Πολιτισμος βυζαντίου

1. Ο ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ
Αναστασία - Αλεξάνδρα
Πανταζοπούλου
Β5
1ο Γυμνάσιο Βύρωνα

2. Η καθημερινή ζωή στο Βυζάντιο
1. Οικογενειακή ζωή
Α. Γάμος
Απαγόρευση γάμου σε κορίτσια κάτω από 12
και σε αγόρια κάτω από 14.
 Με την τέλεση των αρραβώνων προγαμιαίο
συμβόλαιο για την προίκα
 γαμήλιο γλέντι μόνο με συγγενείς
και φίλους του γαμπρού
 δικαίωμα στο διαζύγιο

3. 1. Οικογενειακή ζωή
Β. Η θέση της γυναίκας
Περιορισμένη κοινωνική ζωή
 Κυρίαρχος ρόλος στην οικογενειακή ζωή
Έξοδοι
 με καλυμμένο πρόσωπο
 οι πλούσιες με συνοδεία δούλων
 μη συμμετοχή σε δημόσιες τελετές
 μετά τον 11ο αιώνα πρόσβαση στα κοινά και
στην παιδεία

4. 1. Οικογενειακή ζωή
Γ. Το παιδί
Έπαιρνε το όνομα του πατέρα στη γενική.
 Αφήγηση παραμυθιών και Αγίας Γραφής στα παιδιά
 συμπάθεια βυζαντινής νομοθεσίας προς τα παιδιά
 μάθηση των πρώτων γραμμάτων στο σχολείο

5. Δ. Σχολείο
Συνέχεια ελληνικής παράδοσης από το βυζαντινό εκπαιδευτικό σύστημα
 γραμματιστές
 γραμματική
 Πρώτος κύκλος σπουδών (παιδιά ηλικίας 7 ετών) – Δεύτερος κύκλος σπουδών (παιδιά ηλικίας
12 ετών
 διδασκαλία ανάγνωσης, γραφής, γραμματικής, φιλοσοφίας, αριθμητικής, αστρονομίας,
μουσικής, Ομήρου και κλασικών συγγραφέων
 Καταβολή διδάκτρων για τη λειτουργία των σχολείων. Δωρεάν σχολεία για τα ορφανά.
Ύπαρξη κοσμικών και εκκλησιαστικών σχολείων
 Σπουδές στο Πανεπιστήμιο για παιδιά με έφεση και οικονομική άνεση.

6. Ε. Ασθένεια, Ιατρική, Κοινωνική Περίθαλψη
 Οργάνωση ιατρικών υπηρεσιών σε κάθε πόλη
ανάλογα τον πληθυσμό
 Ύπαρξη γιατρών με ιατρεία και επίσκεψη σε
σπίτια ασθενών
 Ανταγωνισμός μεταξύ μαγείας και ιατρικής
 Ύπαρξη πτωχοκομείων, ορφανοτροφείων με
ίδρυση και συντήρηση από την εκκλησία

7. Ζ. Κατοικία
 Σπίτια σε πόλεις οικοδομημένα γύρω από κεντρική αίθουσα υποδομής στο ισόγειο δωμάτιο με
τζάκι, κουζίνα, πλυσταριό, λουτρό, εικονοστάσιο ή παρεκκλήσι
 Στήριξη από κολόνες πέτρινες – ξύλινες στον πάνω όροφο με τα υπόλοιπα δωμάτια
 Άθλιες κατοικίες για τους φτωχούς των πόλεων και τους χωρικούς. Ισόγειο με σταύλο,
κοτέτσι, αποθήκη. Πάνω όροφος δωμάτια για οικογένεια
 Πολυτελείς επαύλεις μακριά από τα χωριά για τους μεγαλοκτηματίες

8. ΣΤ. Ενδυμασία και μόδα
 Ενδιαφέρον των Βυζαντινών για τη μόδα και τα κοσμήματα
 Αστοί με μακρύ χιτώνα, με πολλές πτυχώσεις, μπότες δερμάτινες τον χειμώνα, ανατολικά
παπούτσια το καλοκαίρι
 Χωρικοί με στιχάρια χωρίς μανίκια αλλά πάντα ζωσμένα στη μέση, βράκες μακριές ως τον
αστράγαλο, με παπούτσια ανοικτά στη φτέρνα ή ξιπόλητοι
 Γυναίκες με μανδύα, μακριά μανίκια, κάλυψη κεφαλιού, φροντίδα μαλλιών και μακιγιάζ
 Πλούσιες με πολυτελή ενδύματα, μεταξωτά και λινά.

