Leopold II verdiende volgens voorzichtige schattingen zowat 1 miljard euro aan het ivoor, goud en rubber uit Congo. De vraag is waar dat fortuin zich vandaag bevindt.

1. Waaris het fortuinvan Leopold II?
Congo brachteen miljardeuro op voor LeopoldII
Thierry Debels
@thierryd
25/6/20
In 1835 wordt prins Leopold geboren, de latere
Leopold II. Hij is niet de oudste zoon van Leopold
I en Louise-Marie. In 1833 werd immers Louis-
Philippe geboren. Maar nog geen jaar later
overleed de jongen. In 1865 wordt Leopold II de
tweede koning der Belgen. Hij is ambitieus.
50 miljoen startkapitaal

2. Eind van de jaren zeventig beschikt Leopold al
over een vermogen van 50 miljoen frank . Het
startkapitaal was de erfenis van zijn vader. Door
oordeelkundige beleggingen, vooral in obligaties, is
het vermogen in die periode van vijftien jaar flink
aangegroeid. Ook Leopold doet hiervoor beroep op
de deskundigheid van de familie Rothschild.
Hans Brockmans: ‘Bijna de helft van zijn erfenis
belegde hij in de Compagnie Universelle du Canal
Maritime de Suez, die vanaf 1869 het Suezkanaal
exploiteerde. Ironisch genoeg waren de Coburgs
dus een financiële pijler van dezelfde onderneming
die het Belgische establishment meer dan een eeuw
later zou steunen bij de Frans-Belgische
verankering van de Generale Maatschappij.’
Net als Leopold I is ook Leopold II, is berucht
omwille van zijn extreme geldzucht en zuinigheid –
behalve dan als hij in de buurt is van zijn minnares
Blanche. Als hij in 1853 trouwt met koningin
Marie-Henriette is het enige wat hij goed aan het
huwelijk vindt, dat zijn dotatiewordt opgetrokken
tot een half miljoen frank (nu: 111 miljoen frank of
2,75 miljoen euro). In het paleis heerst ook bij
Leopold II een Spartaansediscipline. ‘In het paleis
wordt niet gestookt’, noteert Jan van den Berghe
alsof hij er bij was. Uiteraard heeft dit een aardig
neveneffect dat de stookkosten op die manier zo
goed als nul bedragen. Een passiefhuis avant la
lettredus. Of beter: een passiefpaleis.

3. Stanley
Leopold II is drieënveertig wanneer hij in 1878
Stanley voor het eerst ontmoet. ‘De koning getuigt
van onvoorstelbarevraatzucht’, beweert Stanley.
‘Hij is het die Congo inpalmt voor de neus van de
oude mogendheden’, vervolgt auteurRoegiers. ‘Als
homoseksueel die daarvoor niet wil uitkomen ,
vergrijpt Stanleyzich aan de Afrikanen, die hij zijn
“kameraadjes” noemt. Hij beweert weliswaar dat
hij ervan walgt bloed te vergieten, maar met zijn
repeteergeweer “schiet hij negers dood als apen”.’
Maar ruim twee decennia later, in 1886, is Leopold
de wanhoop nabij. De kosten van zijn Congolese
project swingen de pan uit. Tijdens een gesprek
met zijn vertrouwensman Adrien Goffinet op 17
maart 1886 denkt Leopold II zelfs aan het opgeven
van de troon.
Goffinet schrijft over dat gesprek dat Leopold
politicus Auguste Beernaert onderdruk zette door
te dreigen met troonsafstand indien de Belgen niet
zouden mogen intekenen op een lening. Leopold
heeft dat geld van die lening, dat is geen verrassing,
nodig voor zijn Congo. Goffinet kan dit malle idee
van abdicatie uit het koninklijke hoofd van Leopold
II praten. Volgens Goffinet zou dit aftreden enkel
een teken van onmacht (incapacité)van de koning
zijn.
Beernaert

4. Op 2 december 1886 heeft Goffinet opnieuween
vergadering met Leopold.Weer dreigt de koning
met troonsafstand. De lening is er nog steeds niet
en de vorst wil ‘geen miljoenen (van zijn
privévermogen) meer in Congo pompen’.
De koning heeft nog een keer aan Beernaert het
volgende verklaard: ‘Als ik niet geholpen word
(…) trek ik me terug.’ Leopold wil geen koning
meer zijn van het in zijn ogen ‘decadente’België
en zeker geen ‘ruïne’ voorzitten. ‘Ik verlaat de
partij’, verklaart Leopold. ‘Het land is verloren.
Dat ze een andere (koning) zoeken.’De koning
geeft Goffinet mee dat hij zelfs al gedacht heeft aan
zijn toekomstige verblijf in Frankrijk. Het blijft bij
dreigen. Blaffende koningen bijten niet.
Leopold II is bereid alles op het spel te zetten voor
zijn Congo, zelfs liegen en bedriegen. In 1890 al
stelt de vorst zijn testament op. Hij beslist om
Congo aan België te ‘schenken’op voorwaarde dat
hij een lening van 25 miljoen frank (5,55 miljard
frank of 137,5 miljoen euro) krijgt. Op 9 juli wordt
de inhoud van het testament aan de Kamer
bekendgemaakt.
Fraude
De volksvertegenwoordigers stemmen in met het
verzoek van Leopold. Om de bevolking om de tuin

