Vorstelijk vermogen

vorstelijk vermogen
VORSTELIJK VERMOGEN-proef2b.indd 1 23/07/14 12:17

vorstelijk
vermogen
Pelckmans | Kalmthout
HET FABULEUZE FORTUIN
VAN DE BELGISCHE ROYALS
THIERRY DEBELS

Voor meer info: www.pelckmans.be
© 2014, Thierry Debels en Pelckmans Uitgeverij nv
Brasschaatsteenweg 308, 2920 Kalmthout
Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden
verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbe-
stand of openbaar gemaakt, op welke wijze ook, zonder de
uitdrukkelijke voorafgaande en schriftelijke toestemming van de
uitgever, behalve in geval van wettelijke uitzondering.
Informatie over kopieerrechten en de wetgeving met betrekking
tot de reproductie vindt u op www.reprobel.be
All rights reserved. No part of this book may be reproduced,
stored or made public by any means whatsoever, whether
electronic or mechanical, without prior permission in writing
from the publisher.
Cover en opmaak www.intertext.be
Coverfoto © Gazet Van Antwerpen / Frederik Beyens
isbn 978 90 289 7900 0
d/2014/0055/254
nur 698

inhoud
inleiding 7
leopold i 9
leopold ii 21
albert i 53
leopold iii 63
prins karel 77
boudewijn 99
albert ii 151
filip 171
besluit 235
nawoord 237
literatuur 239
bijlage: omrekeningstabel 245

Zoals steeds voor Elouan, Brieuc, Loïc en Cathy.
Deze keer ook voor mijn grootouders, C. en R.
‘Een koning die niet voor zijn eigen fortuin zorgt, zal ook de
ambitie missen om voor de welvaart van zijn land te zorgen.’
leopold i
‘Wanneer datgene wat men België noemt verdwenen
zal zijn, zal het een opluchting zijn.’
filips, graaf van vlaanderen

7
inleiding
In het najaar van 2013 verbaast koning Albert vriend en vijand door
openlijk te bedelen om extra geld. De koning en zijn echtgenote zijn
dan teruggevallen op een pensioen van zowat 900 000 euro per jaar. Per
dag is dat zowat 2500 euro, een bedrag waarvoor de meeste mensen een
hele maand moeten werken. Bovendien heeft de vorst nog een spaarpot
van minstens 12,4 miljoen euro. Elke modale gepensioneerde in ons land
zou meer dan tevreden zijn met dergelijke financiële bronnen. Maar de
Coburgs zijn anders. Ze zijn geobsedeerd door geld. In dit boek volg ik
het geldspoor van de Belgische monarchie sinds de komst van Leopold.
Toen Leopold i in 1831 koning werd van ons land, was hij een arme
prins. Zijn zoon Leopold ii verwierf een fabelachtig fortuin met Congo
en diens broer Filips was zelfs een van de rijkste mannen van België.
Daarna kwamen Albert i en Leopold iii. Over deze laatste koning werd
verteld dat hij ná zijn koningschap een echte zakenman werd. Zo had hij
banden met een telg uit de machtige en schatrijke Empain-dynastie.
Over Boudewijn wordt verteld dat hij niets gaf om geld, maar hij
spande wel een rechtszaak in tegen zijn eigen stiefmoeder Lilian Baels
over de erfenis van Leopold iii. En Albert ii kocht tijdens zijn koning-
schap diverse appartementen, villa’s en luxejachten.
Hoe groot is het vermogen van de huidige Coburgs echt? Hoe groot
was het aandeel van de monarchie in de Société Générale de Belgique tij-
dens het overnamegevecht eind de jaren tachtig? Hoeveel huizen heeft
Paola? En hoeveel vennootschappen heeft koningin Mathilde? Het zijn
vragen die telkens om een antwoord smeken.

VORSTELIJK VERMOGEN8
Kan de koning de civiele lijst misbruiken om zich persoonlijk te ver-
rijken? Is daar controle op? En waarom wil prins Laurent miljardair wor-
den? Hoeveel belastingen betalen de leden van de koninklijke familie?
Waarom krijgen Fabiola en Laurent eigenlijk nog dotaties?
In dit boek start ik bij Leopold i en ga chronologisch verder naar de
huidige leden van de koninklijke familie. Een zaak is zeker: geld is de rode
draad bij de Coburgs. Dat is al zo sinds de Duitse prins Leopold koning
der Belgen werd in 1831.
Dit boek zal ook voor het eerst aantonen welke rol de koninklijke fa-
milie van België echt speelde tijdens het overnamegevecht van de Gene-
rale Maatschappij eind de jaren tachtig en welke personen en vennoot-
schappen hiervoor ingeschakeld werden. Dit werk is dan ook het logische
vervolg op het boek Het verloren geld van de Coburgs dat in 2010 verscheen.

9
leopold i
DemonarchieinonslandbegintbijLeopoldJorisChristiaanFrederik.
Hij wordt geboren in Coburg op 16 december 1790. De geboorte
vindt plaats vlakbij het kasteel Ehrenburg in Coburg. Leopold is de derde
zoon van hertog Frans von Saksen-Coburg-Saalfeld en Augusta von
Reuss-Ebersdorf en Lobenstein.
Het geboortehuis van de prins staat net achter het slot Ehrenburg en is
vandaag gerestaureerd. Het onderschrift luidt dat prins Leopold in dit
huis zijn eerste levensjaren doorbracht.
Het huis bevindt zich in de Steingasse in Coburg. Het zal door de
Coburgs tot 1810 bewoond worden. Het huis is groot genoeg om onder-
dak te verschaffen aan een kroostrijk gezin maar niet alle kamers zijn inge-
richt, door geldgebrek.
Leopold is het achtste kind van hertog Franz. Saksen-Coburg-Saalfeld
is een van de honderden vorstendommetjes in het Duitse keizerrijk. Au-
teur Henriette Claessens: ‘De familie behoorde tot de hoge adel, keizer
Leopold ii was een van zijn (Leopold, td) negen peters. Maar de hertog
was niet gefortuneerd en kon zijn begaafde jongste zoon enkel een uitste-
kende opvoeding bieden.’
Tim Trachet, auteur van Alles over de monarchie: ‘Armoede is relatief.
Voor iemand van zijn vorstelijke rang en stand mag de jonge Leopold ze-
ker arm worden genoemd. Het Duitse hertogdommetje Saksen-Coburg-
Saalfeld, waar zijn vader over heerste (geen 1000 km2 groot, nog geen
60 000 inwoners en zonder opvallende bestaansmiddelen), zat bij zijn
geboorte (1790) al een hele tijd zwaar in de schulden en was, een beetje als

Griekenland nu, onderworpen aan een opgelegd besparingsplan1
. Leo-
pold moest in zijn jeugd zuinig omspringen met het zakgeld dat hij van
zijn ouders kreeg, zelfs voor de aankoop van snoep.’
‘Ook toen hij later door Europa reisde om zijn zaken en die van zijn
familie te behartigen, moest hij zuinig leven. In Parijs ging hij vaak te voet
in plaats van een koets te huren. In Londen – toen ook al een heel dure
stad – verbleef hij in een kamer van een slagerij. Als charmante, huwbare
prins was hij wel verplicht behoorlijk wat geld te besteden aan de kapper
en de kleermaker.’
‘Pas door zijn huwelijk in 1816 met de Britse prinses Charlotte had “de
mooiste prins van Europa” zijn schaapjes op het droge. Hij kreeg van de
Britse staat het gebruik van een mooi kasteel en een forse dotatie.’
Een eerste huwelijk met de Britse kroonprinses Charlotte leverde de
jonge Leopold i een jaarlijkse dotatie van 50 000 pond op, die na haar
overlijden werd verminderd tot 20 000 pond. ‘In totaal kostte Leopold
(tot aan zijn dood in 1865) de Britse belastingbetaler bijna 1,5 miljoen
pond, anno 2014 een equivalent van 15 miljoen euro. Niet slecht geboerd
van deze “goudzoeker uit dat godvergeten Coburg”, zoals Charlottes vader
hem noemde,’ schrijft Trends-redacteur Hans Brockmans.
Maar Leopold heeft niet zo’n beste reputatie. Bij de vader van zijn eer-
ste vrouw Charlotte, George van Wales, wekt hij in elk geval weinig sym-
pathie. Auteur Jan van den Berghe schrijft dat zijn schoonvader er hem –
niet geheel ten onrechte – van verdenkt een fortuinjager te zijn.
Bij de dood van zijn vrouw blijft Leopold nog even in Engeland – om
louter financiële redenen. Anders riskeert hij immers de jaarlijkse vergoe-
ding van 50 000 pond kwijt te spelen. Een lid van het hof klaagt over zijn
‘walgelijke hebzucht’.
In 1823 is Leopold al vijf jaar weduwnaar. Charlotte overleed in 1817. Leo-
pold verblijft in Coburg of in Italië en hij houdt nauwgezet een kasboek
bij. In dat kasboek zien we een post geboekt onder de naam van Christian
‘Stocky’ Stockmar, zijn vertrouwensman en persoonlijke arts. De post is
een belegging voor een niet vermeld bedrag – slim – bij een Parijse ban-
kier.
1
Hans Brockmans: ‘In 1772 werd hun hertogdom failliet verklaard, zodat de
Duitse keizer en de Russische tsaar (een naast familielid) financieel moesten
bijspringen om de familie vooruit te helpen.’

LEOPOLD I 11
Volgens auteur Reinout Goddyn is vooral deze post opvallend. ‘Het is
een bewijs dat Leopold soms met een stroman werkt.’ Het is dus zijn scha-
duw Stocky die onder zijn naam geldzaken afwikkelt voor Leopold. God-
dyn noteert dat deze gewoonte ‘bij alle latere Belgische koningen zal
voorkomen.’ Dat klopt zoals we verder zullen zien bij Leopold iii en
Albert ii.
Het is ook opvallend dat Leopold ‘absolute discretie’ wil als het over
geldzaken gaat. In een brief van augustus 1824 wijst hij zijn zus Sophie erg
streng terecht als ze wat loslippig geweest is en met vreemden over fami-
liezaken gesproken heeft. Ook Leopolds oudste zoon, de latere Leo-
pold ii, zal absolute discretie eisen als hij zijn persoonlijk vermogen aan
het opbouwen is.
Dat jaar 1823 is om een andere reden belangrijk. De Generale Maatschap-
pij of Société Générale wordt dan opgericht door Willem i, koning van
het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden. De bedoeling is de industriële
activiteit te stimuleren. Het kapitaal is op dat ogenblik 106 miljoen frank
(nu: 22 miljard frank of 545 miljoen euro)2
. Niet slecht. De beroemde
Rothschild-bank heeft ‘slechts’ een kapitaal van 102 miljoen frank.
Als Leopold in 1831 koning der Belgen wordt, wil hij de aandelen van
de Generale zo snel als mogelijk in handen krijgen. Hij beseft dat de on-
derneming een belangrijke hefboom kan zijn voor de ontwikkeling van
België. De twee doelstellingen, persoonlijke verrijking en welvaartscreatie
voor zijn onderdanen, lopen volgens Leopold samen. Op dat moment is
Willem, prins van Oranje-Nassau, evenwel nog steeds voor 80 procent ei-
genaar van de Generale Maatschappij. Leopold i zal er via zijn vertrou-
wensman De Meeùs wel in slagen de aandelen van Willem over te kopen.
Vanaf 1836 is Leopold i de belangrijkste aandeelhouder van de Generale.
Het lot van de Coburgs zal tot ver in de twintigste eeuw verbonden zijn
aan deze onderneming.
Het lot van de Coburgs is ook verbonden aan dat van de Rothschilds. De
relatie tussen Leopold i en het huis van de Rothschilds is volgens journa-
list Walter De Bock overigens een van de meest onderbelichte facetten
van het ontstaan van België. Volgens De Bock was meer bepaald Nathan
2
Zie omrekeningstabel achteraan in het boek.

Rothschild voor het ontstaan en vooral het verder bestaan van België be-
langrijker ‘dan alle diplomaten en politici van die tijd samen’.
‘De geschiedenisboekjes voor de schoolkinderen vermelden zelden
het Dictaat van Calais,’ schrijft De Bock in zijn artikel Tussen bank en troon.
Volgens De Bock vormt dat Dictaat nochtans ‘de basis voor hun (de Roth-
schilds) controle over de financiën van het land tot na 1870’.
De Rothschilds verlenen aan België een lening van 100 miljoen frank
(omgerekend naar vandaag: 21 miljard frank of ruim 500 miljoen euro). In
het Dictaat staat dat de Rothschilds alle staatsinkomsten als waarborg
voor de lening eisen. De Belgische regering stemt toe. Heeft ze een keuze?
‘Men kon moeilijk een vollediger controle over de financiën van een
jong land indenken,’ vervolgt De Bock. ‘België zou voortaan leven bij de
gratie van de Rothschilds.’
Op 21 december 1831 hebben de Rothschilds de Belgische revolutie
letterlijk op zak gestoken. Is het eigenaardig dat sommigen complottheo-
rieën zien? Namelijk dat de Rothschilds de echte ‘eigenaars’ zijn van Bel-
gië.
De Rothschilds zijn niet alleen in ons land actief. ‘De spectaculaire
verspreiding van Coburgs op diverse tronen van Europa (bijvoorbeeld in
Groot-Brittannië,td)wordtfinancieelonveranderlijkdoordeRothschilds
ondersteund,’ noteert historica Gita Deneckere in haar biografie over de
eerste koning der Belgen.
Leopold i en zijn zoon Leopold ii zullen nadien ook voor hun eigen
financiën nagenoeg exclusief met de Rothschilds werken. Zelfs als een
niet nader genoemde zus van Leopold i een belegging wil doen, raadt de
vorst haar aan om enkel te werken met Rothschild, niet zonder reden ui-
teraard.
Leopold i wordt in 1831, veertien jaar na het overlijden van Charlotte, ko-
ning der Belgen nadat hij zeker was van garanties van de bankiers De
Rothschild. De Belgische economie zal onder Leopold i alsmaar bloeien-
der worden, noteert Van den Berghe. Zelfs de in Brussel wonende Karl
Marx beschouwt ons land als een ‘paradijs van het kapitalisme.’
Auteur Tim Trachet: ‘Toen hij in 1831 de Belgische troon besteeg, was
hij een rijk man en zijn fortuin nam nog toe door de enorme bruidsschat
van zijn tweede vrouw, Louise-Marie. Maar Leopold bleef zijn hele leven
een man die goed op zijn centen lette.’ Ook die les werd goed geleerd door
de opvolgers van de eerste koning der Belgen.