9. Η. Διατροφή
 Βυζαντινοί με ιδιαίτερη αδυναμία στο φαγητό εκτός της περιόδου της νηστείας
 Ύπαρξη ποικίλων φαγητών, ορεκτικών, κρεάτων, ψαριών, γλυκών,κρασιού σε γεύμα και
δείπνο σε ευκατάστατα σπίτια
 Μέσος Βυζαντινός με λίγες διατρφικές επιλογές λόγω εχθρικών επιδρομών, αυθαιρεσίες των
δυνατών , αξιωματούχων καθώς και επιδημιών αλλά και θεομηνιών

10. Ψυχαγωγία
 Ιεροτελεστίες, θρησκευτικές, κοινωνικές και λαϊκές εορτές βασικοί τρόποι ψυχαγωγίας των
Βυζαντινών
 Διασκέδαση των κατοίκων της πρωτεύουσας στον Ιππόδρομο με αρματοδρομίες,
θρησκευτικές πομπές, δημόσιες τελετές, θεατρικές παραστάσεις και λαϊκά πργράμματα
 Απόκριες με μεταμφιέσεις και παρελάσεις στους δρόμους
 Νέα σελήνη, φωτιές στους δρόμους με πηδήματα των νέων πάνω από αυτές. Προσφορά
φαγητού και άφθονου κρασιού από ταβέρνες.
 Επαρχία με ετήσια πανηγύρια, λαϊκές γιορτές με συγκέντρωση μάγων, αστρολόγων,
θαυματοποιών, θεραπευτών παρά τις απαγορεύσεις της Εκκλησίας

11. Μοναχισμός
 Μοναχισμός: μορφή αναχώρησης σε κάποια έρημο ή ακατοίκητο μέρος μακριά από
ανθρώπους κι εγκόσμια
 Η ονομασία αυτών μοναχοί, αναχωρητές, ερημίτες ή ασκητές με υποβολή του σώματός τους
σε δοκιμασίες όπως νηστείες, προσευχή, αϋπνία
 Μοναχικές μορφές
 ξεκίνημα από την Αίγυπτο με δύο μοναχικές μορφές
Κοινοβιακή εξάπλωση μοναχισμού στην Ανατολή και όλο τον χριστιανικό κόσμο με
προσαρμογή στις τοπικές συνθήκες
 Κοινοβιακός μοναχισμός με καλύτερη οργάνωση κατά την ίδρυση μοναστηριών. Επικεφαλής
και υπεύθυνος για την τήρηση κανόνων στο μοναστήρι ο ηγούμενος.
 Σημαντική αύξηση των μοναστηριών και ακμή του μοναχισμού μετά την αναστήλωση των
εικόνων, κάλυψη περιοχών από μοναστήρια
 Σημαντικότερο μοναστικό κέντρο το Άγιο Όρος στη Χερσόνησ του Άθω. Από τον 9ο αιώνα
σημαντική μοναχική κοινότητα με εξέλιξη σε μοναστηριακή πολιτεία με πολλά μοναστήρια
 Παραχώρηση πολλών προνομίων από πολλούς Βυζαντινούς αυτοκράτορες.

12. 2. Βυζαντινή Γραμματεία
Θρησκευτική Ποίηση
 ανάπτυξη θρησκευτικής ποίησης μετά την επικράτηση του Χριστιανισμού. Δύο είδη:
 λειτουργική
 μη λειτουργική

13. Θεολογική γραμματεία
 Ανάπτυξη θεολογικής γραμματείας
με τη συμβολή της αγιολογίας, του μυστικισμού και του ησυχασμού

14. Εκπρόσωπος της περιόδου αυτής ο
Γεώργιος Πισίδης
• ποιητικό μνημείο η Ελληνική Ανθολογία
• και έργο της εποχής το
έπος «Βασίλειος Διγενής Ακρίτας»
Σημαντική η προσφορά των μοναστηριών,
•εκπρόσωποι της εποχής ο Πατριάρχης Φώτιος και ο
Αρέθας
•Εμφάνιση ιστοριογραφίας και χρονογραφίας
Λόγια κοσμική γραμματεία

15. Εμφάνιση ακριτικών τραγουδιών
•Χρησιμοποιείται λαϊκή γλώσσα
Κυριότερος εκπρόσωπος ο Γεώργιος Πισίδης
• Ευδοκίμηση του έργου
Χρονικόν του Μορέως
Δημώδης λογοτεχνία

