U.IT101-Лекц-7

ВИРТУАЛ ТЕХНОЛОГИЙН ТЭНХИМ,
Е-НЭЭЛТТЭЙ ИНСТИТУТ
Мэдээллийн Технологийн
www.emust.edu.mn
хэрэглээ - I
Код: U.IT101

IT101- Мэдээллийн Технологийн хэрэглээ - I
Сэдэв: Компьютерийн сүлжээ
Виртуал Технологийн Тэнхим, Е-НЭЭЛТТЭЙ ИНСТИТУТ
www.emust.edu.mn
2

Агуулга:
www.emust.edu.mn
01
01
02
Сүлжээний архитектур
1. Сүлжээний төрөл
2. Сүлжээний бүрэлдэхүүн хэсэг.
Холболтын протоколууд- Communication protocols
1. OSI загвар
2. Интернэтийн үйлчилгээ/Internet services
3. И-мэйл хэрэглэгддэг протокол/Protocol used for e-mail
02
3
Сүлжээний програм/Network application
1. Интернэтийн орчин/Framework of the internet
2. Харилцаа холбооны үйлчилгээ/Communication services
03

www.emust.edu.mn
4
IT101- Мэдээллийн Технологийн хэрэглээ – I
Мэдлэг Чадвар
Энэ лекцээр компьютерийн
сүлжээний тухай ерөнхий
ойлголт болон сүлжээний
бүтэц түүнийг бүрдүүлж буй
тоног төхөөрөмж, кабель,
сүлжээний топологи,
протоколуудын талаар
мэдлэг олгоно.
Cisco Packet Tracer Student
програм дээр сүлжээг зохион
байгуулах чадвар эзэмшинэ.

Компьютерийн сүлжээ гэдэг нь
холболтын сувгуудыг ашиглан
холбогдсон компьютер, бусад
мэдээллийн төхөөрөмжүүдийн
(хэвлэгч, камер...) цогцолбор
байгууламж кабелаар болон агаараар
долгионоор холбогдож ажиллахыг
хэлнэ. Компьютерийн сүлжээний
ачаар хоорондоо холбогдсон
төхөөрөмжүүд нь мэдээллийн нөөц ба
боломжуудыг хоорондоо хуваалцаж
хүний бүтээмжийг өсгөж, мэдээллийг
улам баяжуулж сайжруулж өгдөг.
1. Сүлжээний
архитектур
www.emust.edu.mn
5

Сүлжээний архитектур
Бүлэг-1.
Компьютерын сүлжээ нь шаардлагатай программ
хангамжаас гадна, дараах гурван үндсэн хэсгээс бүрднэ:
1. Server (хэрэгцээтэй мэдээлэлийг хадгалж буй
компьютер),
2. 2. Client (хэрэглэгч буюу сервер дээрхи мэдээлэлд
хандаж буй компьютер),
3. 3. Circuit (хэлхээ, мэдээлэл дамжуулах шугам) юм.
Энэ сервер клиент хоёрынхоо алинд нь их мэдээлэл
хадгалуулах, сүлжээний үйл ажиллагаанд аль нь их
үүрэгтэй байх вэ гэдгийг сүлжээний архитектур (бүтэц)
тодорхойлж өгнө.
www.emust.edu.mn
6

1. Сүлжээний төрөл/Types of network
Бүлэг-1.
Сүлжээнд холбогдсон төхөөрөмжүүдийг холбоход
хэрэглэсэн техник хангамж, програм хангамжийн
технологиудаар нь компьютерийн сүлжээг ангилж болно.
www.emust.edu.mn
7

1.1. Local area network/ Дотоод сүлжээ
Дотоод сүлжээ (local area
network, LAN) нь гэр, сургууль,
компьютерийн лаборатори,
оффисийн барилга, ойр ойр
зайтай барилгуудын цогц гэх
зэргийн жижиг хэмжээний
газарзүйн бүсэд компьютер,
бусад төхөөрөмжүүдийг
холбодог сүлжээ юм. Сүлжээн
дахь бүх компьютер, төхөөрөмж
нь зангилаа байна.
www.emust.edu.mn
8
Зураг 1. Local Area Network
Бүлэг-1.

1.2. Өргөн бүсийн сүлжээ/Wide area network
Бүлэг-1.
Wide area network буюу Өргөн бүсийн
сүлжээ (WAN) нь хот, улс, эсвэл бүр тив
дамнан орших компьютерийн маш өргөн
хүрээтэй сүлжээ юм. Холболтын сувагт
нь телефон утасны шугам, кабель,
агаараар цацах долгион гээд маш олон
төрлийн дамжууллын орчин нийлж
багтаж болно. WAN нь ихэнхтохиолдолд
түгээмэл үйлчилгээ үзүүлэгч
байгууллага (жишээ нь телефон
компани), компаниудын сувгийг
хэрэглэдэг. WAN-гийн технологи нь OSI-
ийн загварын доод гурван түвшинд
ажилладаг: Физик түвшин, өгөгдөл
холболтын түвшин,сүлжээний түвшин.
www.emust.edu.mn
9
Зураг 2. Wide Area Network

Бүлэг-1.
Интернэт нь дэлхий даяарх
засгийн газрийн, сургуулийн,
компанийн, нийтийн, хувийн
компьютерийн сүлжээнүүдийг
холбосон систем юм. TCP/IP-н
сүлжээний технологиуд дээр
тулгуурлагдсан байдаг. Интернэт
нь АНУ-ын Батлан хамгаалах
яамны DARPA-гийн бүтээн
хөгжүүлсэн ARPANET-н
залгамжлагч юм. Мөн World Wide
Web (WWW)-н харилцаа холбооны
суурь болж өгдөг.
1.3. Интернэт
www.emust.edu.mn
10
Зураг 3. Интернэт