LEOPOLD I 13
Koningin Louise, de tweede echtgenote van koning Leopold i en eer-
ste koningin der Belgen, kreeg een mooie bruidschat, maar ze moest vol-
gens auteur Christophe Vachaudez heel wat juwelen terugbezorgen aan
de Engelse schatkist. Napoleon iii had alles afgenomen van haar ouders
die vervolgens in Engeland konden verblijven. Dat vond ze niet zo erg. Ze
kon nog terugvallen op een mooie bruidschat van 120 000 frank, omgere-
kend ongeveer 420 000 euro. Haar uitzet telde 27 bagagewagens met on-
der andere 286 paar kousen en een halssnoer dat toen geschat werd op 411
736 frank.
In 1836 is Leopold i na enkele discrete financiële operaties grootaan-
deelhouder van de Generale Maatschappij geworden. Welk percentage hij
op dat ogenblik precies bezit, is niet geweten. Wellicht gaat het om de 80
% participatie van Willem i, prins van Oranje-Nassau, die hij via stroman
De Meeùs kon bemachtigen. Hoeveel zou een dergelijke participatie van-
daag waard zijn? De omrekeningstabel van de Nationale Bank van België
gaat slechts terug tot 1838. Een frank van toen is nu maar liefst 5,2 euro
waard.
Het kapitaal van de Generale bedroeg toen 106 miljoen frank. Omge-
rekend naar prijzen van vandaag is dit 550 miljoen euro. De toenmalige
participatie van Leopold i is dus tussen 273 en 446 miljoen euro waard –
respectievelijk bij een participatie van 50 en 80 procent..
Arcadie
Koning Leopold i is 52 jaar in 1842. De moeder van zijn wettige kinderen,
Louise Marie, zal enkele jaren later in 1850 haar laatste adem uitblazen. De
koning is depressief en ontgoocheld. In dat jaar ontmoet hij evenwel Arca-
die Claret. Hij wordt op slag betoverd door het meisje dat nauwelijks zes-
tien jaar is. Deze verhouding zal veel langer duren dan die met Karoline
Bauer, een eerdere liefde van de koning. Meer bepaald tot de dood van
Leopold i in 1865.
De vader van het meisje is woedend als hij op de hoogte wordt gesteld
van deze verhouding. Jules Van Praet, vertrouweling en toeverlaat van de
koning, vertelt de man dat een oplossing gevonden zal worden voor het
‘probleem’.
Deze oplossing bestaat erin dat Friedrich ‘Ferdinand’ Meyer, weduw-

naar en stalmeester van Leopold i, voor de schijn trouwt met Arcardie.
Dat gebeurt effectief op 30 juni 1845 in Elsene. Meyer zal voor zijn ‘dien-
sten’ flink beloond worden. Volgens historica Henriette Claessens wordt
hij stalmeester aan het hertoglijk hof in Coburg en zal hij bovendien in het
testament van Leopold i vermeld worden. Meyer, die achttien jaar jonger
is dan Leopold i, ontvangt ook een jaarlijks pensioen van 6000 goudfrank
(omgerekend: 32 000 euro). Hij sterft nochtans een jaar voor zijn koning,
in 1864, nauwelijks 56 jaar oud en ‘door iedereen vergeten en verlaten’.
Hun eerste zoon Georg wordt geboren op 14 november 1849. Voor de bur-
gerlijke stand heet hij Meyer. Arthur Meyer is de tweede zoon van koning
Leopold i bij Arcadie Meyer. Hij wordt geboren in 1852. Leopold i is dan
al62jaar.Nauwelijkstienjaarlater,in1862dus,wordenbeidezoonsMeyer
in de adelstand opgenomen door een besluit van Ernst ii, hertog von
Saksen-Coburg und Gotha. De jongens mogen zich vanaf nu baron von
Eppinghoven noemen. Het wapenschild wordt door Leopold i persoon-
lijk gemaakt.
Hoe vergaat het de jongste zoon van
Leopold i met Arcadie Claret?
Arthur trouwt met Anna Lydia Harris. Ze krijgen een dochter,
Louise-Marie. Het meisje wordt in 1894 geboren. Meter wordt
prinses Louise van België, dochter van Leopold ii. Ze wonen in
Duitsland. Ook de familie von Eppinghoven krijgt financiële klap-
pen door de Eerste Wereldoorlog. Ze zijn zelfs genoodzaakt in
1924 met hangende pootjes naar België terug te keren.
In 1927 sterft prinses Charlotte, halfzus van Arthur en volle zus
van Leopold ii. Ook Arthur staat vermeld in het testament. Hier-
mee toont Charlotte zich volgens Henriette Claessens ‘moreel ver-
plicht haar halfbroer te laten delen in haar nalatenschap.’ Arthur zet
een deel van de erfenis op een bank in Jersey, een kanaaleiland dat
nu vooral bekendheid geniet als belastingparadijs.
Een ander deel van de erfenis blijft jaren geblokkeerd omdat de

LEOPOLD I 15
erfgenamen het niet eens kunnen worden. Een familietrekje van de
Coburgs overigens. Zelden valt een erfenisverdeling onmiddellijk
in de juiste plooi. Claessens vermeldt in het bijzonder de onenig-
heid tussen prinsessen Louise, Clementine en Stefanie – de doch-
ters van Leopold ii – onderling en met de andere erfgenamen. Het
is dan ook geen toeval dat Louise in een andere zaak haar eigen
zussen zal dagvaarden (zie verder in dit boek).
Als de Tweede Wereldoorlog uitbreekt, beleeft het gezin von
Eppinghoven pas echt beroerde tijden. Wat nog overblijft van de
niet verdeelde erfenis van Charlotte blijft volgens een brief van no-
taris Taymans geblokkeerd bij een bank op Jersey.
In 1928 krijgt de familie nochtans een lijfrente van Albert i ten
belope van 12 000 frank (omgerekend zowat 7200 euro). In 1932
schrijft Lydia een nieuwe brief aan Albert i met het verzoek om
meer geld. ‘We beschikken nu over nog minder middelen dan
toen,’ schrijft de echtgenote van Arthur. Deze laatste is op dat mo-
ment 80 jaar en zwaar ziek.
In 1942 is de toestand van de von Eppinghovens ronduit drama-
tisch. Arthur is ondertussen twee jaar overleden. Notaris Taymans
stuurt regelmatig rekeningen naar de beheerder van de civiele lijst
waarop de uitgaven staan voor de familie. De civiele lijst is noch-
tans bedoeld voor de koninklijke familie in enge zin. Leopold iii is
dan officieel koning. Een grootmoedig gebaar, maar wel niet in
overeenstemming met de werkelijke bestemming van de civiele
lijst.
Ook regent prins Karel zal de verarmde dochter Louise-Marie
financieel helpen. Haar moeder is ondertussen in 1944 overleden.
Hij lost de hypotheek van het huis van Louise af en koopt het huis
in Etterbeek. Louise mag er wonen tot ze sterft. Ze overlijdt onge-
huwd en kinderloos op 3 april 1966.

Misbruiken de Belgische koningen
de Civiele Lijst om hun persoonlijk
vermogen aan te dikken?
De Civiele Lijst is het bedrag dat elke Belgische vorst jaarlijks ont-
vangt vanaf zijn troonsbestijging. De vergoeding komt uit de fede-
rale begroting en moet de koning in staat stellen zijn functie van
staatshoofd ‘op een waardige manier’ uit te voeren. De Civiele Lijst
dient vandaag bijvoorbeeld om de kosten van het personeel te dek-
ken. Maar sommige personeelsleden worden afgevaardigd, bij-
voorbeeld van het leger. Die kosten worden niet door de koning
gedragen.
Belangrijk is dat de vorst geen verantwoording hoeft af te leg-
gen over de besteding van deze vergoeding. Indien hij dat wenst,
kan de vorst een deel van de jaarlijkse vergoeding sparen en aan
zijn persoonlijk vermogen toevoegen. Dat gebeurt ook.
Auteur Evrard Raskin rekende uit dat Leopold ii jaarlijks de
helft van zijn vergoeding aanwendde voor de aankoop van onroe-
rende goederen, waardepapieren en kunstvoorwerpen. ‘Ze kwa-
men allemaal in het persoonlijk fortuin van de vorst terecht.’ Dit
oneigenlijke gebruik van de Civiele Lijst begon volgens de auteur
al onder stamvader Leopold i.
Koning Boudewijn ontvangt vanaf 1951 een vergoeding van 36
miljoen frank (5 miljoen euro vandaag). Hij leeft erg sober en
slaagt erin om een groot deel van de Civiele Lijst te sparen. Indien
we aannemen dat hij, net zoals Leopold ii, gedurende een decen-
nium de helft spaart, dan heeft Boudewijn begin 1960 een spaar-
potje van 25 miljoen euro.
De enige uitzondering op de regel is Albert i. In 1927 wees een
berekening uit dat Albert 54 miljoen frank (nu 50 miljoen euro)
van zijn privéfortuin had gebruikt ter loutere financiering van de
werking van het koningshuis. De toenmalige regering onder lei-
ding van de katholiek Henri Jaspar stelde de koning dat jaar voor
om de uitkering van de Civiele Lijst aan te passen aan de inflatie.
Albert weigerde. Hij wilde enkel dat de staat het reële tekort op dat

LEOPOLD I 17
moment zou bijpassen. In 1926 was dat tekort iets meer dan 6 mil-
joen frank. De Civiele Lijst werd dus in 1927 van 3,3 miljoen op
zowat 6 miljoen euro’s van vandaag gebracht.
Jean Stengers merkt op dat de extra vergoeding door die aan-
passing twee keer minder bedraagt dan indien Albert met de wer-
kelijke ontwaarding van de frank zou rekening hebben gehouden.
Ondanks de suggestie van Jaspar om rekening te houden met de
(toekomstige) inflatie, bleek Albert bij zijn besluit. Hij stelde het
zelfs voor als een ultimatum. In het interbellum was de financiële
toestand van Albert dan ook allesbehalve schitterend. Een finan-
cieel genie was Albert zeker niet.
De schraapzucht van Leopold i is legendarisch. Dat blijkt onder meer tij-
dens de financiële onderhandelingen bij het uithuwelijken van zijn doch-
ter prinses Charlotte in 1857. Hiermee staat hij lijnrecht tegenover de toe-
komstige echtgenoot van Charlotte: aartshertog Maximiliaan van Habs-
burg. Deze laatste vindt het dan weer de verdomde plicht van koningen
om geld te laten rollen.
Als Maximiliaan koning Leopold i tot een beperkte toegeving kan
dwingen is deze eerst verrukt: ‘Ik ben trots dat ik de oude vrek ertoe heb
kunnen dwingen afstand te doen van een klein gedeelte van wat hem op
deze aarde het liefste is,’ schrijft hij.
Door deze schraapzucht en gierigheid zal het vermogen van Leopold i
spectaculair toenemen. Dat kan je niet door geld, zoals aartshertog Maxi-
miliaan, overvloedig te laten rollen. Zijn Mexico-avontuur zal, onder
meer door geldgebrek, floppen.
De Coburgs werken ook zoveel als mogelijk met stromannen. Een
rechtstreekse relatie tussen de monarchie en de transacties moet te allen
prijze vermeden worden.
In 1864 is Leopold i nog steeds aan de macht. Hij zal pas het jaar
daarop overlijden. Vertrouweling Adrien Goffinet koopt een huis in de
Wetenschapsstraat. ‘Die aankoop gebeurt met het geld dat Goffinet door
de hertog van Brabant (Leopold ii) ter beschikking was gesteld,’ schrijft
Gustaaf Janssens in Nieuw licht op Leopold i & ii. Goffinet aanvaardde de

som van 100 000 frank ‘op voorwaarde dat niemand ooit zou te weten komen
dat deze aankoop op deze wijze was gebeurd’. (eigen cursivering)
Een tweede woning in de Montoyerstraat wordt negen jaar later in
1873 onder dezelfde voorwaarden gekocht. Leopold i sterft in 1865. ‘Er was
met de koning (Leopold ii) overeengekomen dat niemand, ook de Graaf
van Vlaanderen (Filips) niet, zou mogen weten hoe Adrien Goffinet zijn
twee woningen had aangekocht en ook niemand mocht weten dat het for-
tuin van de koning (Leopold ii) en een deel van de ex-keizerin Charlotte
bij de Goffinets werd bewaard,’ besluit Janssens. Op dat fortuin van
Charlotte kom ik verder in dit boek terug.
Bij zijn dood laat Leopold i een ‘zéér welvarende natie achter,’ noteert au-
teur Jaap ter Haar. Op dat moment bezit België een dicht sporennet van
1700 kilometer railverbinding en beschikken Belgische huizen als eerste
op het continent over gasverlichting. De productie van steenkool is sinds
1830 vermenigvuldigd met een factor 8 en de globale uitvoer is zelfs ver-
tienvoudigd.
Toch is de oude koning verbitterd. In een persoonlijke brief op het
einde van zijn leven geeft hij zijn ideeën weer. Leopold schrijft dat er men-
sen zijn die hem verwijten dat hij door zijn inspanningen voor het land
zich persoonlijk heeft weten te verrijken. ‘Daar vind ik niets ongeoor-
loofds aan. Het gaat om mijn geld. Ik heb het niet uit de staatskas ge-
graaid. Ik heb het oordeelkundig belegd. Dat was trouwens mijn plicht.
Een koning die niet voor zijn eigen fortuin zorgt, zal ook de ambitie mis-
sen om voor de welvaart van zijn land te zorgen.’
Dat het om zijn geld gaat, is niet helemaal correct. Overschotten van
de civiele lijst worden probleemloos misbruikt om persoonlijke beleggin-
gen uit te voeren.
Bij de dood van Leopold i schrijft Charles Baudelaire: ‘Leopold i, mi-
serabel Duits prinsje heeft het ver geschopt, zoals men zegt. Op klompen
en lompen is hij uit Coburg vertrokken. Honderd miljoen rijk, heeft hij
zijn laatste adem uitgeblazen in een Europese apotheose.’
Die 100 miljoen is wellicht een dichterlijke overdrijving. Het vermo-
gen van Leopold i bij zijn overlijden wordt door auteur Jean Stengers con-
servatief geschat op 38,4 miljoen frank (nu: 7,5 miljard frank of 186 miljoen
euro). Andere bronnen hebben het over 60 miljoen frank (nu: 12 miljard
frank of bijna 300 miljoen euro) tot 80 miljoen frank. Zeker is dat 20 mil-

LEOPOLD I 19
joen frank daarvan (nu: 4 miljard frank of bijna 100 miljoen euro) veilig
weggeborgen is op een geheime Franse rekening bij de bankiers de Roth-
schilds. Een traditie bij de Coburgs. Het fortuin van Leopold i bestond uit
onroerend goed (4 300 ha). Hij had ook grote belangen in de Société Gé-
nérale, de Nationale Bank en staalgroep Cockerill. Die aandelen werden
goedkoop aangekocht waardoor hij aanzienlijke winsten maakte.

