1. Қазақстан Республикасы Ғылым және жоғары білім министрлігі
«Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті» КеАҚ
«Ақпараттық технологиялар» факультеті
«Ақпараттық жүйелер» кафедрасы
6В06103 – Ақпараттық жүйелер мамандығы III курста оқытылатын
шифр, мамандық
«КЛИЕНТ- СЕРВЕР АҚПАРАТТЫҚ ЖҮЙЕЛЕР ҚҰРУ»
ПӘНІ БОЙЫНША
КУРСТЫҚ ЖҰМЫС
тақырыбы:
«ОНЛАЙН КУРС» АҚПАРАТТЫҚ ЖҮЙЕСІН ӘЗІРЛЕУ
Жұмысты орындаған Курстық жұмыс жетекшісі
АЖ- 35 тобының студенті Серикбаева С.К.
топ атауы тегі, аты, әкесінің аты
PhD, аға оқытушы
Орынбасар Дана
тегі, аты, әкесінің аты қолы
Комиссия мүшелері
тегі, аты, әкесінің аты
тегі, аты, әкесінің аты
Бағасы
« » 2022 ж.
Астана 2022 ж.
2. 2
МАЗМҰНЫ
Кіріспе
I. Мәліметтер қоры туралы негізгі түсінік 3
1.1 Мәліметтет қоры 4
1.2 Деректер қорын жобалау 4
1.3 Клиенттік бөлігін жобалау 6
1.4 Деректер қорын ұйымдастырудың программалық құралын
таңдау
7
1.5 Клиенттік қосымшаны ұйымдастырудың программалық
құралын таңдау
9
II. ОНЛАЙН КУРС ОРТАЛЫҒЫНЫҢ ДЕРЕКТЕР ҚОРЫН
ЖАСАУ
2.1 «Онлайн курс» деректер қорының тұжырымдамалық моделі 10
2.2 SQL Server арқылы дерректер қорын құру 10
2.2.1 SQL Server тілі арқылы кестелерді құру 14
2.2.2 SQL Server тілі арқылы сұраныс жасау 16
2.2.3 SQL Server тілі арқылы фильтр жүргізу 18
2.2.4 SQL Server тілі арқылы функция құру 19
2.2.5 SQL Server тілі арқылы трригер және диаграмма құру 22
Visual Studio жобасы 23
Қорытынды 25
Пайдаланылған әдебиеттер 26
3. 3
Кіріспе
Мicrosoft SQL Server-Microsoft корпорациясы әзірлеген реляциялық
дерекқорды басқару жүйесі (RDBMS). Қолданылатын негізгі сұрау тілі —
Microsoft және Sybase бірлесіп жасаған Transact-SQL. Transact-SQL-
кеңейтімдері бар құрылымдық сұрау тілі (SQL) бойынша ANSI/ISO
стандартын енгізу. Дербес деректерден кәсіпорын ауқымындағы ірі
дерекқорларға дейінгі көлемдегі дерекқорлармен жұмыс істеу үшін
пайдаланылады; нарықтың осы сегментіндегі басқа ДҚБЖ-мен бәсекелеседі.
SQL Server бірден SQL тілін қолдайтын және жергілікті желіде жұмыс
істеу мүмкіндігі бар реляциялық ДҚБЖ ретінде орналастырылды. Сонымен
қатар, SQL Server-дің dBASE-пен немесе жұмыс станциясына арналған кез-
келген басқа бағдарламалық жасақтамамен бірлесіп жұмыс жасауына қолдау
көрсетілді. Өнімнің клиент-сервер архитектурасына көп көңіл бөлінді, соның
арқасында клиенттік қосымшаның функциялары бөлінуі керек еді (ағылш.
front-end), онда пайдаланушылар өзіне қажетті деректерді және сервер бөлігін
көреді (ағылш. back-end) онда бұл деректер сақталады. Сондай-ақ, Ashton-Tate
және Microsoft "реляциялық мәліметтер базасы технологиясының үш негізгі
жаңалығы" туралы мәлімдеді: SQL Server құрастырған сақталған
процедураларды қолдау және соның арқасында деректерді іріктеу
"айтарлықтай жеделдетіледі", сонымен қатар көп қолданушы ортасында
жұмыс істегенде деректердің тұтастығы сақталады. Екінші жаңалық
деректердің сақтық көшірмесін жасау сияқты әкімшілік тапсырмалар үшін
ядроның тұрақты қол жетімділігі (пайдаланушылардың әрекеттерін үзбестен)
болды.
Sybase, оның атауы жаңа өнімнің атауында көрсетілмегеніне
қарамастан, іс жүзінде компаниялардың барлық үштігінің негізгі әзірлеушісі
болды. Microsoft корпорациясының үлесі, керісінше, өте аз болды. Sybase-де
шағын команда құрылды, оның міндеті DATASERVER қозғалтқышын OS/2-
ге тасымалдау, сондай-ақ DB-Library клиенттік интерфейсін MS-DOS және
OS/2-ге көшіру болды. Microsoft тестілеуге және жобаны басқаруға жауапты
болды, сонымен қатар SQL Server 1.0 орнатуды және басқаруды жеңілдететін
бірнеше қосымша утилиталар жасады.
