1. ΤΡΙΑΘΛΟΝ – ΕΙΣΑΓΩΓΗ………………………………………………………………………………………………………….
1
ΗΜΕΡΙΔΑ ΔΙΔΑΚΤΙΚΗΣ ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΩΝ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ
«ΕΝΕΡΓΟΠΟΙΩΝΤΑΣ ΤΙΣ ΜΑΘΗΤΙΚΕΣ ΟΜΑΔΕΣ ΣΤΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΤΩΝ ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΩΝ
ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΚΑΙ ΛΥΚΕΙΟΥ»
31-10- 2013, Λιβαδειά
Διοργάνωση: Στρατής Μαϊστρέλλης
Σχολικός Σύμβουλος Φιλολόγων Ν. Βοιωτίας
ΓΕΩΡΓΙΑ ΤΡΑΠΚΟΥ, Γυμνάσιο Σχηματαρίου
«ΤΡΙΑΘΛΟΝ» ΕΝΑ ΣΧΕΔΙΟ ΑΡΓΑΙΟΓΝΩΣΙΑΣ ΓΙΑ ΤΗ Γ΄ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
«Προϊστορία»: Ξεκίνησε ως εφαρμογή της ομαδοσυνεργατικής μεθόδου στο μάθημα της «Ελένης».
Στόχος ήταν να δουλέψουν τα παιδιά μέσα στην τάξη, ώστε να μη χρειαστεί περαιτέρω δουλειά στο
σπίτι. Το πρώτο μέρος της «Ελένης» είχε ανταπόκριση και στις τρεις τάξεις. Ωστόσο, για να μη φθίνει
το ενδιαφέρον των μαθητών, οι οποίοι εξάλλου δεν είναι συνηθισμένοι σε τέτοιου είδους πορεία
διδασκαλίας, εισήχθηκε η έννοια του «Τριάθλου», ως κίνητρο για τη συνέχιση της ομαδοσυνεργατικής
μεθόδου. Σε αυτό βοήθησε το γεγονός ότι δίδασκα στις τρεις από τις τέσσερις τάξεις της Γ’ (Γ2-Γ3-Γ4) και έτσι είχα την εποπτεία της
ύλης.
Ταυτότητα Σχεδίου:
 Οι μαθητές κάθε τάξης χωρίστηκαν σε 5 ομάδες των 4-5 ατόμων, ανομοιογενείς ως προς τις ικανότητες και το φύλο. Ο
τρόπος διαμόρφωσης των ομάδων δεν ήταν δύσκολος, αφού οι ίδιοι είχαν πια, στη Γ΄ Γυμνασίου, επιλέξει τη θέση τους
στα θρανία σύμφωνα με τις φιλίες και προτιμήσεις τους, ανεξάρτητα από την επίδοσή τους. Έτσι δημιουργήθηκε ένα
σύνολο 15 ομάδων όλης της Γ΄, που θα συμμετείχαν στο Τρίαθλο.
 Οι ομάδες «διαγωνίζονται» ανά τάξη, σε τρεις «άθλους», έναν που αφορά στην «Ελένη», έναν στα αρχαία από το
πρωτότυπο κι έναν στα Φιλοσοφικά κείμενα. Το άθροισμα της απόδοσης και στα τρία μέρη, αποτελεί τον τελικό «βαθμό»
της ομάδας.
 Στο τέλος της χρονιάς, σε όλα τα μέλη των τριών καλύτερων ομάδων από τις 15, θα απονεμηθούν χρυσά, αργυρά και
χάλκινα μετάλλια αντίστοιχα. Ακόμη, η απόδοση κάθε ομάδας θα συνεκτιμηθεί για την αξιολόγηση κάθε μέλους της
ομάδας, για το τρίτο τρίμηνο, αρκεί αυτό το μέλος να συμμετείχε ενεργά στη διαδικασία.
Στον πίνακα ανακοινώσεων κάθε τάξης, αναρτήθηκε ένας «πάπυρος» (εδώ σε σμίκρυνση) που ενημερωνόταν συνεχώς για
τις εξελίξεις.

