1. 5-1
McGraw-Hill/Irwin Copyright © 2007 by The McGraw-Hill Companies, Inc. All rights reserved.

2. Өгөгдлийн нөөцийн удирдлага
Өгөгдлийн тухай ойлголт
Өгөгдлийн сангийн удирдлага
Өгөгдлийн сангийн төрлүүд
Бүлэг
5
McGraw-Hill/Irwin Copyright © 2007 by The McGraw-Hill Companies, Inc. All rights reserved.

3. 5-3
Хичээлийн зорилго
1. Байгууллагад өгөгдлийн нөөцийн удирдлага ба ба
технологиудыг нэвтрүүлэхийн бизнесийн үр үнэ
цэнийг тайлбарлах
2. Файл боловсруулах аргатай харьцуулахад бизнесийн
мэдээ, мэдээллийн нөөцийг удирдах өгөгдлийн
сангийн удирдлагын арга зүйн давуу талуудыг
тодорхойлох
3. Өгөгдлийн санг удирдах програм хангамж нь
бизнесийн мэрэгжлийн хүмүүст хэрхэн тусалж,
бизнесийн үйл ажиллагаа ба удирдлагыг хэрхэн
дэмждэгийг тайлбарлах

4. 5-4
Хичээлийн зорилго
4. Доорх ойлголт тус бүрийг тодорхойлох
жишээнүүдийг гаргах:
a. Өгөгдлийн сангийн үндсэн төрлүүд
b. Өгөгдлийн агуулах ба өгөгдөл олборлолт
c. Өгөгдлийн логик элементүүд
d. Өгөгдлийн сангийн суурь бүтцүүд
e. Өгөгдлийн санг байгуулах

5. Мэдээллийни систем дотор өгөгдлүүд хэрхэн
зохион байгуулагддаг вэ?
 Өгөгдлүүд тодорхой зүй тогтолтойгоор (логиктойгоор)
 Тэмдэгт
 Талбар
 Бичлэг
 Файл ба
 Мэдээллийн/өгөгдлийн сангуудад
 зохион байгуулагдана.
5-5

6. 5-6
Өгөгдлийн логик элементүүдийн жишээ

7. 5-7
Өгөгдлийн суурь ойлголтууд
 Тэмдэгт: хамгийн үндсэн элемент. Нэг үсэг, цифр, эсвэл тэмдэгт
 Талбар (өгөгдлийн зүйл): хоорондоо холбоотой тэмдэгтүүдийн
бүлэглэл
 Зарим нэгжийн (объект, хүн, газар эсвэл үйл явдал) аттрибут
(шинж буюу чанар) илэрхийлнэ
 Жишээ: цалин хөлс
 Бичлэг: нэг нэгжийн шинж, чанарууудыг тодорхойлоход
хэрэглэж байгаа бүх талбаруудын бүлэглэл
 Жишээ: нэр, регистрийн дугаар, цалин хөлсний нормыг
агуулсан цалингийн бичлэг

8. 5-8
Өгөгдлийн суурь ойлголтууд
 Файл буюу хүснэгт: Хоорондоо холбоотой бүлэг
бичлэг
 Өгөгдлийн/мэдээллийн сан: Логик уялдаа холбоотой
өгөгдлийн элементүүдийн нэгдсэн цуглуулга

9. 5-9
Цахилгаан ашиглалтын өгөгдлийн сан
Source: Adapted from Michael V. Mannino, Database Application Development and Design
(Burr Ridge, IL: McGraw-Hill/Irwin, 2001), p. 6.

10. 5-10
Өгөгдлийн сангийн бүтцүүд
 Шаталсан
 Сүлжээ хэлбэрийн
 Уялдаа холбоотой
 Объект хандалтай
 Олон хэмжилтийн

11. 5-11
Шаталсан бүтэц
 ӨСУС-ын анхны бүтэц
 Мод хэлбэрийн бүтцээр бичлэгүүдийг эрэмбэлж
цэгцэлнэ
 Нэгээс олон руу чигласан уялдаа холбоотой
 Үндэснээс доошоогоо модны мөчрүүдийн дагуу алхам
алхмаар шилжин өгөгдөл рүү хандана.

