Лекц-6

ВИРТУАЛ ТЕХНОЛОГИЙН ТЭНХИМ,
Е-НЭЭЛТТЭЙ ИНСТИТУТ
Мэдээллийн Технологийн
www.emust.edu.mn
хэрэглээ - I
Код: U.IT101
1
/Лекц-6/

IT101- Мэдээллийн Технологийн хэрэглээ - I
Сэдэв: Өгөгдлийн сан
Е-Нээлттэй Институт
www.emust.edu.mn

Агуулга:
03 SQL (Structured Query Language)
www.emust.edu.mn
01
01
02
Өгөгдлийн сан, Өгөгдлийн сангийн бүтэц
/Database ,Database structure/
Өгөгдлийн сангийн удирдах систем
/DataBase Management System/
02
Уялдаа холбоот өгөгдлийн сан
/ Relational Database System/
05
Өгөгдлийг энгийн хэлбэрт шилжүүлэх
/Data normalization/
04
Онлайн өгөгдөл дамжуулалт
/Online transaction processing/ 06

• Бидний өдөр тутам сонсож байдаг бүх зүйлс мэдээ буюу
өгөгдөл болно. Өгөгдөл буюу мэдээнд тодорхой
боловсруулалт хийгдсэний үр дүнд мэдээлэл үүснэ.
• Аливаа салбарын бизнесийн амжилт олох гол сурвалжийн нэг
нь үнэн зөв мэдээллийг цаг тухайд нь олж, бүтээлчээр хэрэглэх
явдал юм. Мэдээлэл нь нөөцийн нэгэн адил чухал нөөц
төдийгүй чухал хэрэгсэл юм. Орчин үед мэдээллийг цогцоор нь
буюу мэдээллийн сан байдлаар зохион байгуулж, хэрэглэж
байна.
Виртуал Технологийн Тэнхим, Е-НЭЭЛТТЭЙ ИНСТИТУТ
www.emust.edu.mn
4
Өгөгдөл(data), мэдээлэл(information) гэж юу вэ?

www.emust.edu.mn
5
Сайн мэдээлэл нь дараахь шинжүүдийг агуулсан байна. Үүнд :
Үнэн зөв
Тодорхой цаг хугацаанд
Хамааралтай
Өртөг багатай
Эмх цэгцтэй
Ойлгомжтой
Шинэ зүйл, мэдээ агуулсан

Өгөгдлийн сан /DataBase/ –Хоорондоо уялдаа холбоо бүхий багц
болон нэгж өгөгдлүүдийн цогц юм.
Өгөгдөл /Data/– Тодорхой утга агуулга бүхий мэдээлэл
Өгөгдлийн сан = Files /файлууд/ + Fields/талбарууд/ +
Records /бичлэгүүд/
www.emust.edu.mn
6
Өгөгдлийн сангийн үндсэн ойлголт

Өгөгдлийн сангийн бүрэлдэхүүн хэсгүүд
www.emust.edu.mn
7
Хүснэгт
Бодит ертөнц дээрх нэг объект эсвэл объектуудын
хоорондын харилцааг илэрхийлсэн хоорондоо
уялдаатай мэдээллүүдийг хадгалсан файл юм.

www.emust.edu.mn
8
Бичлэг
Хүснэгтэнд илэрхийлсэн бодит ертөнц дээрх нэг
обьект эсвэл обьектуудын хоорондын харилцааны
нэг тохиолдлыг илэрхийлнэ. Өөрөөр хэлбэл
хүснэгтийн нэг мөрөн дэх утгыг бичлэг гэнэ.
Бичлэг (record). Энэ нь тухайн нэг зүйлийн
талаар иж бүрэн мэдээллийг агуулах бөгөөд
өөрөөр хэлбэл хүснэгтийн мөр юм. Жишээлбэл:
Ажилчдын хувийн мэдээллийг агуулсан
мэдээллийн сангийн нэг бичлэг нь нэг ажилчны
талаар иж бүрэн мэдээллийг өгч чадна.

Талбар
 Хүн, обьект, үйл явдлын нэгж шинж
чанарыг илэрхийлэх хоорондоо уялдаа холбоо
бүхий тэмдэгтүүдийн бүлэглэл юм. Талбарыг
мөн атрибут гэж нэрлэдэг. Талбарууд дотор
бусадтай холбогдоход ашиглагддаг зарим
онцлог талбар байдаг.
 Талбар(Field) - энэ нь нэгэн төрлийн
мэдээллийг агуулах бөгөөд мэдээллийн
сангийн анхдагч нэгжүүдийн нэг юм. Өөрөөр
хэлбэл, хүснэгтийн багана юм. Жишээ нь: нас
гэсэн талбарт зөвхөн насыг л бичнэ, нэр
бичихгүй.
www.emust.edu.mn
9

www.emust.edu.mn
10
Жишээлбэл: Ажилтан гэсэн
хүснэгтэнд Ажилтны дугаар
гэсэн шинж чанарыг үндсэн
түлхүүр талбар болсон бол
Хэлтэс хүснэгтэнд гадаад
түлхүүр талбар болон
холбогдоно, учир нь нэг
хэлтэст нэгээс олон ажилтан
ажилллаж болно.
Хүснэгт1: Ажилтны бүртгэл
Ажилтны
дугаар
Овог Нэр Нас
101 Дорж Бат 29
102 Чулуун Оюун 22
Хэлтэс Хувийн
дугаар
Цалингийн
хэмжээ
Төлөвлөлт 101 400000₮
Үйлчилгээ 102 300000₮