21
leopold ii
In 1835 wordt prins Leopold geboren, de latere Leopold ii. Hij is niet de
oudste zoon van Leopold i en Louise-Marie. In 1833 werd immers
Louis-Philippe geboren. Maar nog geen jaar later overleed de jongen.
In 1865 wordt Leopold ii de tweede koning der Belgen. Hij is erg am-
bitieus.
De inkomsten van de Civiele Lijst worden door de koning grotendeels
gebruikt voor persoonlijke projecten. Meestal gaat het om bouwwerken.
Later worden deze ondergebracht in de Koninklijke Schenking. Auteur
Tim Trachet: ‘De huidige koninklijke familie profiteert nog wel van deze
Koninklijke Schenking. Die bestaat uit eigendommen die Leopold ii aan
de staat heeft geschonken met de bedoeling dat een deel daarvan ter be-
schikking van het koningshuis wordt gesteld. Het gaat onder meer om de
kastelen van Belvédère, Stuyvenberg en het kasteel van Ciergnon. Maar
Leopold bezat die eigendommen al voordat hij winsten uit Congo begon
te halen. Een groot deel ervan had hij verworven met het geld van zijn ci-
viele lijst, geld van de staat dus. Daarom vond hij ook dat ze aan de staat
toekwamen.’ Niet iedereen is van mening dat de eigendommen van de
Koninklijke Schenking aan de staat toekomen. Auteur Lucas Catherine
bijvoorbeeld oordeelt dat de gebouwen de facto van de koninklijke fami-
lie zijn.
Eind jaren 1870 beschikt Leopold al over een vermogen van zowat 250
miljoen euro’s van vandaag. Het startkapitaal was de erfenis van zijn vader.
Door oordeelkundige beleggingen, vooral in obligaties, is het vermogen
in die periode van vijftien jaar flink aangegroeid. Ook Leopold doet hier-
voor beroep op de deskundigheid van de familie Rothschild.

Trends-journalist Hans Brockmans: ‘Bijna de helft van zijn erfenis be-
legde hij in de Compagnie Universelle du Canal Maritime de Suez, die
vanaf 1869 het Suezkanaal exploiteerde. Ironisch genoeg waren de
Coburgs dus een financiële pijler van dezelfde onderneming die het Belgi-
sche establishment meer dan een eeuw later zou steunen bij de Frans-Bel-
gische verankering van de Generale Maatschappij.’
Net als Leopold i is ook Leopold ii berucht omwille van zijn extreme
geldzucht en zuinigheid – behalve dan als hij in de buurt is van zijn
minnares Blanche. Als hij in 1853 trouwt met koningin Marie-Henriette is
het enige wat hij goed vindt aan het huwelijk dat zijn dotatie wordt opge-
trokken tot een half miljoen frank (nu 2,75 miljoen euro).
In het paleis heerst ook bij Leopold ii een Spartaanse discipline. ‘In
het paleis wordt niet gestookt,’ noteert Jan van den Berghe alsof hij er bij
was. Uiteraard heeft dit het aardig neveneffect dat de stookkosten op die
manier zo goed als nul bedragen. Een passiefhuis avant la lettre dus. Of
beter: een passiefpaleis.
Leopold ii is drieënveertig wanneer hij in 1878 Stanley voor het eerst ont-
moet. ‘De koning getuigt van onvoorstelbare vraatzucht,’ beweert Stanley.
‘Hij is het die Congo inpalmt voor de neus van de oude mogendheden,’
vervolgt auteur Roegiers. ‘Als homoseksueel die daarvoor niet wil uitko-
men3
, vergrijpt Stanley zich aan de Afrikanen, die hij zijn “kameraadjes”
noemt. Hij beweert weliswaar dat hij ervan walgt bloed te vergieten, maar
met zijn repeteergeweer “schiet hij negers dood als apen”.’
Maar ruim twee decennia later, in 1886, is Leopold de wanhoop nabij.
De kosten van zijn Congolese project swingen de pan uit. Tijdens een ge-
sprek met zijn vertrouwensman Adrien Goffinet op 17 maart 1886 denkt
Leopold ii zelfs aan het opgeven van de troon.
Goffinet schrijft over dat gesprek dat Leopold politicus Auguste Beer-
naert onder druk zette door te dreigen met troonsafstand indien de Bel-
gen niet zouden mogen intekenen op een lening. Leopold heeft dat geld
van die lening, dat is geen verrassing, nodig voor zijn Congo. Goffinet kan
dit malle idee van abdicatie uit het koninklijke hoofd van Leopold ii pra-
3
Stanley heeft voor en tijdens zijn trouwreceptie last van gastritis. Ook
tijdens zijn huwelijksreis speelt zijn maag op. Hij kan zijn bruid niet de eer
bewijzen die haar toekomt.

LEOPOLD II 23
ten. Volgens Goffinet zou dit aftreden enkel een teken van onmacht (inca-
pacité) van de koning zijn.
Op 2 december 1886 heeft Goffinet opnieuw een vergadering met Leo-
pold. Weer dreigt de koning met troonsafstand. De lening is er nog steeds
niet en de vorst wil ‘geen miljoenen (van zijn privévermogen) meer in
Congo pompen’.
De koning heeft nog een keer aan Beernaert het volgende verklaard:
‘Als ik niet geholpen word (…) trek ik me terug.’ Leopold wil geen koning
meer zijn van het in zijn ogen ‘decadente’ België en zeker geen ‘ruïne’
voorzitten. ‘Ik verlaat de partij,’ verklaart Leopold. ‘Het land is verloren.
Dat ze een andere (koning) zoeken.’ De koning geeft Goffinet mee dat hij
zelfs al gedacht heeft aan zijn toekomstige verblijf in Frankrijk. Het blijft
bij dreigen. Blaffende koningen bijten niet.
Leopold ii is zelfs bereid alles op het spel te zetten voor zijn Congo, uiter-
aard ook liegen en bedriegen. In 1890 al stelt de vorst zijn testament op.
Hij beslist om Congo aan België te ‘schenken’ op voorwaarde dat hij een
lening van 25 miljoen frank (137,5 miljoen euro) krijgt. Op 9 juli wordt de
inhoud van het testament aan de Kamer bekendgemaakt.
De volksvertegenwoordigers stemmen in met het verzoek van Leo-
pold. Om de bevolking om de tuin te leiden, wordt het testament geanti-
dateerd. Het draagt de datum van 2 augustus 1889. ‘De koning wil niet dat
er een verband gelegd wordt tussen zijn wilsbeschikking en de toekenning
van de lening,’ schrijft de nochtans royalistische auteur Jo Gérard. Het
parlement voorziet de mogelijkheid om Congo na tien jaar te annexeren
indien Leopold de lening niet kan terugbetalen. Dat is niet nodig. Door de
uitvinding van de rubberband begint Congo eindelijk geld op te brengen.
De koning heeft gegokt en gewonnen.
Om zijn grote Congolese droom waar te maken, zal Leopold ii ook
een gigantisch bedrag van 16 miljoen frank (88 miljoen euro vandaag) bij
de Rothschilds ontlenen. De bankiers hebben voor de zekerheid wel
waarborgen en hypotheken op alle bezittingen van Leopold ii genomen.
Hans Brockmans: ‘Om zijn droom in Afrika te realiseren, schoot ban-
kier Léon Lambert (aangetrouwd met de Rothschilds) hem 75 000 euro
(bijna 14 miljoen euro vandaag) voor. Zijn familie moest herhaaldelijk
aandringen op de terugbetaling en de koning overwoog zelfs af te treden
door de geldzorgen.’

In 1890 menen buitenlandse kranten, waaronder Grey River Ages, dat Leo-
pold ii zich verslikt heeft in Congo. De vorst verliest volgens de krant elk
jaar verschrikkelijk veel geld. Hij heeft zijn persoonlijk fortuin helemaal
opgeofferd.
Leopold heeft zelfs, zonder medeweten van de regering, de toekom-
stige inkomsten van de civiele lijst in pand gegeven. De krant besluit (on-
terecht) dat Leopold failliet is en dat de enige mogelijkheid erin bestaat
om Congo op te geven. Volgens de bron van de redacteur heeft Leopold ii
zich daar ook bij neergelegd: ‘Leopold heeft beslist om zijn soevereiniteit
van Congo op te geven.’ Wishful thinking van de Britten.
Hans Brockmans: ‘In 1885 keerde het tij. De Conferentie van Berlijn
erkende hem als soeverein van de Vrijstaat Congo, waarmee hij de groot-
ste vastgoedbezitter ter wereld werd. Tegelijk legde hij beslag op ’s werelds
grootste ivoor- en rubbervoorraad. Hij gaf licenties aan ondernemingen,
waarin hij meestal voor de helft participeerde.’
Op 24 augustus 1890 is Leopold samen met Maximiliaan van Pruisen
aanwezig op de paardenrennen in Oostende. ’s Ochtends heeft hij al met
hem gedejeuneerd. Opvallend is ook de aanwezigheid van de sportieve ni-
tratenkoning kolonel John Thomas North. North was een mede-onderne-
mer van de koning in Congo. Hij zou in 1894 23 ha duinen in Mariakerke
aankopen van de Belgische staat om er een bouwproject te ontwikkelen
naar de plannen van Lainé. Enkele jaren eerder had de koning die grond al
zelf proberen te verwerven om er een bouwproject te realiseren, maar
daar had de premier, August Beernaert, zich toen tegen verzet.
North overlijdt al in 1896, maar zijn project werd door de erfgenamen
overgedragen aan de voorzitter van de Anglo-Belgian Indian Rubber and
Exploration Company, een vennootschap die als concessiemaatschappij
van koning Leopold ii rubber en ivoor naar Antwerpen zou exporteren.
Brockmans: ‘In 1901 draait zijn koloniale onderneming op kruissnel-
heid met een jaaropbrengst van (omgerekend) 80 miljoen euro. Volgens
een schatting van de toenmalige koloniale ambtenaar en diplomaat Jules
Marchal bracht het kroondomein in totaal (omgerekend) een miljard
euro op. Naast de kwijtschelding van de schulden aan de Belgische staat
verkreeg de vorst bij de overdracht aan België (1908) het engagement dat
zijn bouwwerken zouden worden voltooid (kostprijs: 200 miljoen euro),
plus een bedrag van omgerekend 225 miljoen euro.’