Жаңа өнім OS/2-дегі Sybase dataserver порты ретінде ойластырылды, оны
Microsoft және Ashton-Tate сатуы керек еді. Сонымен қатар, Ashton-Tate
әзірлеген dBASE IV жаңа нұсқасы сервер нұсқасында қол жетімді болуы керек
еді, бұл жаңа SQL серверімен жұмыс істей алатын клиенттік қосымшаларды
құру үшін dBase IV тілі мен әзірлеу құралдарын пайдалануға мүмкіндік береді.
4. 4
I. МӘЛІМЕТТЕР ҚОРЫ ТУРАЛЫ НЕГІЗГІ ТҮСІНІК
1.1 Мәліметтер қоры
Деректер базасы-қолданба өз деректерін қосатын сақтау орны. Егер
қосымша кішкентай болса, бөлек база қажет емес. Бірақ содан кейін ол есте
сақтау тұрғысынан ыңғайлы және тиімдірек болады.
Мысалы, "достар" фильміндегі Моника мен Фиби кофеханасын ашуға
шешім қабылдады және қандай сусындар сатылатынын ойлады. Бастау үшін
олар өз қалаларының басқа жерлеріндегі мәзірді талдағысы келеді. Содан
кейін бәсекелестердің мәзірінен қандай сусындар сұранысқа ие екенін және
кірісті жасайтынын, ал қайсысы келушілерді бірегейлікпен тартатынын түсіну
үшін мәліметтер базасын жасаңыз: мысалы, пісте қосылған капучино немесе
банан сүтіндегі матча латте.
Содан кейін жеткізушілерді зерттеу керек: кофе дәндеріне, сироптарға,
сүтке және қоспаларға кімнен үздіксіз тапсырыс беру керек, ыдыс-аяқ пен
кофеқайнатқышты қайдан алуға болады, сусындар үшін қандай түтіктер,
шыныаяқтар мен қақпақтарды сатып алу керек. Бұл ақпараттың барлығын
кестелерде сақтауға болады, бірақ дерекқорлармен жұмыс істеу оңайырақ
және ыңғайлы, сондықтан:
Мәліметтер базасы кестелерге қарағанда әлдеқайда көп ақпаратты
өңдеуге, сақтауға және құрылымдауға мүмкіндік береді.
Қашықтан қол жеткізу және сұрау жүйесі көптеген адамдарға бір
уақытта мәліметтер базасын пайдалануға мүмкіндік береді. Электрондық
кестелермен де онлайн режимінде жұмыс істеуге болады барлығы
МҚБЖ – мәліметтер қорын құру, жүргізу және қолдануға арналған
тілдік және бағдарламалық құралдардың жиынтығы. Қолданылу түріне
байланысты МҚБЖ дербес және көпшiлiк қолданушы деп бөлінеді. Дербес
МҚБЖ бір компьютерде жұмыс істейтін желiлiк мәліметтер қорын құруды
қамтамасыз етеді.
Көпшiлiк қолданушы МҚБЖ клиент-сервер архитектурасында
жұмыс істейтін ақпараттық жүйелерді құруға мүмкіндік береді.
Көпқолданылушы МҚБЖ-не Oracle, InterBase, Microsoft SQL, Server, Informix
және т.б жатады. МҚБЖ-нің негізгі үш функциясын бөліп көрсетуге болады:
Мәліметтерді анықтау (Data definition) – сіз өзіңіздің мәліметтер
қорыңызда қандай ақпараттар сақталынатынын анықтай аласыз, мәліметтер
құрылымын және типін, сонымен қатар бұл мәліметтер бір-бірімен қалай
байланысқанын көрсете аласыз.
Кейбір жағдайларда сіз, сонымен қатар, мәліметтерді тексеру форматы
мен критерийін бере аласыз;
Мәліметтерді өңдеу – мәліметтерді әр түрлі тәсілдермен өңдеуге
болады.
Мәліметтерді онымен байланысқан басқа бір ақпаратпен байланыстырып,
нәтиже мәнін есептеуге болады;
5. 5
Мәліметтерді басқаруда – сiз мәліметтермен кім танысуына болатынын
көрсетіп, оларды өшіріп немесе жаңа ақпарат қоса аласыз. Сонымен қатар,
мәліметтерді ұжымдық қолдану ережелерін анықтауға болады.
Клиент-сервер технологиясы — жергілікті желідегі компьютерлерді бір-
бірімен байланыстырудың ерекше тәсілі, мұнда бір компьютер (сервер) өз
құрылғыларын басқаларға — клиенттерге пайдалануға бере алады. Осыған
орай жергілікті желілер бір деңгейдегі желілер және серверлік желілер болып
екіге бөлінеді.
1.2 Деректер қорын жобалау
Тек үлкен ұйымдар деректерді бір толық интегралданған деректер
қорында ғана қоғамдастырады. Көбінесе деректер қоры әкімшілігі (егер бұл
тіпті тұлғалар тобы болса да) ұйымның барлық қызметкерінің (болашақ жүйе
пайдаланушыларының) барлық ақпараттық талаптарын қамтуға шамалары
келмейді. Сондықтан үлкен ұйымдардың ақпараттық жүйелері, әртүрлі
бөлімшелердегі бірнеше өзара байланысқан ЭЕМ арасында үлестірілген он
шақты деректер қорынан тұрады. (Мәселен, үлкен қалаларда әртүрлі
аудандарда орналасқан бір емес бірнеше жеміс қоймалары құрылады.) Жеке
ДҚ қандай да бір салаға қатысты, бір немесе бірнеше қолданбалы
тапсырмаларды шешу үшін қажетті барлық деректерді біріктіруі мүмкін
(мысалы, қаржылық, студенттерге, оқытушыларға, аспаздық және т.б.).
