυνάμεις της Φυλής, δυνατός
εκ της ενισχύσεως του Λαού και της υποστηρί-ξεως της αμερίστου των ενόπλων δυνάμεων του Έθνους, αναλαμβάνω την
Εξουσίαν. Εντός της σήμερον Κυβέρνησις εγκυομένη την γαλήνην, την ησυχίαν, την οικονομικήν περισυλλογήν, την κοινωνικήν
κατωχύρωσιν, θα δώση τον όρκον. Παρέχω περί των άνω την υπόσχεσιν μου. Αι διατάξεις του Συντάγματος αναστέλλονται. Οι
χρηστοί και τίμιοι πολίται εις το μέτρον τούτο οφείλουν να ίδουν μονον την απόφασιν μου ν’ ασφαλίσω την γαλήνην και μιαν
κυβέρνησιν στερεάν δι’ όλων των μέσων. Με τον Θεόν, με τον Λαόν, και την ένοπλον εκδήλωσίν του, τας αμυντικάς δυνάμεις της
Χώρας, εμπρός δια την Πατρίδα και τα ανώτερά της συμφέροντα».
Είναι περιττό βέβαια να υπογραμμιστεί ότι και στην κρίσιμη αυτή φάση της όξυνσης των πολιτικών παθών ο ξένος παράγοντας
ήταν φυσικά παρών: Όσο η Μεγάλη Βρετανία (η κύρια πιστώτρια του ελλληνικού δημοσίου με άμεσο έλεγχο πάνω στις
κυρίαρχες πολιτικές δυνάμεις) προωθούσε βαθμιαία την επαναφορά της βασιλείας και την παλινόρθωση του Γεωργίου, τόσο οι
δημοκρατικές πεποιθήσεις πολλών κορυφαίων παραγόντων του βενιζελισμού υποχωρούσαν16.
Π. Πετρίδη, ό.π., σσ. 176-178
16. Βλ. Άγγ. Ελεφάντη, Η επαγγελία της αδύνατης επανάστασης, ΚΚΕ και αστισμός στον μεσοπόλεμο (1979), σ. 154.
Λαμβάνοντας υπόψη σας το κείμενο του βιβλίου σας και το περιεχόμενο της πηγής:
α) Να παρουσιάσετε τους λόγους, τους οποίους επικαλείται ο Πλαστήρας στο διάγγελμα του, προκειμένου να ανασταλλούν οι
διατάξεις του Συντάγματος.
β) Να επισημάνετε τις συνέπειες που είχε το πραξικόπημα του Πλαστήρα στη πολιτική ζωή, παρότι κατεστάλη αμέσως.

61. ΘΕΜΑ 4
ΠΗΓΗ 1
Το κίνημα του Μαρτίου 1935
Σε λόγο του στα Χανιά (20 Ιανουαρίου του 1935), ο Βενιζέλος διατύπωσε την ακόλουθη προειδοποίηση: «Εάν οι κυβερνώντες την
Ελλάδα εξακολουθούν να πιστεύουν όπως κηρύττουν ότι είνε καθεστώς, το οποίον δεν επιτρέπεται ν’ ανατραπή δια
συνταγματικών μέσων, η βιαία ανατροπή των θ’ αποβή μοιραία ανάγκη και τότε ο στρατηγός Πλαστήρας θ’ αναγνωρισθή από
όλους ως μοιραίος εκδικητής. Γνωρίζω ότι πλείστοι εκ των ανηκόντων εις τα κόμματα του εθνικού συνασπισμού (βενιζελικά
κόμματα) πιστεύουν ότι η μέχρι τούδε πορεία των κυβερνώντων κατέστησε μοιραίαν ήδη ανάγκην την παρέμβασιν του στρατηγού
Πλαστήρα. Αλλ’ εγώ εξακολουθώ να ελπίζω, μολονότι η ελπίς μου αποβαίνει καθημέραν ισχνότερα, ότι η ανάγκη εκδικητού
ημπορεί ακόμη ν’ αποφευχθή». Η «Καθημερινή» απάντησε και πάλι (31 Ιανουαρίου) με προσωπική επίθεση κατά του Βενιζέλου.
Η προκλητικότητα του Τύπου ασφαλώς δε συνέβαλε στην αποφυγή του κινήματος.