Өгөгдлийн сангийн зохион байгуулалт
1. Өгөгдлийн сангийн нэг файл нь бидний өдөр тутам
www.emust.edu.mn
11
хэрэглэх файл ойлголтоос маш их ялгаатай.
2. Өгөгдлийн санд хэрэглэгчийн хэрэгцээ, шаардлагыг
хангах өгөгдлүүдийг зохион байгуулж хадгалдаг.
3. Өгөгдлийн сан нь өөртөө файлын бүтцээ агуулдаг.
4. Өгөгдлийн сангийн хэрэглээ нь зөвхөн амьтай өгөгдөл
хадгалахад оршино.
5. Өгөгдлийн сангийн зохион байгуулалт, түүнийг
удирдаж боловсруулах програм хангамжууд нь тус
тусдаа ойлголт юм.

www.emust.edu.mn
12
Өгөгдлийн санг зохион байгуулах үед юуг анхаарах вэ?
- ӨС-ийн системийн бодлогын даалгавар
- ӨСУС-ийн сонголт, түүний онцлог
- Өгөгдлийн давхардал
- Өгөгдөл хоорондын холбоос
- Өгөгдлийн хандалт, хэрэглэгчдийн түвшин
- Бүрэн тодорхойлогдсон байх
- Нөөцлөлт /архивлалт/ ба сэргээх

1. Өгөгдлийн сан гэж юу вэ?
Мэдээллийн технологийн нэгэн чухал ойлголт бол өгөгдлийн сан
/database/ юм.
Тодорхой зорилгоор хамтад нь цуглуулж, тодорхой зохион
байгуулалттайгаар ангилах, эрэмбэлэх г.м-ээр компьютерын тогтмол
санах ойд хадгалсан цогц мэдээллийг өгөгдлийн сан гэнэ.
Бодит ертөнц дэх зүйлсийн хоорондын харилцан уялдааг
илэрхийлэхийн тулд тэдгээрийг виртуал орчинд дүрслэж байгаа
өгөгдлүүд нь өөр хоорондоо болон бусад өгөгдлүүдтэй ямар хэлбэрээр
холбоотой байхаас гадна хоорондын хамаарлыг тогтоох шаардлагатай
болдог. Ингэж өөр хоорондоо уялдаа холбоотой өгөгдөл, мэдээлэл нь
өгөгдөлийн санг бий болгодог.
www.emust.edu.mn
Өгөгдлийн сан
13

 Өгөгдлийн сан нь хоорондоо уялдаа
холбоотой мэдээллүүдийн тодорхой хэлбэрт
оруулсан багц юм. Өөрөөр хэлбэл өгөгдлийн
сан нь өгөгдлийг удирдах, зохион
байгуулах, ашиглахад хялбар байхаар
зохион байгуулагдаж, системчлэгдсэн
өгөгдлийн цуглуулга юм.
 Иймд өгөгдлийн санд өгөгдөл оруулж
хадгалаад буцаагаад мэдээллийг гаргаж
авдаг гэж ойлгож болно.
www.emust.edu.mn
14
1. Өгөгдлийн сан гэж юу вэ?

NAME : John Doe
POSITION : Director
EXPERIENCE : 10 Years
Их, Дээд сургуулийн багш, оюутан, хичээлийн
талаархи мэдээлэл.
Байгууллагын ажилтан нарын тухай мэдээлэл
www.emust.edu.mn
.
Номын санд агуулагдсан бүх номын тухай мэдээлэл
.
Телефон утасны жагсаалт г.м
.
Өгөгдли
йн
сангийн
жишээ:
Эмнэлэгийн өвчтөний бүртгэл
Өгөгдлийн сангийн жишээ:
15

1.2 Өгөгдлийн сангийн бүтцүүд
www.emust.edu.mn
16
1. Шаталсан бүтэц
2. Сүлжээ бүтэц
3. Холбоост бүтэц

1.2 Шаталсан бүтэц
www.emust.edu.mn
17
Өгөгдлийн сангийн шаталсан бүтэц гэдэг нь өгөгдлийг мод
хэлбэрээр доод түвшний бичлэг нь дээд түвшний
бичлэгээс салаалсан байдлаар загварчилсан өгөгдлийн сан
юм. Энэ бүтэц нь өгөгдлийн сангийн логик бүтцүүдийн
анхдагч юм.
• Мод хэлбэрийн бүтцээр бичлэгүүдийг эрэмбэлж цэгцэлнэ
• Нэгээс олон руу чиглэсэн уялдаа холбоотой
• Үндэснээс доошоогоо модны мөчрүүдийн дагуу алхам
алхмаар шилжин өгөгдөл рүү хандана.