Біріншісін көбінесе қолдаңбалы ДҚ, ал екіншісін пәндік ДҚ деп атайды.
(ақпараттық қосымшаға емес, ұйымның пәніне қатысты). (Біріншілерді
материалды-техникалық демалыс немесе қамсыздандыру қорымен, екіншісін
– жеміс және аяқ киім қорымен салыстыруға болады.) Пәндік деректер қоры
кез келген ағымдық және болашақтағы қосымшаларды ұстануды қамтамасыз
етеді. Бірақ деректер элементтінің жиынтығына қолдаңбалы деректер
қорының элементтер жиынтығы жатады. Осыған қатысты пәндік ДҚ
өзгеретін, белгісіз, қалыптасатын сұраныс пен қосымшалардың негізін
құрайды (қосымшаларда, деректерге қойылатын талаптарды алдын-ала
анықтау мүмкін емес.
Сонымен, жобалауға қатысты әр қарастырылған әдіс, әр түрлі бағыттағы
жоба нәтижесіне әрекет етеді. Иілгіштік пен эффектілікке жету, пәндік және
қолданбалы болып жақындау қолданылатын жобалау методологиясын
қалыптастыруға әкеліп соқты. Жалпы жағдайда пәндік жақындау алғашқы
ақпараттық құрылым тұрғызу үшін, ал қолданбалы – деректерді өңдеу
эффектілігін жоғарлату мақсаты үшін қолданылады. Ақпараттық жүйені
жобалау кезінде осы жүйенің мақсаттарына талдау жүргізу қажет және жеке
пайдаланушыларына талап қою (ұйым қызметкерлеріне). Әр пәндік ДҚ
(бірнеше ДҚ) жобалау және енгізу үшін, қор жобалауымен айналысатын ДҚӘ
белгіленеді. Әрі қарай жеке реляциялық пәндік ДҚ жобалаумен байланысты
сұрақтар қарастырылады.
ДҚ жобалаудың негізгі мақсаты – бұл сақталатын деректерді қысқарту,
сонымен қатар, қолданылатын жады көлемін үнемдеу, көшірмелерді қайта
6. 6
жаңартатын операцияларға кететін шығынды азайту және жалғыз бір объект
жөнінде мәлімет әрбір жерде сақталғандықтан қайшылықтардың пайда болу
мүмкіндігін жою. "Таза" деп аталатын ДҚ жобасын ("Әр тұжырым бір
орында") қатынасты қалпына келтіру методологиясын қолданып құруға
болады.. Бірақ қалпына келтіру ДҚ жобалау кезеңнің аяқталуда қолданылады,
біз жоба жөніндегі сұрақтарды талқылауды, Кодда талап еткендей қалпына
келтіру теориясын негізін құру себебін қарастырудан бастаймыз.
1.3 Клиенттік бөлікті жобалау
Клиенттік бөлік серверлерден келген жауаптарды қабылдауды іске
асырады. Операциялық жүйелердің коммуникациялық мүмкіндіктері мәлімет
алмасудың сенімділігін, желі бойымен жүретін мәлімет алмасудың
маршрутын таңдауды, мәліметтердің буферленуін және адресациялануын
қамтамасыз етеді, яғни мәліметтерді транспортировкалау құралы болып
табылады. Желілік компьютердің көмегімен шешілетін тапсырмаға
байланысты оған желілік операциялық жүйенің арнайы модельдер жинағы
орнатылады.
Желілік компьютерлер серверлер мен клиенттерге бөлінеді. Әдетте
клиент желіні қолданушыларға өзінің жергілікті ресурстарын ұсына алмайды.
Клиент-компьютерлерге қандай да бір желілік қызметтер орнатылмайды.
Клиент-компьютер желілік ресурстарға мүмкіндік алу үшін желіге сұраныс
жібереді. Компьютер-сервер өзінің ресурстарына бірлескен мүмкіндіктерді
қамтамасыз етіп, қандай да бір желілік сервис қызметін орындайды.
Клиенттерден түскен сұраныстарды сервер өңдеп жауаптарын қайта жібереді.
Тәжірибе жүзінде жекелеген клиенттер кейбір серверлік функцияларды атқара
алады, мысалы өзінің дискілік ресурстарына бірлескен мүмкіндік беру т.б.
Бірақ толыққанды серверлік функцияларды клиент ешқашан атқармайды.
Қорытындылай келе, курстық жұмыс барысында «Жұмыспен қамту
орталығы» деректер базасында кестелер, сұраныстар мен фильтрлер
жасалынды. Жасалынған деректер базасын Visual Studio 2022 программалық
жүйесіне қоса отырып, клиенттік қосымша іске қосылды.
Клиенттік қосымша Жұмыспен қамту орталғының қызметкерлері мен
клиенттері үшін барынша қолдануға ыңғайлы және қолайлы етіп жасалынған.