LEOPOLD II 25
Sinds hij koning geworden is in 1865, staat Leopold ii elke dag om vijf uur
op. Een van de vaste rituelen in de ochtend is de wandeling door de tuinen
van Laken. Tijdens die wandeling telt Leopold ii elke keer opnieuw het
fruit dat aan de bomen hangt. Het gaat nochtans over uitgestrekte boom-
gaarden met leibomen waarvan de takken moeten groeien zoals de koning
hetbepaalt.‘Nietzoalsdenatuurdatzouwillen,’merktJanvandenBerghe
terzijds op.
Als er ook maar een vrucht ontbreekt, ontsteekt Leopold ii daarna in
een woedebui waarbij geen enkel lid van zijn familie veilig is. ‘Als zijn
dochter prinses Louise de schuldige blijkt te zijn, dient de hele familie
haar tegen de vaderlijke toorn in bescherming te nemen,’ vertelt van den
Berghe. Op dat moment is Leopold reeds honderden miljoenen huidige
franken (tientallen miljoenen euros) waard. Het vreemde gedrag van de
koning doet erg denken aan de latere prins Karel, een al even vreemde
vogel.
Schaduwkoningin en maitresse Blanche Delacroix, wordt door Leo-
pold ii daarentegen wel goed in de watten gelegd. Terwijl zijn dochter
Louise niet eens een appel mocht plukken uit de koninklijke boomgaard,
overlaadt Leopold ii zijn minnares met de prachtigste geschenken.
Hij laat een officier naar Rusland reizen met de opdracht de mooiste
pelzen uit te kiezen. Leopold ii laat er de duurste bontmantel ooit mee
maken, in zibeline. De zibeline is een zeldzame marter die in Rusland en
China leeft.
In haar memoires schrijft Blanche, op dat moment barones De Vaug-
han: ‘Waanzin, buitensporigheid, pracht. Als ik mijn kasboek van die da-
gen opensla, is het alsof ik droom. Ik zie dat ik voor mijn toiletten (kleren,
td) drie miljoen uitgaf bij Caillot, iets meer dan een miljoen bij Cheruit
en evenveel bij Vionnet.’ Ter vergelijking: een miljoen frank van toen is nu
bijna 5,5 miljoen euro waard. Een dergelijk bedrag is dus echt wel buiten-
sporig. Omgerekend gaf Blanche dus meer dan 25 miljoen euro uit. Enkel
aan kleren welteverstaan.
Leopold ii houdt niet alleen van zijn minnares Blanche, hij is ook verlek-
kerd op andere (erg) jonge meisjes. Daarvoor heeft hij 800 pond per
maand veil. Er worden volgens de Britse kranten zelfs meisjes afgeleverd
op het koninklijke jacht Alberta.
Auteur Wesseling verwijst, net als Anne Morelli, naar de onthullingen

uit 1885 in de Londense kranten. Iets later publiceert The Sentinel ook na-
men. Die van Leopold ii staat er eveneens tussen. In een opbod tussen
beide kranten, ook toen al, drukt de Pall Mall Gazette dan weer een verkla-
ring van een ex-politieman af. ‘Een zeker schepsel (Mrs. Jeffries) drijft niet
minder dan acht beruchte huizen van plezier van waaruit zij geregeld
kleine Engelse meisjes exporteert naar het buitenland, voor schuinsmar-
cheerders, onder wie niet minder dan de koning der Belgen,’ schrijft Jan
Van den Berghe. De meisjes zijn nauwelijks tien jaar jong. Sommigen zijn
nog jonger.
Leopold ii houdt ook de ontwikkeling van de Generale Maatschappij in
de gaten. Dat gebeurt via de Goffinets. Jos De Belder: ‘De tweeling Au-
guste Constant (° Brussel, 28 augustus 1857) en Constant Auguste Goffi-
net waren beiden hofdignitarissen, diplomaten en officieren van de bur-
gerwacht. Zeer waarschijnlijk vertegenwoordigde Constant het hof in de
Société Générale van 1901 tot 1933 als commissaris. Nochtans had deze
familie zelf een belangrijk aandelenpakket in deze onderneming. Dat was
in hun bezit gekomen door het huwelijk van hun tante met Joseph Quai-
rier, directeur van de Société Générale van 1875 tot 1903. Voor de buiten-
gewone algemene vergadering van 1922 deponeerde deze familie het be-
langrijkste aandelenpakket ooit door een familie in depot gegeven.’ (eigen
cursivering, td)
De Generale Maatschappij is tijdens het koningschap van Leopold ii
betrokken bij nagenoeg alle industriële projecten in binnen- en buiten-
land. De Generale volgt de vorst zelfs ‘op de voet’. Dat geeft de holding in
een eigen publicatie aan. Als een filiaal in China geopend wordt, tekent
Leopold ii zelf in voor een bedrag van 120 000 frank (nu: 26 miljoen frank
of 645 000 euro). Het totale startkapitaal bedraagt 1 miljoen frank (nu: 220
miljoen frank of 5,5 miljoen euro). China is volgens auteur Jo Cottenier
‘zelfs de eerste keuze van Leopold ii in zijn zoektocht naar eigen koloniale
gebieden.’
Wie de Generale Maatschappij zegt, zegt evenwel automatisch Congo.
Via dochterbedrijven Union Minière (koper) en Forminière (diamant)
was de Generale er lange tijd actief. Toch was ook de Generale niet on-
middellijk gewonnen voor het Congolese avontuur van Leopold ii. ‘Pas
in 1906 stort de Brusselse holding zich definitief in de ontginning van
Congolese rijkdomen,’ noteert Cottenier. Kortom, slechts op een mo-
ment dat het duidelijk is dat het avontuur zeer rendabel geworden was.

LEOPOLD II 27
Azurenkust
Een groot deel van zijn fortuin gaf Leopold uit aan grond en stenen – een
echte Belg, dan toch. Brussel of Oostende dragen daar volgens Marc
Reynebeau in De Standaard de sporen van. Maar ook de Zuid-Franse vast-
goedmakelaars worden er, zo blijkt, vandaag nog altijd beter van. Met dit
verschil dat Leopold België wilde verfraaien en dus eigenlijk het algemeen
belang op het oog had. In Zuid-Frankrijk had hij veeleer privégenoegens
op het oog.
Leopold hield Blanche eerst dicht bij de hand, in Brussel en Oostende.
Maar toen ze zwanger bleek te zijn, nam hij haar mee naar Cap Ferrat,
waar hij tegen dan zo’n 40 hectare bij elkaar had gekocht, bijna het gehele
schiereiland. Met de bijbehorende tuin bestrijkt de Villa Leopolda daar
nu ongeveer een vijfde van. Blanche beviel van haar twee kinderen in de
Villa des Cèdres, later ging ze op een landgoed ten zuiden van Parijs wo-
nen, iets dichter bij België.
Rond 1895 had koning Leopold de Azurenkust ontdekt. Hij ging er
steeds vaker overwinteren – staatszaken waren toen nog niet zo ingewik-
keld dat hij veel tijd in Brussel hoorde door te brengen. Hij kreeg een zwak
voor Cap Ferrat, even ten oosten van Nice, nu zo mondain als de pest,
maar toen nog nauwelijks toeristisch geëxploiteerd.
Aanvankelijk bracht Leopold er de tijd vooral door aan boord van zijn
jacht. De Alberta was wel een gerieflijke schuit, maar toch een beetje aan
de krappe kant. Dus kocht hij in Cap Ferrat een stuk grond, de Passable-
tuin, om er een aanlegsteiger op te bouwen voor de Alberta. In een moeite
schafte hij zich ook de villa Pollonaise er vlakbij aan. Hij plantte er ceder-
bomen rond, zodat hij zijn nieuwe aanwinst de Villa des Cèdres noemde.
De koning maakte volgens Reynebeau graag tochtjes in de omgeving,
eerst met zijn driewieler, vervolgens per automobiel. Daarbij ontdekte hij
steeds meer lapjes grond die hem zozeer bevielen dat hij ze eveneens aan-
kocht. Doorgaans moesten ze ook niet meer kosten dan een appel en een
ei.
Ook de langwerpige villa in Italiaanse stijl met de stucco gevel vlakbij,
in het belendende Beaulieu-sur-Mer, hoorde daarbij. Dat is de villa die
vandaag bekend staat als La Leopolda. Hij ligt aan wat vandaag nog altijd
de Avenue Léopold ii heet – de stad eert zijn weldoeners.
Leopold bleef maar kopen, ook in Antibes, aan de andere kant van

Nice. En het bouwen kon hij evenmin laten, want in de Passable-tuin liet
hij drie villa’s optrekken, bestemd als rustoord voor koloniale ambtenaren
die met een zwakke gezondheid uit Congo terugkeerden. Tijdens de Eer-
ste Wereldoorlog zou zijn opvolger, koning Albert, er gewonde frontsol-
daten in onderbrengen.
Tervuren
Naast Oostende en Parijs, is Leopold ook vaak in Tervuren te vinden. Els
Ronsmans is lid van de Heemkundige Kring van Tervuren. Ze vertelt in
De Standaard het volgende over Leopold ii: ‘De verhalen over de amou-
reuze avonturen van Leopold ii zijn niet te tellen. Hij had een villa aan het
begin van de Duisburgsesteenweg. Die leende hij aan mevrouw Dardenne
en haar zoon die kunstschilder was4
. Die zoon trouwde met een beeld-
schone dame. En dan zie je het al komen. Leopold ii werd verliefd op de
jongedame. Hij stuurde de schilder voor drie jaar naar Congo om er al-
lerlei landschappen te schilderen en zo vrij spel te hebben met de dame.’
De werken van Dardenne sieren nu het Museum voor Midden-Afrika.
Leopold ii heeft in Tervuren verschillende stukken grond gekocht
om er villa’s voor zijn geliefden op te bouwen. De villa’s waren echte lief-
desnestjes. Maar over de aankoop is helemaal niets te vinden. De koning
werkte steevast met stromannen. Hij wilde zeker geen sporen nalaten.
Later werden de meeste eigendommen door de Koninklijke Schenking
opgeslorpt.
Ronsmans: ‘In de Museumlaan staat een landhuis dat door een rente-
nierster van 28 jaar en haar personeel werd bewoond. Zij kreeg regelmatig
Leopold ii over de vloer. In de Lokaertlaan gaan we even voorbij een villa
waar tot voor een paar jaar een bejaarde dame woonde die de minnares
van prins Karel was. De dame, Laura Meursing, is er overleden toen ze
stikte in een brand5
. Prins Karel had in 1982 het huis voor haar gekocht en
hij schonk haar meteen honderd miljoen Belgische frank bovenop.’
Ook filmmaker Julien Vrebos kent de reputatie van de oude koning.
‘Langs de ene kant (van de Triomfboog) heb je een zicht op Brussel en
langs de andere kant kun je Tervuren zien en de Tervurenlaan, die Leo-
4
Léon Dardenne (1865-1912)
5
Die brand vond plaats eind 2004.

LEOPOLD II 29
pold ii speciaal heeft aangelegd om al zijn maîtresses in onder te brengen.’
Leopold ii laat ook een maîtresse onderbrengen in het kasteel Le Ris-
doux. Het kasteel is in Frankrijk gelegen aan de oever van de Maas op
vijftien kilometer van de Belgische grens. Het privédomein strekt zich uit
temidden van 1000 hectare bos. De enige toegangsweg vandaag is een ver-
hard jaagpad van drie kilometer, enkel toegankelijk voor de bezoekers van
het kasteel.
Het domein is al zeer oud en uit teksten kunnen we terugvinden dat er
in 1789 elf personen waren ingeschreven. Ze leefden waarschijnlijk in een
onafhankelijke gemeenschap. Op verschillende plaatsen werd een ingeni-
eus systeem van watermolens geïnstalleerd; de kanalen, vijvers bestaan
nog steeds. Op het einde van de 18de eeuw, werd een belangrijke leerlooi-
erij en zaagmolen gebouwd.
Het domein had dus een lokale economische activiteit en de kleine
gemeenschap werd groter. Eind negentiende eeuw laat Leopold ii gron-
dige renovatiewerken uitvoeren met de bedoeling om er een van zijn min-
naressen onder te brengen.
Op 9 april 1900 schrijft Leopold ii een brief naar de regering: ‘Naar aan-
leiding van de 65ste verjaardag van mijn geboorte, houd ik eraan om aan
de Staat die eigendommen over te maken die bijdragen tot de luister en
schoonheid van de gemeenten waar ze gelegen zijn. (…) Ik ben ervan
overtuigd dat het past dat die goederen eigendom zijn van het land.’ Het
vruchtgebruik van de eigendommen houdt de koning voor zich.
Door een wet van 1901 wordt de schenking aanvaard maar slechts in
1903 bekendgemaakt. Volgens Robert Senelle waren de gebouwen na ver-
loop van tijd evenwel verspreid over verschillende departementen. ‘De
inkomsten werden samen met de algemene ontvangsten van de schatkist
geboekt, terwijl de uitgaven ingeschreven stonden op de budgetten van de
onderscheiden ministers afzonderlijk.’ Een onhoudbare situatie dus.
Pas in 1929 werd een wet gestemd om het beheer van de gebouwen en
gronden toe te vertrouwen aan een instelling die de Koninklijke Schen-
king zou heten. Het Koninklijk Besluit van 9 april 1930 waarmee die Ko-
ninklijke Schenking werd opgericht, werd ondertekend door Albert i, de
neef van Leopold ii. Tot deze Koninklijke Schenking behoren onder
meer de kastelen van Belvédère – waar Albert ii en Paola wonen – en
Stuyvenberg.HetkasteelvanLakenisdaarentegeneigendomvandestaat.

De gronden en onroerende goederen werden op 1 januari 2002 geschat
op 450 miljoen euro. Vandaag is de waarde nog enkele tientallen miljoe-
nen euro hoger door de inflatie en, vooral, door de waardestijging van on-
roerend goed.
Volgens sommigen zouden deze eigendommen van de Koninklijke
Schenking terugkeren naar de koninklijke familie of de nog overlevende
afstammelingen – en dus wettige erfgenamen van Leopold ii – indien de
monarchie ophoudt te bestaan in ons land. Dat is overigens de reden
waarom het tijdschrift Euro Business deze gebouwen bij het vermogen van
de koninklijke familie rekent. Volgens het tijdschrift is de Koninklijke
Schenking ‘een onvervreemdbaar deel van het familiepatrimonium van
het hof.’ Als de staatseigendommen ooit geprivatiseerd worden, zullen de
Coburgs het gros van deze gebouwen van de Koninkijke Schenking krij-
gen, is dan ook de duidelijke stelling van het tijdschrift.
De familie Empain en de Coburgs
Er is ook een relatie tussen de Coburgs en de familie Empain. Die
relatie begint bij Leopold i en Edouard Empain.
Edouard Louis Joseph baron Empain werd in Belœil op 20 sep-
tember 1852 geboren.
In 1878 nam hij de leiding van een steengroeve in de omgeving
van Namen. Hij werd al vlug geconfronteerd met een gebrek aan
communicatie en bereikbaarheid tussen de stad en het randgebied
en besloot tramverbindingen te bouwen.
Hij richtte daarom zijn eerste onderneming Railways Econo-
miques de Liège-Seraing et Extensions (relse) op om de tramlijn
van Luik naar Jemeppe-sur-Meuse te bouwen en te exploiteren. De
tramlijn werd in 1882 geopend. Deze lijn werd een groot succes en
daarom richtte hij ook in Gent een onderneming op om tramlijnen
te bouwen en te exploiteren. De Belgische staat zag dit met lede
ogen gebeuren en richtte daarom de Nationale Maatschappij van
Buurtspoorwegen op in 1884. Zijn maatschappijen bleven echter
als belangrijke pachter van buurtspoorweglijnen een grote rol spe-

