"Dat Leopold III zijn sympathieën voor de nazi’s niet wegstak, wordt steeds duidelijker voor geschiedkundigen. In april 1940 stuurde Leopold nog een wenskaart naar Hitler. Als dat een diplomatieke beleefdheid was om te verhinderen dat Hitler België zou binnenvallen, heeft het niet gewerkt. Een paar da- gen later werd België veroverd en Leopold Hitlers krijgsgevangene. Dat verhinderde Leopold III niet om Hitler in april 1941...gelukwensen te sturen voor zijn verjaardag. Altijd een beleefde jongen gebleven."

1. 12. Zaterdag 23 en zondag 24 februari 2013
Kroongeheimen
ThierryDebelsbundeltfeiten,roddelsengeruchtenvanSaksen-Coburgs
H
et boek Kroongeheimen
van Thierry Debels
is in de eerste plaats
amusant leesvoer
over de familie die al sinds
1830 over België regeert.
Verwacht geen grote nieuwe
onthullingen. Het boek is meer
een bundeling van feiten,
roddels en geruchten.
“EinsteinwasElisabethsminnaar”
Koningin Paola had het ooit over
‘minnaars’ terwijl ze ‘mijnwerkers’
bedoelde. In Nederland werd ge-
feest toen de Belgische kroonprins
stierf in 1833. De geestelijke va-
der van Kuifje is misschien wel het
kleinkind van Leopold II. Albert II
wil dolgraag Delphine erkennen,
maar mag niet van zijn vrouw. En
in het Koninklijk Paleis van Laken
staateenstandbeeldvandeduivel.
FijnleesvoerisKroongeheimenin
iedergeval.Deauteurkanlangniet
alle beweringen in zijn boek hard-
maken.Maarlaatdateengoedver-
haalnietindewegstaan.Eengreep
uit het aanbod.
LeopoldIwaslaatstekeuze
Toen het nog jonge België een
lijstjeopsteldevanpotentiëlevors-
ten,stondLeopolddaarniettussen.
Er waren maar liefst drie officiële
eneentientalofficieuzekandidaat-
vorsten die hem voorgingen. Dat
hij uiteindelijk toch op de troon
mocht plaatsnemen, had alles te
maken met politieke evenwichten
tussendegrootmachtenEngeland
en Frankrijk. Omgekeerd had Le-
opold I ook weinig liefde voor de
Belgen. In twee brieven aan zijn
vrouw, koningin Louise-Marie,
stelt Leopold I dat hij het betreurt
de troon van België aanvaard te
hebben. Vooral het feit dat hij als
vorstrekeningmoethoudenmetde
grondwet, vindt hij een grote rem
op de arbeidsvreugde. Hij schrijft
datde“ellendevandehelesanten-
boetiek”hem“alseenlodenmantel
ophetlichaamaanvoelt”.Hijverge-
lijktzijntaakmetdievankinderen
diebijebeenzandkasteel bouwen
op het strand. Zinloos dus. Pikant
detail: Leopold I had eerder de
troon van Griekenland geweigerd
en daar had hij spijt van.
LeopoldIIbiedtopLuxemburg
Leopold II heeft het altijd groots
gezien. Met uitzondering van zijn
minnaressen,diehijlieverkleinen
minderjarighad.Detweedekoning
derBelgenverwierfmetCongo een
persoonlijkdomeindatettelijkeke-
rengroterwasdanBelgië.Maarhij
hadookplannenombinnenEuropa
fel uit te breiden. Zo koesterde de
jongeLeopoldIIplannenomNeder-
land binnen te vallen en minstens
Nederlands Limburg te heroveren.
Eenplandatonderdrukvandiplo-
matieke kanalen uiteindelijk naar
de prullenmand werd verwezen.
OokLuxemburgontsnaptenietaan
zijngroeiplannen.Hijstuurdedes-
tijdsonderhandelaarsnaardeoude,
zieke hertog om hem125 miljoen
euro te bieden om Luxemburg op
te kopen.
Einstein,koninklijkminnaar
Dat Albert Einstein vriend aan
huiswasbijdeBelgischekoninklijke
familie, is geen nieuws. In dit boek
promoveert Einstein tot “waar-
schijnlijke minnaar” van koningin
Elisabeth. Minnaars en minnares-
senwarennietuitzonderlijktenhui-
ze Albert I en koningin Elisabeth.