Жишээлбэл: Байгууллага нь олон хэлтэстэй, хэлтэс бүр
хэд, хэдэн ажилтантай гэвэл дараах байдлаар
өгөгдлийн сангийн бүтцийг загварчилна.
www.emust.edu.mn
18
Зураг1: Байгууллагын өгөгдлийн сангийн бүтэц

Шаталсан бүтэц
www.emust.edu.mn
19
Шаталсан бүтэц нь дараах нөхцлүүдийг хангадаг.
Үүнд:
 Мод бүр үндсэн нэг эх үүсвэртэй байх ба түүнийг
Root гэдэг
 Аль нэг элемент нь өөрт харъяалагдах хэдэн ч
элементтэй байж болох ба харин ганц л эх
элементтэй байна.

Сүлжээ бүтэц
www.emust.edu.mn
20
Өгөгдлийн сангийн сүлжээ бүтэц гэдэг нь бодит
ертөнцийн 2 объектын хооронд орших олноос
олон гэсэн харьцаатай өгөгдлийг
загварчилдаг.
Энэ харьцааг 2 өгөгдлийн цуглуулгаар
дүрсэлдэггүй, тэдгээрийн хоорондын
харьцаатай хамтран дүрсэлдэг.

www.emust.edu.mn
21
2.2 Сүлжээ бүтэц
Зураг2: Сүлжээ бүтэц-1

• Олноос олон руу чиглэсэн уялдаа холбоотой
• Дурын өгөгдлийн элемент дурын тооны өөр өгөгдлийн
элементтэй холбоотой байж болно
• Жишээлбэл: Хэлтэс бүрт хэд, хэдэн ажилтан
хамрагдана. Харин төслүүдийг хэлтсүүдээс хамтран
гүйцэтгэдэг гэвэл өгөгдлийг дараахь байдлаар
загварчилна.
www.emust.edu.mn
22
2.2 Сүлжээ бүтэц

www.emust.edu.mn
23
Сүлжээ бүтэц
Зураг3: Сүлжээ бүтэц-2

Холбоост бүтэц
Холбоост бүтцийн тухайд түлхүүр талбар эсвэл нийтлэг
өгөгдлөөрөө дамжуулан ялгаатай файлууд нь холбогддог. Энд
дээрээс доош чиглэлтэй зам гэж үгүй. Оронд нь өгөгдлүүд нь
мөр, багана бүхий ялгаатай хүснэгтүүдэд хадгалагддаг.
• Хамгийн өргөн хэрэглэгддэг бүтэц
• Өгөгдлийн элементүүдийг хүснэгтнүүдэд хадгалсан юм шиг
www.emust.edu.mn
24
харуулна.
• Мөр нь бичлэгийг илэрхийлнэ.
• Багана нь талбарыг илэрхийлнэ.

• Хэрэв хоёр файл хоёулаа нийтлэг өгөгдлийн
элементийг дундаа ашиглаж байвал нэг файл доторх
өгөгдөл өөр файл доторх өгөгдөлтэй холбогдож болно
Давуу тал
www.emust.edu.mn
25
– Заавал бүтэц нь тодорхой байх албагүй
– Оролтууд нь нэмэгдэх, засвар хийхдээ хялбар
Сул тал
– Хайлт хийхэд цаг их хэрэгтэй

www.emust.edu.mn
26
Зураг4: Холбоо бүтэц-1

www.emust.edu.mn
27
Бүтэц нь доорх нөхцлүүдийг хангах ёстой.
– Хүснэгтэнд 2 ижил мөр байхгүй
– Хүснэгт нь баганатай байх ба тэр нь харьцааны
атрибут байна.
– Атрибут бүхэн өөрийн давхардахгүй нэртэй
– Хүснэгтэнд нэрнүүд дурын эрэмбээр байрлана

Өгөгдлийн сангийн бүтцүүдийн харьцуулалт
www.emust.edu.mn
28
• Шаталсан бүтэц
 Бүтэцчилэгдсэн өдөр тутмын ажил гүйлгээ боловсруулалтанд ажиллана.
 Олноос олон руу чиглэсэн холбоо, хамааралуудтай ажиллаж чадахгүй
• Сүлжээ бүтэц
– Шаталсантай харьцуулахад илүү уян хатан
– Тусгай, тохиолдлын хүсэлтүүдтэй ажиллах боломжгүй
• Холбоост бүтэц
 Тусгай, тохиолдлын хүсэлтүүдэд амархан хариулна.
 Ажиллах, хөтөлж явахад илүү хялбар
 Шаталсан эсвэл сүлжээ хэлбэрийнх шиг үр ашигтай, хурдан биш байна.

2. Өгөгдлийн Санг Удирдах Систем (DBMS)
www.emust.edu.mn
29
• Өгөгдлийн сантай бүхий л хэлбэрээр ажиллахад
зориулсан компьютерын програм хангамжийг
Өгөгдлийн Санг Удирдах Систем (Database
Management System - DBMS) хэмээн нэрлэнэ.
• Хэрэглэгч нь өгөгдлийн сантай DBMS-ийн
тусламжтайгаар харьцана.

Өгөгдлийн санг удирдах систем (DBMS)
www.emust.edu.mn
30
• DBMS-ийн тусламжтайгаар:
өгөгдлийн сан шинээр үүсгэх
өгөгдлийн санд өгөгдөл нэмж оруулах
өгөгдлийн сангаас өгөгдөл устгах
өгөгдлийн сангаас өгөгдөл хайх
өгөгдлийн сангийн өгөгдлүүдийг эрэмбэлэх
өгөгдлийн сангийн өгөгдлийг шинэчлэх
өгөгдлийн сангийн нууцлалыг бүрдүүлэх
өгөгдлийн санг хэрэглэгчид дүрслэн харуулах
гэх мэт үйл ажиллагааг гүйцэтгэнэ.