LEOPOLD II 31
len. Empain richtte zich vanaf dan meer op Frankrijk waar hij ver-
scheidene maatschappijen oprichtte voor de bouw en exploitatie
van stedelijke tramlijnen, waaronder de Chemins de fer économi-
ques du Nord (cen). In het noorden van Frankrijk exploiteerde
deze maatschappij de stadstram van Valenciennes en diverse
stoomtramlijnen.
Om niet afhankelijk te zijn van het geld van de banken had Em-
pain in 1881 zijn eigen investeringsbank opgericht, de Banque Em-
pain, die later de naam Banque Industrielle Belge zou krijgen (nu
een onderdeel van ing).
De Groupe Empain, waarin hij zijn maatschappijen had onder-
gebracht, hield zich vanaf de jaren 1890 actief bezig met de con-
structie en de exploitatie van stedelijke tramlijnen met elektrische
tractie over de hele wereld (Rusland, Egypte, Belgisch-Congo,
China en Europa). In 1900 realiseerde hij met de door hem in 1899
opgerichte maatschappij, Compagnie du Chemin de Fer Métropo-
litain de Paris, de bouw van de eerste lijn van de metro van Parijs.
Ondanks het feit dat er dodelijke ongevallen gebeurden, bleef hij
de metro verdedigen en werd de tweede lijn geopend in 1903.
Empain wilde ook onafhankelijk zijn van de elektriciteitspro-
ducenten en richtte zelf in Wallonië elektriciteitsmaatschappijen
op. In Charleroi nam hij in 1904 de door Julien Dulait opgerichte
firma Electricité et Hydraulique over en veranderde de naam in
Ateliers de Constructions Électriques de Charleroi (acec), die
later zou uitgroeien tot de belangrijkste Belgische firma van elek-
tromotoren en huishoudtoestellen.
Zijn grootste verwezenlijking realiseerde Empain aan de rand
van de Egyptische hoofdstad Caïro waar hij de luxueuze stadswijk
Heliopolis bouwde. In 1906 richtte hij de maatschappij Helios Oa-
sis Company op. Deze maatschappij kocht grote stukken woestijn-
grond op aan de rand van de hoofdstad. Binnen enkele jaren tijd
verrees hier een nieuwe stad met brede lanen, paardenrenbaan,
golfbaan, hotels en paleizen. Empain bouwde er zijn eigen paleis in
Heliopolische stijl.
Empain staat bekend ook als mecenas. Hij realiseerde samen
met de Belgische Staat de aankoop van een mastaba en andere

kunstwerken voor de Koninklijke Musea voor Schone Kunsten
van België. In 1907 verleende koning Leopold ii hem de barons-
titel.
Tijdens de Eerste Wereldoorlog was Empain verantwoordelijk
voor de bewapening en de technische diensten van het Belgische
leger. Hij kreeg van koning Albert i de rang van generaal-majoor.
Empain zorgde voor de bevoorrading en het vervoer van de
geallieerde troepen en zorgde voor het herstel van de spoorlijnen.
In 1917 werd hij adjudant van de koning. Dat bleef hij tot 1919 (Aide
de Camp Honoraire du Roi).
Baron Empain stierf op 77-jarige leeftijd op zijn landgoed in
Sint-Pieters-Woluwe. Overeenkomstig zijn wens werd hij in 1931
begraven in de crypte van de basiliek van Heliopolis, een kopie van
de Basiliek Onze-Lieve-Vrouw van Tongeren, waar hij ooit misdie-
naar was.
De band tussen Empain en de Belgische koninklijke familie zal
later helemaal duidelijk worden bij Leopold iii.
De geldzucht van Leopold ii zal een voorlopig hoogtepunt kennen bij het
overlijden van echtgenote Marie-Henriette in 1902. De dochters, prinses-
sen Louise en Stephanie, twisten met Leopold ii over het aandeel dat ze
krijgen. Veel te klein, volgens hen. Ze argumenteren dat ze recht hebben
op de helft van de goederen die Leopold ii tijdens zijn huwelijk heeft ver-
worven. De strijd wordt zelfs voor de rechtbank gevoerd. De zussen ver-
liezen. Leopold ii haalt zijn slag thuis – voor de zoveelste keer.
Ironisch wordt het als prinses Stephanie in 1945 in Hongarije sterft. Ze
laat al haar bezittingen na aan het klooster Panonhalma waar ze op dat
ogenblik verblijft. Volgens Herman Liebaers, grootmaarschalk van koning
Boudewijn, bevinden zich in het klooster brieven die aantonen dat Leo-
pold ii wel ‘bekommerd was om het welzijn van zijn dochter’.
Leopold wil niet dat zijn geld naar zijn dochters gaat. Wat kan hij er
dan mee doen?
Een optie is om hele landen op te kopen. In 1906, drie jaar voor zijn
overlijden, stuurt Leopold ii zijn secretaris Edmond Carton de Wiart
meerdere keren naar Luxemburg om er in het grootste geheim te onder-

LEOPOLD II 33
handelen met groothertog Guillaume iv. Leopold wil zijn laatste grote
slag slaan. Hij weet dat zijn leven bijna gedaan is.
De gezondheid van de groothertog is dan niet al te best. Bovendien
heeft Guillaume geen zoon. De opvolging komt dus in het gedrang. De
gewiekste Leopold ii ruikt zijn kans. Volgens onderzoeker Jean-Michel
Bruffaerts was Guillaume zelfs van plan om Luxemburg te verkopen aan
Leopold. Congo had enkele jaren veel geld opgeleverd. De vorst beschikte
dus over de nodige middelen.
Hoeveel wil Leopold betalen? De Belgische koning geeft zijn vertrou-
wensman Carton de Wiart een mandaat mee om te onderhandelen. Hij
mag maximaal 20 miljoen frank bieden. Omgerekend naar vandaag is dat
ruim 125 miljoen euro. Het plan zal mislukken.
Een andere mislukking, althans in de ogen van Leopold ii, is Congo. Want
vanaf het begin van de twintigste eeuw verschijnen steeds meer buiten-
landse artikels over misbruiken in Congo. Leopold ii komt onder steeds
grotere druk te staan. In eerste instantie kan hij de aanvallen vanuit de
Britse pers afslaan. Vanaf 1907 onderhandelt hij met de Belgische regering
over een mogelijke overdracht van Congo.
De oude vorst probeert het onderste uit de kan te halen. In maart 1908
dient regeringsleider Franz Schollaert een wetsontwerp in. Het onder-
werp van het ontwerp is de overdracht van Congo aan België. In ruil voor
het gebied in Afrika neemt de Belgische regering de nog uitstaande schuld
van Leopold ii aan de overheid over. Het saldo op dat ogenblik bedraagt
110 miljoen frank (nu 600 miljoen euro).
De overheid engageert zich ook om de bouwprojecten van de vorst te
beëindigen. Kostprijs hiervan: 45,5 miljoen frank (nu bijna 250 miljoen
euro). Klap op de vuurpijl is een beloning voor de vorst van 50 miljoen
frank (272 miljoen euro) ‘ten teken van erkentelijkheid voor de grote of-
fers die hij zich heeft getroost voor Congo’. Het onderhandelde contract
heeft dus een globale waarde van ruim 1,1 miljard euro (gerekend naar de
waarde in 2014). Van een geschenk aan de natie is geen sprake. Het is wel-
licht één van de grootste mythes die vandaag nog steeds circuleert over de
overdracht van Congo. Zelfs in geschiedenisboeken wordt gesproken
over een ‘geschenk’ van de koning aan zijn landgenoten.
Volgens historicus Mark van den Wijngaert slaagde de koning erin zijn
privébezit aan een zeer hoge prijs aan de Belgische belastingbetalers te
verkopen. ‘Zaken zijn zaken (voor de vorst),’ noteert de auteur terecht.

Toch was dat maar plan B. Auteur Tim Trachet: ‘Leopold ii wilde
Congo eigenlijk aan zijn kleindochter schenken. Die kleindochter was
aartshertogin Elisabeth Maria van Oostenrijk (1883-1963). Zij was het
enige kind van Leopolds tweede dochter Stéphanie en de Oostenrijkse
kroonprins Rudolf. Eind 19e eeuw probeerde Leopold ii haar te koppelen
aan zijn neef en vermoedelijke opvolger Albert (de latere koning Albert i).
Op die wijze konden er toch nakomelingen van hem op de Belgische
troon geraken (Leopolds enige zoon was vroeg gestorven). Als Elisabeth
Maria met Albert zou trouwen, zou ze Congo kunnen krijgen. Leopold ii
was toen soeverein van de Onafhankelijke Congostaat, waarover hij vrij
kon beschikken. Dit voornemen raakte pas veel later bekend. Albert
trouwde uiteindelijk met Elisabeth van Beieren en de hele zaak ging niet
door.’
Auteur Vincent Mercier: ‘Op 15 november 1908 werd Congo-Vrijstaat
van koning Leopold ii officieel een Belgische kolonie. Twee dagen voor
het overnameverdrag had Leopold ii, in het bijzijn van baron Goffinet,
zijn vertrouweling en bestuurder van het kroondomein, zijn handteke-
ning geplaatst onder een leningcontract met De Browne, de Banque de
Reports, de Fonds Publics et de Dépôts (brfpd) en de firma Bunge &
Co. Als onderpand bracht de koning de opbrengsten van de goudmijnen
van Kilo in. De geleende som werd overgemaakt aan Leopold ii z’n privé-
consortium, dat bestond uit de Société Immobilière de Séjour et
d’Exploitation Horticole de la Côte d’Azur en de Compagnie Foncière
Industrielle et Commerciale pour la Conservation et l’Embellissement
des Sites.’
In de lente van 1909 voelt Leopold ii het einde naderen. Hij heeft enkele
maanden daarvoor, in zijn ogen, een grote nederlaag geleden. De Belgi-
sche staat heeft Congo geannexeerd. Leopold is zijn belangrijkste bron
van inkomsten kwijt. ‘Voor Leopold was deze gedwongen opgave van
Congo een drama,’ weet historica Geneviève Tellier. Hij heeft alles in het
werk gesteld om de overdracht zo lang mogelijk tegen te houden.
Op 15 april 1909 schrijft Leopold een brief aan zijn vertrouweling Au-
guste Goffinet. De vorst wil al zijn kunstvoorwerpen verkopen: juwelen,
meubelen, schilderijen, porselein, tapijten. ‘De kunstvoorwerpen zullen
binnenkort vrije toegang hebben tot Amerika. Dat is zeer voordelig voor
ons. Ik vraag u om de verkoop te organiseren en een koper te vinden die
alles en bloc opkoopt.’

LEOPOLD II 35
Enkele dagen later, op 18 april, benadrukt Leopold nog eens dat het
belangrijk is een ‘grote koper te vinden voor het geheel van mijn kunst-
voorwerpen’. Volgens Tellier is het niet duidelijk waarom Leopold al zijn
kunstvoorwerpen wil verkopen. Ze hecht weinig waarde aan de hypo-
these dat Leopold zijn dochters wil onterven. Ook de verklaring dat Leo-
pold liquiditeiten nodig heeft, acht ze weinig waarschijnlijk. ‘Het is moei-
lijk om de werkelijke motieven te achterhalen,’ schrijft ze in Léopold ii et le
marché de l’art américain. Volgens Tellier werd Leopold mogelijks gechan-
teerd. Door wie en waarom? Dat is voorlopig een mysterie.
Tussen de schilderijen van de koning zit een werk van Antoon van
Dyck, Portret van Duquesnoy. Het werk bevond zich in het kasteel van La-
ken toen daar begin januari 1890 brand uitbrak. Het schilderij liep rook-
schade op en werd nadien hersteld. Leopold ii verkoopt het schilderij via
kunsthandelaar Kleinberger op de Amerikaanse markt. Daar is men ver-
heugd over de lichte schade want daardoor ziet het schilderij er ‘oud’ uit.
De snobs.
In België is er kritiek op de verkoop van de kunstwerken. In het parle-
ment ondervragen de socialisten Emile Vandervelde en Jules Destrée in
de lente van 1909 de regering. Het antwoord is dat alles in het werk gedaan
zal worden om zoveel mogelijk kunstwerken in België te houden.
Leopold ii krijgt via Goffinet de vraag of hij het werk van Antoon van
Dyck niet wil verkopen aan het Belgische museum voor schilderkunst.
Dat is moeilijk. De vorst heeft het begin mei al verkocht aan Kleinberger.
Maar Leopold heeft nog een kopie van het werk. Op 25 mei verkoopt Leo-
pold een vals schilderij aan het Belgisch Museum voor Schilderkunst en
Beeldhouwwerk6
. Hij vertelt er niet bij dat het om een kopie gaat. Daar is
men in de overtuiging een echte Van Dyck op de kop getikt te hebben.
Volgens kunsthistorica Tellier wilde Leopold ii op die manier wraak
nemen op het Belgische volk. In de media werd de oude vorst op het eind
van zijn leven gelyncht. Hij verwachtte een klein beetje dankbaarheid
voor de overdracht van Congo aan het Belgische volk. In plaats daarvan
kreeg hij spot en haat.
Leopold ii beslist om zijn laatste slag (de verkoop van die valse Van
Dyck) te slaan. ‘Voilà, moet hij gedacht hebben, dat is voor de publieke
opinie die niet begrepen heeft wie ik ben en wat ik gerealiseerd heb,’
6
Vandaag: Koninklijke Musea voor Schone Kunsten van België

schrijft Tellier. ‘Voilà, dat is voor dit ondankbare volk.’ Op 17 december
1909 blaast Leopold ii zijn laatste adem uit.
Zijn dochters zijn er als de kippen bij om hun erfdeel op te eisen. Dat valt
tegen. ‘Nog vooraleer Leopold ii getrouwd is, besluit hij dat zijn dochters,
als hij er ooit zou hebben, weinig of niets van hem zullen erven,’ schrijft
royaltykenner Reinout Goddyn. Leopold had zich mateloos geërgerd aan
de in zijn ogen hoge bruidsschat die zijn vader Leopold i had betaald bij
het huwelijk van zijn zus Charlotte met Maximiliaan van Habsburg.
Leopold ii weet dat de wettelijke bepalingen hem weinig speelruimte
laten om zijn dochters volledig te onterven. Zijn dochters zijn reservataire
erfgenamen. Dat wil zeggen dat ze volgens de wet recht hebben op een
deel van de erfenis. Daarom laat hij een ‘uitzonderingswet’ opstellen om
eigenhandig te bepalen wat er met zijn vermogen moet gebeuren als hij
overlijdt. Deze wet komt er niet.
Echt onterven kan de vorst zijn dochters dus niet. Maar in zijn testa-
ment staat dat hij 15 miljoen (nu 75 miljoen euro) van zijn vader heeft ge-
erfd. In zijn wilsbeschikking stelt Leopold ii dat hij die 15 miljoen ‘on-
danks alle hindernissen’ minitieus heeft bewaard. ‘Na mijn dood worden
deze 15 miljoen de wettige eigendom van mijn erfgenamen’ ordonneert
hij.
Tim Trachet: ‘Toen Leopold ii in 1909 overleed, waren zijn drie doch-
ters zijn enige erfgenamen. Leopold heeft wel geprobeerd het fortuin dat
hij uit Congo haalde aan zijn dochters te onttrekken. Hij bracht het in het
geheim onder in een obscure stichting (Niederfüllbach,td) in Duitsland.
Maar meteen na zijn dood kwam het bestaan van de stichting aan het
licht. De Belgische regering eiste het vele geld terug dat ze aan Leopold
had geleend voor de ontwikkeling van Congo. Uiteindelijk ging het groot-
ste deel van dat fortuin, waaronder Leopolds chique villa’s aan de Côte
d’Azur, naar de Belgische Staat, de rest werd onder Leopolds dochters ver-
deeld.’
Na het overlijden van Leopold ii in 1909 doet het verhaal de ronde dat hij
op zijn sterfbed Blanche een koffer met geld schonk. De werkelijkheid is
nog veel spectaculairder. Leopold ii had – in zijn vooruitziendheid – een
ingenieus plan voorbereid. Hij liet in samenspraak met de bevriende di-
recteur van een bank maar liefst zes koffers met juwelen, waardepapieren