Бүлэг-1.
2. Сүлжээний бүрэлдэхүүн хэсэг/Network components
Сүлжээг бий болгохын тулд сүлжээний тоног төхөөрөмжүүд
болон сүлжээг бүрдүүлж байгаа ердийн сүлжээний
архитектур мөн бүрэлдэхүүн хэсгийг ойлгох шаардлагатай.
www.emust.edu.mn
11

Бүлэг-1.
2.1. Дотоод сүлжээний топологи/LAN Topologies
Сүлжээний топологи гэдэг нь компьютерүүдийг ямар
схемийн дагуу холбож сүлжээ үүсгэж байна вэ гэдгийг
тодорхойлсон ойлголт юм. Өөрөөр хэлбэл компьютерүүд
хоорондоо холбогдоод ямар “хэлбэр дүрс” үүсгэж байгааг
хэлнэ. Сүлжээний компьютерүүд нь физик байршлаараа
шугаман байдлаар тавигдан хабад холбогдсон байлаа ч
гэсэн эдгээрийг шугаман бус одон топологитой байна гэнэ.
Ийнхүү сүлжээний харагдац, ажиллагааны онцлог нь өөр
байдаг.
www.emust.edu.mn
12

Бүлэг-1.
Bus/Цуваа
Компьютер болон Төхөөрөмжүүд нь мод хэлбэрээр нэг
сувагт холбогдсон холболтыг цуваа холболт гэнэ.
Компьютерын алдаа нь сүлжээнд бага нөлөөлдөг. Алдаа
гарсан цэгийг олох хэцүү. Энэ төрлийн сүлжээг тавихад
харьцангуй өртөг ихтэй.
www.emust.edu.mn
13
Зураг 4. Bus topology

Бүлэг-1.
Од/Star
Компьютер болон Төхөөрөмжүүд нь
нэг төв серверт холбогдсон цацраг
хэлбэрийн холболтыг од холболт
гэнэ. Компьютерыг нэмэх болон
зөөхөд хялбар. Хаб болон төв цэгт
алдаа гарвал нийт сүлжээний
ажиллагаа зогсдог.
www.emust.edu.mn
14
Зураг 5. Star topology

Бүлэг-1.
Цагираг/Ring
Компьютер болон Төхөөрөмжүүд нэг нь
нөгөөдөө холбогдон битүү тойрог
хэлбэрээр холбогдсон холболтыг
цагираг холболт гэнэ. Яг хаана алдаа
байгааг илрүүлэхэд хялбар. Сүлжээн
дэх ганц компьютерт алдаа гарахад
нийт сүлжээний ажиллагаа зогсдог. Энэ
төрлийн сүлжээг тавихад харьцангуй
өртөг ихтэй.
www.emust.edu.mn
15
Зураг 6. Ring topology

2.2. LAN стандартууд
www.emust.edu.mn
Бүлэг-1.
16
LAN-д зориулсан төрөл бүрийн стандартууд тус бүр кабель,
бүтэц, хандалтын хяналт тавих тодорхой төрлийг зааж
байдаг. "Ethernet" Ердийн LAN стандарт юм.
Ethernet
"Ethernet" LAN-уудад зориулсан хамгийн түгээмэл олон
улсын стандарт тодорхойлолт юм.
Ethernet нь LAN буюу дотоод сүлжээний нилээд өргөн
тархсан IEEE 802.3 стандартын технологи юм. Анх Xerox
компани энэ технологийг гаргасан бөгөөд сүүлдээ DEC,
Intel мөн Xerox компани ч үүнийг сайжруулах тал дээр
анхааран ажиллаж байгаа юм.

www.emust.edu.mn
17
Ethernet
Зураг 7. LAN стандартын хэд хэдэн төрлийг
харууллаа.
Бүлэг-1.

www.emust.edu.mn
Бүлэг-1.
18
Ethernet
Хамгийн өргөн тархсан Ethernet систем нь 10BASE-T ба энэ
нь 100 Mb хүртэлх хурдаар өгөгдлийг дамжуулдаг.
Ethernet сүлжээнд ихэвчлэн coaxial cable буюу зэс утсан
эсвэл Twisted Pair кабелуудыг ашигладаг.
Fast Ethernet буюу 100BASE-T систем нь 100 Mb хүртэлх
хурдаар өгөгдлийг дамжуулах боломжтой бөгөөд ихэвчлэн
дотоод сүлжээний төв буюу backbone системд ашигладаг
бол 10BASE-T системийг хэрэглэгчийн түвшинд хэрэглэдэг.
Мөн өндөр түвшний дотоод сүлжээний төвд Gigabit
Ethernet системийг хэрэглэдэг. Энэ нь 1000 мегабитс буюу
1 Gb хүртэлх хурдаар өгөгдлийг дамжуулах чадвартай.

www.emust.edu.mn
Бүлэг-1.
19
Бусад LAN стандартууд/Other LAN standards
LAN стандартын 2 төрлийг доорхи хүснэгтээр харууллаа.
Стандарт Стандарты
н бүтэц
Дамжуулах
арга
Дамжуулах
хурд
Онцлог шинж
FDDI ANSI Шилэн кабель 100Mbps Хоёр цагираган топологи хооронд өгөгдөл
дамжуулах чадвартай, хэрвээ кабельд
тасралт үүсвэл дангаараа хэвийн
ажилладаг.
Wireless
LAN
IEEE 802.11
стандарт
Цахилгаан
соронзон
долгион эсвэл
хэт улаан
туяаны
1~11Mbps Хүссэн газраасаа сүлжээнд холбогдох
боломжтой, Сүлжээний хүрээнд шилжилт
хийж хөдлөх боломж олгоно. Утасгүй
сүлжээны цахилгаан соронзон долгион
дамжуулах 100 метрийн зай нь дотор саад
нь бага нөлөөтэй. Харин хэт улаан туяаны
утасгүй сүлжээн саадыг нэвтэлж холболт
үүсгэж чаддаггүй

www.emust.edu.mn
20
Бусад LAN стандартууд/Other LAN standards
Бүлэг-1.
Зураг 8. Үндсэн LAN-д холбогдсон бага хэмжээний LAN

www.emust.edu.mn
21
Утасгүй дотоод сүлжээ нь тоон үүрэн
холбооны технологи, нам
давтамжийн радио технологитой
төстэй өндөр давтамжийн радио
технологийг хэрэглэдэг. Утасгүй LAN-
гууд нь хязгаартай газар нутагт
төхөөрөмжүүдийн хоорондын
холбоог бий болгохын тулд зурвас
өргөжүүлэлтийн технологийг
хэрэглэнэ. Утасгүй радио долгионы
технологийн нээлттэй стандартын
жишээ нь IEEE юм.
Утасгүй LAN/Wireless LAN
Бүлэг-1.