12. 5-12
Шаталсан бүтэц

13. 5-13
Сүлжээ хэлбэрийн бүтэц
 Зарим майнфрэймийн ӨСУС-ийн багцуудад
хэрэглэгдэнэ
 Олноос олон руу чиглэсэн уялдаа холбоотой
 Дурын өгөгдлийн элемент дурын тооны өөр өгөгдлийн
элементтэй холбоотой байж болно

14. 5-14
Сүлжээ хэлбэрийн бүтэц

15. 5-15
Уялдаа холбоотой бүтэц
 Хамгийн өргөн хэрэглэгддэг бүтэц
 Өгөгпдлийн элементүүдийг хүснэгтнүүдэд хадгалсан
юм шиг харуулна.
 Мөр нь бичлэгийн илэрхийлнэ.
 Багана нь талбарыг илэрхийлнэ.
 Хэрэв хоёр файл хоёулаа нийтлэг өгөгдлийн
элементийг дундаа ашиглаж байвал нэг файл доторх
өгөгдөл өөр файл доторх өгөгдөлтэй холбогдож болно

16. 5-16
Уялдаа холбоотой бүтэц

17. 5-17
Уялдаа холбоотой үйлдлүүд
Уялдаа холбоотой өгөгдлийн сангууд дээр хийдэг гурван гол
үйлдэл:
 Сонгож ялгах:
 Тодорхойлсон шалгуурыг хангасан бичлэгүүдийн дэд олонлог
үүснэ
 Жишээ, $30,000-аас илүү орлого олсон ажилчдыг ялгах
 Нэгтгэх
 Хоёр эсвэл түүнээс олон хүснэгтүүдийг түр нэгтгэх
 Нэг том хүснэгт шиг харагдана.
 Проекцлох
 Хүснэгтэн доторх багануудын дэд олонлогийг байгуулна.

18. 5-18
Олон хэмжилтэт бүтэц
 Өгөгдлүүдийг зохион байгуулахын тулд олон
хэмжилтэт бүтцийг хэрэглэдэг
 Уялдаа холбоотой өгөгдлийн сангийн хувирал
 Өгөгдлийн элементүүд куб дотор байгаа юм шиг
харагдана
 Онлайн шинжилгээний процессийг (OLAP) дэмждэг
шинжилгээний өгөгдлийн сангуудад өргөн
хэрэглэгдэнэ.
 Онлайн шинжилгээний процесс (OLAP) – бизнесийн
нарийн төвөгтэй асуултуудад хариулт өгөхөд
хэрэглэгдэнэ

19. 5-19
Олон хэмжилтэт загвар

20. 5-20
Объект хандалтат бүтэц
 Объект нь
 Нэгжийн шинж чанаруудыг тодорхойлсон өгөгдлийн утгууд
 Өгөгдлүүд дээр хийгдэх үйлдлүүдээс тогтоно.
 Encapsulation:
 Өгөгдөл ба үйлдлүүдийг нэгтгэх замаар бусад өгөгдлийн
сангийн бүтцүүдийг бодоход график, зураг, дуу авиа, текст
зэрэг илүү нарийн бүтэцтэй өгөгдлүүдтэй илүү сайн ажиллах
боломжийг олгодог чадвар.
 Удамшил:
 Эх объектуудын бүх эсвэл зарим шинж чанаруудыг
удамшуулах замаар шинэ объектуудыг байгуулна

21. 5-21
Объект хандалтат бүтэц
Source: Adapted from Ivar Jacobsen, Maria Ericsson, and Ageneta Jacobsen, The Object Advantage: Business Process
Reengineering with Object Technology (New York: ACM Press, 1995), p. 65.
Copyright @ 1995, Association for Computing Machinery. By permission.

22. 5-22
Объект хандалтат бүтэц
 Объект хандалтад өгөгдлийн санг удирдах
системүүдэд ашиглагдана. (OODBMS)
 Нарийн бүтэцтэй өгөгдлүүдтэй ажиллана.
 Жишээ, дүрс зураг, видео клип, вэб хуудаснууд г.м