2. Өгөгдлийн сан удирдах систем гэж юу вэ?
www.emust.edu.mn
31
Өгөгдлийн санд байгаа мэдээллүүдээ
удирдах, зохион бйгуулах боломжийг
олгодог систем. Lotus Approach,
Microsoft Access, Microsoft SQL Server,
Oracle, MY SQL гэх мэт бүх өгөгдлийн
сантай харьцах боломжийг олгодог
системүүд нь бүгд л өгөгдлийн сан
удирдах систем гэсэн үгээр
товчхондоо илэрхийлэгддэг.

Өгөгдлийн сан удирдах систем /DBMS /
www.emust.edu.mn
32
Өгөгдлийн санг үүсгэх, түүнийг зохион байгуулах багц
програм хангамж юм.
ӨСУС нь тодорхой болон ерөнхий зориулалттай байна.
Өгөгдлийн санг удирдах, зохион байгуулах
програмчлалын хэлүүд /Java, Delphi, VB…/ байхаас
гадна ӨСУС-д түүнийг дэмжих /SQL script/ хэл байдаг.
Өгөгдлийн сан түүнтэй холбоотой ажиллах програм
хангамжийг нийтэд нь өгөгдлийн сангийн систем гэнэ.

3. Уялдаа холбоот өгөгдлийн сан
www.emust.edu.mn
33
• Мэдээлийн сангийн үндсэн өгөгдөл нь багана мөрөөс
тогтсон хүснэгт хэлбэрээр хадгалагдах бөгөөд тэдгээр
нь өөр хоорондоо уялдаа холбоотой байдаг учраас
уялдаа холбоо бүхий мэдээллийн систем буюу
Relational Database System гэдэг.
Зураг5: Relational Database System

3. Уялдаа холбоот өгөгдлийн сан
 Тухайлбал, та оюутан гэсэн оюутан гэсэн мэдээллийг хайя гэвэл
оюутан гэсэн хүснэгтээс л бүх мэдээллээ олох боломжтой гэсэн
үг. Харин та дараа нь багш, анги, хичээлийн танхим гэсэн өөр
өөр хүснэгт шинээр бий болгож үүсгэлээ гэхэд энэхүү дөрвөн
хүснэгтүүдээ нэгтгэж, өгөгдлийн сан болгож болно.
 Ийм олон хүснэгтээс бүрдсэн өгөгдлийн санг уялдаа холбоот
www.emust.edu.mn
34
өгөгдлийн сан гэж нэрлэдэг.
зураг6:
Relational Database System

Relational database-1
www.emust.edu.mn
35
• Эдүгээ хамгийн түгээмэл хэрэглэгддэг
өгөгдлийн сангийн загвар бол Relational
model юм.
• Энэ загвар ёсоор, өгөгдлийн сан нь өөр
хоорондоо холбоотой хэд хэдэн хүснэгтээс
тогтоно. Нэг ийм хүснэгтийг relation
хэмээн нэрлэнэ.
• Өөрөөр хэлбэл өгөгдлийн санг хүснэгт
хэлбэрээр харуулдаг. Нэг ёсондоо бидний
харж заншсан Excel-ийн хүснэгттэй адил
гэж хялбарчилж ойлгож болно.
зураг7:
Relational Database System

• Relational database-ын хүснэгтүүдэд нэг давхацсан
(адилхан) талбар байх ёстой. Энэ давхцагч талбар нь
нэг хүснэгтийг нөгөөтэй холбож өгдөг холбоос байх
болно. Илүү тодорхой хэлбэл, нэг хүснэгтийн
бичлэгийг нөгөө хүснэгтийн бичлэгтэй холбох
холбоос юм. Ийм холбоосыг table relationship гэнэ.
Иймд тусдаа хүснэгтүүд хоорондоо харилцан уялдаа
холбоотой болж цогц өгөгдлийн санг үүсгэх юм.
www.emust.edu.mn
36
Relational database-2

Жишээ авч үзэн тайлбарлая
www.emust.edu.mn
37
• 2 байгууллагын ажилтнуудын үндсэн мэдээллийг
багтаасан хүснэгт дээр жишээ авч тайлбарлая
• Нэг байгууллагын ажилтан нарын хувийн дугаар,
овог, нэр, насыг агуулсан хүснэгт байна.
Хувийн дугаар Овог Нэр Нас
103 Баатар Болд 25
... ... ... ...
Хүснэгт2. Эхний байгууллагын ажилчдын үндсэн мэдээлэл

www.emust.edu.mn
38
• Өөр нэг хүснэгт ийм байг. Нөгөө байгууллагын
ажилтнуудын цалин, хувийн дугаар, харьяа хэлтэс
зэргийг агуулсан хүснэгт байна.
Хэлтэс Хувийн дугаар Цалингийн хэмжээ
... ... ...
Хүснэгт3. 2 дахь байгууллагын ажилчдын цалингийн мэдээлэл

Жишээ
www.emust.edu.mn
39
• Схемчлэн харуулвал:

www.emust.edu.mn
40
Хичээл, мэргэжил /ШУТИС/
Зураг7. Relationship-н бүтэц-1

www.emust.edu.mn
41
/
Зураг8. Relationship-н бүтэц-2

3.1 Үндсэн түлхүүр талбар (Primary key)
www.emust.edu.mn
42
Ямагт утгатай, өгөгдлийн давхцалгүйгээр, хүснэгтэнд
нэг л тодорхойлогдох талбарыг үндсэн түлхүүр
талбар гэнэ.
Жишээлбэл: Ажилтан гэсэн хүснэгтэнд Ажилтны
дугаар бол үндсэн түлхүүр талбар болох юм.