LEOPOLD II 37
en baar geld vullen. Deze koffers bevinden zich in de kofferzaal van de
bank.
De bankdirecteur, ene baron R., moet Blanche na het overlijden van
Leopold ii deze koffers bezorgen. Dat zal wonderwel lukken. Hét pro-
bleem wordt evenwel deze koffers het land uit te smokkelen.
Blanche beseft na de dood van Leopold ii immers terecht dat ze niet
in België kan blijven. Drie dagen later zal ze ons land met de trein verlaten.
Het wordt haar ‘officiële’ afscheid van België. Maar twee dagen later keert
ze in het diepste geheim terug naar Brussel en gaat ze de zes ‘Congolese’
koffers ophalen.
Even lijkt het er op dat er toch nog een kink in de kabel komt. Blanche
wordt aan de grens met Frankrijk door een attente douanier tegengehou-
den. Hij doorzoekt de koffers en neemt een obligatie ter hand. De man
vraagt wat dit is. Blanche beweert dat het om muziekpapier gaat. Ze mag
doorrijden. We lezen het verhaal bij Reinout Goddyn. Een andere bron
geeft dan weer aan dat Blanche de man zou omgekocht hebben met een
deel van de buit. Iets geloofwaardiger is dat.
Feit is wel dat Blanche er in slaagt om met de kisten Parijs te bereiken.
Alleen zal ze het volledige fortuin nadien in korte tijd verkwanselen met
haar toekomstige man, een gepatenteerde gokker. Dat had Leopold ii niet
kunnen voorzien.
Als de boekhouding van Leopold ii na zijn overlijden in 1909 met de
grootste moeite ontward kan worden, blijkt dat hij over een vermogen
beschikt van 39,1 miljoen frank (nu 215 miljoen euro). Dit is na de annexa-
tie van Congo door de Belgische staat en na de schenking van het grootste
deel van zijn onroerend patrimonium aan België. En uiteraard na zijn ver-
spilling aan talloze minnaressen.
Journalist Karel van de Woestijne schat het vermogen hoger: ‘Leopold
ii laat aan zijne dochters niets over dan het erfdeel, de arme vijftien mil-
joen, van zijne ouders: de prinsessen, en meer bepaald Louise, laten zegels
leggen op de Fransche kasteelen door haar vader en mevrouw Vaughan
bewoond, schatten het vaderlijk fortuin op 114 miljoen, alle giften afgere-
kend, en eisen dat die miljoenen terug worden gevonden.’
Prinsessen Louise en Clementine, dochters van Leopold ii, proberen
na zijn overlijden via een een hele resem rechtszaken een deel van het gi-
gantische vermogen van hun vader te recuperen.

De koning had een groot deel van zijn fortuin stiekem ondergebracht
in de stichting Niederfüllbach. De advocaten van de prinsessen oordelen
dat de stichting integraal onderdeel is van het vermogen van Leopold ii
en dus aan de erfgenames toekomt.
De rechtbank meent evenwel dat de stichting voor ‘95 % Congolees’ is.
Gevolg: de prinsessen hebben er geen recht op. Journalist Louis De Lent-
decker denkt dat de rechtbank dwaalde. ‘Er waren geen verduisteringen,
er was geen geknoei,’ stelt hij. De rechtbank is volgens hem onrechtvaar-
dig geweest tegenover de prinsesssen.
Albert i zal later verklaren dat ‘de monarchie bestolen werd toen de
politici hun uiterste best deden de erfenis (van zijn oom Leopold ii) te
verspreiden’. Die sterke uitspraak werpt een helder licht op de soms ge-
spannen verhouding tussen de Belgische royals en de politici.
Is er een geheim potje om de bastaardkinderen
van de Coburgs te betalen?
Het Belgische koningshuis zorgt goed voor zijn buitenechtelijke
kinderen. Volgens royaltywatcher Kathy Pauwels zou er zelfs een
soort alimentatiefonds zijn, waarmee onze vorsten hun buitenech-
telijke kinderen onderhouden.
Dat vertelde ze in het programma ‘Tomas Staat Op’ op 22 fe-
bruari 2011, op radiozender Studio Brussel, waar ze was uitgeno-
digd om over Ingeborg Verdun, de buitenechtelijke dochter van
koning Leopold iii, te praten.
‘Er werd vroeger heel goed voor de buitenechtelijke kinderen
gezorgd,’ vertelde Pauwels. ‘De tweede man van Liselotte (Land-
beck, de minnares van koning Leopold iii) bijvoorbeeld heeft een
hoge topfunctie gekregen in Stockholm.’
Meer nog, er zou een soort alimentatiefonds bestaan waarmee
buitenechtelijke koningskinderen onderhouden werden en wor-
den. ‘Ik heb dat opgevangen,’ zei Pauwels. ‘Het zou zoiets zijn als
een buitenechtelijk potje.’
De traditie is in elk geval begonnen met Leopold i. Met zijn

LEOPOLD II 39
veel jongere vriendin Arcadie Claret heeft de koning twee zonen.
In 1859 richt Leopold in Coburg de Leopoldstiftung für Kran-
kenpflege op. Het is een dekmantel voor een ‘Vertrauensfonds’
bestemd voor zijn twee bastaardzonen en zijn minnares. Arcadie
krijgt na het overlijden van de koning een jaarlijkse rente van
60 000 frank, de jongens krijgen tot hun zestiende elk een alimen-
tatie van 10 000 fank. Daarna stijgt de uitkering naar 15 000 frank.
Een frank uit die periode is er volgens de omrekeningstabel van de
Nationale Bank vandaag 208,16 waard. De jaarlijkse rente voor Ar-
cadie bedraagt dus een mooie 12,5 miljoen frank of 309.609 euro.
Niemand is op de hoogte van deze regeling, zelfs hertog Ernst ii
niet. De Coburgs werken graag in het geheim.
Op 9 februari 1906 wordt Lucien Philippe Marie Antoine Dur-
rieux in Saint-Jean-Cap-Ferrat geboren. Hij krijgt de dynastieke
titel Hertog van Tervuren. Dit wordt vastgelegd in een koninklijk
besluit dat nooit gepubliceerd werd en bijgevolg ook nooit rechts-
geldig was. Lucien is de zoon van Leopold ii en Blanche Delacroix.
Durrieux zal later financieel geholpen worden door enkele le-
den van de Belgische koninklijke familie. Prins Karel, de latere
prins-regent, stuurde Luciens moeder een maandelijkse toelage
van 3 000 Belgische frank (is omgerekend 2250 euro) en Lucien
zelf kreeg in 1936 25 000 Belgische frank (is omgerekend 18 750
euro) van de Belgische consul in Bayonne in opdracht van koning
Albert i van België.
Er is zelfs een goed contact met koningin Elisabeth. Ze sturen
elkaar nieuwjaarswensen. De kaartjes van 1957 en 1959 zijn be-
waard.
Lucien lijkt sprekend op Leopold ii.
Filips, graaf van Vlaanderen
Filips Eugenius Ferdinand Maria Clemens Boudewijn Leopold George
wordt in Laken op 24 maart 1837 geboren. Hij is de jongere broer van Leo-
pold, de latere Leopold ii. De titel Graaf van Vlaanderen wordt hem al op
14 december 1840 toegekend.

Filips groeit op in de schaduw van zijn oudere broer Leopold, een
beetje zoals Albert en Boudewijn een eeuw later.
In mei 1862 is Filips broer, Leopold, in Spanje. Hij bezoekt er onder
andere een grote tabaksfabriek. In de Spaanse pers zijn er op dat ogenblik
speculaties over een mogelijk huwelijk tussen Filips en infante Isabella, de
in 1851 geboren dochter van de Spaanse koningin Isabella ii. Samen zou-
den ze regeren in Mexico.
De hertog van Brabant (Leopold, de latere koning Leopold ii), wuift
die geruchten hooghartig weg. Hij is immers een overtuigd voorstander
van de kandidatuur van zijn schoonbroer, aartshertog Maximiliaan von
Habsburg, voor de troon van Mexico. ‘Ik ben een van de soldaten van de
kandidatuur van mijn schoonbroer voor de troon van Montezuma,’ no-
teert Leopold op 4 mei 1862 in een document.
Indien Filips Europa al zou moeten verlaten, dan moet hij volgens de
hertog van Brabant naar Brazilië gaan. ‘Prins Leopold had immers vanaf
1861 ernstige pogingen ondernomen om zijn broer (Filips) voor Brazilië
en voor prinses Leopoldine-Isabelle, dochter van keizer Pedro i, te inte-
resseren,’ noteert auteur Gustaaf Janssens in Nieuw licht op Leopold i &
Leopold ii. De honkvaste Filips vertoont evenwel geen greintje interesse
voor dit buitenlandse avontuur. Ook de Griekse kroon wordt door Filips
in 1862 geweigerd. Hij zegt ook neen tegen de in 1866 aangeboden kroon
van Roemenië.
De druk op de prins om te trouwen stijgt. Zijn oudere broer Leopold ver-
plicht hem volgens auteurs Verleyen en haar collega’s zelfs om te huwen
met de Pruisische Maria von Hohenzollern. Het was de Britse koningin
Victoria, nicht van Leopold i, die de eerste contacten legde tussen de
jonge Maria en de prins. Pittig detail: Maria komt niet overeen met Marie-
Henriette, echtgenote van Leopold ii. Pruisen had in 1866 immers Hen-
riettes geliefde Oostenrijk verslagen.
Filips huwt uiteindelijk op 25 april 1867 met de niet onbemiddelde
Maria, dochter van Karel Anton van Hohenzollern-Sigmaringen en prin-
ses Josephine von Baden. Maria werd geboren op 17 november 1845. Haar
beide grootmoeders waren uit Frankrijk afkomstig: prinses Antoinette
Murat en Stéphanie de Beauharnais.
Uit dit huwelijk zullen vijf kinderen geboren worden: Boudewijn Leo-
pold Filips Marie Karel Anton Jozef Lodewijk (1869-1891), Henriëtte Ma-

LEOPOLD II 41
rie Charlotte Antoinette (1870-1948), gehuwd met Emanuel van Orléans,
Josephine Marie Stephanie Victoire (1870-1871), Josephine Caroline Ma-
rie Albertine (1872-1958), gehuwd met haar neef Karel Anton, zoon van
Leopold van Hohenzollern en Albert Leopold Clemens Marie Meinrad
(1875-1934), gehuwd met Elisabeth in Beieren.
Vanaf haar huwelijk gaat de Duitse prinses door het leven als Marie, gravin
van Vlaanderen. Het echtpaar betrekt een prachtige woning in de Brus-
selse Regentschapsstraat waar nu het Rekenhof gevestigd is.
De gravin van Vlaanderen verblijft ook veel op het kasteel van Amé-
rois bij Bouillon, dat in 1868 door prins Filips wordt aangekocht en na de
brand van 1874 omgevormd zal worden tot een enorm buitenverblijf. Ma-
rie vindt er de inspiratie voor haar schilderijen, aquarellen en tekeningen.
Op haar artistieke zoektocht wordt zij begeleid door kunstenaars als
Guillaume Van Der Hecht en Rodolphe Wytsman (grafiek), Jan Portaels
en Ernest Blanc-Garin (schilderkunst) of Victor Uytterschaut (aquarel).
Hoe is de relatie tussen beide echtelieden? Alexander Verstraete be-
schrijft het in Tot de kroon ons scheidt zo: ‘Alberts ouders (Filips en Marie)
verschilden ten zeerste in karakter en hun huwelijk verliep evenmin ide-
aal. Toch vormden de graaf en de gravin van Vlaanderen in de ogen van
het grote publiek een ideaal gezin. Dat een dergelijk onjuist beeld uitge-
dragen werd naar de buitenwereld, was geenszins abnormaal. Een monar-
chie ontleent immers haar kracht aan mythes.’ Op dat vlak is er vandaag
niets veranderd.
Wat we ook weten is dat de graaf van Vlaanderen regelmatig alleen op
vakantie is. Zo schrijft de krant De Werkman op 31 oktober 1879 dat de
graaf alleen op reis is in Italië onder de naam graaf van Rethy. Die schuil-
naam zal later ook door zijn zoon Albert i en zijn kleinzoon Leopold iii
gebruikt worden.
Ruim twaalf jaar later is Filips opnieuw in Italië. We komen dit te we-
ten nadat een diefstal werd gepleegd in de woning van de graaf van Vlaan-
deren. Den Denderbode schrijft op 22 september 1892 dat de inbraak ge-
pleegd werd toen Filips zich in Italië bevond en de gravin van Vlaanderen
en de kinderen in Duitsland.
Filips beschikte in Italië over de schitterende villa Guilia aan het Co-
momeer. Die informatie hebben we omdat diplomaat Gustave von Blome
die somptueuse eigendom van de graaf kocht.