5. te leiden, wordt het testament geantidateerd. Het
draagt de datum van 2 augustus 1889. ‘De koning
wil niet dat er een verband gelegd wordt tussen zijn
wilsbeschikking en de toekenningvan de lening’,
schrijft de nochtansroyalistische auteurJo Gérard.
Het parlement voorziet de mogelijkheid om Congo
na tien jaar te annexeren indien Leopold de lening
niet kan terugbetalen.Dat is niet nodig. Door de
uitvinding van de rubberbandbegint Congo
eindelijk geld op te brengen. De koning heeft
gegokt en gewonnen.
Rothschilds
Om zijn grote Congolese droomwaar te maken, zal
Leopold II een gigantisch bedrag van 16 miljoen
frank (3,5 miljard frank of 88 miljoen euro
vandaag) bij de Rothschildsontlenen.De bankiers
hebben voor de zekerheid wel waarborgen en
hypothekenop alle bezittingen van Leopold II
genomen. Hans Brockmans: ‘Om zijn droom in
Afrika te realiseren, schoot bankier Léon Lambert
(aangetrouwd met de Rothschilds)hem 75.000euro
(bijna 14 miljoen euro vandaag) voor. Zijn familie
moest herhaaldelijk aandringen op de terugbetaling
en de koning overwoog zelfs af te treden doorde
geldzorgen.’
In 1890 menen buitenlandsekranten, waaronder
Grey River Ages, dat Leopold II zich verslikt heeft

6. in Congo. De vorst verliest volgens de krant elk
jaar verschrikkelijk veel geld. Hij heeft zijn
persoonlijk fortuin helemaal opgeofferd.
Leopold heeft zelfs, zonder medeweten van de
regering, de toekomstige inkomsten van de civiele
lijst in pand gegeven. De krant besluit (onterecht)
dat Leopold failliet is en dat de enige mogelijkheid
erin bestaat om Congo op te geven. Volgens de
bron van de redacteurheeft LeopoldII zich daar
ook bij neergelegd: ‘Leopoldheeft beslist om zijn
soevereiniteit van Congo op te geven.’ Wishfull
thinking van de Britten. Hans Brockmans: ‘In 1885
keerde het tij. De Conferentie van Berlijn erkende
hem als soeverein van de Vrijstaat Congo,
waarmee hij de grootste vastgoedbezitter ter wereld
werd. Tegelijk legde hij beslag op 's werelds
grootste ivoor- en rubbervoorraad.Hij gaf licenties
aan ondernemingen, waarin hij meestal voor de
helft participeerde.In 1901 draait zijn koloniale
ondernemingop kruissnelheid met een
jaaropbrengst van (omgerekend) 80 miljoen euro.
Volgens een schatting van de toenmalige koloniale
ambtenaar en diplomaat Jules Marchal bracht het
kroondomein in totaal (omgerekend) een miljard
euro op. Naast de kwijtschelding van de schulden
aan de Belgische staat verkreeg de vorst bij de
overdracht aan België (1908)het engagement dat
zijn bouwwerken zouden worden voltooid
(kostprijs: 200 miljoen euro), plus een bedrag van
omgerekend 225 miljoen euro.’

7. Sinds hij koning geworden is in 1865, staat
Leopold II elke dag om 5 uur op. Een van de vaste
rituelen in de ochtend is de wandeling doorde
tuinen van Laken. Tijdens die wandelingtelt
Leopold II elke keer opnieuwhet fruit dat aan de
bomen hangt. Het gaat nochtansover uitgestrekte
boomgaarden met leibomen waarvan de takken
moeten groeien zoals de koning het bepaalt. ‘Niet
zoals de natuurdat zou willen’, merkt Jan van den
Berghe terzijds op.
Woedebui
Als er ook maar een vrucht ontbreekt, ontsteekt
Leopold II daarna in een woedebuiwaarbij geen
enkel lid van zijn familie veilig is. ‘Als zijn dochter
prinses Louise de schuldige blijkt te zijn, dient de
hele familie haar tegen de vaderlijke toorn in
bescherming te nemen,’ vertelt van den Berghe. Op
dat moment is Leopold reeds honderdenmiljoenen
huidige franken (tientallenmiljoenen euros) waard.
Schaduwkoningen maitresse BlancheDelacroix,
wordt doorLeopold II daarentegen wel goed in de
watten gelegd. Terwijl zijn dochterLouise niet
eens een appel mocht plukken uit de koninklijke
boomgaard, overlaadt Leopold II zijn minnares met
de prachtigste geschenken.
Hij laat een officier naar Rusland reizen met de
opdrachtde mooiste pelzen uit te kiezen. Leopold