2. ΤΡΙΑΘΛΟΝ – Ελένη Ευριπίδη………………………………….…………………………………………………………….
2
ΑΘΛΟΣ 1ος
ΕΛΕΝΗ ΕΥΡΙΠΙΔΗ – Γ΄ ΚΑΙ Δ΄ ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ: Η ΕΞΥΦΑΝΣΗ ΤΟΥ ΔΟΛΟΥ /ΣΧΕΔΙΟΥ ΑΠΟΔΡΑΣΗΣ
Διάρκεια: Δύο διδακτικές ώρες (Γ2-Γ4) έως τρεις (Γ3)
ΠΡΟΕΡΓΑΣΙΑ: Τις προηγούμενες διδακτικές ώρες, έχει ολοκληρωθεί η ανάλυση και των δύο επεισοδίων με
το ενδιάμεσο Β΄ στάσιμο κι έχουν επισημανθεί όλα τα ενδιαφέροντα στοιχεία μορφής και περιεχομένου,
σύμφωνα με το αναλυτικό και το βιβλίο του εκπαιδευτικού για αυτές τις ενότητες, χωρίς ωστόσο να
εξαντλούνται στίχο-στίχο όλες οι περιπτώσεις λ.χ. τραγικής ειρωνείας και όλων των άλλων στοιχείων που θα
ζητηθούν αυτήν τη διδακτική ώρα. Ο Θεοκλύμενος και το ζευγάρι φεύγουν, με διαφορετικές προσδοκίες ο καθένας. Πλησιάζει η
Έξοδος.
Για τα αποτελέσματα αυτής της προσπάθειας, ας σημειωθεί ότι τα παιδιά, κατά τη διάρκεια των 5-6 διδακτικών ωρών που
προηγήθηκαν, δεν είχαν υπόψη τους ότι θα γίνει αυτή η εργασία στην «Ελένη».
ΕΡΓΑΣΙΑ:
 Μοιράζεται σε κάθε παιδί κάθε ομάδας ένα φύλλο εργασίας με την εξής μορφή (εδώ σμίκρυνση):
ΑΓΩΝΙΑ
ΔΙΣΗΜΟΙ ΛΟΓΟΙ*
ΤΡΑΓΙΚΗ
ΔΡΑΜΑΤΙΚΗ
ΚΩΜΙΚΟ
ΗΘΟΣ
ΕΙΡΩΝΕΙΑ
ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ
ΣΤΟΙΧΕΙΟ
ΘΕΟΚΛΥΜΕΝΟΥ
* Στην τελευταία ομάδα εδώ : ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΡΟΜΑΝΤΙΚΟΥ ΔΡΑΜΑΤΟΣ
 Σε κάθε ομάδα ανατίθεται ένα απόσπασμα των επεισοδίων, ώστε να καλυφθεί όσο το δυνατόν πληρέστερα η πλοκή του
μύθου: (Α ομάδα: στ. 1317-1348, Β΄ ομάδα: στ. 1349-1383, Γ΄ ομάδα 1384-1424, Δ΄ ομάδα: στ.1534-1564, Ε΄ ομάδα: στ.
1565-1592)
Τα στοιχεία αυτά γράφονται και στον πίνακα.
 Κάθε ομάδα πρέπει να αναζητήσει ένα στοιχείο για κάθε στήλη. Υπενθυμίζεται και διευκρινίζεται τι ζητείται. (π.χ. Αγωνία:
όποιο δραματικό απρόοπτο συμβαίνει στο κείμενό τους, όποιο εμπόδιο προκύπτει στους πρωταγωνιστές και πώς / αν
λύνεται, Κωμικό στοιχείο: γιατί οι στίχοι, που θα γράψουν, τους έκαναν να γελάσουν: ενθαρρύνονται να πούνε πώς θα
απέδιδαν θεατρικά το απόσπασμα, με μια σύγχρονη θεατρική ματιά, χωρίς λογοκρισία, προκειμένου να μας πείσουν ότι
είναι κωμικό στοιχείο κ.τ.λ.) Όλα τα μέλη της κάθε ομάδας καταγράφουν το ίδιο ακριβώς στοιχείο για κάθε στήλη.
 ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΟΙ: θα αποφύγουν να καταγράψουν στοιχεία που είχαν υπογραμμιστεί στην τάξη
Κάθε μέλος θα αναλύσει ένα τουλάχιστον από τα στοιχεία που βρήκε η ομάδα του. Τα μέλη της ομάδας
συνεννοούνται ελεύθερα μεταξύ τους για το ποιος θα αναλάβει να παρουσιάσει τι.
 ΟΙ ΟΜΑΔΕΣ ΞΕΚΙΝΟΥΝ ΝΑ ΔΟΥΛΕΥΟΥΝ, μέσα στην τάξη. Παρεμβαίνω, όταν μου ζητηθεί (απορίες-διευκρινίσεις). Τους
υπενθυμίζω την ώρα που τους απομένει, για να εργαστούν.
 ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ: Ξεκινά η πρώτη ομάδα. Το μέλος, που έχει αναλάβει την «Αγωνία», μας παρουσιάζει τα στοιχεία που βρήκε
η ομάδα του. Δέχεται ερωτήσεις από εμένα και από τις άλλες ομάδες. (Σε περίπτωση λανθασμένης απάντησης, ξαναδίνεται
μία ευκαιρία να βρεθεί ένα σωστό στοιχείο και μετά, απευθύνομαι σε όλες τις ομάδες.) Συμφωνούμε όλοι, αν ισχύει το
στοιχείο που μας δίνει το μέλος της ομάδας, το καταγράφουμε στον πίνακα και όλοι στο φύλλο εργασίας τους,
βαθμολογείται η προσπάθεια και προχωράμε.
 Στο τέλος έχει προκύψει το ενιαίο φυλλάδιο από τη συμβολή όλων των ομάδων. Καταμετράται και η βαθμολογία τους, για
το διαγωνιστικό κομμάτι του μαθήματος και καταγράφεται στο φύλλο κάθε τάξης στον πίνακα ανακοινώσεών τους.

Αποτίμηση: Θετική αντίδραση ακόμη και από το Γ2! Μαθητές με ανύπαρκτη ως τώρα συμμετοχή, ενδιαφέρονταν για τις
έννοιες. Ρωτούσαν τους συμμαθητές τους, για να καταλάβουν το στοιχείο που θα «υπερασπίζονταν» οι ίδιοι. Οι πιο δυνατοί
μαθητές βοηθούσαν τους υπόλοιπους. Υπήρχαν και δημιουργικές «διενέξεις» τόσο κατά τη διάρκεια της ώρας που εργαζόταν
κάθε ομάδα, όσο και την ώρα της παρουσίασης. Τραγικότητα, Αγωνία και το Ήθος του Θεοκλύμενου μπήκαν για λίγο στο…
μικροσκόπιο.