Түлхүүр талбар (Primary key) - 1
www.emust.edu.mn
43
• Relational database-ын хүснэгтийн бичлэгүүд
давхардсан байж болохгүй гэж дээр дурдсан.
• Үүний тулд нэг бичлэгийг нөгөөгөөс ялгаж өгч
байдаг дор хаяж нэг талбар байх ёстой. Ийм талбар
буюу талбаруудыг түлхүүр талбар (primary key)
гэж нэрлэнэ.
• Жишээ нь: 5 талбартай хоёр бичлэгийн 4 талбар нь
адилхан утгатай байлаа гэхэд үлдсэн ганц талбарын
утгууд ялгаатай байх ёстой.

www.emust.edu.mn
44
• Жишээ нь: Энэ хүснэгтийг
аваад үзэхэд Хувийн дугаар
талбарыг primary key
болгон авч болно. Учир нь
ажилтнууд дотор адилхан
овог, нэр, настай хоёр буюу
түүнээс олон хүн байлаа
гэж төсөөлөхөд хувийн
дугаар нь л тэднийг ялгаж
өгнө.
Хувийн
дугаар
... ... ... ...
Хүснэгт3: Primary key

www.emust.edu.mn
45
• Тэгвэл, 1-р хүснэгт болон 2-р хүснэгт нь Хувийн
дугаар гэсэн нэгэн ижил талбартай байна. Тиймээс уг
хоёр хүснэгтийг энэ талбараар нь давхацуулж, нэг
хүснэгтийн бичлэгийг нөгөө хүснэгтийн бичлэгтэй
холбон нэгтгэх боломжтой юм.
• Ж.нь дээрх хоёр хүснэгтээс 102 гэсэн хувийн дугаартай
ажилтны овог, нэрийг хэн гэдэг, хэдэн настай, аль
хэлтэст ажилладаг, хэдэн төгрөгийн цалинтай зэргийг
хамтад нь мэдэж авч болох юм.
• Цаашилбал, дурдсан хэмжээний цалинг авдаг
ажилтнуудын нэрс, эсвэл тухайн нэг хэлтэс хэдэн
ажилтантай болох гэх зэрэг шаардлагатай мэдээллийг
гаргаж болно.

www.emust.edu.mn
46
• Жишээ нь: Энэ хүснэгтийг
аваад үзэхэд Хувийн дугаар
талбарыг primary key
болгон авч болно. Учир нь
ажилтнууд дотор адилхан
овог, нэр, настай хоёр буюу
түүнээс олон хүн байлаа
гэж төсөөлөхөд хувийн
дугаар нь л тэднийг ялгаж
өгнө.
Хувийн
дугаар
... ... ... ...
Хүснэгт 4: Primary key

www.emust.edu.mn
47
•Түлхүүр талбарыг мөн
хүснэгтүүдийн хооронд table
relationship үүсгэхэд ашигладаг.
Энэ тохиолдолд, А хүснэгтэд
primary key болж орсон бол Б
хүснэгтэд түүнийг foreign key
хэмээн нэрлэнэ.
•Өгөгдлийн сангаас хайлт
хийхдээ мөн түлхүүр талбарыг
голчлон ашиглана.
Хэлтэс Хувийн
дугаар
Цалингийн
хэмжээ
... ... ...
Хүснэгт5: Foreign key

www.emust.edu.mn
48
One-to-one буюу нэгээс нэгд холбоо
Зураг9. One-to-one холбоо

www.emust.edu.mn
49
2. One-to-many буюу нэгээс олонд холбоо.
Зураг10. One-to-many холбоо

www.emust.edu.mn
50
3. Many-to-many буюу олноос олонд холбоос:
Зураг11. Many-to-many холбоо

3.2 Гадаад түлхүүр талбар (Foreign key)
www.emust.edu.mn
51
Нэг хүснэгтийн үндсэн
түлхүүр талбар өөр нэгэн
уялдаатай хүснэгтэнд гадаад
түлхүүр болж хэрэглэгддэг.
Үндсэн түлхүүр талбар нь
өвөрмөц үнэ цэнэтэй байхад
гадаад түлхүүр талбар нь
хувилбар маягаар хэрэглэгдэж
болдог.
Зураг12. foreign key

4. SQL (Structured Query Language)
www.emust.edu.mn
52
SQL гэж юу вэ?
SQL /Structured Query Language/ нь єгєгдлийн сан
удирдах, мэдээлэлийг харуулах, єгєгдлийн санд
мэдээлэл оруулах, засварлах, устгах зэрэг vйлдлийг
хийх боломжтой єгєгдлийн санд зориулсан хэл юм.
• Өгөгдлийн сангийн нэг чухал тал нь тодорхой
мэдээллийг түргэн шуурхай хайн олж гаргаж ирдэг
байх ёстой.
• Хэрэглэгч нь өгөгдлийн сангаас мэдээлэл авахын тулд
түүн рүү хүсэлт/хайлт/ илгээнэ. Ийм хүсэлтийг
query гэнэ.

