Дәрістер

1. Кіріспе
Осы пән аймағында студенттер жаңа web-технологиялармен танысып, web –сайттар жасау
принциптерін игеріп, соларды өздерінің болашақ мамандықтарында пайдалануды үйренеді.
Пәнді оқыту мақсаттары
 сайттарды құру құралдарының құрамы мен құрылымын игеру (HTML-тілі, стильдер кестелері
CSS) және соларды студенттердің болашақ мамандықтарында пайдалана білуге үйрету;
 компьютер желілерінің және ақпараттық web-технологиялар құрудың теориялық негіздерін
меңгеру;
 осы аймақтағы мәселелерді жүзеге асыру үшін керекті практикалық дағдыларды игеру.
Қазіргі кезде web-сайттарды программалаудың жаңа технологиясын игерген мамандар жетіспеуде
және оларға деген талап жоғары. Пәнді оқытудың негізгі мақсаты – WWW бүкіләлемдік тордың
ақпараттық құрамасын құрудың әдістері мен тәсілдерімен танысу.
Пәнді оқыту міндеттері
• желідегі web-парақтар жұмысын және олардың құрылымын білу және соларды іс жүзінде
пайдалану;
• web-парақтар жасау істерінің мақсаты мен міндетін анықтай білу;
• HTML,CSS, Javascript, PHP, MySQL тілдерінде программалауды үйрену;
• белгілі компьютер желілері мен web-технологияларының артықшылықтары мен кемшіліктерін
анықтай алу және оларды дамыту істерін білу;
• қазіргі ақпараттық технологияларды білу және мекемені (ұйымды) басқаруда соларды тиімді
пайдалану.
Алғашқы қазіргі заманғы есептеу машиналары болмаған кезде адамдар барлық есептеу, іс-
жұмыстары қолмен істеген. Кейін технологияның қарқынды дамуына байланысты көптеген қажетті
ақпарат құралдары пайда бола бастады.Осы пайда болған құралдар ішінде әрине өзімізге аса тиімді
ақпарат құралы компьютер де бар. Компьютер арқылы ақпаратты сақтауға, өңдеуге, тасымалдауға
және де қабылдауға болады.Оның осы тиімді жақтарын пайдалана отырып, біз өзімізге тиісті
жұмыстарымызды атқаруға мүмкіндік береді. Дами келе көптеген программалау тілдері пайда бола
бастады.
Қазіргі таңда дүниежүзілік компьютерлік интернет желісі - ғасырдың 90-жылдары
компьютердің дамуына Internet және World Wide Web жүйелері үлкен әсерін тигізгені барлығымызға
мәлім. Қазіргі кезде осы бағытта да компьютер өте үлкен қарқынмен дамуда. Оперативті ақпаратты
алудағы негізгі құрылғының бірі болуда. Internet желiсi- Бүкiләлемдiк тор-WWW [World Wibe Web].
Берiлген тор құжатттардың өзара бiр-бiрiмен байланысы ретiнде берiледi. Өзіміз білетіндей Internet
желісі түрлі сайттардан тұрады. Сайттарды пайдалана білумен қатар оны құра білуде қажет. Ол әрине
көптеген жұмыстарды қажет етеді, ең бастысы ол не мақсатта құрылып жатыр? Әрбiр Web-сайт
тексттен, суреттерден, видео үнтаспаларынан тұруы мүмкiн. Мұндай сайттар ғаламшардың кез-келген
нүктесiндегi компьютерде болуы мүмкiн. WEB-тiң негiзгi қызметi- қажеттi ақпаратты шапшаң түрде
кірiп көру, жинастыру және де оны экранға шығаруды ұйымдастыру. Гипермәтiндi сiлтеме-келесi
беттермен байланысты қамтамассыз етедi. Сiлтеменi тышқанмен шертiп сiз келесi WEB-сайтқа өте
аласыз. WEB-сайтты бiз келесi бағдарламалар арқылы көру мүмкiншiлiгiне ие бола аламыз: Microsort
Internet Explorer [Майкрософт Интернет эксплорер], Netscape Navigator [Нетскейп навигатор],
Mozilla[Мозилла], Opera[Опера]. Бұл бағдарламалардың артықшылығы сайтты сiлтемелер немесе
адрестер арқылы бейнелеп көрсетiп бередi және де дискiге сақтай алатын мүмкiншiлiгi бар. Сайт даяр
болғаннан кейін оны алдын-анықтап алу қажет.