3. ΤΡΙΑΘΛΟΝ – Αρχαία ελληνική Γλώσσα: Ενότητα 11…..……………. ………………………………………………………….
3
Άθλος 2ος
ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ- ΕΝΟΤΗΤΑ 11- ΚΕΙΜΕΝΟ Α.
ΞΕΝΟΦΩΝ, ΕΛΛΗΝΙΚΑ 4.1.32-33: («Επικίνδυνες συμμαχίες»)
Διάρκεια : Τρεις Διδακτικές ώρες
ΠΡΟΕΡΓΑΣΙΑ: Ήδη, από το τέλος της 8ης Ενότητας, οι ομάδες πλέον,
γνωρίζουν ότι κάποια στιγμή, χωρίς προειδοποίηση, θα διεξαχθεί το
δεύτερο μέρος του «Τρίαθλου». Για αυτό, σε συνεννόηση μεταξύ
τους, πρέπει να είναι κάθε ομάδα εφοδιασμένη, σε κάθε μάθημα, με
ένα βιβλίο Γραμματικής και ένα Συντακτικού της αρχαίας ελληνικής,
που θα μπορούν ελεύθερα να χρησιμοποιήσουν εκείνη την ώρα.
Ενημερώνονται ακόμη ότι το παιχνίδι θα αφορά την απόδοση του
νοήματος-μετάφραση καθώς και τις δευτερεύουσες προτάσεις και
πώς αυτές συνδέονται, παρατάσσονται ή υποτάσσονται σε άλλα
στοιχεία του κειμένου, προκειμένου να εκφραστεί ο συγγραφέας. Τις
διδακτικές ώρες που ακολουθούν εξάλλου, το βιβλίο, ασχολείται και αναλύει τις δευτερεύουσες ονοματικές και επιρρηματικές
προτάσεις (Ενότητα 9Γ-10Γ-11Γ) . Αφού τις διδαχτούν, αποτελεί στόχο:
 να ανακεφαλαιώσουν και να κατανοήσουν τη λειτουργία των προτάσεων μέσα σε συνεχή λόγο και τη βαθύτερη δομήσχέση τους, ώστε
 να ανταποκριθούν με μεγαλύτερη επιτυχία –και αυτοπεποίθηση- στις ανάγκες των μακροσκελέστερων κειμένων τόσο του
Αρριανού όσο και της Α΄ Λυκείου, «ξεδιπλώνοντας», όσο το δυνατόν από μόνοι τους, τα βασικά νοήματα (ποιος-τι-πώςγιατί-πότε κτλ) του κειμένου.
Πριν την έναρξη του κειμένου της Ενότητας 11, έχουν ολοκληρωθεί και τα τρία αυτά μέρη του Συντακτικού.
1Η ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΩΡΑ (συνοπτικά)
Αφόρμηση: Ο Φαρνάβαζος, που είχαν γνωρίσει πέρσι τα παιδιά, στο παράλληλο κείμενο της Ενότητας 7 (σελ. 149) που αποτελεί άλλωστε και το ακριβώς
προηγούμενο απόσπασμα του κειμένου του Ξενοφώντα. Υπενθύμιση περιβολής του, συμπεριφοράς του.
Σύνδεση με το ιστορικό πλαίσιο αυτής της συνάντησης. – Ανάλυση της εισαγωγής: Ο Φαρνάβαζος βρίσκεται σε πολύ δύσκολη θέση παρά την πρότερη
βοήθεια προς τους Σπαρτιάτες.
.
Κείμενο:
Α)Πριν την ανάγνωση:
 Ξεκινά με την προσφώνηση (Υπογραμμίζεται ότι από το λόγο του και τα επιχειρήματα, που θα παραθέσει, εξαρτάται εάν θα μεταστρέψει την τωρινή
εχθρική στάση των Σπαρτιατών) Σε τι επιχειρήματα θα βασιστεί; Λογικής, συναισθήματος, αυθεντίας; Υποθέτουν οι μαθητές τη «γραμμή
υπεράσπισης» που θα ακολουθούσαν οι ίδιοι.
 Σημείο αναφοράς η πρόταση [Τοιουτος δέ γενόμενος νυν ούτω διάκειμαι υφ΄υμων]* : Αντίθεση πριν και μετά τον Πελοππονησιακό. Ξανα-υποθέτουν
οι μαθητές τι θα περιέχει το πρώτο και δεύτερο μέρος.
 Εντοπισμός του [ουν] : Συμπέρασμα στο δεύτερο μέρος.
Β) Διαβάζουμε το κείμενο, υπογραμμίζουμε ρήματα και αρχίζουμε την νοηματική και συντακτική ανάλυση του Α’ μέρους.
2Η – 3Η ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΩΡΑ (στο Γ4 κατέστη εφικτό να γίνει ένα συνεχές δίωρο) - συνοπτικά
ΑΡΧΙΖΕΙ ΤΟ ΤΡΙΑΘΛΟ.
Α’ ΦΑΣΗ
[Τοιουτος δε γενόμενος…..ώσπερ τα θηρία]*
Η κύρια πρόταση έχει ήδη αναλυθεί / μεταφραστεί.
 Σε κάθε ομάδα ανατίθεται μία από τις προτάσεις («ως ουδέ…χώρα»*, «ει μη…συλλέξομαι», «ων αν υμεις λίπητε»,
«ώσπερ τα θηρία» ). Οι προτάσεις μοιράζονται με γνώμονα τις δυνατότητες της κάθε ομάδας. Οι πιο απαιτητικές
προτάσεις στις πιο δυνατές ομάδες.

4. ΤΡΙΑΘΛΟΝ – Αρχαία ελληνική Γλώσσα: Ενότητα 11…..……………. ………………………………………………………….
4

Καλούνται να αναγνωρίσουν α)Το είδος της πρότασης-εισαγωγή β) Την εξάρτηση γ) συντακτικό ρόλο και δ) να
αποδώσουν το νόημα της πρότασής τους μαζί με την πρόταση εξάρτησης. Ζητήθηκε και η εκφορά και δήλωση, στα οποία
επιμείναμε στο βαθμό που επέτρεπε το «δυναμικό» κάθε τάξης.
Κάθε μέλος της ομάδας θα αναφερθεί και θα αιτιολογήσει ένα από αυτά τα στοιχεία.

ΒΟΗΘΟΙ ΤΟΥΣ: Γραμματική
Συντακτικό
Γλωσσικά σχόλια και γενικά το βιβλίο τους
Είναι ελεύθερες οι ομάδες να αξιοποιήσουν ό,τι σημειώσεις έχουν κρατήσει στα τετράδιά τους
Λεξικό της αρχαίας ελληνικής του Σταματάκου
Παρεμβάσεις δικές μου και απορίες /διευκρινίσεις που ζητούν οι ίδιες οι ομάδες
ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ:
 Στον πίνακα, όπως και στα τετράδια των μαθητών, είναι γραμμένη η κύρια πρόταση.
Α) Αρχίζει η κάθε ομάδα να αναλύει την πρότασή της.
Β) Ελέγχουμε από κοινού με τις άλλες ομάδες την ορθότητα των «ευρημάτων» τους.
Γ) Καταγράφουμε τελικά στον πίνακα, με μορφή σχεδιαγράμματος, τη σύνδεσή της με τις υπόλοιπες προτάσεις , ομοίως και οι
μαθητές στα τετράδιά τους.