• Практикт, query нь ихэвчлэн SQL (Structured Query
Language) хэмээх тусгай зориулалтын хэл дээр бичсэн
команд байдаг.
• SQL нь өгөгдлийн сангаас хайлт хийхэд зориулагдсан олон
www.emust.edu.mn
53
улсын стандарт програмчлалын хэл юм.
• Командууд нь гүйцэтгэх үүргүүдээс хамаарч хэдэн хэсэгт
хуваагддаг.
1.DML/Data Manipulation Language/ Бичлэг нэмэх, устгах,
засварах командууд
2.DDL/Data Definition Language/ Өгөгдлийн санд хүснэгт үүсгэх,
засвар хийх командууд
3. DQL/Data Query Language/ Мэдээлэл хадгалж авах командууд

www.emust.edu.mn
54
Өгөгдөл удирдах хэл
Өгөгдөл удирдах хэл нь vндсэн дөрвөн statement - р vйлдэлээ
хийнэ. Yvнд :
• SELECT - Өгөгдлийн санд байгаа хvснэгтээс бичлэгvvдийг
харуулах
• UPDATE – Хvснэгтэд байгаа мэдээллийг шинэчлэх
• DELETE – Хvснэгтэд байгаа мэдээллийн устгах
• INSERT INTO - Хvснэгтэд шинэ бичлэг оруулах
Select DISTINCT major from student;
UPDATE titles SET title='Linux, 5th ed.' WHERE titleID=1
DELETE FROM student;
INSERT INTO titles (title, publID, year)VALUES ('MySQL & mSQL', 4, 1999)
•
.
4.1 Data manipulation Language (DML)

Өгөгдлийн санд байгаа хvснэгтvvдийг удирдах vvсгэх, устгах,
засах vйлдлийг дараах statement – р гvйцэтгэнэ.
• CREATE TABLE - Өгөгдлийн санд шинээр хvснэгт vvсгэнэ
• ALTER TABLE - Өгөгдлийн санд vvссэн хүснэгтийг засварлана.
• DROP TABLE – Өгөгдлийн санд байгаа хvснэгтийг устгана.
• CREATE INDEX – Хайх тvлхvvр буюу Индекс vvсгэнэ
• DROP INDEX - Индексийг устгана
www.emust.edu.mn
55
4.2 Data Definition Language (DDL)
Drop table Student WHERE Student_ID= ' ';

5. Өгөгдлийн энгийн хэлбэрт шилжүүлэх алхмууд:
Энгийн бус хэлбэрийн өгөгдөл
1-р энгийн хэлбэр
Давтагдсан бүлэг элементийг салгах
Давтагдсан утгатай элементийг салгах
Тэг утгат элементийг салгах
Байж болох түлхүүр элементийг тодорхойлох
Элемент хоорондын функциональ
хамаарлыг тодорхойлох
Функциональ бүрэн хамаарлыг тодорхойлох
Функциональ бүрэн бус хамааралтай
элементийг салгах
Дамжсан холбоосыг тодорхойлох
Дамжсан холбоосыг салгах
www.emust.edu.mn
57
Схем1.

www.emust.edu.mn
58
Захиалагчаас ирсэн энгийн бус хэлбэрийн өгөгдөл
Хич.код Хич.нэр Хич. кредит Заах хэлбэр Заах цаг Багшийн нэр Алба.
тушаал
Эрдмийн
зэрэг
Оюут. код Оюут. нэр ... Хич. код Хич. нэр Заах
хэлбэр
Заах цаг Багш. нэр Алба.
тушаал
Хүснэгт 1.
Хүснэгт 2.

Оюутан Хичээл
www.emust.edu.mn
59
5.1 1-р энгийн хэлбэрт шилжих алхам
- Давтагдсан бүлэг элементийг салгах
Обьектын нэг төлөөллийн хувьд нэг нь олон гэсэн хамаарал үүсгэж
байгаа элементүүд Давтагдсан бүлэг элементийг үүсгэнэ.
Жишээ нь:
- Давтагдсан утгатай элементийг салгах
Хүснэгтийн нэг баганын хувьд тогтсон хэдэн утга авах элементийг
Давтагдсан утгатай элемент гэнэ.
Жишээ нь: Албан тушаал = {профессор, дэд профессор, ахлах багш,
багш, туслах багш}
 Тэг утгатай элементийг салгах
 Байж болох түлхүүр элементийг тодорхойлох