Курстық жұмыстың барысында құрылғын қосымша жұмыс жасауға ыңғайлы
және бұл бағдарламаны қажеттіне қарай мәліметтермен толықтыруға
мүмкіншілік қарастырылады. Осы қосымшаны пайдалану нәтижесінде
кәсіпорында деректерді өңдеу жылдамдығы артады, қызметкерлердің есеп
операциясын орындау уақыты азаяды, есептік деректермен операциялар
кезінде персонал қателерінің саны кемиді, қысқа мерзім ішінде шешім
қабылдау үшін шеберхана басшылығының қызығушылығын тудыратын
мәселелер бойынша есептік ақпарат алуға болатын бірыңғай деректер
қоймасын алынды, ал іздеу қызметкерлерінің жылдамдығы адам факторымен
байланысты жұмыста қателіктер ықтималдығын азайтады.
7. 7
1.4 Деректер қорын ұйымдастырудың программалық құралын
таңдау
SQL server-бұл SQL бағдарламалау тілін қолданатын дерекқорды
басқару жүйесі. SQL server ДҚБЖ арнайы серверлерде немесе бұлтта
реляциялық (кестелік) дерекқорларды құру, орналастыру, сақтау және басқару
үшін қолданылады. Олар жұмыс үстелі қосымшалары мен веб-сайттар арқылы
жұмыс істейді. Олардың жұмысының негізгі артықшылықтары:
ДҚБЖ сенімді клиент-серверлік сәулетімен қамтамасыз етілген
деректерге жоғары жылдамдықты қол жеткізу;
SQL бағдарламалау тілінің түсінікті құрылымына байланысты жұмыс
пен басқарудың қарапайымдылығы;
ДБ-да ақпаратты сақтау қауіпсіздігі - деректерді шифрлау және
резервтік көшіру мүмкіндігінің арқасында.
SQL server дерекқор серверінің ерекшелігі транзакциялық деректерді
өңдеу болып табылады. Бұл ДҚБЖ-дан әрбір сұраныс бойынша ақпараттың аз
мөлшері өңделетінін және сақталатынын білдіреді.
SQL server қолдану әртүрлі бизнес мәселелерін шешуді
автоматтандыруға, онлайн режимінде деректерді талдауды қолдауға, ДҚБЖ
ресурстарының бағытын бақылауға, транзакцияларды басқаруға (деректерді
өңдеу операциялары) мүмкіндік береді.
SQL Server бұл компьютерде, серверде,ноутбукта, виртуалды машинада
немесе тіпті бұлтта жұмыс істейтін қарапайым бағдарлама. Бұл Сізге
жергілікті немесе желі арқылы қосылуға, арнайы TDS протоколы арқылы
команда жіберуге және сәйкесінше жауап алуға мүмкіндік береді. Бұл
деректерді сақтауға және өңдеуге мүмкіндік беретін қуатты және заманауи
платформа. Мұның бәрі желілік портты ашады және пайдаланушыдан
командаларды қабылдауға дайындалады, содан кейін оған жауап ретінде
нәтиже береді. SQL Server-мен жұмыс істеу кезінде ең бастысы-қажет болған
жағдайда оған қосылу және пәрменді орындау мүмкіндігі, өйткені, Әрине, егер
ол жұмыс істемесе, онда мағынасы жоқ. Жергілікті желіде жұмыс істеген кезде
бағдарламаны әр пайдаланушының жұмыс орнына орнату керек. Жұмыс
режимі таңдалған ДҚБЖ - ге байланысты. Ең қарапайым жағдайда, жұмыс
Microsoft Access дерекқорымен жүреді, бұл режим бағдарламаны орнатқаннан
кейін бірден әдепкі бойынша қолданылады және көптеген қосымшалар үшін
жарамды, егер жұмыс істейтін пайдаланушылар саны 10 12 адамнан аспаса.
Желілік ортада мәліметтер базасының файлы жалпыға қол жетімді ресурста
орналастырылады, оған қажетті бағдарламалық жасақтама орнатылған басқа
компьютерлерден пайдаланушылар қосылады. Бір уақытта бірдей дерекқорды
пайдаланатын пайдаланушылар саны 12 адамнан асса немесе сервердің нашар
жылдамдығы байқалса, дерекқорды Microsoft SQL форматына көшіру
мағынасы бар. Бұл толыққанды клиент-сервер архитектурасы, онда
мәліметтер базасын ұсыну кестелері жинаққа сәйкес сорылмайды, бірақ
белгілі бір сұраныстың нәтижесі қайтарылады. Барлық есептеулер клиенттік
компьютерлерде емес, мәліметтер базасының серверінде жасалады. Өнімділік
8. 8
айтарлықтай артады және бұл әсіресе жұмыс орындарының көптігімен
маңызды. Microsoft SQL Server дерекқорын басқару үшін Microsoft SQL
Management Studio бағдарламасы қолданылады. Оның көмегімен дерекқорды
басқаруға болады, соның ішінде дерекқордың сақтық көшірмесін жасау және
қалпына келтіру.
Деректер базасы курсының мақсаты ретінде дерекқорды жақсарту
арқылы ұйымның немесе нақты бағдарламалық өнімнің тиімділігін арттыруды
таңдау ұсынылады.