8. II laat er de duurstebontmantelooit mee maken, in
zibeline. De zibeline is een zeldzame marter die in
Rusland en China leeft.
In haar memoires schrijft Blanche, op dat moment
barones De Vaughan: ‘Waanzin, buitensporigheid,
pracht. Als ik mijn kasboek van die dagen opensla,
is het alsof ik droom. Ik zie dat ik voor mijn
toiletten(kleren) drie miljoen uitgaf bij Caillot, iets
meer dan een miljoen bij Cheruit en evenveel bij
Vionnet.’Ter vergelijking: een miljoen frank van
toen is er nu 220 miljoen waard. Omgerekend is dat
bijna 5,5 miljoen euro. Een dergelijk bedrag is dus
echt wel buitensporig. Omgerekend gaf Blanche
dus meer dan een miljard frank of 25 miljoen euro
uit. Enkel aan kleren wel te verstaan.
Leopold II houdt niet alleen van zijn minnares
Blache, hij is ook verlekkerd op jonge meisjes.
Daarvoor heeft hij 800 pond per maand veil. Er
worden volgens de Britse kranten zelfs meisjes
afgeleverd op het koninklijke jacht Alberta.
Auteur Wesseling verwijst, net als Anne Morelli,
naar de onthullingen uit 1885 in de Londense
kranten. Iets later publiceertThe Sentinel ook
namen. Die van Leopold II zit er eveneens tussen.
In een opbodtussen beide kranten, ook toen al,
drukt de Pall Mall Gazette dan weer een verklaring
van een ex-politieman af. ‘Een zeker schepsel
(Mrs. Jeffries) drijft niet minder dan acht beruchte
huizen van plezier van waaruit zij geregeld kleine
Engelse meisjes exporteert naar het buitenland,

9. voor schuinsmarcheerders, onderwie niet minder
dan de koning der Belgen’, schrijft Jan Van den
Berghe. De meisjes zijn nauwelijks 10 jaar oud.
Sommigen zijn nog jonger.
Generale Maatschappij
Leopold II houdt ook de ontwikkeling van de
Generale Maatschappijin de gaten. Dat gebeurt via
de Goffinets. Jos De Belder, toenmalig assistent
aan de UGent: ‘De tweeling Auguste Constant(°
Brussel, 28.8.1857)en ConstantAuguste Goffinet
waren beiden hofdignitarissen, diplomaten en
officieren van de burgerwacht. Zeer waarschijnlijk
vertegenwoordigde Constanthet hof in de Société
Générale van 1901 tot 1933 als commissaris.
Nochtanshad deze familie zelf een belangrijk
aandelenpakket in deze onderneming. Dat was in
hun bezit gekomen doorhet huwelijk van hun tante
met Joseph Quairier, directeur van de Société
Générale van 1875 tot 1903. Voor de buitengewone
algemene vergadering van 1922 deponeerdedeze
familie het belangrijkste aandelenpakket ooit door
een familie in depot gegeven.’ (eigen cursivering)
De Generale Maatschappijis tijdens het
koningschap van Leopold II betrokken bij
nagenoeg alle industriëleprojecten in binnen-en
buitenland.De Generale volgt de vorst zelfs ‘op de
voet’. Dat geeft de holdingin een eigen publicatie
aan. Als een filiaal in China geopend wordt, tekent

10. Leopold II zelf in voor een bedrag van 120.000
frank (nu: 26 miljoen frank of 645.000 euro). Het
totalestartkapitaal bedraagt 1 miljoen frank (nu:
220 miljoen frank of 5,5 miljoen euro). China is
volgens auteurJo Cottenier‘zelfs de eerste keuze
van Leopold II in zijn zoektocht naar eigen
kolonialegebieden.’
Wie de Generale Maatschappijzegt, zegt evenwel
automatisch Congo. Via dochterbedrijven Union
Minière (koper) en Forminière (diamant) was de
Generale er lange tijd actief. Toch was ook de
Generale niet onmiddellijk gewonnen voor het
Kongolese avontuurvan Leopold II. ‘Pas in 1906
stort de Brusselse holdingzich definitief in de
ontginning van Kongolese rijkdomen’, noteert
Cottenier. Kortom, slechts op een moment dat het
duidelijk is dat het avontuurzeer rendabel
geworden was.
De inkomsten van de Civiele Lijst worden doorde
koning gebruikt voor persoonlijkeprojecten.
Meestal gaat het om bouwwerken. Later worden
deze ondergebrachtin de Koninklijke Schenking.
Auteur Tim Trachet: ‘De huidige koninklijke
familie profiteert nog wel van deze Koninklijke
Schenking. Die bestaat uit eigendommen die
Leopold II aan de staat heeft geschonken met de
bedoelingdat een deel daarvan ter beschikking van
het koningshuis wordt gesteld. Het gaat ondermeer

11. om het Belvédère, Stuyvenberg en het kasteel van
Ciergnon. Maar Leopold bezat die eigendommen al
voordat hij winsten uit Congo begon te halen. Een
groot deel ervan had hij verworven met het geld
van zijn civiele lijst, geld van de staat dus. Daarom
vond hij ook dat ze aan de staat toekwamen.’ Niet
iedereen is van mening dat de eigendommen van de
Koninklijke Schenking aan de staat toekomen.
Auteur Lucas Catherine bijvoorbeeld oordeeltdat
de gebouwen de facto van de koninklijke familie
zijn.
Op 24 augustus 1890 is Leopold samen met
Maximiliaan van Pruisen aanwezig op de
paardenrennenin Oostende. ’s Ochtends heeft hij al
met hem gedejeuneerd. Opvallend is ook de
aanwezigheid van de sportieve nitratenkoning
kolonel John Thomas North. North was een mede-
ondernemervan de koning in Kongo. Hij zou in
1894 23 ha duinen in Mariakerke aankopen van de
Belgische staat om er een bouwproject te
ontwikkelen naar de plannenvan Lainé. Enkele
jaren eerder had de Koning die grond al zelf
proberen te verwerven om er een bouwproject te
realiseren, maar daar had de premier, August
Beernaert zich toen tegen verzet.
North overlijdt al in 1896, maar zijn project werd
door de erfgenamen overgedragen aan de voorzitter
van de Anglo-Belgian Indian Rubberand
ExplorationCompany, een vennootschap dat als