De koninklijke hoogheden kon-
den elkaar niet luchten en gingen
elk hun eigen liefdesweg. Maar de
joodse afkomst van Einstein moet
tochwatvernederendzijngeweest.
Koning Albert I en zoon Leopold
III waren immers gerenommeerde
jodenhaters.
“Gelukkigeverjaardag,Adolf”
DatLeopoldIIIzijnsympathieën
voor de nazi’s niet wegstak, wordt
steeds duidelijker voor geschied-
kundigen. In april 1940 stuurde
Leopold nog een wenskaart naar
Hitler. Als dat een diplomatieke
beleefdheidwasomteverhinderen
datHitlerBelgiëzoubinnenvallen,
heefthetnietgewerkt.Eenpaarda-
gen later werd België veroverd en
Leopold Hitlers krijgsgevangene.
DatverhinderdeLeopoldIIInietom
Hitlerinapril1941...gelukwensen
testurenvoorzijnverjaardag.Altijd
een beleefde jongen gebleven.
DelensvanBoudewijn
Boudewijn is met voorsprong de
meest geliefde koning geweest. En
tochhieldookhijerfoutevrienden
opna.ZogingenhijenFabiolazeer
liefdevol om met de fascistische
generaal Franco van Spanje. Het
maakte de Belgische oud-strijders
destijds razend. Ook het beeld van
de zuinige, ernstige vorst stelt het
boekwatbij.ZolietBoudewijneen
volledigzwembadfilterenomdathij
een lens was kwijtgeraakt. Wist u
trouwens dat de vijfde koning der
Belgen een fervent duivenmelker
was?
HalfbroersvankoningAlbert
De familie van Saksen-Coburg
wordtgekenmerktdoorhaarvroom-
heid enerzijds en haar onechte kin-
derenanderzijds.Debelsmaaktmel-
ding van een tot nu toe minder be-
kende, jongere halfbroer van onze
huidige koning. Vader Leopold
III was niet eens discreet over zijn
avonturen in de armen van een ge-
huwde, Britse adelvrouw. De broer
heet Leopold -jawel- David Verney
en is de 21ste baron Willoughby de
Broke. De fysieke gelijkenis tussen
Leopold Verney en die andere half-
broer, Michel Didisheim, is in ieder
gevalgroot.LeopoldDavidzeteltin
het Brits parlement als lid voor de
eurokritische United Kingdom In-
dependenceParty.
Familietrek
AlbertIIkreeghalfbroersvanzijn
vader en schonk zijn eigen kroost
minstens één halfzus: Delphine.
Minstens, want in Kroongeheimen
wordtermeldinggemaaktvanmo-
gelijkmeerbuitenechtelijkekinde-
ren. Als het een beetje meezit, dui-
ken er vroeg of laat nog prinsessen
opindeBrusselseMatongé-wijk(de
eerste zwarte prinses?) en in Zwit-
serland. De jacht is geopend.
MICHAËLLESCROART
“Delphine
Boëlis
mogelijk
nietdeenige
onechte
dochter
vankoning
AlbertII.”
● ● Auteur Thierry Debels ontdekte tijdens zijn zoektocht naar de koninklijke financiën dat
prins Filip naast zijn royale dotatie ook nog eens bonnetjes indient voor gemaakte onkosten
tijdens buitenlandse handelsmissies. Het gaat niet om grote bedragen. Tot nu toe liet de prins
zich zo’n 5000 euro terugbetalen door het Agentschap voor Buitenlandse Handel. “Als Filip
bijvoorbeeld een wafel eet aan een wafelkraam in New York, kan hij dat bonnetje inbrengen”,
getuigt een anonieme ambtenaar. Alvast één - eveneens anoniem - lid van de regering vindt
dat onaanvaardbaar.
Albert Einstein en koning Albert I waren vrienden. Maar volgens Debels was
Einstein meer dan dat. Hij zou ook de minnaar zijn geweest van koningin
Elisabeth. FOTOGVA
Van links: koning Leopold III, Leopold DavidVerney, Michel Didisheim en koning Albert, een vader met
zijn drie zonen dus? FOTO’SGVA
Prins Filip en prinses Mathilde eten tijdens hun handelsmissie naar NewYork een wafel. Prins Filip
diende daar een onkostennota voor in. FOTOBELGA
FilipI,debonnetjeskoning
Zaterdag 23 en zondag 24 februari 2013
.13
Over landlopers en vagebonden
ToonHorstenschrijftboekover rijksweldadigheidskoloniesvanWortelenMerksplas
L
andlopers. De droesem
van de samenleving,
schreef iemand ooit.