Προκύπτει το σχεδιάγραμμα:
Τοιουτος δέ… ούτω διάκειμαι υφ.υμων*
*Λείπει η αρχαία ελληνική γραμματοσειρά
ως…. έχω….χωρα
ει μή συλλέξομαι τί
ωσπερ τά θηρία

ων άν υμεις λίπητε
Ξαναμεταφράζουμε, με τη σειρά αυτή, η κάθε ομάδα τη δική της πρόταση.
Β΄ ΦΑΣΗ
[Α δε μοι……….αποδιδοναι]

Τα παιδιά σηκώνονται από τα θρανία.
Κάθε ομάδα παίρνει ένα χαρτόνι με τη δική της πρόταση. Οι προτάσεις διανέμονται και πάλι, ανάλογα με τις δυνατότητες της
κάθε ομάδας. Για αυτό το λόγο, υπάρχει μέσα σε αυτές και μια κύρια, όπου θα αναζητηθούν τα αντικείμενά της.
 Δίνεται σε κάθε ομάδα:
Α) Μία «λωρίδα σύνδεσης» με την οποία θα δείξουν την εξάρτησή τους. Πρόκειται για μία μικρή κατασκευή (λεπτό ξύλο) σε
μορφή «βέλους /ένδειξης»
Β) Ένα μικρό «πλακάτ», όπου θα γράψουνε το είδος της πρότασής τους.
Γ)Θα τους ζητηθεί να αποδώσουν το νόημα-μετάφραση τόσο της δικής τους πρότασης όσο και της πρότασης εξάρτησης.

Ετοιμάζονται κατά ομάδες, όπως και στο επίπεδο Α.

5. ΤΡΙΑΘΛΟΝ – Αρχαία ελληνική Γλώσσα: Ενότητα 11…..……………. ………………………………………………………….
5
ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ
 Οι ομάδες στην αρχή στέκονται με τη σειρά που υπάρχουν οι προτάσεις στο κείμενο.
Με το σήμα μου, ξεκινούν να αλλάζουν θέση, ώστε να «προσδεθούν» στην πρόταση από την οποία εξαρτώνται. (Μάλιστα, εάν
είναι δευτερεύουσες, θα πρέπει να καθίσουν χαμηλότερα από το χαρτόνι της ομάδας-από την οποία εξαρτούνται). Κρατούν και
το μικρό πλακάτ «της ταυτότητάς τους»
 Όταν τελειώσει η μετακίνηση στον χώρο, αναλύει η κάθε ομάδα τα δεδομένα της.
 Ελέγχουμε όλοι μαζί τα στοιχεία και αναλόγως μετακινούμε τις «λωρίδες σύνδεσης» ή κολλάμε άλλο χαρτί «ταυτότητας»
πάνω στο πλακάτ.
 Βαθμολογείται η κάθε προσπάθεια.

Στο τέλος ξαναμεταφράζει μία μία πρόταση τον….εαυτό της, σύμφωνα με το «ζωντανό» σχεδιάγραμμα.

Το σχεδιάγραμμα αυτό φωτογραφίζεται και φροντίζουν τα παιδιά να σταλεί ηλεκτρονικά σε όλους, για να κρατήσουν
σημειώσεις σπίτι για σύνταξη και μετάφραση. Ερώτηση για το σπίτι: Να ανιχνεύσουν-αξιολογήσουν τα επιχειρήματα του
Φαρνάβαζου.
ΑΠΟΤΙΜΗΣΗ: Στο μάθημα του συντακτικού προστέθηκε λίγο χρώμα. Από την 9η ενότητα και για τρεις εβδομάδες, ,περισσότερα
παιδιά ήταν σε εγρήγορση. Ρωτούσαν περισσότερα.
Και όσοι όλον αυτόν τον καιρό δε δελεάστηκαν από την ευγενή άμιλλα, την ώρα, ωστόσο, της εργασίας μέσα στην τάξη, επέλεξαν
να συμμετέχουν. Ακούγονταν ακόμη, την ώρα της μετακίνησης, εκφράσεις, όπως: «Καθίστε επιτέλους κάπου, μας σέρνετε τόση
ώρα από πίσω σας!» (Επιπλέον, υπήρχαν, για πρώτη φορά, πάντα αρκετές γραμματικές και συντακτικά στην τάξη, για να
ανατρέχουμε, όποτε τα χρειαζόμασταν!)

6. ΤΡΙΑΘΛΟΝ – Ρήσεις : Εισαγωγή…..……………. …………………………………………………………………………….
6
Άθλος 3ος
ΑΓΩΝΕΣ ΛΟΓΟΥ. ΘΕΜΑ: «ΝΟΜΟΙ: ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΤΗΡΟΥΝΤΑΙ
ΑΠΑΡΕΓΚΛΙΤΑ;Το παράδειγμα του Σωκράτη και της Ελένης».
Ανθολόγιο φιλοσοφικών ΚειμένωνΚεφάλαιο 2- Ενότητα 4η ,
Κεφάλαιο 3- Ενότητα 2ηΚεφάλαιο 4- Ενότητα 5η.
Διάρκεια: Δώδεκα διδακτικές ώρες
«Προϊστορία»: Κάθε χρόνο, το τρίτο τρίμηνο, οργανώνουμε
ερασιτεχνικούς Αγώνες λόγου στη Γ΄ Γυμνασίου.
Τα παιδιά ενημερώνονται με έντυπο υλικό και με 3 «σεμινάρια»:
 Για τα είδη των επιχειρημάτων (λογική, συναίσθημα, αυθεντία).
 Για τη στάση και το ήθος τους (σώμα- εκφράσεις-ενστάσεις- αρχή σεβασμού του αντίπαλου ομιλητή) κατά τη διάρκεια
του αγώνα.
 Και για τη διαδικασία διεξαγωγής του αγώνα, τους κανόνες και τον τρόπο αξιολόγησής τους.
Τα θέματα προκύπτουν από ζητήματα που θίγονται κατά τη διάρκεια των μαθημάτων τους (ιστορία, κοινωνική & πολιτική
αγωγή, νέα ελληνικά) (υπάρχει αναλυτικό υλικό για τα παραπάνω)
Μετά τους προκριματικούς και τελικούς αγώνες, οι τρεις καλύτερες ομάδες (των δύο ατόμων η καθεμιά) βραβεύονται με
μετάλλια στη γιορτή του σχολείου.
Οι καθηγητές του σχολείου συνεργάζονται κάθε φορά. Βοηθούν είτε με το να μας «παραχωρούν» κάποιους μαθητές, την ώρα
του μαθήματός τους είτε με το να οργανώνουν ένα από τα σεμινάρια (κα Παπαδημητρίου, Αγγλικών, Κα Καράμπελα. ΠΕ02 κ.α.)
είτε με το να γίνονται κριτές στους Αγώνες (διαφορετικοί κάθε χρόνο)
Μέχρι τώρα η συμμετοχή των παιδιών ήταν εθελοντική (στατιστικά, 1/3 των μαθητών της Γ’). Φέτος, εφόσον έχω την τύχη να
διδάσκω σε τρεις τάξεις της Γ΄, αποπειράθηκα να εντάξω τους Αγώνες στο μάθημα και, ειδικότερα, να το συνδυάσω με το πολύ
ενδιαφέρον, αλλά και αδικημένο –χρονικά- Ανθολόγιο Φιλοσοφικών Κειμένων.
Η διεξαγωγή Αγώνων λόγου ευνοήθηκε και για τους εξής λόγους :