www.emust.edu.mn
22
Утасгүй LAN-ийн хэд хэдэн төрлийг доорхи хүснэгтээр үзүүлэв.
Стандарт Давтамж Дамжуулах
хурд
Онцлог шинж
IEEE
802.11a
5.2GHz 54Mbps OFDM(Orthogonal Frequency-Division Multiplexing)-ийг ашиглан
router-т радио сигналууд хүрэхээс өмнө сигналуудыг жижиг
сигналд хувааснаар хүлээн авах хэмжээг ихэсгэдэг.
IEEE
802.11g
2.4GHz 54Mbps 802.11g 2,4Ghz дээр өгөгдөл дамжуулах боловч OFDM
кодчлол ашиглан секундэд 54мбит өгөгдөл дамжуулах
боломжтой.
IEEE
802.11b
11Mbps 802.11b 2,4Ghz давтамжийн түвшинд өгөгдөл дамжуулна.
Хурд удаан. Секундэд 11мбит өгөгдөл дамжуулах боломжтой.
Утасгүй LAN/Wireless LAN
Бүлэг-1.

www.emust.edu.mn
23
Зураг 9. Утасгүй LAN-ийн жишээ
Бүлэг-1.

Бүлэг-1.
2.3. LAN бүрэлдэхүүн хэсэг/LAN components
www.emust.edu.mn
24
LAN сүлжээг бий болгоход шаардлагатай сүлжээний тоног төхөөрөмж
доор дурдлаа.
Lan board
Сүлжээний карт (өөрөөр сүлжээний адаптэр,
сүлжээний интерфэйсийн карт ч гэдэг) нь
компьютерийн сүлжээгээр компьютерүүд
хоорондоо харилцах боломжийг олгодог техник
хангамж юм. Энэ нь сүлжээний орчин руух физик
хандалтыг олгодог ба MAC хаягыг хэрэглэн доод
түвшний хаяглах системийг бүрдүүлнэ.
Зураг 11. Lan board

Бүлэг-1.
www.emust.edu.mn
26
Хаб/Hub
Сүлжээний хаб нь олон порттой, ирсэн пакетийг бүх порт руугаа
шууд цацдаг төхөөрөмж. Ингэх үед фрэймийн зорьсон хаяг нь
broadcast хаяг руу солигдохгүй. Хаб нь OSI загварын физик түвшинд
ажиллана.
Зураг 12. Hub

Бүлэг-1.
www.emust.edu.mn
27
Кабель/Cable
Дотоод сүлжээнд компьютер
болон сүлжээний
төхөөрөмжүүдийг хооронд нь
холбоно.
Зураг 13. Кабелийн төрлүүд

www.emust.edu.mn
28
Кабелийн төрөл/Types of cables
LAN-руу компьютер, тоног төхөөрөмжийг холбохын тулд кабель
шаардлагатай .
Кабелийн хэд хэдэн төрөл байна.Үүнд:
1. Коксиаль кабель/Coaxial
Cable
Коаксиал кабел нь зэс дамжуулагч,
пластик тусгаарлагч,
тусгаарлагчийн гадуур бүрсэн тор
хэлбэрийн зэсэн хамгаалалт, гадна
талын хамгаалалтын
бүрхүүлээс тогтоно. Коаксиаль
кабель бүдүүн, нарийн гэж хоёр
янз байдаг.
Гадуур
бүрээс
Зэс
хамгаалагч
Тусгаарлагч
Зэс
дамжуулагч
Бүлэг-1.
Зураг 14. Коксиаль кабель

Бүлэг-1.
www.emust.edu.mn
29
2. Сүлжмэл хос кабель/Twisted
pair Cable
Гадуураа тусгаарлагч бүрээстэй зэс
дамжуулагчийг хос хосоор нь
ороож мушгисан хэлбэртэй байдаг.
2 төрлийн сүлжмэл хос кабель
байдаг.
- хамгаалалтгүй (Unshielded
Twisted Pair cable - UTP)
- хамгаалалттай (Shielded Twisted
Pair - STP)
Зураг 15. Сүлжмэл хос кабель

Зураг 17.Хамгаалалттай (Shielded Twisted Pair - STP)
www.emust.edu.mn
30
Сүлжмэл хос кабель/Twisted pair Cable 2 төрлийн кабель байдаг.
Гадуур
бүрээс
Өнгөөр
кодлогдсон
тусгаарлагч
Зэс
дамжуулагч
Төмөр
бүрээс
Зураг 16. Хамгаалалтгүй (Unshielded Twisted Pair cable - UTP)
Бүлэг-1.

www.emust.edu.mn
31
3. Шилэн кабель/Fiber optic Cable
Шилэн кабель сүлжээний орчинд өгөгдөл
дамжуулахдаа гэрлийн импульсээр
дамжуулдаг. Бусад сүлжээний дамжуулах
кабелийг бодвол цахилгаан соронзон
орны нөлөөнд өртдөггүй, өгөгдлийг
өндөр хурдтай дамжуулдгаараа
онцлогтой. 10Mbps-ээс 1000Mbps хүртлэх
өндөх хурдаар мэдээллийг дамжуулах
чадвартай.
Шилэн
гол
Шилэн
хамгаалагч
Хамгаалагч
Гадна
бүрээс
Бүлэг-1.
Зураг 18. Шилэн кабель

www.emust.edu.mn
32
10BASE 5
Зураг 19. 10BASE –ийг холболтонд ашигласан жишээ
Бүлэг-1.