Toon Horsten, geboren
in Wortel, schreef er een
raak boek over. Over de
landlopers uit zijn jeugd
en over de geschiedenis
van de Maatschappij van
Weldadigheid, zoals de
‘landloperskolonies’ van
Hoogstraten, Wortel en
Merksplas oorspronkelijk
heetten. Met getuigen en
landlopers zélf aan het woord.
“Ik ben met landlopers opge-
groeid. Woensdagnamiddag, geen
school. In de zomer was dat voor
ons in Wortel: gaan zwemmen in
het Bootjesven. Dan gaven we onze
portefeuille aan zo’n landloper die
wealjarenkendenendiedehelezo-
mer het ven in de gaten moest hou-
den”,verteltToonHorsten.
“De landlopers droegen blauwe
truien met daarop twee witte stre-
pen. Hun uniform. Met altijd wel
een bewaarder in de buurt, al leek
dienietbangvoorspectaculaireont-
snappingen,wanthijstondmeestal
ontspannen met de ‘colons’ te pra-
ten.Ikbeseftetoennietdatdeinstel-
lingwaardiemannenlogeerdenen
het leven dat ze leidden iets speci-
aals was. Tot ze er plots niet meer
waren.”
Op1maart1993schaftedeover-
heiddewetopdelandloperijvande
eneopdeanderedagaf.Datwaseen
ramp voor de landlopers, niemand
zagnognaarhenom.
“De meeste landlopers kwamen
zichzelf aangeven in de ‘kolonie’.
Erwasveelovertezeggen,overhet
systeem van die opvang. Maar het
was hún systeem”, zegt Toon Hors-
ten. “Zevondenerhunplaats.”
Toendekoloniewerdopgeheven,
waren de landlopers hun laatste
toevluchtsoord kwijt. “De landlo-
perswarennietweg,hé.Zesliepen
alleenterugonderdebrug.Landlo-
per of dakloze: wat is het verschil?
Centraal in al hun verhalen staat
hun falen als mens, de klap die ze
15.000frankverdiendhebben.Vóór
datbedragwerduitbetaald,werdde
kostprijs van de marchandise die je
had gekregen van dat bedrag afge-
trokken.”
VaderHalliday
Hetboekheeftookaandachtvoor
een paar speciale gasten. In de nog
steedsgroeiendestapelbiografieën
van Johnny Hallyday staat relatief
weinig over zijn vader, Léon Smet.
Niemand lijkt precies te weten wat
die man heeft uitgevreten. Terwijl
hetvrijsimpelis:eengrootdeelvan
zijntijdverbleefhijalslandloperin
de rijksweldadigheidskolonie van
Merksplas. “Hij werkte als borden-
wasserinBrusselsecafésenrestau-
rants. Voor de rest dwaalde hij wat
rond. Wanneer hij het beu was, of
alshijwerdopgepakt,kwamhijnaar
Merksplas”,zegtHorsten.“Hijheeft
er vaak en lang gezeten, zijn zoon
wastoenaleensuperster.”
Johnny Hallyday kregen ze in
Merksplas nooit te zien, maar de
eerste echtgenote van de zanger
kwam wellangsbijhaarschoonva-
der:SylvieVartan,toenookeenbe-
kendezangeres.
Somshaddendebewonerseenbij-
niet te boven kwamen.”
Horstenlaatinzijnboekookland-
lopersaanhetwoord.CarlosWieme
beginthetgesprekmetdemedede-
lingdathijhetkindisvaneenDuitse
SS-officier. Zijn moeder kwam uit
Bremen.“Eennormaalhuwelijkwas
het niet”, steekt hij van wal. “‘Mijn
vaderenmijnmoederwarenaluit-
een vóór de oorlog begon.” Carlos’
vaderwerddoodgeschotentoende
oorlog op zijn einde liep. Hij werd
geplaatst.
“Allesgoed,jongens?”