Την ίδια εποχή (13 Ιανουαρίου) πραγματοποιήθηκε μνημόσυνο για το βασιλιά Κωνσταντίνο και φιλομοναρχική διαδήλωση υπέρ
του Γεωργίου Β΄ στην Αθήνα, ενώ ανάλογη φιλομοναρχική εκδήλωση πραγματοποιήθηκε και στη Θεσσαλονίκη τον επόμενο μήνα
(24 Φεβρουαρίου). Οι δημοκρατικοί απάντησαν με την αναγγελία δικού τους συλλαλητηρίου, αλλά η κυβέρνηση απαγόρευσε
παρόμοιες εκδηλώσεις και ο πρωθυπουργός Τσαλδάρης έκανε την ακόλουθη δήλωση: «Παρ’ ότι είμαι βέβαιος ότι τους περί των
κινδύνων της Δημοκρατίας θρύλους δεν πιστεύουν ουδ’ αυτοί οι οποίοι τους διασπείρουν, νομίζω ότι η περί τας οργανώσεις των
Βασιλοφρόνων κίνησις δεν είναι φρόνιμον να συναντά την αδιαφορίαν των Αρχών, αν όχι δι’ άλλο τι δια να μη δίδεται λαβή εις
παρεξηγήσεις επιζημίας δια την Κυβέρνησιν και την ησυχίαν της χώρας. Τηλεγραφικώς διέταξα ν’ απαγορευθή το αναγγελθέν
συλλαλητή-ριον των Δημοκρατικών της Θεσσαλονίκης: Του πολιτεύματος φύλακες δεν είναι δυνατόν να είναι οι δρόμοι εφ’ όσον
υπάρχουν προς τούτο η Κυβέρνησις και αι αρχαί. Διέταξα όμως να μη επιτραπούν εις το μέλλον και των Βασιλοφρόνων αι
εκδηλώσεις, είτε υπό τύπον εορτασμού, είτε υπό τύπον Μνημοσύνων γίνονται. Είναι καιρός νομίζω να ησυχάσωμεν. Και προς
τούτο πάσα αυστηρότης είναι συγχωρητή και επιβεβλημένη («Καθημερινή», 1 Μαρτίου 1935).
Οι φιλομοναρχικές εκδηλώσεις αποτελούσαν πρόκληση όχι όμως και απειλή κατά του πολιτεύματος, τουλάχιστον
βραχυπρόθεσμα. Δεν ήταν όμως τυχαίες αλλά σύμπτωμα μιας καταστάσεως που ευνοούσε την αναζωπύρωση των παλαιών
παθών και την οποία η κυβέρνηση, μολονότι δεν ενθάρρυνε, δεν ήταν σε θέση να ελέγξει για λόγους εγγενείς. Το Λαϊκό κόμμα
που κυβερνούσε τη χώρα είχε, βέβαια, αναγνωρίσει το υπάρχον πολίτευμα, κάνοντας την ανάγκη φιλοτιμία, παρέμεινε όμως ο
φυσικός διάδοχος των παλαιών βασιλικών, στις ψήφους των οποίων κυρίως βασιζόταν. ...
Ένα από τα έμμεσα αίτια του κινήματος ήταν ασφαλώς ο αντίκτυπος που είχε στο Βενιζέλο η απόπειρα κατά της ζωής του τον
Ιούνιο του 1933. Πέρα από την εύλογη αγανάκτησή του για την ίδια την απόπειρα, στην οποία ενέχονταν στελέχη της
κυβερνήσεως και των σωμάτων ασφαλείας, ο Βενιζέλος φάνηκε να χάνει την αυτοκυριαρχία του και να παρασύρεται σε ατυχείς
αποφάσεις. Θα πρέπει επίσης να προστεθεί ότι πέρα από την απόπειρα και τον αντίκτυπό της, το πρόβλημα του Βενιζέλου ήταν
ουσιαστικά η νοοτροπία ενός μεγάλου άνδρα ο οποίος θεωρεί τον εαυτόν του απαραίτητο και αναντικατάστατο. Είχε προσφέρει
τόσα πολλά στη χώρα και είχε συνδέσει τόσο στενά το όνομά του με τις τύχες της για τόσο μεγάλο διάστημα, ώστε να θεωρεί ότι η
χώρα είχε απόλυτη ανάγκη από τις υπηρεσίες του, πράγμα το οποίο μπορούσε να τον οδηγήσει σε αντιδημοκρατικές και
αντισυνταγματικές ενέργειες ακόμη και στην εγκαθίδρυση δικτατορίας.