Деректер базасында курстық жұмыста не істеу керектігін түсіну үшін
таңдалған тақырыптың пәндік аймағын талдау қажет. Жұмыспен қамту
орталығы тақырыбыма байланысты біз деректер базасында талдау кезеңін
береміз. Сонымен, оның жұмысының тиімділігі, сәйкесінше сұраныс
сұраныстарды өңдеу жылдамдығына байланысты. Ai&Job сұраныстарды
өңдеудің жылдамдығына көптеген факторлар әсер етеді, бірақ Ai&Job
компаниясы клиенттің жұмыс тапқанынан кейінгі графигі, оның тауып жүрген
негізгі табысын есептеу, подработкалар мен диплом бойынша жұмыс істегісі
келетіндерді жіптеп жазу. Сұранысты өңдеу уақытына әсер ететін
факторлардың бірі-Дерекқордың жылдамдығы. Осылайша, Ai&Job жұмыспен
қамту орталығы дерекқорының жетілдірілген моделін жасап, оны
пайдалануға енгізу қажет.
Осылайша, тұжырымдамалық жобалау кезеңінде деректер базасында
Нысандар кестесі жасалады. Мұнда әр нысан мәліметтер базасындағы кесте
болып табылады. Атрибуттар-субъектінің меншікті қасиеттері. Бұдан әрі
нысанды бірегей сипаттай алатын ықтимал атрибуттар кілттері бар, яғни
кілттің бір мәні Нысанның бір данасын қатаң түрде анықтауы керек (дерекқор
кестесінің тек бір жолы). Мұндай ықтимал кілт, егер қолдануға ыңғайлы болса,
нысанның бастапқы кілті бола алады.
Әрі қарай, курстық жобада мәліметтер базасы бойынша байланыс
кестесі жасалады, онда барлық нысандар арасындағы байланыс тексеріледі
(төмендегі кестедегі мысал).
SQL (ағылш. structured query language - "құрылымдалған сұрау тілі") —
тиісті дерекқорды басқару жүйесімен басқарылатын реляциялық дерекқорда
деректерді құру, өзгерту және басқару үшін қолданылатын декларативті
бағдарламалау тілі.Бастапқыда SQL қолданушының базадан жұмыс істеуінің
негізгі тәсілі болды және келесі операцияларды орындауға мүмкіндік берді:
мәліметтер базасында жаңа кесте құру; кестеге жаңа жазбалар қосу;
жазбаларды өзгерту; жазбаларды жою; қосу жазбаларды бір немесе бірнеше
кестеден іріктеу (берілген шартқа сәйкес); кесте құрылымын өзгерту.
Sql сұрау мәлімдемелері:
кесте құру – дерекқор кестесін құруға арналған sql операторы;
CREATE TABLE – дерекқор кестесін өзгертуге арналған sql операторы;
ALTER TABLE – дерекқор кестесін өзгертуге арналған sql операторы;
INSERT INTRO – дерекқор кестелеріне ақпаратты (жолдарды) енгізу;
UPDATE – дерекқор кестелеріндегі ақпаратты редакциялауға арналған
оператор;
9. 9
SELECT – дерекқор кестелерінен ақпарат алу;
DELETE – дерекқор кестелерінен ақпаратты жою. SQL деректер түрлері
үш топқа бөлінеді— - жол - өзгермелі нүктемен - бүтін сандар, күн және уақыт.
1.5 Клиенттік қосымшаны ұйымдастырудың программалық
құралын таңдау
Microsoft Visual Studio-интеграцияланған бағдарламалық жасақтама
ортасы мен бірқатар басқа құралдарды қамтитын Microsoft өнімдерінің желісі.
Бұл өнімдер консольдік қосымшаларды, сондай-ақ Windows Forms
технологиясын қолдайтын графикалық интерфейсі бар ойындар мен
қосымшаларды, сондай-ақ Windows, Windows Mobile, Windows CE,. NET
Framework, Xbox, Windows Phone. NET Compact Framework және Silverlight
қолдайтын барлық платформалар үшін веб-сайттарды, веб-қосымшаларды,
веб-қызметтерді ана тілінде де, басқарылатын кодтарда да дамытуға мүмкіндік
береді.
Visual Studio құрамына IntelliSense технологиясын қолдайтын және
қарапайым кодты рефакторлау мүмкіндігі бар бастапқы код редакторы кіреді.
Кірістірілген түзеткіш бастапқы деңгей түзеткіші де, машиналық деңгей
түзеткіші де жұмыс істей алады. Қалған ендірілген құралдарға қосымшаның
графикалық интерфейсін құруды жеңілдететін форма редакторы, веб-
редактор, сынып дизайнері және мәліметтер базасының дизайнері кіреді.
Visual Studio кез-келген деңгейде функционалдылықты кеңейту үшін үшінші
тарап қондырмаларын (плагиндерді) құруға және қосуға мүмкіндік береді,
соның ішінде бастапқы кодтың нұсқаларын басқару жүйелеріне қолдау қосу
(мысалы, Subversion және Visual SourceSafe), жаңа құралдар жиынтығын қосу
(мысалы, тақырыпқа бағытталған бағдарламалау тілдерінде кодты өңдеу және
визуалды жобалау үшін) немесе бағдарламалық жасақтаманы әзірлеу
процесінің басқа аспектілері үшін құралдар (мысалы, team Explorer клиенті
Team Foundation Server).