Πέρα από την παραγωγή λόγου στη Νεοελληνική Γλώσσα, ήδη με τις εκτενείς ρήσεις της Ελένης και του
Μενέλαου προς τη Θεονόη στο Β΄ Επεισόδιο, έχουν «μυηθεί» στα επιχειρήματα ενός λόγου.

Με τις συνεχείς αναφορές στους Σοφιστές, μέσω του Ευριπίδη, και τη συμβολή τους στη ρητορική, έχουν
κατανοήσει κάποιες βασικές αρχές της φιλοσοφίας τους (αμφισβήτηση – πειθώ - αγνωστικισμός)

με το παράδειγμα του Σωκράτη στην Ενότητα 9 των αρχαίων, έχει συζητηθεί η στάση του απέναντι στους
νόμους της πόλης του κι έχει αντιπαραβληθεί με το δόλο ενάντια στην εξουσία του Θεοκλύμενου που χρησιμοποίησαν οι
ήρωες του Ευριπίδη.

Με τις αντιλαβές της Εξόδου και τη μεταστροφή του Θεοκλύμενου, έχει επανέλθει το θέμα του δικαίου.

Τέλος, μέσω της Ιστορίας και της Κοινωνικής και Πολιτικής Αγωγής έχουν ευαισθητοποιηθεί σε θέματα
δικαίου.
ΕΡΓΑΣΙΑ
 Μετά τα τρία «σεμινάρια»
 Οι δύο ομάδες κάθε τάξης, με το μεγαλύτερο άθροισμα στους δύο προηγούμενους άθλους, θα παρουσιάσουν τις
θέσεις τους / διαγωνιστούν μεταξύ τους. Το ίδιο και οι δύο ομάδες με το «χαμηλότερο» άθροισμα της κάθε τάξης. Η
5η στην κατάταξη ομάδα του Γ2 θα διαγωνιστεί με την αντίστοιχη του Γ4.
 Με κλήρωση, ανατίθεται σε κάθε ομάδα να υπερασπιστεί το «Υπέρ» ή το «Κατά» της θέσης.
 Μεταξύ τους συμφωνούν ποιοι θα είναι οι δύο ομιλητές από κάθε ομάδα, που θα λάβουν μέρος τη στιγμή του
Αγώνα, και ποιοι οι αναπληρωτές και ομάδα υποστήριξης. Όλα τα μέλη, ωστόσο, κρατούν σημειώσεις και
ενθαρρύνονται να μιλούν μέσα στο μάθημα.

7. ΤΡΙΑΘΛΟΝ – Ρήσεις : Εισαγωγή…..………..………. …………………………………………………………………………….

7
Στα πλαίσια της εξάσκησης και του προβληματισμού για το θέμα τους, διδάσκονται και οι αντίστοιχες ενότητες από το
Ανθολόγιο Φιλοσοφικών Κειμένων. Στόχος των ομάδων, κατά τη διάρκεια των μαθημάτων:
 να εντρυφήσουν στις έννοιες Νόμος- Δίκαιο- Κράτος- Πολίτης- Ατομική / Συλλογική Ευτυχία- Συμφέρον- Κοινωνικό
Συμβόλαιο και τη μεταξύ τους σχέση, ώστε να μπορέσουν:
 να εμπλουτίσουν το «οπλοστάσιο» των επιχειρημάτων τους, για να στηρίξουν τη θέση τους, βασισμένοι στην
επεξεργασία των θέσεων των Σοφιστών , του Σωκράτη / Πλάτωνα, του Αριστοτέλη και τους επιμέρους προβληματισμούς των
φιλοσόφων των παράλληλων κειμένων των 3ων ενοτήτων.
 να κατανοήσουν και καταγράψουν τις θέσεις της αντίπαλης άποψης.

να εξασκηθούν στο να αντικρούουν, εκείνη τη στιγμή, τα επιχειρήματα της αντίπαλης θέσης, εντοπίζοντας τα λογικάνοηματικά κενά στο επιχείρημα του άλλου ή αναγνωρίζοντας και αποδυναμώνοντας το παρά-λογο στοιχείο του συναισθήματος
ή της αυθεντίας στο αντίπαλο επιχείρημα, με σεβασμό στον αντίπαλο και δημοκρατικό διάλογο.

α συνεργαστούν, ώστε, στους αγώνες, να παρουσιάσουν όσο το δυνατόν πληρέστερα τις θέσεις τους.