1 БӨЛІМ. ИНТЕРНЕТ ҚЫЗМЕТТЕРІ
1.1 Интернетке қосылу түрлері. Интернет қызметтері. Браузер.
Интернет технологияларына кіріспе
Интернет, бiртұтас басқару орталықтары жоқ, бiрақ бiрыңғай ережелер бойынша жұмыс
iстейтiн және өз қолданушыларына бiртұтас қызметтер жиының көрсететiн әлемдегi үлкен желi.

2. Интернетті әрбiрiнің қызметтерiн тәуелсiз оператор-жабдықтаушысы (ISP, Internet Service Provider)
жүргiзетiн "желілір желiсі" ретiнде қарастыруға болады.
Интернет қолданушылар тұрғысынан, әр түрлi желiлер бойынша: ISP - желi, корпоративтiк
желi, үй қолданушыларының жеке компьютерлерi және желiн қоса бытыраңқы ақпараттық қорлардың
жиыны болып табылады. Әрбiр жеке компьютер (host ағылшын терминiнен) осы желiде хост деп
аталады.
Бүгiнгi интернет (кесте 1.1) өзінің пайда болуына сол кезде жаңа пакеттердiң коммутацияның
технологиясына сыпайы тәжiрибе ретінде басталған бiрiккен ARPANET желiсіне мiндеттi. ARPANET
желiсі 1969 жылы айқара ашылып басында төрт түйiндi пакеттердiң коммутациясы бар жинағынан
тұратын болды. Алғашқы түйiндер жинағы жалғастырған байланыс торабтары 50 Кбит/с
жылдамдықтарында жұмыс iстедi. ARPANET желiсі АҚШ қорғаныс министрлiгiнiң ARPA (Advanced
Research Projects Agency ) ғылымизерттеу жұмыстарын болашақты жоспарлауды басқарумен
қаржыландырды және технологияның зерттеуi және кооперативтiк таралған есептеулер үшiн
қолдануға болатын пакеттердiң коммутациясының хаттамалары үшiн арнады.
Интернетте бiртұтас техникалық саясаттың формасы, техникалық стандарттардың үйлесiмдi
жиыны, интернетке кiретiн компьютерлер және желiлердiң аттары мен мекенжайларын тағайындауы
орталықтанудың жанама түрдегi формалары айқындала алады.
Демек Интернет кемшiлiктері де өз артықшылығы да бар децентрализациялаңған желi болып
табылады.
1. Артықшылығы:
• екi ISP аралық келiсiм жасасу жолымен интернеттiң ұзартуын жеңiлдету.
2. Кемшілігі:
• Қызметтердiң барлық жабдықтаушыларын күштерінің үйлесiмдiлігі керек болатындығынан,
интернеттiң қызметтерiнiң және технологияларының жаңғыртуының күрделiлiгi.
• Интернеттiң қызметтерiнiң аласалау сенiмдiлiгi.
• Желiнiң жеке сегменттерiнiң жұмысқа қабiлеттiлiгiне жауапкершiлiк интернеттiң қызметтерiнiң
жабдықтаушыларына тапсырылады.