12. concessiemaatschappij van koning Leopold II
rubberen ivoor naar Antwerpen zou exporteren.
Azurenkust
Het grootste deel van zijn fortuin gaf Leopold uit
aan grond en stenen - een echteBelg, dan toch.
Brussel of Oostendedragen daar volgens Marc
Reynebeau in De Standaard de sporen van. Maar
ook de Zuid-Franse vastgoedmakelaars worden er,
zo blijkt, vandaag nog altijd beter van. Met dit
verschil dat Leopold België wilde verfraaien en dus
eigenlijk het algemeen belang op het oog had. In
Zuid-Frankrijk had hij veeleer privé-genoegens op
het oog.
Leopold hield Blancheeerst dicht bij de hand, in
Brussel en Oostende. Maar toen ze zwanger bleek
te zijn, nam hij haar mee naar Cap Ferrat, waar hij
tegen dan zo'n 40 hectare bij elkaar had gekocht,
bijna het gehele schiereiland. Met de bijhorende
tuin bestrijkt de Villa Leopoldadaar nu ongeveer
een vijfde van. Blanche beviel van haar twee
kinderen in de Villa des Cèdres, later ging ze op
een landgoed ten zuiden van Parijs wonen, iets
dichter bij België.
Rond 1895 had koning Leopold de Azuurkust
ontdekt. Hij ging er steeds vaker overwinteren - de
staatszaken waren toen nog niet zo ingewikkeld dat
hij veel tijd in Brussel hoordedoor te brengen. Hij
kreeg een zwak voor Cap Ferrat, even ten oosten

13. van Nice, nu zo mondain als de pest, maar toen nog
nauwelijks toeristisch geëxploiteerd.
Aanvankelijk bracht Leopold er de tijd vooral door
aan boord van zijn jacht. De Alberta was wel een
gerieflijke schuit, maar toch een beetje aan de
krappe kant. Dus kocht hij in Cap Ferrat een stuk
grond, de Passable-tuin, om er een aanlegsteiger op
te bouwen voor de Alberta. In een moeite schafte
hij zich ook de villa Pollonais er vlakbij aan. Hij
plantteer cederbomen rond, zodat hij zijn nieuwe
aanwinst de Villa des Cèdres noemde.
De koning maakte graag tochtjes in de omgeving,
eerst met zijn driewieler, vervolgens per
automobiel. Daarbij ontdektehij steeds meer lapjes
grond die hem zozeer bevielen, dat hij ze eveneens
aankocht. Doorgaans moesten ze ook niet meer
kosten dan een appel en een ei.
Ook de langwerpige villa in Italiaanse stijl met de
stucco-gevel vlakbij, in het belendendeBeaulieu-
sur-Mer, hoordedaarbij. Dat is de villa die vandaag
bekend staat als La Leopolda. Hij ligt aan wat
vandaag nog altijd de Avenue Léopold II heet - de
stad eert zijn weldoeners.
Leopold bleef maar kopen, ook in Antibes, aan de
andere kant van Nice. En het bouwen kon hij
evenmin laten, want in de Passable-tuin liet hij drie
villa's optrekken, bestemd als rustoord voor
kolonialeambtenaren die met een zwakke
gezondheid uit Congo terugkeerden. Tijdens de

14. Eerste Wereldoorlogzou zijn opvolger, koning
Albert, er gewonde frontsoldaten in onderbrengen.
Tervuren
Naast Oostende en Parijs, is Leopold ook vaak in
Tervuren te vinden. Els Ronsmans is lid van de
Heemkundige Kring van Tervuren. Ze vertelt in De
Standaard het volgende over Leopold II. ‘De
verhalen over de amoureuze avonturen van
Leopold II zijn niet te tellen. Hij had een villa aan
het begin van de Duisburgsesteenweg. Die leende
hij aan mevrouw Dardenneen haar zoon die
kunstschilderwas . Die zoon trouwdemet een
beeldschonedame. En dan zie je het al komen.
Leopold II werd verliefd op de jonge dame. Hij
stuurdede schilder voor drie jaar naar Congo om er
allerlei landschappente schilderen en om zo vrij
spel te hebben met de dame.’ De werken van
Dardennesieren nu het Museum voor Midden-
Afrika.
Leopold II heeeft in Tervuren verschillende
stukken grond gekocht om er villa's voor zijn
geliefden op te bouwen. De villa's waren echte
liefdesnestjes. Maar over de aankoop is helemaal
niets te vinden. De koning werkte steevast met
stromannen. Men wilde blijkbaar geen sporen
nalaten. Later werden de meeste eigendommen
door de Koninklijke Schenking opgeslorpt.