Әкімшілік құралдары ереже бойынша Web-сервердің программалық
жабдықтау құрамында қойылады және Internet-сервистердің мониторингі,
активациясы үшін қызмет етеді. Қауіпсіздік жүйелерін баптау үшін,
гипермәтіндік құрылымның байланысын бақылау үшін, серверлерді қолдану
есебі үшін қызмет етеді.
Мәліметтер базасына сұрау реляциялық мәліметтер базалары үшін
стандартқа айналған SQL тілінде жүзеге асырылады. Осыдан мәліметтер
базасы сервері барлық реляциялық МББЖ-мен: Oracle, Informix, MS SQL
Server, ADABAS D, InterBase, SyBase және т.б. сүйемелденетін SQL сервері
деп жиі аталуда. Клиенттік қосымшалар столдық МББЖ (MS Access, FoxPro,
Paradox, Clipper және т.б.) тілі арқылы жүзеге асуы мүмкін. Осыдан клиенттік
қосымшаның SQL сервермен өзара әрекеті глобальдік мәліметтер базасынан
мәліметтерді жіберу және оларды клиенттік қосымшалардың мәліметтер
базалары құрылымына қайта құру мүмкіндігін қамтаммассыз ететін ODBC
(Open Data Base Connectivity) драйвері арқылы жүзеге асырылады.
11. 11
II. «Жұмыспен қамту орталығы» мәліметтер қорын құру
2.1«Жұмыспен қамту орталығы» деректер қорының тұжырымдамалық
моделі
Қойылған міндеттерге сүйене отырып, деректердің тұжырымдамалық
моделі әзірленді, ол мынадай объектілерді қамтиды:
«Таңдау пәні» кестесі;
«Клиент» кестесі;
«Мұғалім» кестесі;
«Подписка» кестесі;
«Төлем түрі» кестесі;
«Куратор» кестесі
" Онлайн курс" деректер қорының тұжырымдамалық моделі
2.2SQL Server арқылы дерректер қорын құру
2.2.1 SQL Server тілі арқылы кестелерді құру
Деректер қорын жобалау мәліметтер базасының құрылымын құрудан
басталады. Әр кестеде кілт өрісі бар. Кестелер арасындағы байланыс «бірден-
бірге » байланысымен байланысқан.
Деректер базасын ашқаннан соң, кестелер ашып оларды толтыру керек.
Кестелер - деректер түрлері мен өріс қасиеттері. Кесте құру үшін «Базы
данных» бөлімінде орналасқан «Таблицы» папкасының үстінен тышқанның
оң жақ батырмасын басамыз, пайда болған менюден «Новая таблица»
батырмасын басамыз. Мен келесідей 6 кесте құрдым және оларды толтырдым.
Кестелерді толтыру үшін ашқан таблицаның үстінен тышқанның оң жақ
батырмасын басқанда пайда болатын менюдан «изменить первые 200 строк»
батырмасын басамыз.
Сурет 2.1. «Клиент» кестесі
13. 13
Сурет 2.5. «Таңдау пәні» кестесі
Сурет 2.6. «Төлем түрі» кестесі
Сурет 2.8. Нәтиже
14. 14
Кестелер арасындағы байланыс «бірден-бірге» байланысымен
байланысқан. Байланысты диаграммадан көруге болады.
Сурет 2.9. Диаграмма
2.2.2 SQL Server тілі арқылы сұраныс жасау
Келесі сұраныс және фильтр құру қажет. Мен алынған темір жол
мәліметі жайлы, оған кім тапсырыс берді және кім жұмыс жасайды сол туралы
сұраныс құрдым және сол сұраныс негізінде 4 фильтр құрдым. Сұраныс жасау
үшін views папкасының үстінен тышқанның оң жақ батырмасын басамыз,
пайда болған менюден new view батырмасын басамыз. Пайда болған терезеден
керек кестелерді таңдап add... батырмасын басамыз. Оны басқан соң жұмыс
терезесінде біз таңдаған кестелер пайда болады, оларды кілт сөз арқылы бір-
бірімен байланыстырып, бізге керек болған жолдарды таңдаймыз. Оның
жұмыс жасап тұрғанын тексеру үшін жұмыс терезесіндегі кез-келген ашық
жерді басқанда пайда болатын execute батырмасын басамыз. Нәтижесі экранға
шығады. Жасалған сұранысты сақтау үшін терезенің жоғарғы жағындағы «х»
батырмасын басып, сұраныстың атын жазып сақтаймыз.
15. 15
Сурет 2.2.1 Клиент пен мұғалім туралы сұраныс
Сурет 2.2.2. Сұраныс Клиент + Таңдау пәні
2.2.3 SQL Server тілі арқылы фильтр жүргізу
Ал фильтр жасау үшін new view менюінде view бөліміне кіріп жоғарыда
сақтаған сұранысты таңдаймыз. Пайда болған кестенің барлық жолдарын
таңдап фильтрация жасау үшін фильтр деген өріс астына қажетті жолға
фильтр шартын жазамыз. Фильтр жұмыс жасап тұрғанын тексеру үшін
execute батырмасын басамыз. Нәтижесі экранға шығады. Жасалған фильтрді
сақтау үшін терезенің жоғарғы жағындағы «х» батырмасын басып, фильтрдің
атын жазып сақтаймыз. Дәл солай қалған екі фильтрді де орындап шықтым.