16. Ποια αξία έχει για μας σήμερα ο
προβληματισμός του συγγραφέα;
 19ος αιώνας: διαμόρφωση δημώδους
λογοτεχνίας με λαϊκή γλώσσα
 Εποχή Παλαιολόγων ευδοκίμηση εμμέτρου
ιπποτικού μυθιστορήματος σε δημώδη
γλώσσα

17. Φιλοσοφία
 Περιορισμοί στην ενασχόληση με τη Φιλοσοφία
 Μελέτη αρχαίων φιλοσόφων, όπως Πλάτωνα και Αριστοτέλη

18. Επιστήμη και Τεχνολογία
Επιστήμη
• Πανεπιστήμιο της Κωνσταντινούπολης, Πανεπιστήμιο της Μαγναύρας
και διδασκαλείο Nόμων, η Νομική Σχολή
• ενασχόληση με τις φυσικές επιστήμες δεν ευδοκίμησε ιδιαίτερα
• αναδείχτηκαν αξιόλογοι ιατροί, αστρονόμοι και μαθηματικοί,
• ενδιαφέρον για τη γεωγραφία

19. Τεχνολογία
• υγρό πυρ
• ο οπτικός τηλέγραφος
• ναυτική τεχνολογία (δρόμων)

20. Εικαστικές τέχνες και Μουσική
Εικαστικές Τέχνες
 αρχιτεκτονικοί ρυθμοί
Βασιλική με τρούλο
Σταυροειδής με τρούλο
Παραλλαγές του ναού με τρεις κόγχες
Ο πεντάτρουλος ρυθμός
Ο οκταγωνικός
Οι εσωτερικοί χώροι
κοσμούνται με τοιχογραφίες, ψηφιδωτά,
ανάγλυφες παραστάσεις,
έργα ξυλογλυπτικής και φορητές εικόνες

21. Βασιλική με τρούλο
Παναγία Σικελιά, Χίος
Αγία Σοφία, Κωνσταντινούπολη

22. Σταυροειδής με τρούλο
Εκκλησία της Παναγίας Καπνικαρέας, Αθήνα

23. Παραλλαγές του ναού με τρεις κόγχες
Καθολικό Μεγίστης Λαύρας

24. Πεντάτρουλος
Ναός Παντάνασσας Γερουμάνας (τέλη 12ου )

25. Οκταγωνικός
Καθολικό μονής Δαφνίου

26. Γλυπτική και ζωγραφική
Η γλυπτική δεν ευνοήθηκε (δεν έχουμε αγάλματα)
Κυριαρχούν οι τοιχογραφίες και τα ψηφιδωτά
Διαμορφώνεται ένα τυπικό σχήμα
στην εικονογράφηση: στην κορυφή του τρούλου εικονογραφείται
ο Παντοκράτορας περιστοιχισμένος από αγγέλους και προφήτες,
στην αψίδα του ιερού η Θεοτόκος ανάμεσα στους αρχαγγέλους Μιχαήλ και Γαβριήλ,
στα λοφία του τρούλου οι τέσσερις Ευαγγελιστές και στους τοίχους οι δεσποτικές γιορτές.
 Οι μορφές παρουσιάζονται λιπόσαρκες.

27. Μικροτεχνία, μικρογραφία, μικρογλυπτική, νομισματική
 Μικρογραφίες δίνουν πληροφορίες
 Αξιόλογη παραγωγή έργων μικροτεχνίας και μικρογλυπτικής
 Τα νομίσματα έχουν αισθητική αξία (είναι έργα μικροτεχνίας)

28. Μουσική
 Πρώτοι Χριστιανικοί αιώνες: απλότητα λειτουργικής ποίησης και μουσικής
 ύμνοι με εγκώμια προς τον Θεό, εμφάνιση ποιητών, μελωδών και αργότερα
υμνογράφων και μελοποιών
 εκκλησιαστική μουσική
 μονοφωνική
 φωνητική
 σημειογραφία αλφαβητική – αργότερα εμφάνιση άλλων τύπων μουσικής γραφής
 ανάπτυξη κοσμικής μουσικής με χρήση μουσικών οργάνων σε λαϊκές και επίσημες
τελετές
 αλληλεπίδραση λαϊκής και θρησκευτικής μουσικής
Ψυχαγωγικές εκδηλώσεις με συνοδεία αερόφωνου οργάνου