15. Ronsmans: ‘In de Museumlaan staat een landhuis
dat door een rentenierstervan 28 jaar en haar
personeel werd bewoond.Zij kreeg regelmatig
Leopold III over de vloer. In de Lokaertlaan gaan
we even voorbij een villa waar tot voor een paar
jaar een bejaarde dame woondedie de minnares
van prins Karel was. De dame is er overleden toen
ze stikte in een brand . Prins Karel had in 1982 het
huis voor haar gekocht en hij schonk haar meteen
honderdmiljoen Belgische frank bovenop.’Het
gaat om Laura Meursing.
Ook filmmaker Julien Vrebos kent de reputatievan
de oudekoning. ‘Langs de ene kant (van de
Triomfboog) heb je een zicht op Brussel en langs
de andere kant kun je de Tervuren zien en de
Tervurenlaan, die Leopold II speciaal heeft
aangelegd om al zijn maîtresses in onder te
brengen.’
Leopold II laat ook een maitresse onderbrengen in
het kasteel Le Risdoux. Het kasteel is in Frankrijk
gelegen aan de oever van de Maas op vijftien
kilometer van de Belgische grens. Het privédomein
sterkt zich uit temidden van 1000 hectare bos. De
enige toegangsweg vandaag is een verhard jaagpad
van 3 km, enkel toegankelijk voor de bezoekers
van het kasteel.
Het domein is al zeer oud en uit teksten kunnen we
terugvinden dat er in 1789 elf personen waren
ingeschreven. Ze leefden waarschijnlijk in een
onafhankelijke gemeenschap. Op verschillende

16. plaatsen werd een ingenieus systeem van
watermolens geïnstalleerd, de kanalen, vijvers zijn
nog steeds bestaand. Op het einde van de 18de
eeuw, werd een belangrijke leerlooierij en
zaagmolen gebouwd.
Het domein had dus een localeeconomische
activiteit en de kleine gemeenschap werd groter.
Eind negentiende eeuw laat Leopold II grondige
renovatiewerken uitvoeren met de bedoelingom er
een van zijn minnaressen onderte brengen.
Op 9 april 1900 schrijft Leopold II een brief naar
de regering: ‘Naar aanleiding van de 65ste
verjaardag van mijn geboorte, houd ik eraan om
aan de Staat die eigendommen over te maken die
bijdragen tot de luister en schoonheid van de
gemeenten waar ze gelegen zijn. (…) Ik ben ervan
overtuigd dat het past dat die goederen eigendom
zijn van het land.’Het vruchtgebruik van de
eigendommen houdt de koning voor zich.
Door een wet van 1901 wordt de schenking
aanvaard maar slechts in 1903 bekendgemaakt.
Volgens Robert Senellewaren de gebouwen na
verloop van tijd evenwel verspreid over
verschillende departementen. ‘De inkomsten
werden samen met de algemene ontvangsten van de
schatkist geboekt, terwijl de uitgaven ingeschreven
stonden op de budgetten van de onderscheiden
ministers afzonderlijk.’ Een onhoudbaresituatie
dus.

17. Pas in 1929 werd een wet gestemd om het beheer
van de gebouwen en gronden toe te vertrouwen aan
een instelling die de Koninklijke Schenking zou
heten. Het Koninklijk Besluit van 9 april 1930
waarmee die Koninklijke Schenking werd
opgericht, werd ondertekenddoorAlbert I, de neef
van Leopold II. Tot deze Koninklijke Schenking
behoren ondermeerde kastelen van Belvédère en
Stuyvenberg. Het kasteel van Laken is daarentegen
eigendom van de staat.
De gronden en onroerendegoederen werden op 1
januari 2002 geschat op 18 miljard frank of 450
miljoen euro. Vandaag is de waarde nog enkele
tientallenmiljoenen euro hoger doorde inflatie en,
vooral, door de waardestijging van onroerendgoed.
Volgens sommigen zouden deze eigendommen van
de Koninklijke Schenking terugkeren naar het
koninklijke familie of de nog overlevende
afstammelingen – en dus wettige erfgenamen van
Leopold II – indien de monarchie ophoudtte
bestaan in ons land. Dat is overigens de reden
waarom het tijdschrift Euro Business deze
gebouwen bij het vermogen van de koninklijke
familie rekent. Volgens het tijdschrift is de
Koninklijke Schenking ‘een onvervreemdbaar deel
van het familiepatrimonium van het hof.’ Als de
staatseigendommen ooit geprivatiseerd worden,
zullen de Coburgs het gros van deze gebouwen van
de Koninkijke Schenking krijgen, is dan ook de
duidelijke stelling van het tijdschrift.