Сурет 2.3.1. Құны 20000 нан жоғары курстар
16. 16
Сурет 2.3.2. Фильтр Физика математика таңдаған клиенттер
Сурет 2.3.3. Фильтр тіркелген клиеннтер туралы
17. 17
2.2.4 SQL Server тілі арқылы функция құру
Келесі функциямен жұмыс. Ол үшін Programmability папкасындағы Functions
папкасын тышқанның оң жақ батырмасымен шертеміз. Пайда болған
менюден «New/Scalar-valued Function» бөлімін таңдаймыз. Сонда терезеде
жаңа скалярлық пайдаланушы функциясының коды шығады. Арналған кодты
жазып, execute батырмасын басып, жұмысты сақтаймыз. Оны тексеру үшін
New Query батырмасын басып, SELECT FROM [Жас бойынша функциясы] ()
деп енгіземіз.
Сурет 2.5.1.
Сурет 2.5.2. Курсқа тіркелгеннен кейінгі кеткен уақыт туралы
Бұл функцияның атқаратын негізгі міндеті курсқа тіркелген оқушылардың
сол күннен бастап қанша уақыт бізбен бірге жүрген уақыты.
2.2.5 SQL Server тілі арқылы трригер және диаграмма құру
20. 20
Осымен, «Жұмыспен қамту орталығы» ақпараттық жүйесін Microsoft
SQL Server ДҚБЖ-де жасау аяқталды. Нәтижесінде «Обозреватель объектов»
терезесі осы көрініске ие болды.
Сурет 2.6.5. Триггерлер тізімі
21. 21
Сурет 2.6.6. SQL дегі атқарылған жұмыстар
III. Visual Studio формалары
Онлайн курс қосымшасын жасау және оны деректер қорымен
байланыстыру
Ал енді жобамыз толық болу үшін жасалынған деректер қорын
қолданып интерфейсін жасауымыз қажет. Сонда ғана толық жақсы бір жоба
жасап шықтық деп айта аламыз. Деректер базасын проектпен байланыстыру
үшін проектте деректер базасымен байланыстыру батырмасын басамыз.
Кейін ДБ сақталынған сервердің атын жазып, ДБ таңдаймыз. Соңынан
байланысты тексеріп, сәтті байланысқан болса “ок” батырмасын басып, ДБ
базасындағы керек кестелерді, сұраныстарды, функцияларды таңдаймыз.
Деректе сыртқы келбетін келтіру үшін Windows Forms ты пайдаланамыз. Ал
қолданатын тіліміз Visual Basic болды. Жалпы форманы жасау өте
қарапайым: ол үшін Visual Basic редакторында жоба Explorer терезесінде
жобаны (яғни құжатты) тінтуірдің оң жақ түймесімен басып, контекстік
мәзірден Insert - User Form таңдаңыз. Пішін дизайнерінің терезесі (Form
designer) ашылады, онда бос сұр пішін терезесі (әдепкі бойынша ол
UserForm1 деп аталады) және жанында — Құралдар тақтасы, басқару
элементтері бар панель болады. Оны жасау үшін біз әр форманың кодтары
22. 22
сақталған бетке өтуіміз керек . ал сол бетте әр батырманың ішіне form.show()
форманың аты мен көрсету операциясын еңгіземіз. Сонда ғана сол
таңдалынған батырманы басқан кезде жоба келесі форманы көрсетеді. Яғни
әр бетке біз жеке жеке форма дайындаймыз. Демек, форма көп болған сайын
жасаған жобамыз күрделене түседі. Әр форманы жасау барысында оның
түсін, түрін , жазуларының шрифті мен түсін , көлемін таңдап өзгертуге де
болады.
Сурет 7.1. DanaEdu бағдарламасының басты беті
Бұл бетте экранда көрініп тұрғандай 4 батырма бар. Жалпы ақпарат
батырмасы арқылы SQL SERVER де жасаған кестелерімізді көре аламыз.
Батырманы басқаннан кейін бізде келесі бет ашылады:
Сурет 7.2. Жалпы ақпарат батырмасы
23. 23
Алдынғы суретте айтып кеткенімдей бұл бетте менің кестелерім болады.
Мен басқа студенттерден өзгеше қылдырып істедім. Менде бар жоғы 4 Form
болады бірақ экрарнда көрініп тұрғандай бүкіл таблица, запрос, отчеттар бар.
Бұл Formды істеу үшін мен TabControl мен Panel элементтерін қолдандым. Бұл
элементтер арқасында мен бір бетке өзім қалағанша бет енгізе аламын, бірақ
олар батырма бейнесінде болады. Керекті батырмаға басқаннан кейін мендегі
басты беттегі мәләметтер өздігінше ауысып отырады, яғни жжаңа бет
ашылмай бұрыңғы бет өзгереді. Дәл осы элементті отчетқада қолдандым.
Одан бөлек әр таблицаға 6 батырмадан(Бірінші, келесі, сақтау, өшіру,
алдыңғы, соңғы) секілді батырмаларды жасадым. Және әр таблицаның кесте
бейнесі тұрады.
Сурет 7.3. Сұрыптау батырмасы
Бұл батырманы басқанда біздің SQLдегі сұранысымыз ашылады.