Παρόλο που η συνεργασία των μελών των ομάδων γίνεται εκτός διδακτικής ώρας, ωστόσο, προβλέπεται, μετά τη
διδασκαλία της Ενότητας 4 -Κεφάλαιο 2 (Σοφιστές), να δοθεί διδακτικός χρόνος, προκειμένου να συντονιστούν οι ομάδες
και να ανταλλάξουν σημειώσεις και πληροφορίες τα μέλη της.
 ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ
Λίγο μετά την ολοκλήρωση των τριών Ενοτήτων, ξεκινούν οι Ρήσεις-Αγώνες Λόγου, μέσα στην τάξη. Οι μαθητές
παρακολουθούν τις ομάδες τους και σχολιάζουν, στο τέλος, τα επιχειρήματα. Αξιολογείται η κάθε ομάδα και αναρτάται στον
«πάπυρο» κάθε τάξης ο βαθμός του τελευταίου «άθλου». Από τα τρία αγωνίσματα προκύπτουν οι 3 καλύτερες ομάδες όλων
των τάξεων!
.
Σχηματάρι, 17/5/2007
 Τόσο κατά τη διάρκεια του μαθήματος, αλλά
κυρίως στο επόμενο μάθημα μετά τις «Ρήσεις»,
επιχειρείται μια τελική σύνθεση των αντίθετων
απόψεων, εντός της τάξης.
Αγαπητέ ……………………………………………………….,
Σε σένα που συμμετείχες σε αυτόν τον αγώνα Λόγου, ανεξάρτητα από
τη θέση που κατέκτησες με την ομάδα σου, θέλω να πω δύο Λόγια για το τι
πραγματικά κέρδισες.
Λόγος πρώτος. Χωρίς ίσως να το ξέρεις, κέρδισες την ικανότητα να
αποδέχεσαι τις προκλήσεις – προσκλήσεις. Κάτι νέο, καινούριο, πρωτόγνωρο
συνήθως φοβίζει. «Επειδή», όπως λέει ο ποιητής, « το αδοκίμαστο και το
απ΄αλλού φερμένο / Δεν το αντέχουν οι άνθρωποι, μ΄ακούς…». Όμως εσύ το
αποδέχτηκες και πάλεψες για αυτό. Μόνος, αλλά και ως ομάδα. Να τα θυμάσαι
αυτά στη ζωή σου.
Λόγος δεύτερος. Αγωνίστηκες σε ένα Αγώνισμα Ψυχής και Πνεύματος.
Διάλεξες να γ υ μ ν ά σ ε ι ς το μυαλό σου με αυτούς τους αγώνες τώρα που
φεύγεις από το Γυμνάσιο. Πάλεψες να πειθαρχήσεις τη ψυχή σου, να σεβαστείς
τον αντίπαλό σου, να ψάξεις για α-λήθειες. Δεν τα κάνουν αυτά εύκολα οι
άνθρωποι πια. Να το θυμάσαι αυτό στη ζωή σου.
Σε σένα, που είσαι το αλάτι και το φως του κόσμου, είπα αυτά τα δύο
λόγια.
Η καθηγήτριά σου
ΚΑΙ
Η Κριτική Επιτροπή των καθηγητών σου :
Σημειωτέον ότι οι τρεις καλύτερες ομάδες στις «Ρήσεις»,
ανεξάρτητα από τη συνολική απόδοσή τους στο Τρίαθλο,
θα διαγωνιστούν μεταξύ τους (και με την καλύτερη ομάδα
του Γ1) για τον τελικό των ερασιτεχνικών, όπως είπαμε,
Αγώνων Λόγου όλης της Γ΄. Εννοείται ότι ενημερώνω πάντα
σχετικώς και τους φιλολόγους του Γ1 (ειδικά των αρχαίων),
προκειμένου να συνεργαστούμε για τη θεματική
προετοιμασία των υποψηφίων του τμήματος, αφού αυτήν
τη φορά το θέμα θα είναι συνδεδεμένο με συγκεκριμένες
γνώσεις στις οποίες θα πρέπει τα παιδιά να έχουν
πρόσβαση.

8. ΤΡΙΑΘΛΟΝ – Ρήσεις : Δείγμα προπόνησης – Ανθολόγιο Φιλοσοφικών Κειμένων – Κεφάλαιο 2. Ενότητα 4.…..…….
8
Ενδεικτικά, κάποια στοιχεία της πορείας του μαθήματος.
1η- 2η Διδακτική ώρα
Ανθολόγιο Φιλοσοφικών κειμένων. ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2- Ενότητα 4. «Δικαιοσύνη – Φύση – Νόμος και πολιτική οργάνωση.
Μέθοδος:

Το κείμενο χωρίζεται σε μικρότερες νοηματικές ενότητες και με ερωταποκρίσεις, κυρίως, οδηγούμαστε στην κατανόηση κάθε
επιμέρους ενότητας του κειμένου του Αντιφώντα. Βασική αρχή: δε «χαρίζουμε» τίποτε που μπορούν οι ίδιες οι ομάδες να σκεφτούν.

Αφού την κατανοήσουμε, μέσα από το διαλεκτικό σχήμα της θέσης – αντίθεσης / άρσης (η σύνθεση, προκύπτει κυρίως στο
τέλος) καλούμε τις ομάδες να ελέγξουν αν η συγκεκριμένη θέση του Αντιφώντα ενισχύει ή αντιστρατεύεται στην ιδέα της υπακοής
στους νόμους. Η κάθε ομάδα – “Σοφιστής” ενθαρρύνεται να χρησιμοποιήσει/ επεξεργαστεί ή να προεκτείνει την κύρια
προβληματική της θέσης όπως θέλει, ώστε να στηρίξει τη δική της θετική ή αρνητική στάση απέναντι στην απαρέγκλιτη υπακοή
στους νόμους της πολιτείας. Αρκεί, βέβαια, τα επιχειρήματά τους να αντέχουν στην λογική επεξεργασία των υπολοίπων.