62. Το βασικότερο αίτιο της οργανώσεως του κινήματος υπήρξε η σταδιακή αποστέρηση των ερεισμάτων της βενιζελικής
παρατάξεως στις ένοπλες δυνάμεις. Μια από τις πρώτες ενέργειες της κυβερνήσεως, μετά την καταστολή του κινήματος της 6ης
Μαρτίου 1933, ήταν η απόταξη μεγάλου αριθμού ανώτατων αξιωματικών συνεργατών του Πλαστήρα. ...
I.E.E., τόμ. ΙΕ΄, σσ. 358-360
ΠΗΓΗ 2
Ο Ελευθέριος Βενιζέλος από την Κρήτη, διεκτραγωδεί την πορεία της Ελλάδας προς την παλινόρθωση και προτρέπει
τους φίλους του αξιωματικούς να οργανώσουν κίνημα.
Χαλέπα τη 19η Φεβρουαρίου 1935.
Στρατηγέ μου
Από ότι γίνεται εις τον Στρατόν, δεν ημπορείτε να αμφιβάλλετε ότι η Μεγάλη Ελλάς, εκείνη που εδημιουργήσαμεν δια των
αγώνων των ετών 1910-1920 και η οποία περιεσώθη μετά την Μικρασιατικήν καταστροφήν, θα διαλυθή προ της παρελεύσεως
όχι πολλών ετών. Αρκεί να σκεφθήτε εις ποίαν θέσιν εφθάσαμεν εντός μιας διετίας, ώστε να δεχώμεθα σήμερον ραπίσματα απο
τήν Αλβανίαν και να μη τολμώμεν να ζητήσωμεν ικανοποίησιν ή τουλάχιστον να διαμαρτυρηθώμεν διότι Βούλγαροι στρατιώται
εισήλθον εις το έδαφος μας εις βάθος 5 χιλιομέτρων και ήσκησαν εντός αυτού πράξεις κυριαρχίας.
Γνωρίζετε ότι από έτους περίπου είχα συστήσει την οργάνωσιν των δημοκρατιών αξιωματικών εις τρόπον ώστε, όταν θα
ευρισκόμεθα ενώπιον αποπείρας παλινορθώσεως ή επιβολής δικτατορίας, Κονδύλη ή Μεταξά, να είμεθα εις θέσιν να
αμυνθώμεν. Αλλ’ έκτοτε η κατάστασις μετεβλήθη ουσιωδώς. Η ανοσία αλλοίωσις της Επετηρίδος κινδυνεύει να συντρίψη
οριστικώς την ψυχήν του Στρατού. Μανθάνω δε συγχρόνως ότι μετά την απομάκρυσιν του Θ.Μανέττα απο το Β΄ Σώμα Στρατού,
η πλειοψηφία του Ανωτάτου Στρατιωτικού Συμβουλίου ευρίσκεται εις την διάθεσιν της κυβερνήσεως. Επομένως καμμία δεν
υπάρχει πλέον εγγύησις κατά της περαιτέρω αποδημοκρατικοποιήσεως του Στρατού. Ενώ, εξ’ άλλου η κίνησις δια την
παλινόρθωσιν δεν αποκρύπτεται, κηρύττει ο κυβερνητικός Τύπος ότι η σημερινή κυβέρνησις είναι καθεστώς, το οποίον δεν
ημπορεί να ανατραπή δια συνταγματικών μεθόδων. Υπό τοιούτους όρους θα διέπραττεν έγκλημα κατά της χώρας ο
δημοκρατικός κόσμος, εάν ανέμενε μακαρίως να εκλέξη την ώραν της επιθέσεως ο μοναρχισμός δια να αποφασίση να αμυνθή.
Θα ήτο τότε πιθανώς πολύ αργά.
Επιστολή του Ελευθερίου Βενιζέλου προς τον αντιστράτηγο Αλ. Οθωναίο.
Αναφέρεται στο βιβλίο του Κ. Καλλιγά, 1η Μαρτίου 1935, σ. 134-136.