Сұранысқа мен фильтр, сортировкаларды жасаған болатынмын. Яғни өсу
ретімен немесе кему ретімен керекті мәліметтерді жіктеп беретін бет.
«Наименованиядағы» бір мәліметті таңдап «найти» батырмасын бассақ бізге
керекті мәліметті көкке бояп шығарып береді. Одан бөлек «Өсу ретімен немесе
Кему ретімен» Радиобаттондарды басып «сұрыптау» батырмасын басатын
болсақ бізге мәліметтерді өсу немесе кему ретімен жіктейді.
24. 24
Сурет 7.4. Есеп беру батырмасы
Отчет батырмасын басқаннан кейін бізге кестелердің отчеттарын
шығарып береді. Отчетті шығару үшін бірінші Visual Studio қосымшасына
кіріп «Управления расширениями» батырмасына басып RDLC қосымша
параметірлерін жүктейміз. Бұл қосымшада бізге отчетке керек инстументтер
болады. Жүктеп алғаннан кейін негізгі беттің образитель решений бөліміне
кіріп «Управления пакетами NuGet для решений» бөліміне басып одан тағы
отчетке керекті мәліметтерді жүктейміз.
25. 25
ҚОРЫТЫНДЫ
Курстық жұмыстың нәтижесінде "Онлайн курс" деректер базасы
әзірленді. Қосымшаны жобалау Microsoft SQL Server ДҚБЖ басқаруымен
жүзеге асырылды. Қорытындылай келе, курстық жұмыс барысында DanaEdu
деректер базасында кестелер, сұраныстар мен фильтрлер жасалынды.
Жасалынған деректер базасын Visual Studio 2022 программалық жүйесіне қоса
отырып, клиенттік қосымша іске қосылды. Ақпараттық жүйені қарапайым
пайдаланушы қолданған кезінде ешқандай кедергілер мен қиындықтарға
ұшырамауы үшін қолдануға ыңғайлы интерфейс құрастырылған.Бұл жұмысты
жасау барысында қиындықтар да болды. Деректер қорымен танысқан кезден
бастап, кестелер құру, сұраныс, фильтр жасауға дейін барлық жасалған
жұмысымды осы жерде көрсеттім. Жалпы осы программамен жүмыс істеп
жүрген соң мен үшін бұл деректер қоры қолдануға өте ыңғайлы, әрі жеңіл деп
айта аламын. Әсіресе үлкен деректер қорымен жұмыс жасаған кезде
сұраныстар мен фильтрлер өте көмегін тигізеді деп ойлаймын. Клиенттік
қосымша Онлайн курс қызметкерлері үшін барынша қолдануға ыңғайлы және
қолайлы етіп жасалынған. Курстық жұмыстың барысында құрылғын қосымша
жұмыс жасауға ыңғайлы және бұл бағдарламаны қажеттіне қарай
мәліметтермен толықтыруға мүмкіншілік қарастырылады. Осы қосымшаны
пайдалану нәтижесінде кәсіпорында деректерді өңдеу жылдамдығы артады,
қызметкерлердің есеп операциясын орындау уақыты азаяды, есептік
деректермен операциялар кезінде персонал қателерінің саны кемиді, қысқа
мерзім ішінде шешім қабылдау үшін шеберхана басшылығының
қызығушылығын тудыратын мәселелер бойынша есептік ақпарат алуға
болатын бірыңғай деректер қоймасынан алынды, ал іздеу қызметкерлерінің
жылдамдығы адам факторымен байланысты жұмыста қателіктер
ықтималдығын азайтады.
26. 26
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
1.Серік М.Клиент-сервер технологиясын жүзеге асыру (SQL Ортасы) :
оқу құралы / М. Серік. - Астана : Л.Н. Гумилев атындағы ЕҰУ, 2015.
2. Бурков А. В..Проектирование информационных систем по технологии
клиент – сервер в «Microsoft SQL Server 2008» и «Microsoft Visual Studio 2008»
/ А. В. Бурков. - [Б. м.]: [б. и.].
3. Александр Волоха. Microsoft SQL Server 2012. Новые возможности. -
СПб: Питер, 2012.- 304 с.
4. С. Д. Кузнецов. Стандарты языка реляционных баз данных SQL:
краткий обзор. //СУБД, 2015, N2, сс. 6–36.
5. Ржеуцкая С.Ю. - Базы данных. Язык SQL. Вологда: ВоГТУ. 2010.
6. Нейгел, Кристиан, Ивьен, Билл, Глинн, Джей, Скиннер, Уотсон,
Карли. C# 2005 и платформа .NET 3.0 для профессионалов.; Пер. с англ. - М.:
ООО "И.Д.Вильямс", 2008.- 1376+416 (на CD) с.: ил.
7. Головчинер М.Н. Базы данных. Томск, 2011
8. Федорова, Г.Н. Основы проектирования баз данных: учебное пособие
для студ. учреждений сред. проф. образования / Г. Н. Федорова. – М.:
Издательский центр «Академия», 2014. – 224 с.
9. Джо Майо. Microsoft Visual Studio 2017. БХВ-Петербург. 2017
10. Павел Агуров. C#. Разработка компонентов в MS Visual Studio 2017.
БХВ-Петербург.