23. 5-23
Өгөгдлийн сангийн бүтцүүдийн
харьцуулалт
 Шаталсан
 Бүтэцчилэгдсэн өдөр тутмын ажил гүйлгээ боловсруулалтанд
ажиллана.
 Олноос олон руу чиглэсэн холбоо, хамааралуудтай ажиллаж
чадахгүй
 Сүлжээ
 Шаталсантай харьцуулахад илүү уян хатан
 Тусгай, тохиолдлын хүсэлтүүдтэй ажиллах боломжгүй
 Холбоо, хамаарал
 Тусгай, тохиолдлын хүсэлтүүдэд амархан хариулна.
 Ажиллах, хөтөлж явахад илүү хялбар
 Шаталсан эсвэл сүлжээ хэлбэрийнх шиг үр ашигтай, хурдан биш

24. 5-24
Өгөгдлийн санг байгуулж,
хөгжүүлэх
 Өгөгдлийн сангийн администратор
 Байгууллагын өгөгдлийн санг байгуулж, хөгжүүлэх үүргийг
хүлээнэ
 Өгөгдөл тодорхойлох хэл
 Өгөгдлийн агуулга, холбоо хамаарал, бүтцийг байгуулж,
тодорхойлох
 Тэдгээр тодорхойлолтууд нь өгөгдлийн толь бичигт
хадгалагдана.
 Өгөгдлийн толь бичиг
 Мета өгөгдлүүдийг агуулдаг өгөгдлийн сангийн каталог
 Мета өгөгдөл – өгөгдлийн тухай өгөгдөл, мэдээлэл

25. 5-25
Өгөгдлийн санг байгуулж,
хөгжүүлэх
Õýðýãëýã÷èä
õýðýãòýé òàéëáàðóóä
1.ªãºãäë¿¿äèéã
òºëºâëºõ
Байгууллагын çàãâàð
2.Øààðäëàãóóäûí
òîäîðõîéëîëòóóä
3. Òºñººëëèéí
çîõèîìæ
4. Ëîãèê
çîõèîìæóóä
Áîäèò çàãâàðóóä
5. Áîäèò çîõèîìæ
ªãºãäëèéí
çàãâàðóóä
Ëîãèê çàãâàðóóä

26. 5-26
Өгөгдлийг төлөвлөх процесс
 Байгууллагын загвар
 Байгууллагын бизнесийн үндсэн процессийг тодорхойлох
 ӨС-ийн администраторууд болон дизайнерууд эцсийн
хэрэглэгчидтэй хамтран тодорхойлно.
 Өгөгдлийн загварчлал
 Өгөгдлийн элементүүдийн хоорондын уялдаа холбоо
хамаарлууд
 Нэгжийн хамаарлын диаграм – загварчлалын нийтлэг хэрэгсэл
Enterprise model – Байгууллагын загвар
Data modeling – Өгөгдлийн загсварчлал
Entity Relationship Diagram (ERD) - Нэгжийн хамаарлын диаграм

27. 5-27
Нэгжийн холбоо хамаарлын
диаграм

28. 5-28
Өгөгдлийн санг зохиомжлох
процесс
 Логик дизайн
 Бүдүүвч – холбоо хамаарлуудын ерөнхий логик зураглал
 Дэд бүдүүвч – Тодорхой эцсийн хэрэглэгчид зориулсан логик
бүдүүвч
 ӨСУС-ийн өгөгдлийн загварууд
 Бодит дизайн
 Өгөгдлүүд хадгалах төхөөрөмжүүд дээ р хэрхэн хадгалагдаж,
тэдгээрт хэрхэн хандах ёстой тодорхойлно.
Logical design – Логик дизайн
Physical design - Бодит дизайн

29. 5-29
Өгөгдлийн сангийн Логик ба Бодит
загварууд

30. 5-30
Өгөгдлийн нөөцийн удирдлага
 Бизнесийн хамтрагчдын мэдээллийн хэрэгцээг
хангахын тулд өгөгдлийн нөөцийг удирдахад
өгөгдлийн удирдлага ба өгөгдлийн агуулах зэрэг МС-
ийн технологиудыг ашиглах
 Удирдлагын үйл ажиллагаа
Data Resource Management - Өгөгдлийн нөөцийн удирдлага

31. 5-31
Өгөгдлийн сангийн төрлүүд

32. 5-32
Үйл ажиллагааны өгөгдлийн сан
 Бизнес процессуудыг дэмжихийн тулд дэлгэрэнгүй
өгөгдлүүдийг хадгална
 Жишээ нь, үйлчлүүлэгчдийн өгөгдлийн сан, бараа
материалын (агуулахын) өгөгдлийн сан
Operational Databases - Үйл ажиллагааны өгөгдлийн сан