DeeerstejarendathijnaarMerks-
plas en Wortel kwam - meestal als
hij iets mispeuterd had - moest hij
in Hoogstraten voor de vrederech-
ter verschijnen, later was dat voor
derechterinTurnhout.“Zodrajehet
systeem kende, kwam je zelf naar
Hoogstraten”, vertelt hij. “’s Mor-
gensinallevroegtemoestenwedan
met tien, vijftien, soms zelfs twin-
tig mannen tegelijk voor de juge
verschijnen. ‘Alles goed, jongens?’,
vroegdiedan.Enwij:‘Jameneerde
juge, zeker wel.’ - ‘Hou jullie goed,
en tot de volgende keer.’ Daarmee
was het afgehandeld en gingen we
optransportnaarMerksplasofWor-
tel.”
Met genoegen kijkt Carlos terug
opzijntijdinMerksplas.“Jongtoch.
Zelfsalsjedaarmetniksaankwam,
dankreegjetienpakkentabakvoor
veertien dagen. En nog eens vijf of
tien als je daarom vroeg. Vooraleer
je vrijkwam,moest je in de kolonie
zondereachtergrond,verteltbewa-
kerFransVerheyen.“NeemJos.Die
wasluitenantinhetvreemdelingen-
legioen.HijhadinVietnamgevoch-
ten toen de Fransen het daar voor
hetzeggenhadden,enwasmetzijn
valschermtussendebamboespiesen
terechtgekomen. Aan dat avontuur
hadhijeenstijfbeenovergehouden.
’s Morgens om zeven uur stond hij
op en vertrok hij naar de tuin van
de kolonie. ’s Avonds om zeven uur
kwam hij terug. De rest van de dag
was hij nergens te bespeuren. Ten-
zij ’s middags, dan ging hij met een
potje zijn eten halen in de keuken.
Dat at hij dan op in de groentetuin
van de boerderij. Die bestierde hij
nagenoeg in zijn eentje. Af en toe
verliethijdekolonie.Heeleven.Hij
had geld genoeg, want hij trok een
pensioen van het legioen. Als zijn
geld bijna op was, keerde hij terug.
Kwam hij onderweg dan een jonge
moeder met een kind tegen, gaf hij
haar1000frank.Ikmoetervanaf,zei
Josdan.Wantikwilterugnaardeko-
lonie.” MARCHELSEN
Landlopers.Vagebonden,verschop-
pelingen en weldadigheidskoloniesis een
uitgave van Kempens Landschap vzw en
Uitgeverij Atlas Contact.
Auteur Toon Horsten in een van
de 19de-eeuwse lanen in Wortel-
kolonie. FOTOBERTDEDEKEN
w
D
e
c
o
s
u
e
h
v
u
d
e
e
u
h
t
H
i
t
Russischekozakken,DuitsejodenenSpaansegriep
● ● De landloperskolonies in de Noorderkempen ontstonden onder Napoleon. In de
Hollandse tijd werd Wortel een landbouwkolonie waar zwervers terechtkonden. Ze
werkten er op het veld en in de bossen.
● ● Het archief over landloperij en de instellingen van de Rijksweldadigheidsinstelling
van Hoogstraten, met onderafdelingen in Wortel en Merksplas, is immens. “Tot 1930
alleen al zitten in de archieven 50.000 dossiers over landlopers”, weet Toon Horsten.
● ● Het boek leest als de schaduwgeschiedenis van België. Na WOI belandde een con-
tingent Russische kozakken die hadden meegevochten met de Fransen in Wortel. In
Merksplas zaten ook kozakken: krijgsgevangenen die de Duitsers daar hadden achter-
gelaten.
● ● Eind 1918 brak in de kolonie van Merksplas - en in mindere mate die van Wortel -
de Spaanse griep uit. 1086 graven van ‘colons’ herinneren op de begraafplaats van de
kolonie aan die onzalige periode.
● ● Schrijnend is het verhaal van de duizenden joodse vluchtelingen uit Duitsland die
aan de vooravond van WOII naar België kwamen. Ons land stuurde hen naar Merks-
plas. In twee jaar tijd passeerden er 2000 tot 3000 mensen. Ze bleven er tot in mei
1940. Een deel kon vluchten naar de VS, maar hoeveel joden uit de kolonie in Merks-
plas de oorlog hebben overleefd, weet niemand. VTT
“Wiehetsysteem
kende,kwamzelf
naardekolonie.”
CARLOS WIEME
“Hetgaataltijd
overdeklap
diezenooit
tebovenkwamen”
In deVRT-reportage Vergeten mannen (1993) komt DréVan Wellen aan het woord. De landloper is ondertussen overleden. Het laatste hoofdstuk van het boek is aan hem gewijd.
FOTOVRT