18. Erfenis
De geldzucht van Leopold II zal een voorlopig
hoogtepuntkennen bij het overlijden van Marie-
Henriette in 1902. De dochters, prinsessen Louise
en Stephanie, twisten met Leopold II over het
aandeel dat ze krijgen. Veel te klein volgens hen.
Ze argumenteren dat ze recht hebben op de helft
van de goederen die Leopold II tijdens zijn
huwelijk heeft verworven. De strijd wordt zelfs
voor de rechtbankgevoerd. De zussen verliezen.
Leopold II haalt zijn slag thuis – voor de zoveelste
keer.
Ironisch wordt het als prinses Stephaniein 1945 in
Hongarije sterft. Ze laat al haar bezittingen na aan
het klooster Panonhalmawaar ze op dat ogenblik
verblijft. Volgens Herman Liebaers,
grootmaarschalk van koning Boudewijn, bevinden
zich in het kloosterbrieven die aantonen dat
Leopold II wel ‘bekommerd was om het welzijn
van zijn dochter’.
Leopold wil niet dat zijn geld naar zijn dochters
gaat. Wat kan hij er dan mee doen?
Een optie is om hele landen op te kopen. In 1906,
drie jaar voor zijn overlijden, stuurt Leopold II zijn
secretaris Edmond Carton de Wiart meerdere keren
naar Luxemburg om er in het grootste geheim te

19. onderhandelenmet groothertog Guillaume IV.
Leopold wil zijn laatste grote slag slaan. Hij weet
dat zijn leven bijna gedaan is.
De gezondheid van de groothertog is dan niet al te
best. Bovendien heeft Guillaume geen zoon. De
opvolging komt dus in het gedrang. De gewiekste
Leopold II ruikt zijn kans. Volgens onderzoeker
Jean-Michel Bruffaerts was Guillaume zelfs van
plan om Luxemburg te verkopen aan Leopold.
Congo had enkele jaren veel geld opgeleverd. De
vorst beschikte dus over de nodige middelen.
Hoeveel wil Leopold betalen?De Belgische koning
geeft zijn vertrouwensman Carton een mandaat
mee om te onderhandelen. Carton mag maximaal
20 miljoen frank bieden. Omgerekend naar
vandaag is dat ruim 5 miljard frank of 125 miljoen
euro. Het plan zal mislukken.
Een andere mislukking is Congo. Want vanaf het
begin van de twintigste eeuw verschijnen steeds
meer buitenlandseartikels over misbruiken in
Congo. Leopold II komt ondersteeds grotere druk
te staan. In eerste instantie kan hij de aanvallen
vanuit de Britse pers afslaan. Vanaf 1907
onderhandelthij met de Belgische regering over
een mogelijke overdracht van Congo.
De oudevorst probeert het ondersteuit de kan te
halen. In maart 1908 dient regeringsleider Franz
Schollaerteen wetsontwerp in. Het onderwerp van
het ontwerp is de overdracht van Congo aan België.

20. In ruil voor het gebied in Afrika neemt de
Belgische regering de nog uitstaandeschuld van
Leopold II aan de overheid over. Het saldo op dat
ogenblik bedraagt 110 miljoen frank (nu: 24,2
miljard frank of 600 miljoen euro). Een frank van
toen is er nu 220 waard.
De overheid engageert zich ook om de
bouwprojecten van de vorst te beëindigen.
Kostprijs hiervan: 45,5 miljoen frank (nu: 10
miljard frank of bijna 250 miljoen euro). Klap op
de vuurpijl is een beloningvoor de vorst van 50
miljoen frank (11 miljard frank of 272 miljoen
euro) ‘ten teken van erkentelijkheid voor de grote
offers die hij zich getroost heeft voor Congo’. Het
onderhandeldecontract heeft dus een globale
waarde van ruim 1,1 miljard euro of 45 miljard
huidige frank. Van een geschenk aan de natie is
geen sprake. Het is wellicht is van de grootste
mythes die vandaag nog steeds ciculeert over de
overdracht van Congo. Zelfs in geschiedenisboeken
wordt gesproken over een ‘geschenk’ van de
koning aan zijn landgenoten.
Volgens auteurMark van den Wijngaert slaagde de
koning erin zijn privébezit aan een zeer hoge prijs
aan de Belgische belastingbetalerste verkopen.
‘Zaken zijn zaken (voor de vorst)’, noteert de
auteurterecht.
Toch was dat eigenlijk plan B. AuteurTim Trachet:
‘Leopold II wilde Congo eigenlijk aan zijn
kleindochterschenken. Die kleindochterwas

21. aartshertogin Elisabeth Maria van Oostenrijk
(1883-1963). Zij was het enige kind van Leopolds
tweede dochterStéphanieen de Oostenrijkse
kroonprinsRudolf. Eind 19deeeuw probeerde
Leopold II haar te koppelenaan zijn neef en
vermoedelijke opvolger Albert (de latere koning
Albert I). Op die wijze konden er toch
nakomelingen van hem op de Belgische troon
geraken (Leopoldsenige zoon was vroeg
gestorven). Als Elisabeth Maria met Albert zou
trouwen, zou ze Congo kunnen krijgen. Leopold II
was toen soeverein van de Onafhankelijke
Kongostaat, waarover hij vrij kon beschikken. Dit
voornemen raakte pas veel later bekend. Albert
trouwdeuiteindelijk met Elisabeth van Beieren en
de hele zaak ging niet door.’
Auteur Vincent Mercier: ‘Op 15 november 1908
werd Congo-Vrijstaat van koning LeopoldII
officieel een Belgische kolonie. Twee dagen voor
het overnameverdrag had Leopold II, in het bijzijn
van baron Goffinet, zijn vertrouweling en
bestuurdervan het kroondomein, zijn handtekening
geplaatst onder een leningcontractmet De Browne,
de Banquede Reports, de Fonds Publics et de
Dépôts (BRFPD) en de firma Bunge & Co. Als
onderpand bracht de koning de opbrengsten van de
goudmijnen van Kilo in. De geleende som werd
overgemaakt aan Leopold II’s privéconsortium, dat
bestond uit de Société Immobilière de Séjour et
d’ExploitationHorticolede la Côte d’Azur en de