33. 5-33
Хуваарилагдсан
(тараагдсан)өгөгдлийн сан
 Янз бүрийн газруудын сервер дээрх мэдээллийн сангийн хуулбарууд эсвэл
хэсгүүд
 Сорилт: Нэг газарт хийгдсэн ямар нэгэн өөрчлөлтийг бусад бүх газарт нь хийх
хэрэгтэй
 Хувилах:
 Хуваарилагдсан мэдээллийн сан болгоныг шалгаж, өөрчлөлтүүдийг хайж
олно.
 Өөрчлөлтүүдийг хуваарилагдсан мэдээллийн сан болгонд хийнэ.
 Маш нарийн төвөгтэй
 Хуулбарлах
 Нэг мастер мэдээллийн сан
 Хэдэн цагийн дараа тэрхүү мэдээллийн санг бүх газруудад хуулбарлана.
 Илүү хялбар
Distributed Databases - Хуваарилагдсан (тараагдсан)өгөгдлийн сан
Replication- Хувилах Duplication- Хуулбарлах

34. 5-34
Гадаад мэдээллийн сангууд
 Арилжааны онлайн серверүүдээс төлбөртэй эсвэл
 World Wide Web-ээс төлбөргүй
 Авдаг мэдээллийн сангууд
 Жишээ нь: статистикийн өгөгдлийн банкууд, номын
сан болон бүрэн эхээр байдаг текстэн мэдээллийн
сангууд
External Databases - Гадаад мэдээллийн сангууд

35. 5-35
Гипермедиа мэдээллийн сангууд
 Вэбсайтын мэдээллийн сан
 Гиперхолбоосоор холбогдсон мультимедиа
хуудаснуудаас тогтоно (текст, график, видео клипүүд
болон аудио бичлэгүүд)
Hypermedia databases - Гипермедиа мэдээллийн сангууд

36. 5-36
Өгөгдлийн агуулах
 Үйл ажиллагааны, гадаад болон бусад мэдээллийн сангуудаас шүүж
авсан өгөгдлүүдийг хадгална.
 Өгөгдлүүдийг тунгаан цэвэрлэж, хувиргаж, Dat каталогижуулсан байна.
 Менежерүүд, бизнесийн мэргэжлийн хүмүүс
 Өгөгдөл олборлолт,
 Онлайн шинжилгээний процесс,
 Бизнесийн шинжилгээ,
 Зах зээлийн судалгаа,
 Шийдвэр гаргалтанд хэрэглэнэ.
 Өгөдлийн март – Газар, хэлтсийн онцлог, тусгай хэрэглээнд зориулсан
өгөгдлийн агуулахын дэд олонлог
Data Warehouse – Өгөгдлийн агуулах Data mining - Өгөгдөл олборлолт
Online analytical processing - Онлайн шинжилгээний процесс
Data mart – Өгөгдлийн март

37. 5-37
Өгөгдлийн агуулах
Source: Adapted courtesy of Hewlett-Packard.

38. 5-38
Өгөгдөл олборлох
 Нуугдмал уялдаа холбоо, хандлагуудыг илрүүлэхийн тулд
өгөгдлийн агуулах доторх өгөгдлүүдийг шинжлэх
Жишээ нь:
 Шинэ бизнес процессуудыг тодорхойлохын тулд зах зээлийн
сагсны шинжилгээ хийх
 Чанартай холбоотой асуудлуудын үндсэн шалтгаануудыг хайж
олох
 Одоогийн үйлчлүүлэгчдэд хэрэглэдэг бүтээгдэхүүнтэй нь
холбоотой бүтээгдэхүүн борлуулах
 Үйлчлүүлэгчдийг профайлыг илүү нарийн тодорхойлох
Data Mining - Өгөгдөл олборлох

39. 5-39
Уламжлалт файл боловсруулалт
 Хоорондоо хамааралгүй файлуудад өгөгдлүүд
хадгалагдана.
 Тулгардаг асуудлууд:
 Өгөгдлийн давхцал
 Өгөгдлийн нэгдмэл байдал сул
 Өгөдлийн хамаарал – файлууд, хадгалах төхөөрөмжүүд,
програм хангамж бие биенээсээ хамааралтай байдаг.
 Өгөгдлийн нэгдмэл байдал, стандарт хангалтгүй