Βιωματικά, οι μαθητές - “Ρήτορες” «διασταυρώνουν τα σπαθιά τους» υπέρ ή κατά της κάθε θέσης, διατηρώντας την αρχή
του σεβασμού του αντιπάλου και του διαλόγου.
Μέσα: Αξιοποιούμε πίνακα και φύλλα εργασίας που έχουν δοθεί στους μαθητές.
Αφόρμηση:. Το θέμα λοιπόν των αγώνων λόγου θα είναι: «Νόμοι: Πρέπει να τηρούνται απαρέγκλιτα. Υπέρ ή Κατά; »
Μια γρήγορη πρώτη επιχείρηση διερεύνησης των λέξεων: «Νόμος» (Ποιος νομοθετεί και ποιος ελέγχει τους νόμους σε διάφορες
εποχές; Μέσω ποιων οργάνων; Θα υπήρχαν νόμοι, αν ζούσατε μόνοι σας στη «Γαλάζια Λίμνη»;
«Πρέπει»: Είναι ηθικά αναγκαίο; Είναι συμφέρον; Για ποιον;
«Απαρέγκλιτα» : Είναι τόσο σημαντική, για μία πολιτεία, η εφαρμογή των νόμων πάντα; Τόσο, ώστε να θυσιάσεις τη ζωή σου για
αυτούς; (παράδειγμα Σωκράτη) Ή είναι κάτι «ελαστικό», ανάλογα με τις συνθήκες; (παράδειγμα Ελένης και νόμου- εξουσίας
Θεοκλύμενου). Από ποιους είχε επηρεαστεί ο Ευριπίδης;
«Δίκαιο-Δικαιοσύνη» τι είναι τελικά το δίκαιο και ποια η σχέση του με τους νόμους (προχωρημένο επίπεδο)
Πριν την ανάγνωση:

Γράφουμε στον πίνακα δύο στήλες, μία για τα επιχειρήματα ΥΠΕΡ και μία για τα επιχειρήματα ΚΑΤΑ της θέσης. Τα παιδιά
θα εμπλουτίζουν τον αντίστοιχο πίνακα που έχουν και στα φύλλα εργασίας τους (σελ.1) Ακόμη θα συμπληρώνουν και τα
υπόλοιπα στοιχεία που τους ζητούνται στο φύλλο εργασίας (σελ. 2).

Θα διαβάσουμε ένα κείμενο του Σοφιστή Αντιφώντα. Από όσα ξέρετε, ποια στάση πιστεύετε ότι θα κρατήσει αυτός ο
φιλόσοφος απέναντι στο θέμα μας; (αξιοποιούμε τις γνώσεις των παιδιών για μια πολύ σύντομη αναφορά στην εισαγωγή, ενότητα
3 και 5)
ΚΕΙΜΕΝΟ ΑΝΤΙΦΩΝΤΑ
«Δικαιοσύνη είναι να μην παραβαίνεις τους νόμους και τα έθιμα της πόλης της οποίας είσαι πολίτης»
Α. Ανάγνωση / Κατανόηση ορισμού.(Δικαιοσύνη = υπακοή σε νόμους-έθιμα πόλης)
Β. Κατάταξη στον πίνακα. (αρχικά, φαίνεται να συμφωνεί με το Σωκράτη). Το τοποθετούμε λοιπόν στα ΥΠΕΡ
Γ. Πρώτη απόπειρα έκφρασης: Καλούμε τις ομάδες των «Υπέρ», να χρησιμοποιήσουν ως επιχείρημα τον ορισμό του
Αντιφώντα.(π.χ. αυθεντία: «όπως λέει κι ο γνωστός σοφιστής, πράγμα που κανείς δεν αμφισβητεί….» ή «αν θες να είσαι δίκαιος,
θα υπακούς στους νόμους, το παραδέχεται ακόμα και ένας υποστηρικτής του σχετικισμού...κτλ» )
Δ. Καλούμε τις ομάδες των «Κατά» να αποδυναμώσουν τους ισχυρισμούς των αντιπάλων τους στο πρώτο αυτό αναπάντεχο
επιχείρημα.
Στην α-πορία τους, έρχεται η συνέχεια του κειμένου να βοηθήσει:

9. ΤΡΙΑΘΛΟΝ – Ρήσεις : Δείγμα προπόνησης – Ανθολόγιο Φιλοσοφικών Κειμένων – Κεφάλαιο 2. Ενότητα 4.…..………
9
«Ο άνθρωπος θα αποκόμιζε από τη δικαιοσύνη την πιο μεγάλη ωφέλεια για το άτομό του, αν μπροστά σε άλλους ανθρώπους
τηρούσε τους νόμους ως κάτι σημαντικό, ενώ αντίθετα, άμα είναι μόνος του χωρίς άλλους μπροστά του, ακολουθούσε τις επιταγές
της φύσης»
Α. Ανάγνωση-κατανόηση Ανατρέπεται η πιο πάνω εικόνα. Με ερωτήσεις και σχόλια επιδιώκεται η κατανόηση των εξής κυρίως
σημείων:
Ποια νέα έννοια εισάγεται, εκτός από τους νόμους της πόλης; Εξήγηση των όρων «Νόμοι της πόλης», «νόμοι της φύσης». Ποιες
δύο προϋποθέσεις πρέπει να ισχύουν, ώστε το άτομο να ωφεληθεί περισσότερο; «Μπροστά σε άλλους, μόνος του»
Β. Σύντομη απόπειρα: Πώς οι ομάδες του «Κατά» θα προσπαθούσαν να αιτιολογήσουν - χρησιμοποιήσουν τις απόψεις αυτού του
κομματιού; Τι πιστεύουν ότι εννοεί εδώ ο Αντιφών; (π.χ. αφού υπάρχουν και άλλοι νόμοι, αυτοί της φύσης, ίσως οι νόμοι του
κράτους αποδειχθούν κατώτεροι. Ή αφού δεν εφαρμόζονται πάντοτε, κτλ)
Γ. Τι έχουν να πουν οι ομάδες του «Υπέρ» για όσα είπαν οι άλλοι; Οι ίδιοι πώς θα χρησιμοποιούσαν αυτό το επιχείρημα;
(π.χ. μπροστά σε άλλους, όμως, πρέπει να τηρούνται. Άρα, μέσα σε μία κοινωνία είναι απαραίτητοι…κτλ)


