1. บทที่ 2
แนวคิดและปรัชญาเกี่ยวกับ การเล่น เวลาว่าง และ นันทนาการ
ในการศึกษาโปรแกรมนันทนาการสาหรับชุมชนและโรงเรียน ผู้จัดหรือผู้ดาเนินการควรจะมีความรู้
ความเข้าใจแนวคิด ปรัชญา ความหมายและความสัมพันธ์ของการเล่น เวลาว่างแล้วนันทนาการ เพื่อให้
การดาเนินงานมีจุดมุ่งหมายดาเนินการได้บรรลุวัตถุประสงค์ ในเรื่องนี้จะเป็นการทบทวน แนวคิดและ
ปรัชญา ของคาว่า “ การเล่น ” “ เวลาว่าง ” “ นันทนาการ ”
การเล่น เป็นคาที่ใช้กันมานานเก่าก่อน และเป็นที่ยอมรับแนวคิดนี้มานาน ซึ่งใช้อธิบายพฤติกรรม
การเข้าร่วมกิจกรรมของเด็กและเยาวชนแต่ความหมายก็ไม่ได้มีจุดมุ่งหมายจริงจัง นักจิตวิทยา นัก
โบราณคดี และนักการศึกษา เห็นพ้องต้องกันว่า การเล่นมีส่วนช่วยพัฒนา สุขภาพทางกายและทางจิตใจ
ของคนเรา จากการศึกษาพฤติกรรมการเล่นในสังคมวัฒนธรรมต่างๆ พบว่า การเล่นมีความเกี่ยวข้องกับ
ความต้องการขั้นพื้นฐานและมีความสาคัญในการสร้างคุณค่าจิตวิทยา กินดี อยู่ดี ของมนุษย์
เวลาว่าง มีความเกี่ยวเนื่องกับนักปรัชญาและนักการศึกษาตั้งแต่สมัยโบราณอารยธรรมกรีกและ
โรมัน กล่าวคือในช่วงแรกเวลาว่างมีความสัมพันธ์เกี่ยวข้องโดยตรงกับกลุ่มชนชั้นสูง หัวหน้าเผ่า ขุนนาง
ชั้นสูงในสังคมนั้นๆ ทั้งนี้เพราะว่าชุมชนเหล่านี้มีเวลาว่างที่จะเลือกกระทากิจกรรมเพื่อสนองความต้องการ
ความพึงพอใจให้แกตนเอง โดยช่างเวลาต่อมา เวลาว่าง ได้มีการขยายความหมายโดยนักเศรษฐศาสตร์
และสังคมวิทยาได้นิยามว่า เวลาว่างเป็นคาที่มีความหมายตรงข้ามกับ งานหรือทางาน ซึ่งพฤติกรรมของ
กลุ่มชนชั้นกลาง และชั้นที่มีรายได้น้อย ( พวกทางานในโรงงาน ) ต่อมา ความหมายของ เวลาว่าง ก็
เปลี่ยนเป็น วิถีทางแห่งชีวิต และแม้กระทั่งในปัจจุบัน เวลาว่างมีความหมายคือ โอกาสที่ส่งเสริม
ความสาเร็จในชีวิตสูงสุด
นันทนาการ มีกิจกรรมที่เป็นองค์ประกอบเช่นเดียวกับการเล่นแต่มีความแตกต่างกันในรูปแบบของ
นันทนาการ มีหลายอย่างนอกเหนือจากการเล่นอาจเป็นการศึกษา การซาบซึ้งการเสริมสร้างประสบการณ์
ใหม่หรือการพัฒนาการทางด้านอารมณ์เป็นต้น ในสมัยแรก นันทนาการหมายถึง กิจกรรมที่ก่อให้เกิด
ความสนุกสนานพึงพอใจ และผ่อนคลายความตรึงเครียด ที่หลังจากการเลิกทางานที่เหน็ดเหนื่อย เพื่อจะ
เรียกพลังงานที่สดชื่นกลับคืนมา แต่ในปัจจุบันนันทนาการมีความหมายแล้วรูปแบบที่สลับซับซ้อน ตั้งแต่
เป็นกระบวนการก่อให้เกิดความสุข ความสาเร็จในชีวิตสูงสุด หรือการปรับปรุงเสริมสร้างคุณภาพชีวิต นัก