Бүлэг-1.
www.emust.edu.mn
33
Дахин дамжуулах төхөөрөмж/Relay device
Дахин дамжуулах төхөөрөмжүүд нь төрөл бүрийн сүлжээг өргөтгөх
зориулалт бүхий төхөөрөмжүүдийг хэлнэ.
1. Давтагч/Repeater
Repeater нь дохиог хүлээн аваад хэрэггүй
шуугианыг арилгаж, дахин генерацлаж, илүү
өндөр чадлын түвшинд буюу саадын нөгөө
тал руу дахин дамжуулдаг (ийнхүү дохио нь
сулралгүйгээр илүү урт зайг туулах
боломжтой болно) электроникийн төхөөрөмж
юм. Мушгиа кабелиар хийгдсэн Этернэт
сүлжээний хувьд 100 метрээс хэтрэх кабельд
рипийтэрийг ашиглах шаардлагатай. Repeater
нь OSI загварын физик түвшинд ажилладаг.
Зураг 20. LAN байгуулах жишээ

Бүлэг-1.
www.emust.edu.mn
34
2. Гүүр/Bridge
Сүлжээний Гүүр (Birdge) нь OSI загварын
өгөгдөл холболтын түвшинд (2-р түвшин)
сүлжээний сегментүүдийг холбодог. Bridge
нь оролтын портоос бусад бүх порт руу
өгөгдлийг түгээдэг. Гэхдээ хабаас ялгаатай
нь MAC хаягуудыг аль портод байгааг
тогтоож авдаг. Иймд нэгэнт порт, хаягийг
нийцүүлсэний дараа тэрхүү хаяг руу
явуулсан өгөгдлийг зөвхөн тохирох портод
дамжуулна.

Бүлэг-1.
www.emust.edu.mn
35
3. Switching hub
Switch нь OSI загварын хоёрдугаар түвшний
фрэймүүдийг MAC хаягаар нь портууд
хооронд урагш дамжуулж, шүүдэг
төхөөрөмж юм. Свичийн хабаас ялгаатай нь
холбоо явагдах ёстой портууд хооронд л
фрэймүүдийг дамжуулдаг. Свич нь
мөргөлдөөний талбарыг задалдаг ч
өөрийгөө цацалтын талбар гэдэг. Тус
төхөөрөмж нь фрэймүүдийг MAC хаягаар нь
дамжуулдаг. Свичэд ихэвчлэн маш олон
тооны порт байх бөгөөд төхөөрөмжүүдэд
одон топологийг байгуулах ба нэмэлт
свичүүдийг холбох боломжтой болгоно

Протокол бол нарийн тодорхойлогдсон
зам гэж ойлгож болно. Сервертэй
холбогдлоо гэхэд тухайн үйлчилгээ
тодорхой нэг протоколоор дамждаг.
Энгийнээр тайлбарлавал сервер,
клиент хоёрын харилцан ойлголцох
зам юм. Тэд эхлээд хоорондоо зөв
ойлголцон, замаа тодорхойлж байж,
түүнийхээ дагуу мэдээллээ зөв
дамжуулж чаддаг. http бол вэбийн
протокол. Зарим энгийн
протоколуудад .rewall филтерүүдийг
суулгаж болдог.
Бүлэг-2.
Холболтын
протоколууд-
Communications
protocols
www.emust.edu.mn
37

2.1. OSI эталон загвар/OSI model
www.emust.edu.mn
Бүлэг-2.
38
Энэ загвар ISO-ийн олон шатат протоколыг ашигласан олон
улсын анхны стандарчлал юм. Энэ загварыг OSI (Open
Systems Interconnection) буюу нээлтэй системүүдийн
харилцан холболтын эталон загвар гэдэг. Нээлтэй гэдэг нь
системүүд бусад системүүдтэй холбогдоход нээлтэй бэлэн
гэсэн үг. Ердийн тохиолдолд OSI загвар гэдэг.
Уг загвар 7 төвшнөөс тогтоно.

2.1. OSI эталон загвар/OSI model
www.emust.edu.mn
39
Уг загвар дараахи 7 төвшингөөс тогтоно.
Бүлэг-2.
Layer Тодорхойлолт
Layer 7 Хэрэглээний
түвшин/Application layer
Мэдээллийн бодит агуулгыг ашиглах давхарга (Жишээ нь, HTTP)
Layer 6 Үзүүлэх
түвшин/Presentation layer
Сүлжээн дэх төхөөрөмжүүдийн хооронд өгөгдөл солилцоход ашиглагдах форматыг
тодорхойлдог . Хэрэглэгчийн илгээсэн мэдээлэл нөгөө хэрэглэгчид нэг ижил
форматаар уншигдаж болох баталгааг өгдөг.
Layer 5 Session layer Төхөөрөмж дэх 2 програмын хооронд холбоо тогтоох, ашиглах, таслах үүрэгтэй .
Session түвшин нь үзүүлэнгийн түвшний холболт, түүний өгөгдлийн хувиргалтыг
удирддаг. Өөрөөр хэлбэл үзүүлэнгийн ба хэрэглээний түвшний ажиллах суурь болдог.
Layer 4 Дамжуулалтын
түвшин/Transport layer
Мэдээллийн бодит агуулгыг дамжуулна (Жишээ нь, TCP)
Layer 3 Сүлжээний
түвшин/Network layer
Өгөгдлийн дамжих замыг заана (Жишээ нь, IP)
Layer 2 Өгөгдөл сувгийн
түвшин/Data link layer
Физик орчноос ирсэн мэдээлэлтэй ажиллах давхарга (Жишээ нь, Этэрнэт)
Layer 1 Физик түвшин/Physical
layer
Агаар, кабель гэх мэт мэдээлэл дамжуулах физик орчинтой харилцана