Оюут. код Оюут. нэр Мэрг. код Хич. код Заах хэлбэр Цаг
Мэрг. код Мэрг. нэр Тэнх. код Тэнхим Эрд. Зэр. код Эрдмийн зэрэг
Оюутны код Хич. код Хич. нэр Хич. кредит Багшийн нэр Алб. Туш. код Эрд. Зэр. код
www.emust.edu.mn
60
1-р энгийн хэлбэрт шилжсэний үр дүнд үүсэх хүснэгтүүд
1. Оюутан 2. Хичээлийн хэлбэр
3. Мэргэжил 4. Тэнхим 5. Эрдмйин зэрэг
6. Оюутан & Хичээл
7. Албан тушаал
Алба. Туш. код Албан тушаал

www.emust.edu.mn
61
- Элемент хоорондын функциональ хамаарлыг
тодорхойлох
А, В, ... нь нэг харьцааны элементүүд байх үед В-ийн
утга А-гийн утгаар ялгаатай тодорхойлогдох, эсвэл
эсрэгээр А нь В-г бүрэн тодорхойлж чадаж байвал
В нь А-аас функциональ хамааралтай байна.
Жишээ нь: {Хичээлийн нэр, хичээлийн кредит,
багшийн нэр} Хичээлийн код
61

- Функциональ бүрэн хамаарлыг тодорхойлох
Хэрэв элемент нь зөвхөн байж болох түлхүүр элементээс
хамаарч байвал түүнийг функциональ бүрэн
хамааралтай элемент гэнэ.
Жишээ нь:
- Хичээл (хичээлийн код, нэр, кредит, заах багшийн нэр)
-Багш (Багшийн код, нэр, албан тушаалын код, эрдмийн
зэргийн код)
www.emust.edu.mn
62

- Фунциональ бүрэн бус хамааралтай элементийг
салгах
Хэрэв элемент нь байж болох түлхүүр элементээс өөр
ямар нэгэн элементээс хамаарч байвал түүнийг
функциональ бүрэн бус хамааралтай элемент
гэнэ.
www.emust.edu.mn
63
Жишээ нь: Хичээлийн код Оюутны код
Оюутан&Хичээл(оюутны код, хичээлийн код)
63

Оюут. код Оюут. нэр Мэрг.код Хич.код Заах .хэлб Цаг
Оюут.код Хич.код Хич.код Хич.нэр Хич.кредит Багш.код
Мэрг.код Мэрг.нэр Тэнх.код Тэнхим Эрд.зэр.код Эрд.зэрэг
www.emust.edu.mn
64
2-р энгийн хэлбэрийн үр дүнд үүссэн хүснэгтүүд
3. Оюутан&Хичээл 4. Хичээл
5. Мэргэжил 6. Тэнхим 7. Эрдмийн зэрэг
8. Багш 9. Албан тушаал
Багш.код Багш.нэр Алб.туш.код Эрд.зэр. код Алб.туш.код Албан тушаал

www.emust.edu.mn
65
- Дамжсан холбоосыг тодорхойлох
Хэрэв А, В, С нь харьцааны хүснэгтийн элементүүд бол
В нь А-аас, С нь В-ээс тус тус хамаарч байгаа үед С нь
В-ээр дамжиж А-аас хамаарч байна гэж үздэг. Үүнийг
дамжсан холбоос гэнэ.
- Дамжсан холбоосыг салгах
Жишээ:
Оюутны код (Тэнхмийн код, элссэн огноо, зэрэг, дугаар)

www.emust.edu.mn
66
Тэнхмийн код Мэргэжлийн код Оюутны код
Энэ дамжсан холбоосыг дараах 2 харьцаанд салгана.
- Оюутны мэргэжил (оюутны код, оюутны нэр, мэргэжлийн код)
- Тэнхим & Мэргэжил (Мэргэжлийн код, тэнхмийн код)

Оюут. код Оюут. нэр Мэрг.код Хич.код Заах .хэлб Цаг
Оюут.код Хич.код Хич.код Хич.нэр Хич.кредит Багш.код
Мэрг.код Мэрг.нэр Тэнх.код Тэнхим Эрд.зэр.код Эрд.зэрэг
Багш.код Багш. нэр Мэрг. код Эрд.зэр.
www.emust.edu.mn
67
3-р энгийн хэлбэрийн үр дүнд үүссэн энгийн
хэлбэрийн өгөгдлийн сангийн схем
3. Оюутан&Хичээл 4. Хичээл
5. Мэргэжил 6. Тэнхим 7. Эрдмийн зэрэг
8. Багш 9. Албан тушаал
10. Тэнхим&Мэргэжил
код
Алб.туш. код Алб.туш.код Албан тушаал
Мэрг.код Тэнхмийн код

6. Онлайн өгөгдөл дамжуулалт (Online transaction processing)
Энэ нь хэрэглэгч сервэр рүү хүсэлт илгээж, сервэр хүсэлтийг
хүлээн авч биелүүлэн үр дүнг хэрэглэгч рүү дамжуулах процесс
юм. Энэ процессийн үед өгөгдлийн сантай холбоотой өгөгдөл
нэмэх, устгах, өөрчлөх гэх мэт олон үйлдлүүд хийгддэг бөгөөд
хэрэв өгөгдөл дамжуулалт тасалдвал өгөгдөл алдагддаг. Иймд
өгөгдлийн сангийн найдвартай ажиллах нөхцлийг хангах
шаардлагатай.
Өгөгдөл дамжуулалт (Transaction processing)
Өгөгдлийн сантай ажиллаж байх явцад олон хэрэглэгчийн
өгөгдөлд хийх өөрчлөлт, хандалт зэргийг зохицуулахын тулд тусгай
удирдлага, сэргээх ажиллагаа зэргийг ашиглан өгөгдлийн сангийн
бүрэн бүтэн байдлыг хангах зайлшгүй шаардлагатай.
www.emust.edu.mn
68