การศึกษาบางท่านกล่าวว่านันทนาการเป็นสถาบันสังคม

2. ดังนั้น การเล่น เวลาว่าง และ นันทนาการ จึงมีความหมายและประวัติพัฒนาการสัมพันธ์ซึ่งกัน
และกันจึงสมควรที่จะศึกษาวิเคราะห์และทบทวนปรัชญาและความหมายต่อไปนี้
การเล่น
การเล่น มาจาก ภาษาแองโกล แซกชั่น ที่ว่า PLEGAIN แปลว่า เกมส์และกีฬา การต่อสู้ ป้ องกัน
ตัว
การเล่นในภาษาลาติน PLEGAN แปลว่า เป่า ตบหรือตี ลูกบอล
การเล่นในภาษาเยอรมันและเนเธอร์แลนด์ ตรงกับ SPISLEN และ SPELEN ตามลาดับ มี
ความหมายว่า การเล่นกีฬา และ การเล่นเครื่องดนตรี
ดังนั้นจึงพอสรุป การเล่นมีองค์ประกอบคือ กิจกรรมความพึงพอใจซึ่งบุคคลเข้าร่วมเพื่อความรัก
โดยอิสระและในเวลาทันทีทันใด
1. ทฤษฎีการเล่น
จากการรายงานการศึกษาวิจัยทฤษฎีการเล่นของนักจิตวิทยานักสังคมวิทยา นักโบราณคดีและ
นักการศึกษาซึ่งพอสรุปเป็นทฤษฎีได้หลายทฤษฎี เช่น
1.1 ทฤษฎีพลังงานส่วนเกิน
ผู้นาทฤษฎี : นายสเปนเซอร์และนายสชิลเลอร์ ตั้งแต่กลางสตวรรษที่ 19 ซึ่งนักปรัชญาชาว
อังกฤษ
เนื้อหาสาระ : การเล่นเกิดจากความต้องการหรือมีแรงจูงใจที่จะใช้พลังงานส่วนเกินสองคนหรือ
สัตว์ที่นอกเหนือจากการใช้พลังงานเพื่อการอยู่รอดหรือยังชีพ ดังนี้จึงต้องสร้างรูปแบบของการเล่น เพื่อ
ความสนุกสนานใช้พลังงานส่วนเกินที่เหลือนั้นหรือพอสรุปได้ว่าทฤษฎีนี้อธิบายการเล่นเป็นการใช้พลังงาน
ที่สะสมไว้ในร่างกายกระทากิจกรรมในรูปแบบต่างๆ เช่น การเล่นเกมส์ การผจญภัย
1.2 ทฤษฎีนันทนาการ
ผู้นาทฤษฎี : นายลาซารัส ศาสตราจารย์จากมหาวิทยาลัยเบอร์ลินประเทศเยอรมัน
เนื้อหาสาระ : ทฤษฎีการเล่นนี้อธิบายในทิศทางตรงกันข้ามกับทฤษฎีพลังงานส่วนเกิน คือ การเล่น
ช่วยส่งเสริมวิถีชีวิตทางชีวิตของบุคคลในช่วงเวลาว่าง ร่วมกิจกรรมตามความเป็นจริง เปลี่ยนกิจกรรมทาให้
บุคคลสดชื่นกระชุ่มกระชวย เสริมสร้างพลังงานเป็นการพักผ่อนหย่อนใจและเสริมสร้างประสบการณ์และ
คุณภาพชีวิต

3. 1.3 ทฤษฎีระบายอารมณ์
ทฤษฎี : อริสโตเติล
เนื้อหาสาระ : การเล่นเป็นการระบายออกทางอารมณ์ซึ่งเปรียบเสมือนเครื่องรักษาความปลอดภัย
ของระบบประสาท อริสโตเติลนักปราชญ์ชาวกรีก กล่าวว่าการเล่นหรือการแสดงละคร เป็นการจาลอง
เลียนแบบประสบการณ์ในอารมต่างๆ ในรูปแบบของการเล่นการพัฒนาจิตใจ และเป็นการใช้พลังงาน
ส่วนเกิน เพื่อการเล่นด้วย
1.4 ทฤษฎีการผ่อนคลายความตึงเครียด
ผู้นาทฤษฎี : นายแพทริค