22. Compagnie Foncière Industrielleet Commerciale
pour la Conservation et l’Embellissement des
Sites.’
Einde
In de lentevan 1909 voelt LeopoldII het einde
naderen. Hij heeft enkele maanden daarvoor, in zijn
ogen, een grote nederlaag geleden. De Belgische
staat heeft Congo geannexeerd. Leopoldis zijn
belangrijkste bron van inkomsten kwijt. ‘Voor
Leopold was deze gedwongen opgave van Congo
een drama’, weet historica Geneviève Tellier. Hij
heeft alles in het werk gesteld om de overdracht zo
lang mogelijk tegen te houden.
Op 15 april 1909 schrijft Leopold een brief aan zijn
vertrouweling Auguste Goffinet. De vorst wil al
zijn kunstvoorwerpen verkopen: juwelen,
meubelen, schilderijen, porselein, tapijten. ‘De
kunstvoorwerpen zullen binnenkortvrije toegang
hebben tot Amerika. Dat is zeer voordelig voor
ons. Ik vraag u om de verkoop te organiseren en
een koper te vinden die alles en bloc opkoopt.’
Enkele dagen later, op 18 april, benadruktLeopold
nog eens dat het belangrijk is een ‘grote koper te
vinden voor het geheel van mijn kunstvoorwerpen’.
Volgens Tellier is het niet duidelijk waarom
Leopold al zijn kunstvoorwerpen wil verkopen. Ze
hecht weinig waarde aan de hypothesedat Leopold
zijn dochterswil onterven. Ook de verklaring dat

23. Leopold liquiditeiten nodig heeft, acht ze weinig
waarschijnlijk. ‘Het is moeilijk om de werkelijke
motieven te achterhalen’,schrijft ze in Léopold II
et le marché de l’art américain. Volgens Tellier
werd Leopold mogelijks gechanteerd. Door wie en
waarom? Dat is voorlopig een mysterie.
Tussen de schilderijen van de koning zit een werk
van Antoon van Dyck, Portret van Duquesnoy. Het
werk bevond zich in het paleis van Laken toen daar
begin januari 1890 brand uitbrak. Het schilderij
liep rookschadeop en werd nadien hersteld.
Leopold II verkoopt het schilderij via
kunsthandelaarKleinberger op de Amerikaanse
markt. Daar is men verheugd over de lichte schade
want daardoorziet het schilderij er ‘oud’uit. De
snobs.
In België is er kritiek op de verkoop van de
kunstwerken. In het parlement ondervragen
socialisten Vandervelde en Destrée in de lentevan
1909 de regering. Het antwoord is dat alles in het
werk gedaan zal worden om zoveel mogelijk
kunstwerken in België te houden.
Leopold II krijgt via Goffinet de vraag of hij het
werk van Antoon van Dyck niet wil verkopen aan
het Belgische museum voor schilderkunst. Dat is
moeilijk. De vorst heeft het begin mei al verkocht
aan Kleinberger. Maar Leopold heeft nog een kopie
van het werk. Op 25 mei verkoopt Leopold een
vals schilderij aan het Belgisch Museum voor
Schilderkunst en Beeldhouwwerk . Hij vertelt er

24. niet bij dat het om een kopie gaat. Daar is men in
de overtuiging een echte Van Dyck op de kop
getikt te hebben.
Volgens kunsthistoricaTellier wilde Leopold II op
die manier wraak nemen op het Belgische volk. In
de media werd de oudevorst op het eind van zijn
leven gelyncht. Hij verwachtte een klein beetje
dankbaarheid voor de overdracht van Congo aan
het Belgische volk. In plaats daarvan kreeg hij spot
en haat.
Leopold II beslist om zijn laatste slag te slaan.
‘Voilà, moet hij gedacht hebben, dat is voor de
publieke opinie die niet begrepen heeft wie ik ben
en wat ik gerealiseerd heb’, schrijft Tellier. ‘Voilà,
dat is voor dit ondankbarevolk.’ Op 17 december
1909 blaast Leopold II zijn laatsteadem uit.
Zijn dochterszijn er als de kippen bij om hun
erfdeel op te eisen. Dat valt tegen. ‘Nog vooraleer
Leopold II getrouwd is, besluit hij dat zijn
dochters, als hij er ooit zou hebben,weinig of niets
van hem zullen erven’, schrijft royaltykenner
Reinout Goddyn. Leopold had zich mateloos
geërgerd aan de in zijn ogen hoge bruidsschat die
zijn vader Leopold I had betaald bij het huwelijk
van zijn zus Charlottemet Maximiliaan van
Habsburg.
Leopold II weet dat de wettelijke bepalingen hem
weinig speelruimte laten om zijn dochtersvolledig
te onterven. Zijn dochterszijn reservataire