Gustave ‘Jupiter’ von Blome werd in 1829 geboren als een onecht
kleinkind van de legendarische kanselier Metternich. De diplomaat wilde
het Vaticaan helpen om de katholieke publieke opinie te bewerken met de
nodige informatie van het levensbeschouwelijke front. Wat deed Filips
overigens in Italië? Mogen we hieruit afleiden dat de graaf in Italië een
minnares had? Het is een open vraag.
Filips bezoekt daarnaast de meeste Europese landen. Wim van der Elst
van de kring laca: ‘In 1858 reisde hij door Oostenrijk en het koninkrijk
Lombardo-Venetië, in 1859 door Nederland, in 1860 naar Pruisen, Zwe-
den, Noorwegen en Rusland; in 1866 was hij terug in Italië. In 1874 is hij in
Berlijn en Dresden, in 1875 verblijft hij drie maanden in Duitsland, in 1878
is hij in Parijs. Nadien bezocht hij nog Spanje, Tunesië, Griekenland en
Turkije.’ Filips vervult ook meermaals diplomatieke missies in het buiten-
land.
In 1898 koopt Filips de villa Haslihorn in Sankt-Niklausen bij Luzern.
Zoon Albert en later kleinzoon Leopold iii zullen er regelmatig verblij-
ven. Het is opnieuw een bewijs dat Filips stevig in de slappe was zit.
Als de enige zoon van Leopold ii sterft, wordt Filips de wettelijke troon-
opvolger. Toch interesseert deze post hem niet echt en er is in familiekring
afgesproken dat de oudste zoon van Filips van Vlaanderen, Boudewijn, de
nieuwe koning der Belgen zal worden. Maar Boudewijn sterft in 1891 op
jonge leeftijd zodat uiteindelijk zijn boer Albert in 1909 de troon zal bestij-
gen.
Een mogelijke verklaring voor de weigering van ‘Flandre’ – zoals Filips
van Vlaanderen werd genoemd – om de Belgische troon te aanvaarden, is
dat hij geen al te positief beeld had van de inwoners van ons land. Elke dag
groet hij de inwoners van Brussel weliswaar beleefd door zijn hoge hoed
aan te tikken maar in zichzelf verwenst hij de platte Brusselaars. ‘Wat een
verdomd land is dit, slecht klimaat, vulgaire en onaangename mensen,
toestanden die tegelijk belachelijk en onaangenaam zijn. Wanneer dat-
gene wat men België noemt verdwenen zal zijn, zal het een opluchting
zijn. Ik ben enkel beschaamd om er deel van te hebben uitgemaakt (van
het land).’ De woorden in deze brief van ‘Flandre’ dateren van 1902, drie
jaar voor het overlijden van de man.
In een iets latere brief bevestigt Flandre zijn ideeën. ‘Ik ben tevreden
oud te zijn. Ik zal de volledige vernietiging van datgene waaraan men zo-

LEOPOLD II 43
lang gebouwd heeft, niet meer meemaken7
. Vandaag is het land een sa-
menraapsel van boeven en schooiers. Ik ben beschaamd er deel van uit te
maken, zelfs al gaat het om een eretitel.’ Flandre beschouwt zich dus zeker
niet als volwaardige Belg. Integendeel, hij wil niet vereenzelvigd worden
met ‘boeven en schooiers’.
De houding van Filips ‘Flandre’ is niet verschillend van deze van zijn
vader Leopold i. De protestant Leopold kokhalsde van België en zijn ka-
tholieken. Aan koningin Louise-Marie schrijft hij in 1842: ‘Sommige din-
gen hier doen mij walgen en vervullen mij met spijt dat ik hier in een si-
tuatie zit waaraan ik mijn beste krachten moet besteden.’ Leopold lo-
geerde toen nota bene bij de bisschop van Doornik.
Verzamelaar van boeken
Wie is Filips ‘Flandre’ eigenlijk? Hij houdt van dure renpaarden. Een an-
dere hobby van Filips is het verzamelen van kostbare boeken. Zijn biblio-
theek bestaat uit 30 000 gebonden delen, geplaatst op rekken en in totaal
bijna 1,2 km lang. Het werd beschouwd als de mooiste privébibliotheek
van Europa.
Volgens auteur Eric Meuwissen beschikt Filips ook over zo’n zeventig
personeelsleden. Hij verzamelt ook dure kunstvoorwerpen. Filips be-
zoekt graag antiekwinkels in Venetië en Parijs. Hij beschikt over een
prachtige wijnkelder, met veel flessen van zijn Hongaarse wijngaard. Hij
beschikt ook over een verzameling van Britse postzegels, die alleen al een
fortuin waard zijn.
Hoe komt hij aan het geld? Een bron van inkomsten wordt gevormd
door de dotatie die Filips ontvangt.
Het stelsel van dotaties aan leden van de koninklijke familie bestaat
volgens grondwetspecialist Robert Senelle in elk geval sinds 1853. Het
werd toen ingevoerd voor de twee mannelijke kinderen van Leopold i.
Prins Leopold ontving een dotatie tussen 1853 en 1865. Zijn broer Filip
‘Flandre’ ontving een dotatie vanaf 1856.
De socialisten zijn hierover verbolgen. Ze vinden dat een rijk man zo-
als Filips een dergelijke dotatie niet nodig heeft. Het aantal interventies in
het parlement hierover is niet te tellen.
7
‘Flandre’ bedoelt de maatschappij

Hans Brockmans van Trends noemt Filips een ‘durfkapitalist’ avant la
lettre. ‘Philippe liet zich als zakenman begeleiden door Samuel, de zoon
van Léon Lambert. Hij was in 1871 een van de medestichters van Banque
de Bruxelles (die in 1975 zou fuseren met de Banque Lambert tot BBL).
Een vijfde van zijn fortuin wordt geïnvesteerd in Cockerill. Philippe liet
zich echter ook meesleuren in een van de grootste schandalen van die tijd,
door 10 000 euro te lenen aan de katholieke zakenman André Langrand-
Dumonceau. Die wilde een financieel imperium uitbouwen tegen het vol-
gens hem te Joods getinte kapitalisme. Maar dat mislukte.’
De boeken van Filips
De Koninklijke Bibliotheek van België (de afdeling Kostbare Wer-
ken) kan in 2003 dankzij een anonieme mecenas 74 boeken (114
banden) verwerven op de veiling van de bibliotheek uit het kasteel
van Argenteuil op 11 december 2003 te Parijs. Deze werken krijgen
de plaatsnummers fs lix 1 tot fs lix 74.
Bij deze aanwinsten vindt men boeken afkomstig uit de biblio-
theken van Leopold i en Prins Filips, Graaf van Vlaanderen. En-
kele exemplaren hebben toebehoord aan Koning Albert i en Ko-
ningin Elisabeth, maar we vinden natuurlijk ook exemplaren uit
het bezit van Leopold iii, de laatste bewoner van Argenteuil.
Vermeldenswaard zijn een uitgave van Diane au Bois (1864)
van Théodore de Banville met een gedicht opgedragen aan Leo-
pold i. Verscheidene banden dragen het monogram van de Graaf
van Vlaanderen, broer van Leopold ii. Uit die collectie komen een
16de-eeuws wapenboek en een Duits topografisch werk uit 1595.
Sommige banden van de Graaf van Vlaanderen dragen het Belgi-
sche wapen. Een geschiedenis van de Egyptische kunst komt uit
het bezit van Koningin Elisabeth.
Tussen de boeken van Filips zitten ook enkele erotische wer-
ken.

LEOPOLD II 45
Verwoed jager, maar wellicht niet op vrouwen
Filips is net zoals zijn vader Leopold een verwoed jager. De graaf van
Vlaanderen heeft een voorkeur voor klein wild. Vanaf 16 oktober 1855
houdt Filips zelfs een jachtdagboek bij. Hij is dan achttien jaar. Maar zijn
eersteexplotendaterenalvantweejaardaarvoor.Opzijnzestiendeschoot
hij zijn allereerste vos en schepte hierover op bij zijn zus Charlotte.
Filips rookt dure sigaren en houdt ook van lekker eten. Op 12 oktober
1897 is hij te gast in Westerlo. Na een jachtpartij wordt een succulente
maaltijd met het geschoten wild bereid. Op de zeer uitgebreide menu-
kaart vinden we deze aantekening van de graaf: ‘un bon diner’.
Filips beschikt over een uitstekende fysieke conditie die hij tot op late
leeftijd onderhoudt door in de namiddag uren te wandelen. Die conditie
kan Filips ook van pas komen als hij zijn minnares bezoekt. Maar daar zijn
geen gegevens over.
Filips overlijdt op 17 november 1905 te Brussel. Zijn oudere broer Leo-
pold ii zit dan nog op de troon. Filips jongste zoon Albert zal na de dood
van Leopold ii in 1909 als Albert i de Belgische troon bestijgen.
Hoe groot is de erfenis van Filips? Het vermogen van Filip ‘Flandre’
was tijdens zijn leven zeker zo groot dat het enkel bij benadering geschat
kon worden. ‘Flandre’ betaalde veel belastingen. Hij behoorde zeker bij de
zestien rijkste Belgen van dat moment.
Het fortuin van de graaf van Vlaanderen was ‘enorm’ volgens hoogle-
raar Jean Stengers. En dat zelfs toen aan het eind van zijn leven enkele
ongelukkige financiële operaties in overzeese gebieden gebeurd waren.
Er wordt geschat dat de graaf van Vlaanderen aan het eind van zijn le-
ven beschikte over ongeveer dertig miljoen frank (of zowat 150 miljoen
euro nu). Enkel het vastgoed in België bedroeg volgens auteur Eric Meu-
wissen 4 421 848 frank, omgerekend 22 miljoen euro. Het gebouw aan de
Regentschapsstraat, het zogeheten Regentenpaleis, werd gewaardeerd aan
1 047 619 frank, omgerekend 5 miljoen euro.
Erfgenaam is onder anderen prins Albert, de latere koning Albert i.
Filips was vooral een grootgrondbezitter. Naast een verblijf in Zwitser-
land aan het meer van Luzern, was hij eigenaar in de Kempen van de oude
abdij van Postel met afhankelijkheden op een oppervlakte van meer dan 4
452 hectare. In de Ardennen had hij een bos naast het kasteel van Ame-
rois, verworven in 1869. In Brussel beschikte hij over het ‘Paleis van Vlaan-
deren’ in de Regentschapsstraat op de hoek van het Koningsplein.

Hij was ook een aandeelhouder van Cockerill. Tussen 1878 en 1880 be-
legde hij volgens Meuwissen 5 miljoen frank. Hij belegde ook in andere
bedrijven. Hij profiteerde hiervoor van zijn dotatie van 150 000 frank, ver-
hoogd tot 200 000 frank op zijn bruiloft (iets meer dan1 miljoen euro van-
daag). En Filips moet ook een aandelenpositie in de Generale Maatschap-
pij van zijn vader geërfd hebben. Die aandelen gaan later over naar koning
Albert i.
Eind 1912 overlijdt Filips echtgenote Maria. Ook zij is erg vermogend.
In haar testament bedenkt zij speciaal prins Karel, haar favoriete klein-
zoon. Ongetwijfeld heeft de prins de artistieke aanleg van zijn grootmoe-
der geërfd.
Prinses Charlotte
Charlotte is de jongere zus van Leopold en Filips. Ze is geboren in 1840. In
1857 trouwt de prinses met Maximiliaan, aartshertog van Oostenrijk. Op
dat ogenblik bedraagt haar fortuin exact 2 874 460,05 frank, omgerekend
13,3 miljoen euro.
Ze heeft ook juwelen ter waarde van 535 805 frank, omgerekend
250 000 euro.
Op 3 oktober 1863 krijgt Maximiliaan de keizerskroon van Mexico
aangeboden.
Charlotte is in ieder geval even gedreven als haar oudere broer, de la-
tere Leopold ii. Als haar man Maximiliaan in 1864 in Mexico op reis gaat
(om insecten en vlinders te verzamelen nota bene), neemt ze onmiddel-
lijk het bestuur van dat land over als regentes. Ze vertelt dat ze ‘gretig is
naar activiteit’. Charlotte is bovendien verstandig, efficiënt en kordaat. Ze
stelt bijvoorbeeld de eerste grondwet van Mexico zelf op. Hiervoor ge-
bruikt ze deze van België als model. In een brief aan haar jongere broer
Filip ‘Flandre’ vertelt ze dat ze op dat moment als regentes ‘nooit zoveel
werk gehad heeft’ en dat ze tegelijk ‘nooit blijer en opgeruimder was’.
HetprobleemisdathaarmanMaxjaloersisenhaarnazijnterugkomst
van die lange reis vleugellam maakt. Vanaf dat moment mag ze zich nog
enkel bezighouden met sociale en liefdadige activiteiten. Misschien was
het Mexico-verhaal wel helemaal anders gelopen indien Charlotte toen de
touwtjes in handen had kunnen houden. Maximiliaan was immers niet
echt een goede bestuurder. Een eufemisme is dat, welteverstaan.