เนื้อหาสาระ : การเล่นก่อให้เกิดความเพลิดเพลินผ่อนคลายความตึงเครียด จากสังคมพัฒนา
อุตสาหกรรม ทาให้คนเราได้รับอิทธิพลความตึงเครียด วิตกกังวลสูง ดังนั้นการเล่นกิจกรรมนี้จะช่วยผ่อน
คลายและรักษาสุขภาพกายและจิตใจของชุมชนในเมือง
กล่าวโดยสรุปความหมายของการเล่นคือ
1. พฤติกรรมของคนหรือสัตว์ที่ไม่ได้มีการฝึกสอนมา
2. ความพึงพอใจ หรือการแสดงออกอย่างสร้างสรรค์โดยการแข่งขันบุกเบิกเอาชนะธรรมชาติ
ระบายอารมณ์ เลียนแบบพฤติกรรม
3. ปรากฏการณ์ที่ไม่มีจุดหมาย ไม่มีรูปแบบหรือสาเหตุหรือมีการจัดตั้งกฎกติกาที่สลับซับซ้อน
4. กิจกรรมของเด็ก และก็สามารถเกิดขึ้นกับกลุ่มผู้ใหญ่ซึ่งถือว่าเป็นส่วนหนึ่งของงาน
5. รากฐานจากสัญชาติญาณ รวมถึงพฤติกรรมการเล่นกิจกรรมการศึกษาการเรียนรู้
6. กิจกรรมอิสระ พอใจ และไม่จริงใจมากนัก รวมทั้งกิจกรรมที่เกี่ยวกับความรับผิดชอบสูงเสี่ยงต่อ
อันตราย เสียค่าใช้จ่ายสูงและตอบสนองความต้องการของบุคคลและสังคม
7. รูปแบบต่างๆ ของวัฒนธรรมในแต่ละสังคมรวมทั้งการแข่งขันการพนัน นิยายเป็นต้น
8. หน้าที่ของสังคมที่แสดงออกในรูปของกฎหมาย ศาสนา สงคราม ศิลปะ และ ธุรกิจ ทางเดียวกัน
สังคมต่างๆ ยึดถือการเล่นช่วยให้การสื่อสารสัมฤทธิ์ผล สร้างความสามัคคี การแสดงออกที่ดีทาหน้าที่
ทางการบาบัดรักษาและเพื่อการศึกษาตลอดจนการลดความก้าวร้าวของตน
2. เวลาว่าง
จากความหมาย คาว่า เวลาว่าง (LEISURS) มาจากภาษาลาติน คือ LICERE แปลว่า การได้รับอนุญาต
อิสระจากการงานและหน้าที่ นอกเหนือจากงานประจามีอิสระนี้จะกระทาอะไรตามใจปรารถนา

4. ภาษาฝรั่งเศส แฝงมาจากคาว่า LOISIR หมายถึง เวลาว่างและภาษาอังกฤษ ได้รับอนุญาตจากสาธารณะ
ชน รวมทั้งคาว่า LIBBRTY ซึ่งหมายถึงการเลือกอย่างอิสระในยุคอารยธรรมกรีกและโรมัน ศัพท์คาว่า
SCDLE หรือ SKOLE มีความหมายว่า ความหมายเกี่ยวข้องสัมพันธ์กับเวลาว่างและการศึกษาในโรงเรียน
เช่นเดียวกับคาว่า LYCEE ภาษาฝรั่งเศสหมายถึง โรงเรียนเป็นรางศัพท์ที่มีความหมายในเรื่องของ
การศึกษาและเวลาว่าง
เวลาว่าง ( LEISURE ) มีแนวคิด 5 ความหมายคือ
1. ทัศนะของเวลาว่างแบบดั้งเดิม เวลาว่าง คือเวลานี้ไม่ทางาน
2. เวลาว่าง คือหน้าที่ของสังคม
3. เวลาว่าง คือกิจกรรมที่กระทาในช่วงเวลาว่าง
4. เวลาว่าง คือ เวลาอิสระ
5. เวลาว่าง คือ วิถีชีวิตหรือสภาพที่เกิดขึ้นที่ต้องการให้บุคคลประสบความสาเร็จเท่าที่เขาต้องการ
จะทาได้