1. Физик түвшин/Physical layer
Физик түвшин нь цахилгаан, механикийн
үйлдлүүдийг агуулж байдаг. Сүлжээний
доод түвшиний үйлдлүүд болох сигнал
түүний давтамж, хүчдэл, дамжуулах зай,
кабель, коннектор зэрэг зүйлүүд багтдаг.
www.emust.edu.mn
Бүлэг-2.
Зураг 23. Физик түвшин

2. Өгөгдлийн сувгийн түвшин/Data link
layer Data link layer буюу Өгөгдөл сувгийн
түвшин нь компьютерийн сүлжээний OSI
загварт тодорхойлогддог сүлжээний үйл
ажиллагааны хийсвэрлэлтийн түвшин. Энэ
ньTCP/IP-гийн Link layer-тай ерөнхийдөө
харгалздаг.
Data link layer нь нэг дотоод LAN сүлжээ эсвэл
WAN сүлжээнд шууд холбогдсон
төхөөрөмжийн хооронд өгөгдөл дамжуулах
үүрэгтэй. Data link layer-т хамаарах
протоколууд нь сүлжээнд холбогдсон
төхөөрөмжүүд хооронд мэдээлэл
дамжуулахаас гадна доод талын физик
түвшинд гарсан алдааг илрүүлж, засах
механизмийг агуулж болно.
www.emust.edu.mn
Бүлэг-2.
Зураг 24. Өгөгдлийн сувгийн түвшин

3. Сүлжээний түвшин/Network layer
Network layer буюу Сүлжээний
түвшин нь нь компьютерийн
сүлжээний OSI загварт
тодорхойлогддог сүлжээний үйл
ажиллагааны хийсвэрлэлтийн түвшин.
Тус түвший протоколууд нь пакетийг
хост хооронд дамжуулах, Router
хооронд пакетыг замчлах үүрэгтэй.
Өнөөгийн Интернэт болон бусад
компьютерийн сүлжээнүүд ньTCP/IP
протоколын багцыг хэрэглэдэг бөгөөд
үүний Internet layer буюу Интернэт
түвшин нь OSI-гийн сүлжээний
түвшинтэй ерөнхийдөө дүйцнэ.
www.emust.edu.mn
Бүлэг-2.
Зураг 25. Сүлжээний түвшин

3. Сүлжээний түвшин/Network layer
Эдгээр нь гэхдээ хоорондоо ялгаатай
бөгөөд OSI-гийн сүлжээний түвшин нь
сүлжээгээр мэдээлэл дамжуулах
чадвартай бүх протоколыг өөртөө
агуулах бол TCP/IP нь зөвхөн Интернэт
протокол ашиглан сүлжээ хоорондын
дамжууллыг дэмждэг.
www.emust.edu.mn
Бүлэг-2.
Зураг 25. Сүлжээний түвшин

4. Дамжуулалын төвшин/Transport layer
Төхөөрөмжүүдийн хооронд
тохиролцсон чанарын түвшинд
дамжуулалт хийх боломжоор хангаж
өгдөг. Хэрэв заагдсан түвшнээс буурах
тохиолдолд хэрэглэгчдэд мэдээлнэ.
• Дамжуулагч талд өгөгдлийг багц
руу хуваана.
• Хүлээн авах талд нийцүүлнэ.
• Толгойн мэдээлэлд үйлчилгээг
таних хаягийг оруулна.
• Connection oriented болон
Connectionless үйлчилгээгээр
ялгана.
• End-to-end урсгалын хяналтын
гүйцэтгэнэ.
www.emust.edu.mn
Бүлэг-2.
Зураг 26. Дамжуулалын түвшин

7. Хэрэглээний төвшин/Application layer
Компьютер дэх өгөгдлийг хүнд
ойлгомжтой хэлбэрээр харуулах,
ажиллах боломжийг олгодог.
Хэрэглээний түвшин нь хэрэглэгчдэд
зориулагдсан сүлжээний
үйлчилгээнүүдийг агуулдаг. Үүнд
файл дамжуулах, электрон шуудан,
chat гэх мэт. Application, Presentation,
Session гэсэн түвшингүүд нь
хэрэглээний програмын түвшингүүдэд
багтдаг.
www.emust.edu.mn
Бүлэг-2.
Зураг 27. Хэрэглээний түвшин

2. TCP/IP (Transmission Control
Protocol/Internet Protocol)
TCP/IP (Transmission Control Protocol/Internet Protocol) гэдэг нь
сүлжээнд хэрэглэгддэг програм хангамж дээр үндэслэгдсэн
харилцааны протокол юм. TCP/IP нэг машинаас нөгөөд
мэдээллийг дамжуулах үйлдлийг тодорхойлно. Мэдээлэл
харилцааны протокол нь мэдээлэл солилцоонд гарах алдаа,
мэдээлэл хүргэх дэг журам, удирдлагыг хянаж байх үүрэгтэй.
TCP/IP эдгээр үүргийг гүйцэтгэнэ. Энэ 2 протокол бусад
протоколтой харилцан ажилладаг гэдгийг мартаж болохгүй.
Өөрөөр хэлбэл протоколууд тус тусдаа өөрийн гэсэн үүрэгтэй.
www.emust.edu.mn
Бүлэг-2.