Μετά από σύντομο διάλογο, καταλήγουμε και καταγράφουμε ένα επιχείρημα στα «Κατά» κι ένα στα «Υπέρ» που θα
ελέγξουμε με τη συνέχεια του κειμένου.
Καταγράφουμε σε ένα πλαίσιο στο φύλλο εργασίας, που ονομάζεται «Δεξαμενή των Ιδεών», τα υπόλοιπα τυχόν
επιχειρήματα των μαθητών που δεν έχουν άμεση σχέση με το συγκεκριμένο απόσπασμα, ώστε να τα ελέγξουμε και
χρησιμοποιήσουμε αργότερα, αν δεν καλυφθούν από το κείμενο.
Ε. Ας δούμε τώρα πώς συνεχίζει ο ίδιος ο Αντιφώντας. Ας ακολουθήσουμε το συλλογισμό του. :
Γιατί οι επιταγές του νόμου είναι αυθαίρετες, ενώ της φύσης είναι αναγκαίες. Κι οι επιταγές των νόμων είναι συμβατικές και όχι από
τη φύση, ενώ οι επιταγές της φύσης είναι ακριβώς το αντίθετο.
Α. i) Σημειώνουν στο φύλλο εργασίας το «Γιατί» στην αρχή της περιόδου (το «γάρ» του αρχαίου κειμένου), δείκτης ότι ακολουθεί
εξήγηση-αιτιολόγηση, άρα και το πρώτο επιχείρημα του φιλοσόφου.
ii) Συμπληρώνουν ακόμη τα επίθετα που προσδιορίζουν αντιθετικά τους νόμους και τη φύση.
iii) Τα παιδιά επιχειρούν, αφού διαβάσουν το κείμενο του Τζον Λοκ «Οι απαρχές των πολιτικών κοινωνιών», να εξηγήσουν τον όρο
«συμβατικός νόμος» και στη συνέχεια «αυθαίρετος» ο νόμος, σε σύγκριση με τους φυσικούς νόμους. Έχουν ακούσει κάτι για αυτό
στην Ιστορία; Εξομάλυνση του κειμένου, όπου δεν γίνεται κατανοητό.
Β. Οι ομάδες σκέφτονται για λίγο πώς μπορούν να χρησιμοποιήσουν «υπέρ» ή «κατά», αυτό το νέο δεδομένο. Ελέγχουμε τις
απαντήσεις και γράφουμε το επιχείρημα με την αιτιολόγησή του στην κατάλληλη στήλη.
Αντλούμε θέσεις από τη «Δεξαμενή των Ιδεών» του φύλλου εργασίας. Όσες χρησιμοποιούνται στη λίστα ΥΠΕΡ-ΚΑΤΑ, σβήνονται
από τη «Δεξαμενή»
Γ. Ξαναδιαβάζουμε προσεκτικά το δεύτερο μέρος του κειμένου του Τζον Λοκ που αφορά στις αιτίες/ οφέλη (και τις θυσίες) της
σύναψης αυτού του συμβολαίου «ούτως ώστε να κατορθώσουν να ζουν με άνεση, ασφάλεια και ειρήνη αναμεταξύ τους, έχοντας
εξασφαλίσει την απόλαυση των ιδιοκτησιών τους και μεγαλύτερη ασφάλεια έναντι όσων δεν μετέχουν στην κοινότητά τους.
καθώς και το συναφές «το κοινωνικό συμβόλαιο κατά το Ρουσσώ» και τα αναλύουμε.
Δ. Μπορεί αυτό το νέο στοιχείο να ανατρέψει την κατάσταση;
Πώς θα το χρησιμοποιήσει η ομάδα των «ΥΠΕΡ»(προφανώς θα χρησιμοποιήσει τις θετικές συνέπειες του κοινωνικού
συμβολαίου);
Τι θα απαντήσει η ομάδα των «ΚΑΤΑ» (ενθαρρύνονται να αναφέρουν παραδείγματα είτε ιστορικά είτε της καθημερινότητάς τους
και να εστιάσουν στη θυσία της ατομικής ελευθερίας κτλ)
Ε. Μετά τη συζήτηση, καταγράφουμε τα αντίστοιχα επιχειρήματα στην κάθε στήλη.
Το μάθημα συνεχίζεται με παρόμοια πορεία ανάλυσης.

10. ΤΡΙΑΘΛΟΝ – Ρήσεις : Δείγμα προπόνησης – Ανθολόγιο Φιλοσοφικών Κειμένων – Κεφάλαιο 2. Ενότητα 4.…..…….
10
Άσκηση από το φύλλο εργασίας.
Φανταστείτε πώς, μία ημέρα πριν τον αγώνα Λόγου σας, εμφανίζονται μπροστά σας, για να σας βοηθήσουν, δύο Φιλόσοφοι: ο
σοφιστής Πρωταγόρας και ο πολύ νεότερος διαφωτιστής Τόμας Χομπς και σας παραδίδουν τα αντίστοιχα κείμενά τους 1 και 3 (σελ
52).
-Λοιπόν;, σε ρωτά με ανυπομονησία ο Πρωταγόρας. Πώς σου φαίνονται οι ιδέες μου; Προσθέτουν κάποιο καινούριο λογικό
επιχείρημα, έτσι δεν είναι; Θα σου είναι χρήσιμες, ε; Ή μήπως όχι;
Απάντησέ του ευγενικά:
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………..
Κατόπιν , κοιτώντας σε, με τα διαπεραστικά του μάτια, ο Χόμπς σου μιλάει:
- « Είναι λοιπόν φανερό ότι όσο οι άνθρωποι ζουν χωρίς καμιά κοινή εξουσία που θα
τους κρατούσε όλους υποταγμένους, βρίσκονται σε…» Χα! Βλέπω ακόμα διαβάζονται τα έργα μου. Κατά πρώτον, δεν το είχες ξανακούσει αυτό που έγραψα, είμαι σίγουρος.
Κατά δεύτερον, πρέπει να συμφωνείς και μαζί μου, έτσι δεν είναι;
-…………………………………………………………………………………………………
………...……………………..........................................................................................
…………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………….
.................................................................................................................................
……………………………………………………………………………………………………
Τ. Χομπς
…………………………………………………………………………………………………..
-Καλά…! Προτού φύγω νεαρή / έ μου, ας σου χαρίσω μία συμβουλή. Πρόσεξε, γιατί αυτό το επιχείρημα μπορεί να χρησιμοποιηθεί
και από την αντίθετη ομάδα, ξέρεις….Ελπίζω να μπορείς να φανταστείς πώς…
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………………..
Γ.ΤΡΑΠΚΟΥ