กล่าวโดยสรุปความหมายของเวลาว่างคือ
1. เวลาว่าง คือ สัดส่วนของเวลาของบุคคลที่ไม่ใช่เวลาทางาน
2. เวลาว่าง คือ การเลือกอย่างอิสระ ไม่ว่าจะทางานหรือไม่ก็ตามกิจกรรมเวลาว่างใช้ในรูปแบบ
ต่างๆ เพื่อที่ส่งเสริมความต้องการของบุคคลเพื่อให้คุณค่าทางจิตใจ ผ่อนคลายความตึงเครียด พึงพอใจ
ช่วยให้สังคมอยู่เย็นเป็นสุข
3. นันทนาการ
ความหมายนันทนาการเริ่มแรก หมายถึง กิจกรรมที่ช่วยบุคคลเข้าร่วมในเวลาว่างที่ไม่ใช่งาน เพื่อใช้บุคคล
เสริมสร้างพลังงานในการทางานต่อไป ดังนั้น ความหมายแรก ของนันทนาการ คือ การเล่นของผู้ใหญ่ใน
ช่วงเวลาว่าง
ในสมัยใหม่ นันทนาการได้เปลี่ยนแปลงความหมายอีก 3 ประการ คือ
1. นันทนาการ เป็นกิจกรรมที่มีแรงจูงใจในช่วงเวลาว่าง
2. นันทนาการ คือ กระบวนการหรือสภาพที่เกิดขึ้นเมื่อบุคคลเข้าร่วมกิจกรรมโดยมีจุดมุ่งหมาย
และความคาดหวังคือ สร้างประสบการณ์เสริมสร้างคุณภาพชีวิต ความพึงพอใจสนุกสนานสุขสงบ
3. นันทนาการ เป็นสถาบันทางสังคม เช่น แหล่งความรู้และสาขาวิชาชีพ
กล่าวโดยสรุปนันทนาการมีความหมายคือ

5. 1. นันทนาการ ประกอบไปด้วยกิจกรรมหรือประสบการณ์ในการช่วงเวลาว่าง โดยที่ผู้เข้าร่วมด้วย
ความสมัครใจ เพื่อก่อให้เกิดความพึงพอใจ ความสุขและแรงความคิดสร้างสรรค์ รวมทั้งเพื่อให้บุคคลได้
คุณค่าทางสังคม พัฒนาทางอารมที่เกี่ยวข้อง
2. นันทนาการ เป็นส่วนหนึ่งของการทางาน ดังนี้บริษัทห้างร้างโรงงานอุตสาหกรรม จัดโปรแกรม
นันทนาการเพื่อบุคลากรในที่ทางานซึ่ง เป็นส่วนหนึ่งของเวลาอาหารกลางวันช่วงพักหรือหลังเวลาทางาน
3. นันทนาการเป็นองค์กรหนึ่งของชุมชนหรือหน่วยงานอาสาสมัครซึ่งจัดขึ้นเพื่อบริการสังคมทาให้
นันทนาการเป็นที่ยอมรับในฐานะสถาบันทางสังคม เช่น ทางด้าน ประเพณี คุณค่า โครงสร้างและ
องค์ประกอบ ผู้ประกอบอาชีพ
อุปสรรคของการจัดการบริการทางด้านบริการ
1. ทุกคนมีข้อหรือขีดจากัดทางด้านร่างกาย จิตใจ และทางสังคม
2. ข้อจากัดเลือกทางด้านสภาพแวดล้อม เช่น ครอบครัว กลุ่มเพื่อน วัฒนธรรมและแหล่งทรัพยากร
3. เวลามีข้อผูกมัดสาหรับคนบางกลุ่ม หรือการที่ทาให้ไม่มีเวลาว่างที่จะเข้าร่วมกิจกรรม
4. การเลือกกิจกรรมมีขีดจากัดในการยอมรับทางสังคม
5. คุณค่าทางการเล่นลดลงในเมื่อกิจกรรมการเล่นเริ่มกลายเป็นการทางานและมีกฎระเบียบมาก
ขึ้น เช่น การเล่นกีฬาอาชีพ
6. โอกาสที่จะสร้างประสบการณ์สูงสุด ความตื่นเต้นท้าทายและบุกเบิกมีขีดจากัดสาหรับชนกลุ่ม
ใหญ่