OSI болон TCP/IP
загварын харьцуулалт
www.emust.edu.mn
Бүлэг-2.
Зураг 28. OSI болон TCP/IP загварын харьцуулалт

www.emust.edu.mn
Бүлэг-2.
SMTP: Мэйл сервер уруу цахим шуудан дамжуулан илгээдэг.
POP3 : Мэйл серверээс захиа харуулна.
HTTP : /Hyper Text Transfer Protocol/ - Вэб хуудаснуудад ашиглагддаг.
FTP : /File Transfer Protocol/ - Файл оруулах, татахад ашиглагдана
Telnet : /Teletype Network/ – Одоо ашиглаж байгаа компьютераасаа алс
хол байгаа компьютерт нэвтрэн үйлдэл хийхэд ашиглагддаг.
Гэхдээ холбогдох компьютераасаа зөвшөөрөл авсан байх хэрэгтэй.

www.emust.edu.mn
Бүлэг-2.
SNMP
:
/Simple Network Management Protocol/ - Алслагдсан компьютераас
мэдээлэл цуглуулахад ашиглагдана
TCP : /Transmission Control Protocol/ - Интернэтээр аялж байгаа мэдээллийг
дахин зохин байгуулах, өөрчлөхөд ашиглагддаг протокол. Өөрөөр
хэлбэл мэдээллийг багцлаад интернэтээр дамжуулж байхад нь алдаа
гарах эсэхийг хянаж байдаг. Багц буюу пакетууд нэг газраа хүрч очиход
мөн л TCP хүлээн авч нэг файл болгодог.
UDP : /User Datagram Protocol/ - Дуу, видео гэх мэт хариулт шаардагдахгүй
мэдээлэлд ашиглагдана.
IP : /Internet Protocol/ - Интернэтээр мэдээллийг дамжуулах үндсэн систем.

2.1. TCP (Transmission Control Protocol) Бүлэг-2.
/Transmission Control Protocol/ - Интернэтээр аялж байгаа
мэдээллийг дахин зохин байгуулах, өөрчлөхөд ашиглагддаг
протокол. Өөрөөр хэлбэл мэдээллийг багцлаад интернэтээр
дамжуулж байхад нь алдаа гарах эсэхийг хянаж байдаг.
Багц буюу пакетууд нэг газраа хүрч очиход мөн л TCP
хүлээн авч нэг файл болгодог.
"TCP" нь OSI загварын дамжуулалтын давхаргын (Layer 4)
протокол юм. TCP найдвартай end-to-end холболтыг
хангадаг.Энэ үүргийг биелүүлэхийн тулд дараах чиг үүрэг
бүхий тоног төхөөрөмжөөр тоноглогдсон байна.
www.emust.edu.mn

2.2. IP (Internet Protocol) Бүлэг-2.
IP хаяг нь компьютерийн сүлжээнд холбоотой, IP буюу Internet
Protocol-ийг ашиглан холбогдож байгаа бүх төхөөрөмжинд байдаг
тоон хаяг юм. IP буюу интернэт протокол нь сүлжээнд байгаа
компьютерүүд хэрхэн яаж хоорондоо холбогдохыг үзүүлдэг дүрэм юм.
Өөрөөр хэлбэл өөр хоорондоо ярилцдаг хэл юм. Интернэт протоколын
IPv4 ба IPv6 гэсэн хоёр хувилбар байдаг бөгөөд тус бүрийн
хаяглалтын схем өөр.
"IP" нь OSI загварын сүлжээний давхарга Layer 3 протокол юм. IP
нийтлэг чиг үүрэг нь “routing". “addressing" юм.
www.emust.edu.mn

Хаягчлал/Addressing
IP хаягууд нь хоёртын тооллоор хадгалагддаг боловч
дэлгэцэнд харуулахдаа хүнд илүү ойлгомжтой 192.168.0.1
(IPv4) эсвэл 2001:db8:0:1234:0:567:1:1 (IPv6) гэх мэт
хэлбэрээр гаргадаг. IP хаягийн үүргийг дараах хэлбэрээр
тодорхойлжээ: "Нэр нь бидний хайж байгаа зүйлийг
тодорхойлдог. Хаяг (address) нь хаана байгааг нь харуулдаг.
Зам (route) нь яаж тэнд очихыг харуулдаг юм.
www.emust.edu.mn

 32 битийн урттай
 Дахин давтагдахгүй
 Хаягийн хэмжээ нь 2^32 буюу 4,294,967,296
 Бичигдэх хэлбэр нь хоёртын юмуу аравтын тооллын
системээр
10000000 00001001 10010000 10000011
128.9.144.125
www.emust.edu.mn

2.2. IP (Internet Protocol)
CLASSFUL ХАЯГЧЛАЛ
Хоёртын тооллын системээс аравтын тооллын систем рүү
хөрвүүлэх
Зэрэг 2^7 2^6 2^5 2^4 2^3 2^2 2^1 2^0
Утга 128 64 32 16 8 4 2 1
Жишээ: 11100100 хаягийг хөрвүүлвэл
Зэрэг 2^7 2^6 2^5 2^4 2^3 2^2 2^1 2^0
Утга 128 64 32 16 8 4 2 1
Бит 1 1 1 0 0 1 0 0
А/тоолол = 128+64+32+0+0+4+0+0 = 228
www.emust.edu.mn
Бүлэг-2.

ТООЛЛЫН СИСТЕМҮҮДИЙН ХООРОНДЫН ХӨРВҮҮЛЭЛТ
Аравтын тооллын системээс хоёртын тооллын систем рүү
хөрвүүлэх
Жишээ: 172 гэсэн тоог хөрвүүлвэл
172>=128 ?
www.emust.edu.mn
Тийм
Үгүй
172 – 128 = 44
44>=64 ? Үгүй
Тийм
Зэрэг 2^7 2^6 2^5 2^4 2^3 2^2 2^1 2^0
Утга 128 64 32 16 8 4 2 1
Бит 1
44>=32 ?
Тийм
Үгүй
0 1

Үргэлжлэл...
44 – 32 = 12
12>=16 ? Үгүй
Тийм
12>= 8 ?
Тийм 12 – 8 = 4
www.emust.edu.mn
Үгүй
Тийм 4>=4 ?
Үгүй
4 – 4 = 0
Зогс
Зэрэг 2^7 2^6 2^5 2^4 2^3 2^2 2^1 2^0
Утга 128 64 32 16 8 4 2 1
Бит 1 0 1 0 1 1 0 0
Х/тоолол = 10101100
Бүлэг-2.