www.emust.edu.mn
69
6.1 Тусгай удирдлага (Exclusive control)
• Энэ нь нэг өгөгдөл рүү хоёр хэрэглэгч нэгэн зэрэг хандсан тохиолдолд нэг
хэрэглэгчийг нь түр хүлээлгэх функц бөгөөд ингэснээр өгөгдлийн санд өгөгдөл
алдагдах байдал үүсэхээс сэргийлнэ. Хандалтыг хязгаарлахын тулд өгөгдлийн санг
түгжинэ.
1)Түгжих
• Өгөгдлийн санг түгжсэнээр хэрэглэгч өөр нэг хэрэглэгчийн хандаж байгаа болон
шинэчилж байгаа өгөгдлийг хэрэглэхээс сэргийлнэ. Түгжээг 2 төрлөөр хийж
болно.
Тусгай түгжээ (Exclusive lock)- Өгөгдөлд хандах, шинэчлэх хоёулангаас нь
сэргийлнэ.
Шейрлэх түгжээ (Shared lock)- Зөвхөн өгөгдөл шинэчлэхээс сэргийлнэ.
• Өгөгдөл нэмэх, устгах, өөрчлөх зэрэг үйлдлийн үед өгөгдлийн сан удирдах
системүүд ихэвчлэн тусгай түгжээг автоматаар хийдэг. Харин өгөгдөлд зөвхөн
хандах үед дээрх 2 түгжээний алийг хийхийг программ өөрөө тохируулж болно.

Тусгай түгжээ Шейрлэх түгжээ
Шинэчлэх Х Х
Хандах Х О
Устгах Х Х
Өөр программаар хийх тусгай түгжээ Х Х
Өөр программаар хийх шейрлэх түгжээ Х О
www.emust.edu.mn
70
Жишээ: Агуулахад А
бүтээгдэхүүн 50 ширхэг
байв. 2 хүн нэгэн зэрэг А
бүтээгдэхүүнийг
захиалахаар хандав.
70
Гадаад өгөгдлийн хэрэглээ, түгжих төлөв

2)Дамжуулалт
• Дамжуулалт нь олон жижиг үйлдлүүдээс бүрдэнэ. Жишээ нь: “А
бүтээгдэхүүнээс 15 ширхэг захиалга авлаа” гэдэг нь дамжуулалт юм.
Дамжуулалтууд амжилттай хийгдэхээс гадна буцаагдаж болно. Хэрэв
амжилттай хийгдсэн бол өгөгдлийн сан шинэчлэгдэж, дамжуулалт
таслагдсан бол өгөгдлийн санд өөрчлөлт орохгүй. Энэ систем нь
өгөгдлийн сангийн бүрэн байдлыг хангана.
6.2 Гэмтлийн үед нөөц файл үүсгэх
• Өгөгдлийн сан удирдах систем нь өгөгдлийн санд өөрчлөлт хийгдэх
бүрд шинэчлэгдсэн мэдээллүүдийг автоматаар “”log file” –д бичдэг.
Техник хангамжид ямар нэг эвдрэл гэмтэл гарч болзошгүй тул
өгөгдлийн сан болон log файлыг тогтмол нөөцлөж байх шаардлагатай.
Хэрэв техник хангамжинд эвдрэл гарсан бол нөөц файлаас өгөгдлийг
сэргээх боломжтой.
www.emust.edu.mn
71

6.3 Өгөгдөл сэргээх
Өгөгдөл сэргээх процесс нь өгөгдлийн санг хамгийн сүүлд
нөөцөлсөн үеийн төлөвт эсвэл ТХ болон ПХ-д гэмтэл гарахын
дөнгөж өмнөх төлөвт буцаан сэргээнэ. 2 төрлийн өгөгдөл сэргээх
арга байдаг.
•Roll Forward- Энэ арга нь гэмтэл гарсан тохиолдолд log файлд
хадгалсан үйлдлүүдийн дарааллыг дахин гүйцэтгэж өгөгдлийн санг
буцаан сэргээдэг.
Roll back - Энэ арга нь өгөгдөл дамжуулалтын өмнөх үеийн
өгөгдлийг буцаан сэргээж, гэмтэл гарах үед хийгдэж байсан
үйлдлийг дахин хийдэг
www.emust.edu.mn
72
Зураг13.

www.emust.edu.mn
73
Нэмэлтээр судлах хаягууд:
[1] http://www.youtube.com/watch?v=O2TYLUtMEmU
[2]http://pages.cs.wisc.edu/~dbbook/openAccess/firstEdition/sli
des/pdfslides/mod1l1.pdf
[3] http://www.learnerstv.com/Free-Computer-Science-Video-lectures-
ltv048-Page1.htm
[4] http://ocw.mit.edu/courses/electrical-engineering-and-computer-
science/6-830-database-systems-fall-
2010/lecture-notes/

Лекц-6

Recommended

Recommended

More Related Content

What's hot

What's hot (20)

Viewers also liked

Viewers also liked (20)

Similar to Лекц-6

Similar to Лекц-6 (20)

More from taivna

More from taivna (20)

Лекц-6

Editor's Notes