25. erfgenamen. Dat wil zeggen dat ze volgens de wet
recht hebben op een deel van de erfenis. Daarom
laat hij een ‘uitzonderingswet’ opstellenom
eigenhandig te bepalen wat er met zijn vermogen
moet gebeuren als hij overlijdt. Deze wet komt er
niet.
Echt onterven kan de vorst zijn dochtersdus niet.
Maar in zijn testament staat dat hij 15 miljoen (nu:
3 miljard frank of 75 miljoen euro) van zijn vader
geërfd heeft. In zijn wilsbeschikking stelt Leopold
II dat hij die 15 miljoen ‘ondanks alle hindernissen’
minitieus heeft bewaard. ‘Na mijn dood worden
deze 15 miljoen de wettige eigendom van mijn
erfgenamen’ ordonneerthij.
Tim Trachet: ‘Toen Leopold II in 1909 overleed,
waren zijn drie dochterszijn enige erfgenamen.
Leopold heeft wel geprobeerd het fortuin dat hij uit
Congo haaldeaan zijn dochters te onttrekken. Hij
bracht het in het geheim onder in een obscure
stichting (Niederfüllbach,td)in Duitsland. Maar
meteen na zijn dood kwam het bestaan van de
stichting aan het licht. De Belgische regering eiste
het vele geld terug dat ze aan Leopold had geleend
voor de ontwikkeling van Congo. Uiteindelijk ging
het grootste deel van dat fortuin, waaronder
Leopoldschique villa’s aan de Côte d’Azur, naar
de Belgische Staat, de rest werd onder Leopolds
dochtersverdeeld.’

26. Na het overlijden van Leopold II in 1909 doet het
verhaal de rondedat hij Blancheeen koffer met
geld schonk op zijn sterfbed. De werkelijkheid is
nog veel spectaculairder. Leopold II had – in zijn
vooruitziendheid – een ingenieus plan voorbereid.
Hij liet in samenspraak met de bevriende directeur
van een bank maar liefst zes koffers met juwelen,
waardepapieren en baar geld vullen. Deze koffers
bevinden zich in de kofferzaal van de bank.
De bankdirecteur, ene baron R., moet Blanchena
het overlijden van Leopold II, deze koffers
bezorgen. Dat zal wonderwel lukken. Hét probleem
wordt evenwel deze koffers België uit te
smokkelen.
Blanchebeseft na de dood van Leopold II immers
terecht dat ze niet in België kan blijven. Drie dagen
later zal ze ons land met de trein verlaten. Het
wordt haar ‘officiële’ afscheid van België. Maar
twee dagen later keert ze in het diepste geheim
terug naar Brussel en gaat ze de zes ‘Congolese’
koffers ophalen.
Even lijkt het er op dat er toch nog een kink in de
kabel komt. Blanchewordt aan de grens met
Frankrijk door een attentedouaniertegengehouden.
Hij doorzoektde koffers en neemt een obligatie ter
hand. De man vraagt wat dit is. Blanchebeweert
dat het om muziekpapier gaat. Ze mag doorrijden.
We lezen het verhaal bij Reinout Goddyn. Een
andere bron geeft dan weer aan dat Blanchede man

27. zou omgekocht hebben met een deel van de buit.
Iets geloofwaardiger is dat.
Feit is wel dat Blancheer in slaagt om met de
kisten Parijs te bereiken. Alleen zal ze het volledige
fortuin nadien in korte tijd verkwanselen met haar
toekomstige man, een gepatenteerdegokker. Dat
had Leopold II niet kunnen voorzien.
Als de boekhoudingvan Leopold II na zijn
overlijden in 1909 met de grootste moeite ontward
kan worden, blijkt dat hij over een vermogen
beschikt van 39,1 miljoen frank (nu: 8,7 miljard
frank of 215 miljoen euro). Dit is na de annexatie
van Congo door de Belgische staat en na de
schenking van het grootste deel van zijn onroerend
patrimoniumaan België. En uiteraard na zijn
verspilling aan tallozeminnaressen.
Karel van de Woestijne, auteur en journalist, schat
het vermogen hoger. ‘LeopoldII laat aan zijne
dochtersniets over dan het erfdeel, de arme vijftien
miljoen, van zijne ouders: de prinsessen, en meer
bepaald Louise, laten zegels leggen op de Fransche
kasteelen doorhaar vader en mevrouw Vaughan
bewoond,schatten het vaderlijk fortuin op 114
miljoen, alle giften afgerekend, en eisen dat die
miljoenen terug worden gevonden.’
Prinsessen Louise en Clementine, dochtersvan
Leopold II, proberen na zijn overlijden via een een
hele resem rechtszaken een deel van het
gigantische vermogen van hun vader te recuperen.

28. De koning had een groot deel van zijn fortuin
stiekem ondergebrachtin de stichting
Niederfüllbach. De advocaten van de princessen
oordelendat de stichting integraal onderdeel is van
het vermogen van Leopold II en dus aan de
erfgenames toekomt.
De rechtbankmeent evenwel dat de stichting voor
‘95 % Congolees’ is. Gevolg: de prinsessen hebben
er geen recht op. Journalist Louis De Lentdecker
denkt dat de rechtbankdwaalde. ‘Er waren geen
verduisteringen, er was geen geknoei’, stelt hij. De
rechtbankis volgens hem onrechtvaardiggeweest
tegenover de prinsesssen. Albert I zal later
verklaren dat ‘de monarchie bestolen werd toen de
politici hun uiterste best deden de erfenis (van zijn
oom Leopold II) te verspreiden’.