• Аравтын тооллын систем – 0.0.0.0 – 255.255.255.255
• Хоёртын тооллын систем – 00000000 00000000 00000000
00000000 – 11111111 11111111 11111111 11111111
IP хаягийн хүрээ
Experimental
хаягууд
Multicast
хаягууд
www.emust.edu.mn
Хостын хаягууд
Бүлэг-2.

• IP хаягчлалын хүрээний хаягууд нь дотроо 5 ангилалд
хуваагдана.
• A, B, C, D, E
1/2
1/4 1/8 1/16
www.emust.edu.mn
Бүлэг-2.
Зураг 29. IP хаягчлалын хүрээний хаягууд

www.emust.edu.mn
Бүлэг-2.
Зураг 30. IP хаягчлалын A,B,C,D,E хүрээний хаягууд

• 10.0.0.0 – 10.255.255.255 блок нь private хаягийн блок.
Зураг 31. IP хаягчлалын A ангилалын хаягийн блок
www.emust.edu.mn

• 172.16.0.0 – 172.31.255.255 блок нь private хаягийн блок
Зураг 32. IP хаягчлалын B ангилалын хаягийн блок
www.emust.edu.mn

• 192.168.0.0 – 192.168.255.255 private хаягийн блок
Зураг 33. IP хаягчлалын C ангилалын хаягийн блок
www.emust.edu.mn

Замчлагч, Чиглүүлэгч /Routing
Router буюу Замчлагч, Чиглүүлэгч
нь OSI загварын 3-р түвшний
мэдээллийг боловсруулж ашиглан
пакетуудыг сүлжээ хооронд
дамжуулдаг төхөөрөмж юм. Олон
тохиолдолд энэхүү мэдээлэл нь
routing (чиглүүлэх) хүснэгттэй
(routing table, мөн forwarding table)
хамтаар боловсрогддог.
www.emust.edu.mn
Бүлэг-2.
Зураг 34. Router төхөөрөмжийн сүлжээг
холбосон байдал

Замчлагч, Чиглүүлэгч /Routing
Router нь тус хүснэгтийг ашиглан пакетийг цааш
дамжуулах интерфэйсээ сонгодог.
www.emust.edu.mn
Бүлэг-2.
Зураг 35. Router нь төхөөрөмжийн дамжуулах интерфэйс сонгодог

2.3. Протоколыг шуудан илгээхэд
хэрэглэх/Protocols used for e-mail
И-мэйл хэрэглэгдэх протоколууд нь доорхи хүснэгтээр
үзүүлэв.
SMTP Simple Mail Transport Protocol гэсэн үгний товчлол. Имэйл захиа буюу
текстэн мэдээллийг дамжуулахад хэрэглэгддэг.
POP3 И-мэйл татаж аван шинэчлэхэд зориулагдсан протокол. Захидлын сервер
дээр хадгалагдаж байгаа бөгөөд хэрэглэгч хандах үед шинээр ирсэн и-
мэйлийг үзүүлэх.
IMAP4 И-мэйл татаж аван шинэчлэхэд зориулагдсан протокол. Сонголттойгоор
захидлын сервер дээр хадгалагдаж байгаа цахим шууданг татан авч болно.
www.emust.edu.mn
Бүлэг-2.

2.3. Протоколыг шуудан илгээхэд
хэрэглэх/Protocols used for e-mail
Жишээ нь
А-аас D –гийн хооронд и-мэйл илгээх протокол
www.emust.edu.mn
Бүлэг-2.
Зураг 36. А-аас D –гийн хооронд и-мэйл илгээх протокол ашиглана.

Интернэтийн хамрах хүрээ /Framework
of the Internet/
Анх 1969 онд АНУ-ын Батлан хамгаалах
яам APRANET нэртэйгээр компьютерийг
хооронд нь холбож шүлжээ үүсгэсэн нь
интернэтийн эхлэл болсон ба 1970-аад
оны эхээр, их дээд сургуулиудад эрдэм
шинжилгээний байгууллагууд сүлжээнд
холбогдсон байсан бөгөөд 1991 онд
арилжааны компьютерийн сүлжээ үссэн
нь асар хурдтай хөгжихөд нөлөөлжээ.
Өнөөдөр дэлхийн бөмбөрцгийн өнцөг
булан бүрээс Компьютер болон харилцан
мэдээлэл солилцох протокол ашиглан
интернэтэд холбогдож байна.
Бүлэг-3.
Сүлжээний
програм/Network
application/
www.emust.edu.mn
68

Сүлжээний програм/Network application Бүлэг-3.
DNS (Domain Name
System) - Интернетэд ямар
нэг компьютер, төхөөрөмжийг
IP хаягаар нь олдог. Серверийг
ч мөн адил. Харин нэрийг
бичихэд түүний IP хаяг руу
холбож өгдөг системийг Домэйн
нэрийн систем гэх ба үүнийг
Нэрийн серверүүд гэгдэх
серверүүд гүйцэтгэдэг.
www.emust.edu.mn
69

Сүлжээний програм/Network application/ Бүлэг-3.
Домэйн нэр-Domain name
Домэйн нэр гэдэг нь Интернет дээр байрлаж буй веб
сайтуудыг олоход тусладаг интернет хаяг юм.
Дээд түвшний домэйн – Top Level Domain-TLD /.com, .net,
.org, .edu.. г.м/,
Олон улсын код дээд түвшний домэйн – Country code
Top Level Domain-ccTLD/.ru-russia, .cn-china, .kr-korea, .us-united
states /
Мөн үндэсний буюу улс үндэстний эх хэл дээр
бичигддэг домэйн-Internationalized country code top-level
domain (IDN ccTLD or ccIDN) зэргээр ангилагддаг байна.
www.emust.edu.mn
70