40. 5-40
Уламжлалт файл боловсруулалт

41. 5-41
Өгөгдлийн санг удирдах аргууд
 Янз бүрийн програмуудаар хандаж болох мэдээллийн
сангуудад өгөгдлүүдийг нэгтгэж хадгалах
 Өгөгдлийн (мэдээллийн) санг удирдах системийг
(ӨСУС) хэрэглэх
 ӨСУС нь хэрэглэгч ба мэдээллийн сангуудын
хоорондох интерфейсийн үүрэг гүйцэтгэнэ
Database Management System (DBMS) - Өгөгдлийн (мэдээллийн) санг удирдах системийг
(DBMS)

42. 5-42
Мэдээллийн санг удирдах аргууд

43. 5-43
ӨСУС-ийн үндсэн функцүүд

44. 5-44
Мэдээллийн сангаас асуух
 Эцсийн хэрэглэгчид асуулт эсвэл тайлан гаргагчийн
тусламжтайгаар мэдээлэл асуух замаар ӨСУС-г хэрэглэнэ
 Хүсэлтийн хэл – өгөгдлийн тухай бүрийн хүсэлтүүдэд даруй
хариулт өгнө
 SQL (Structured Query Language) олон улсын стандарт
хүсэлтийн хэл
 Дүрс зурган хүсэлт – заагаад дарах аргууд
 Төрөлх хэл дээрх хүсэлт– Англи хэл дээрх харилцан яриатай
адил
 Тайлан гаргагч – тайлан дотор хэвлэхийг хүсэж байгаа мэдээлэлд
зориулан тайлангийн форматыг хурдан тодорхойлно
Query language - Эрэлт хүсэлтйн хэл
Report generator – Тайлан гаргагч

45. 5-45
Төрөлх хэл ба SQL

46. 5-46
Дүрс зурган хүсэлт
Source: Courtesy of Microsoft Corp.

47. 5-47
Өгөгдлийн санг хөтлөх, үйлчилгээ хийх
 ӨСУС-ийн дэмжлэгтэйгээр ажил гүйлгээ боловсруулах
системийн системүүдээр
 Шинэ борлуулалт зэрэг бизнесийн шинэ ажил
гүйлгээнүүдийг тусгахын тулд мэдээллийн санг
шинэчилнэ

48. 5-48
Хэрэглээний програмыг
боловсруулах
 Өөрийн хэрэгцээнд тохирсон хэрэглээний
програмуудыг боловсруулахын тулд ӨСУС-ийн
програм хангамж хөгжүүлэх хэрэгслүүдийг ашиглах
 Өгөгдөл оруулж, гаргах хэл
Data Manipulation Language (DML) - Өгөгдөл оруулж, гаргах хэл

49. 5-49
 Өгөгдлийн нөөцийн удирдлага бол менежментийн маш чухал
функц байдаг. Менежмент нь өгөгдлийн санг захирах,
өгөгдлүүдийг төлөвлөх, болон өгөгдлүүдийг захирах үүрэгтэй.
 Өгөгдлийн сангийн удирдлагын арга зүйн дор өгөгдлийн
бичлэгүүд өгөгдлийн санд нэгтгэгдэх бөгөөд тэдгээрт янз бүрийн
хэрэглээний программуудаар хандан эцсийн хэрэглэгчдэд
үйлчилж болно.
Дүгнэлт

50. 5-50
 Өгөгдлийн санг удирдах систем бол өгөгдлийн санг байгуулах,
хэрэглэх ба түүнд үйлчилгээ хийх ажлуудыг хялбаржуулдаг
программуудын багц юм.
 Үйл ажиллагааны, тархмал, гадаад, мэдээллийн агуулах ба
өгөгдлийн аукционууд зэрэг янз бүрийн хэлбэрийн өгөгдлийн
сангуудыг байгууллагууд хэрэглэдэг
 Их хэмжээний нийтлэг өгөгдлийн сангуудад зориулсан өгөгдлийн
сангуудыг хөгжүүлэх процесс нь төлөвлөлтийг оролцуулаад дээр
доош чиглэсэн төлөвлөгөө, техникийн даалгаврууд, ба логик ба
бодит төслийг шаардана.
Дүгнэлт