LEOPOLD II 47
De energie die Charlotte aandrijft, is wellicht voor een stukje gesubli-
meerd. Ze heeft immers geen kinderen. Hierdoor kan ze zich bezighou-
den met bestuurlijke kwesties. Op dat vlak lijkt ze een beetje op de latere
Leopold ii die zich afkeert van zijn drie dochters en zich volledig op het
Congo-avontuur toelegt.
De mooiste illustratie van de kwaliteiten van Charlotte blijkt wellicht
uit haar tocht naar Europa in de zomer van 1866 om steun en geld te krij-
gen voor Mexico. Ze onderhandelt met Napoleon iii, de Franse regering
en bankiers. Ze doet dit in het laatste geval erg overtuigend: ze verkrijgt
immers 500 000 piasters die ze onmiddellijk naar Mexico doorstuurt.
Bij de Franse minister van Financiën Fould probeert ze ook geld los te
weken voor Mexico. Haar argument is dat ze slechts 126 miljoen ontvan-
gen heeft van de 516 miljoen toegezegde Franse francs. De uitleg van
Fould is technisch: een eerste lening werd niet volledig onderschreven en
een tweede werd zwaar onder pari aangeboden. Slotsom is in ieder geval
dat ze niets meer krijgt. Ook bij Napoleon vangt ze bot. Aan haar man
Max seint ze niet veel later de volgende boodschap: ‘Todo es inutil’.
De hamvraag is natuurlijk waarom Mexico mislukt en Congo wel lukt?
Er zijn een aantal mogelijke verklaringen. Een eerste reden is Congo voor
Leopold slechts een van de vele projecten. Vergeten we niet dat hij ook in
anderelanden,zoalsChina,actiefwas.Maarmetmindersucces.Charlotte
had enkel Mexico. In een brief vertelt ze dat het leven in Mexico, met alle
moeilijkheden, ver verkiest boven ‘het beschouwen van de zee’ in de villa
Miramar die Max in Italië gebouwd had. Nog een bewijs van haar daad-
kracht overigens.
Een tweede punt is dat de zienswijze op de landen volledig verschill-
lend is. In Congo gaat de exploitatie van het land voor op de ontwikkeling.
In Mexico is het omgekeerd. Dat Mexico ook, net zoals Congo, over een
rijke ondergrond en zilvermijnen beschikt, gebruikt Charlotte zelfs als ar-
gument bij de Franse regering om extra geld te krijgen. Maar eerst wil ze
van Mexico zelf een ‘beter’ land maken – getuige de grondwet die ze zelf
opstelde.
Punt drie is dat Leopold ii over een groot deel van de nodige financie-
ring beschikt om Congo tot een succesverhaal te maken. Hij pompt er,
zoals algemeen geweten, zijn eigen fortuin in. Mexico daarentegen kent
een chronisch geldtekort: de staatskas is quasi permanent leeg. En de
Fransen springen evenmin bij als de nood hoog is.

Een andere element waar we niet omheen kunnen, is dat het zakelijk
talent van Leopold ii wellicht toch iets groter is dan dat van zijn jongere
zus. Leopold werd immers voorbereid om koning te worden. Tot slot is er
een verschil van bestuur: Congo werd bestuurd vanuit Brussel. In Mexico
waren Charlotte en Max ter plaatse. Wat in dat laatste geval niet noodza-
kelijk een voordeel is.
Het Mexicaanse avontuur mislukt. Nauwelijks vier jaar na de aanvang
wordt Maximiliaan, de keizer van Mexico, gefusilleerd. In juli 1867 ver-
neemt het Belgisch koningshuis het nieuws. Daaropvolgend geeft koning
Leopold ii de opdracht aan koningin Marie-Henriette en baron Adrien
Goffinet om zijn zus Charlotte terug te halen uit Miramar in Italië. Maar
prinses Charlotte is niet op de hoogte van het overlijden van Maximiliaan
en leeft, gezien haar geestestoestand, opgesloten in het Gartenhaus op het
domein van Miramar. Volgens sommigen was Charlotte waanzinnig ge-
worden.
Goffinet kan Charlotte overtuigen om mee naar België te komen. Hij
moet vooral de vele tegenstanders, die Charlotte en haar fortuin liever
niet zien vertrekken, overtuigen. Het plan lukt.
Charlottes oudste broer Leopold ii koopt met haar geld later het kas-
teel van Bouchout bij Meise en sluit zijn zuster er definitief in op.
Is de waanzin van Charlotte wel veroorzaakt door de dood van haar
man? Of door giftige Mexicaanse planten? In 1867, Charlotte is dan 27,
stelt psychiater Jean Bulckens vast dat de prinses vergiftigd is. Dat schrijft
auteur Jos Pauwels in De waanzin van Charlotte. In de Franse krant Le Fi-
garo verschijnt een artikel waarin dezelfde these naar voor geschoven
wordt. Het gaat om inheems (Mexicaans) gif. Ook auteur Michel de
Grèce denkt dat Charlotte vergiftigd werd. Hij schuift de substantie toloa-
che naar voor, een bereiding met psychogene eigenschappen gemaakt van
de plant datura inoxia.
Een andere mogelijkheid is een verkeerd gedoseerd afrodisiacum. Vol-
gens auteur Jos Pauwels maken Charlotte en Max in Mexico kennis met
kruiden en planten van de Indianen. Een voorbeeld is de ‘red gumbolimbo
tree’ of ‘chacah’. ‘Carlota (de Spaanse naam van Charlotte) experimenteert
vanuit haar drang naar opheffing van de druk en vanwege de spirituele
mogelijkheden’ schrijft Pauwels. Andere mogelijke planten zijn de peyotl
en de humito.’Carlota gaat in haar honger naar intensere ervaringen steeds
verder. Ze gaat té ver’ besluit de auteur.

LEOPOLD II 49
Charlotte beschuldigt in Miramar haar echtgenoot Max. ‘Het is mijn
man die me wil ombrengen. Hij heeft me laten vergiftigen op mijn reis
naar Yucatan,’ roept ze uit. Nadien denkt de prinses dat iedereen haar wil
vergiftigen. Water drinkt ze alleen uit een openbare fontein.
Zeker is dat Charlotte alleen maar rijker wordt. Haar vermogen wordt
door derden beheerd. Op 5 oktober 1868 bedraagt het fortuin van Char-
lotte al 11 120 000 frank, omgerekend 50 miljoen euro. ‘Sinds 1857 was het
meer dan verdrievoudigd,’ staat in het boek Nieuw licht op Leopold i &
Leopold ii. Een deel zit bij de Rothschilds in Parijs, een ander deel bij de
Rothschilds in Wenen.
Het fortuin zal vanaf dan nog meer toenemen. Op 31 december 1887
bedraagt het bijna 30 miljoen frank. Het fortuin van Charlotte wordt ver-
volgens door Leopold ii in beslag genomen. Een deel wordt bij de Goffi-
nets bewaard. Op 31 december 1909 wordt het fortuin van Charlotte ge-
schat op maar liefst 53 950 859,60 frank. Omgerekend naar vandaag is dat
ongeveer 300 miljoen euro. Charlotte moet de rijkste vrouwelijke telg uit
de Belgische monarchie geweest zijn.
Louise, Stéphanie en Clémentine
Leopold ii heeft drie dochters: Louise (°1858), Stephanie (°1864) en Clé-
mentine (°1872).
Als er een lid van de koninklijke familie is dat synoniem staat met
chronisch geldgebrek, dan is het wel prinses Louise, de oudste dochter
van Leopold ii. Van een paradox gesproken. Leopold ii is immers zo rijk
als de zee diep is.
Prinses Louise is sinds 1875 gehuwd met haar neef Philipp, prins von
Saksen-Coburg-Gotha. Als Louise in 1895 een verhouding begint met
Géza von Mattacic-Keglevic, een Hongaarse graaf, is voor haar echtge-
noot de maat vol: hij draait de geldkraan dicht. Altijd een probaat middel
om een ‘stoute’ vrouw te straffen.
Het gevolg hiervan is dat eind 19e eeuw talloze schuldeisers Louise
hardnekkig achtervolgen. Bovendien proberen de aasgieren alle waarde-
volle bezittingen van de prinses in beslag te laten nemen om ze openbaar
te verkopen. Auteur Jan van den Berghe beschrijft het als volgt: ‘In vier
volle zalen staat alles uitgestald: van hermelijnen mantels tot gebroken

paraplu’s, kanten korsetten en batisten slipjes. Een van die slipjes, met
kant geborduurd met een kroontje en het monogram ‘L’ wordt voor 25
frank (nu 155 euro) aangeboden. Het Weense gepeupel staat zich te verga-
pen aan Louises lingerie.’ We kunnen het ons erg levendig voorstellen. Stel
je voor dat vandaag de uitzet van koningin Mathilde openbaar wordt ver-
kocht.
Louise-biograaf Olivier Defrance schrijft dat enkele jaren later, meer be-
paald in november 1907, schuldeisers van Louise opnieuw goederen pro-
beren te verkopen. Deze keer gaat het over de juwelen van Louise. Tussen
de juwelen zit de diadeem die de Belgische vrouwen ter gelegenheid van
haar zilveren huwelijksverjaardag hebben geschonken. De vrouwen zijn
uiteraard razend en organiseren zelfs een actie om het juweel terug te ko-
pen.
De openbare verkoop wordt evenwel geannuleerd maar de juwelen
blijven wel eigendom van de schuldeisers! Volgens Defrance weet men tot
op vandaag niet waar het diadeem zich bevindt.
Stéphanie is de tweede dochter van Leopold ii en Henriette (en een jon-
gere zus van Louise). In 1889, vindt het roemruchte drama van Mayerling
plaats: de man van prinses Stéphanie, aartshertog Rudolf van Oostenrijk,
schiet er zijn minnares dood en pleegt daarna zelfmoord.
Stéphanieondervindtgeendirectepecuniairegevolgenvanhetdrama.
Haar schoonvader, Oostenrijks keizer Franz-Joseph, blijft haar ondanks
het drama immers financieel ondersteunen. Elf jaar later wil de weduwe
wel hertrouwen met de Hongaarse ‘schaapherder’ Elemer Lonyay. Haar
schoonvader heeft geen bezwaar tegen het huwelijk. Ze krijgt zelfs een
gulle apanage – een toelage aan niet-regerende leden van een vorstelijk
geslacht – van 100 000 gulden.
Dwarsligger in dit verhaal is opnieuw koning Leopold ii. Stéphanie
kent haar vader en weet dat het vooral de geldelijke kant van de zaak is die
hem interesseert. Ze vraagt haar vader de toestemming om te hertrouwen.
Hij weigert. Stéphanie drijft evenwel haar zin door en trouwt in maart
1900 met Elemer. Volgens Jan van den Berghe zijn de financiële gevolgen
dramatisch: ze verliest haar jaarrente van 50 000 frank (nu een kwart mil-
joen euro) en vooral: ze wordt geschrapt uit het testament van haar vader.
Leopold ii wil zijn dochter nooit meer zien.

LEOPOLD II 51
Prinses Clémentine wordt geboren op 30 juli 1872. Ze is de jongste doch-
ter van de Belgische koning Leopold ii en diens echtgenote koningin Ma-
ria Henriëtta.
Bij haar geboorte is de koning ontsteld dat hij de dynastie geen man-
nelijke opvolger had kunnen schenken.
Veel liefde is er niet meer in het gezin van Leopold ii. De enige die
Clémentine kan opbeuren, is haar neef prins Boudewijn. Hij is de oudste
zoon van Filips van Vlaanderen en de oudere broer van Albert i. Boude-
wijn is geboren in 1869. Hij is dus enkele jaren ouder dan Clémentine.
Clémentine is smoorverliefd op Boudewijn. Er is zelfs sprake van een
huwelijk tussen beiden. Op die manier ziet Leopold ii zijn droom nog
enigszins uitkomen. De ouders van Boudewijn zijn tegen.
Boudewijn sterft evenwel op 23 januari 1891. Hij is dan een prille twin-
tiger. Door zijn vroegtijdige overlijden moet zijn jongere broer Albert te-
gen zijn zin koning worden.
Over de dood van prins Boudewijn doen nog steeds heel wat verhalen
de ronde. Officieel is hij aan een longontsteking gestorven. Maar zus Hen-
riette schrijft dat bij de dood van Boudewijn de pers een vuile campagne
opzet. ‘Men vertelde dat hij tijdens een duel gedood werd door graaf x of
neergeschoten door graaf y.’ Vraag is uiteraard van waar die ‘roddels’ tot
op vandaag blijven komen.
Henriette beweert dat de prins op nauwelijks twee dagen tijd bezwe-
ken is en dat de enige fout die de koninklijke familie gemaakt heeft, het
verzwijgen van de ernst van de ziekte van Boudewijn is. ‘Men vond verha-
len uit van knokpartijen, moord zelfs … voor een vrouw.’
De werkelijkheid is dat Boudewijn een relatie had met de zangeres Sy-
bil Sanderson. Ook prins de Ligne had een oogje op dat meisje. Toen
Boudewijn met haar afgesproken had in Hotel de Suède in Brussel, werd
hij door de Ligne betrapt en in het dijbeen geschoten. Boudewijn stormde
daarop in paniek de kamer uit en viel vervolgens van de trap. Met een
koets werd hij in allerijl overgebracht naar de ouderlijke woning. Daarna
stierf hij aan de gevolgen van die wonde.
Alle hoofdredacteurs van de Belgische kranten werden bijeengeroe-
pen en kregen de juiste toedracht te horen. Tegelijk kregen ze een formeel
verbod om over dit verhaal te berichten. Enkel het socialitische en repu-
blikeinse Le Peuple hield zich daar niet aan. Volgens de ene bron omdat de
hoofdredacteur niet werd uitgenodigd. Volgens een andere omdat de

Vorstelijk vermogen

Recommended

Recommended

More Related Content

What's hot

What's hot (20)

Similar to Vorstelijk vermogen

Similar to Vorstelijk vermogen (20)

More from Thierry Debels

More from Thierry Debels (20)

Vorstelijk vermogen