Домэйн нэр нь тодотгол цэг нэр өргөтгөл гэсэн бүтэцтэй
байдаг. Нэр цэг өргөтгөл гэсэн бүтэц нь үндсэн домэйн нэр
болох ба түүн дотор суб домэйн/sub-domain/ нэрнүүд нь
орлуулалт цэг нэр цэг өргөтгөл гэсэн хэлбэртэй байна.
Нэр бол тухайн веб сайтыг илэрхийлэх, веб сайтын эзний
сонгосон үг, үсгүүдийн нийлбэр байна.
Өргөтгөл нь тухайн веб сайтын агуулгыг илэрхийлэх ба мөн
ямар улсынх гэдгийг илэрхийлж болно.
www.emust.edu.mn
71

www.emust.edu.mn
72
Зураг 37. Домэйн нэрний илэрхийлэх утгыг харуулсан жишээ.

Домэйн нэр сервер-DNS server
Domain name server гэдэг нь интернэт дахь вэб хуудсуудын
байрлаж буй серверийн хаягийг хэрэглэгчийн компьютертай
холбож чиглүүлж өгдөг үүрэгтэй тусгай сервер компьютерыг
хэлдэг. Интернэт дэх сервер, төхөөрөмж бүр өөрийн гэсэн IP
хаягтай байдаг. Энэ нь цээжлэхэд хэцүү тоо байдаг ба
компьютерууд хоорондоо энэ IP хаягаар холбогддог. Үүнийг
хүнд ойлгомжтой хандах зориулалтаар домэйн хаяг байдаг.
Жишээ нь dusal.net вэб сайтын IP хаяг нь 69.60.111.100 юм.
Харин үүнийг компьютерт ойлгуулж өгдөг зам заагч нь DNS
сервер юм.
www.emust.edu.mn
73

Сүлжээний програм /Network application/ Бүлэг-3.
www.emust.edu.mn
74
Зураг 38. Сүлжээний орчинд ажиллах дарааллыг харуулсан байна.

Интернэт үйлчилгээний үндсэн төрлийг доор харуулав
www.emust.edu.mn
Бүлэг-3.
75
Интернэтийн үйлчилгээ/Internet services/
Үйлчилг
ээний
нэр
Тайлбар Protocol
www Интернетээр мэдээлэл хэвлэн нийтлэх, хэрэглэчдэд зориулсан
үйлчилгээ, статик зураг, видео болон аудио үзэхийн тулд ашиглаж
болно.
HTTP
E-mail Мессеж харилцан солилцоход зориулсан үйлчилгээ. Захидал и-
майл зурвас солилцох зориулсан үйлчилгээ.
SMTP,POP3,
IMAP4
FTP Файл дамжуулахад зориулсан үйлчилгээ FTP
Telnet Алсын зайнд өгөгдөл дажуулах Telnet
Netnews Мэдээлэл солилцох үйлчилгээ. NNTP

Интернэт үйлчилгээ үзүүлэгч-“ISP (Internet Service
Provider)
Интернэтэд шууд орох боломжгүй байдаг учир нь та
интернэтийн үйлчилгээ үзүүлэгч байгууллагуудаар дамжин
интернэтээр холбогдох ёстой. Ийм төрлийн үйлчилгээ
үзүүлдэг байгууллагуудыг ISP буюу Internet Service Provider
гэдэг.
www.emust.edu.mn
76
Харилцаа холбооны үйлчилгээ/Communication
services/
Бүлэг-3.

Монголд нийт 8 ISP байдаг
ISP Вэб сайт
Micom http://www.micom.mn
Magicnet http://www.magicnet.mn
Railcom http://www.railcom.mn
Mobinet http://www.mobinet.mn
Mcs.com
Erdemnet
Bodicom
www.emust.edu.mn
77
Харилцаа холбооны үйлчилгээ/Communication
services/
Бүлэг-3.

Телефон утас шугам-Telephone
line
Цогц үйлчилгээ тоон сүлжээ-
ISDN (Integrated Services
Digital Network) line
"ISDN" нь дуу, дүрс, болон факс
гэх зэрэг мэдээлэл харилцаа
холбооны төрөл бүрийн
дэмждэг дижитал холбооны
үйлчилгээ юм.
www.emust.edu.mn
78
Харилцаа холбооны үйлчилгээний төрөл/Types
of communication services/
Бүлэг-3.
Зураг 39.Телефон утасны шугам ашиглаж буй
жишээ.

www.emust.edu.mn
Бүлэг-3.
79
Харилцаа холбооны үйлчилгээний төрөл/Types
of communication services/
ADSL (Asymmetric Digital Subscriber Line)
Утасны шугамаар дамжуулан мэдээллийг өндөр хурдаар
дамжуулах боломж олгодог технологи. ADSL нь мэдээлэл авах
хурдыг 1.5 - 9 Mbps хүртэл, мэдээлэл илгээх хурдыг 16 - 640 Kbps
хүртэл нэмэгдүүлэх боломжтой. ADSL технологи хэрэглэн
интернэтэд холбогдохын тулд ADSL Модем хэрэглэдэг.
FTTH (Fiber To The Home)- Оптик холбоон буюу шилэн сабел
Өндөр хурдны шилэн кабелийн интернэтийн үйлчилгээ
CATV (Cable television)- Кабелийн телевиз
ATM (Asynchronous Transfer Mode)-Цахим төлбөрийн систем
Mobile communications-Хөдөлгөөнт холбоо

U.IT101-Лекц-7

Recommended

Recommended

More Related Content

What's hot

What's hot (20)

Viewers also liked

Viewers also liked (20)

Similar to U.IT101-Лекц-7

Similar to U.IT101-Лекц-7 (20)

More from taivna

More from taivna (20)

U.IT101-Лекц-7