Интернеттiң қызметтерiнiң жабдықтаушыларының әр түрлi түрлерi бар болады:
• интернеттiң қызметтерiнiң жабдықтаушысы жай ғана пайдаланушылар үшiн көлiк функцияны
орындайды - интернеттiң қызметтерiнiң басқа жабдықтаушыларының желiсiндегi олардың
трафигiнiң берiлуiн;
• контенттiң интернет-сi жабдықтаушы меншiктi информациялық- анықтама
қорларды веб-сайт түрдегi олардың мазмұны iлiге алады;
• хостингтiң қызметтерiнiң жабдықтаушысы сыртқы контенттiң орналастыруы үшiн өз бөлмелерi,
байланыс каналы және серверлердi iлiгедi; • контенттiң жеткiзуi бойынша қызметтердiң
жабдықтаушысы мәлiметке қолданушыларының рұқсаттың жылдамдығының жоғарылатуының
мақсаты бар көп қол жеткiзу нүктелерiнде контенттiң тек қана жеткiзуiмен шұғылданады;
• мысалы, қосымшалардың қолдауы бойынша қызметтердiң жабдықтаушысы SAP R3 iрi әмбебап
программалық өнiмдерге рұқсат клиенттерге iлiгедi
• биллинг қызметтерiнiң жабдықтаушысы интернет бойынша есептердiң төлеуiн қамтамасыз етедi;
Интернеттегі стандартизацияның ролі
Интернет өте күрделi желi болып табылады, сәйкесiнше желi құрылымдардың арасындағы
өзара әрекеттесуді ұйымдастыру күрделi мiндет болып саналады. Сондай міндетті шешу үшiн
декомпозицияны қолданылады, яғни күрделi мәселенi бiрнешеге бөлiктеулер арқылы шешу.
Декомпозицияны iске асыратын тұжырымдамалардың бiрi көп деңгейлi жол болып табылады. Мұндай
жол басқа деңгейлерден тәуелсiздiң әрбiр жеке деңгейдiң түрлендiруiн өткiзуге, өңдеудi, тестеу
мүмкiншiлiгін бередi.
Иерархиялық декомпозицияны төменнен жоғары деңгей бағытында шешілетін есептің
қарапайым түрін алуға мүмкiндiк бередi.
Желілік өзара әрекеттесудi көп деңгейлi ұсыныстың ерекшелiгi хабар алмасу процесінде үшiн,
аппаратты - программалық құралдардың екi иерархияының үйлесiмдi жұмысты қамтамасыз ететін,
кемінде екi тарап қатысады. Деңгейлердiң әрқайсысы меншiктi құралдар иерархияның жоғары және

3. төменде жатқан деңгейлерiң интерфейсін қолдауы. Интерфейстiң осы түрі хаттама деп аталады (1-
сур).
Сурет 1 - Интернеттiң желiсiндегi иерархиялық декомпозициясы кезінде иерархия
деңгейлерінiң арасындағы өзара әрекеттесудi ұйымдастыру
Желі түйіндерінің өзара әрекеттесуіне жеткілікті иерархиалық ұйымдастырылған хаттамалар
жиыны хаттамалар стегі деп аталады. 80-ші жылдардың басында халықаралық стандартизациялау
ұйымдары ISO (International Organization for Standardization), ITU (International Telecommunications
Union) және басқалар ашық жүйелердің өзара әрекеттесулерінің стандартты үлгісін OSI (Open System
Interconnection) жасады. Үлгiнiң міндеті желілік өзара әрекеттесудiң құралдарының біріктірілген
көрінісінен тұрады. Сонымен бiрге оны желі мамандарның әмбебап тiлі (анықтама үлгiсi) ретiнде
қарастыруға болады.
Егер екi желi ашықтық қағидаларың орындалуымен құрастырылса, бұл келесi
артықшылықтарды бередi:
• Аппаратты және стандарт ұстаған әр түрлi өндiрушiлердiң программалық құралдарының
желiнiң құрастыруын мүмкiндiгi;
• Желiнiң жеке компоненттерiнiң басқа жетілген түрімен мүлтiксiзiрек алмастыруы;
• Бiр желiнiң екіншімен түйiндесiнiң жеңiлдiгi.
OSI үлгiлер шеңберiнде өзара әрекеттесу құралдары жетi деңгейге жiктеледi: қолданбалы,
ұсыныстар, сеанстық, көлiктік, желілік, арналық және физикалық. Бағдарламашылардың
қарамағында ең жоғарғы қосымшалардың деңгейiне сұрау салуларымен айналуға мүмкiндiк беретiн
қолданбалы программалық интерфейс жеткiзiлiп берiледi.
Интернет желiсі ашық жүйе қағидалармен дәлме-дәлдiкте жасақталды. Бұл желiнiң
стандарттарының өңдеуiнде ЖООның, ғылыми ұйымдар және серiктестiктерден мыңдаған желiнiң
маман-қолданушылары араласты. Стандартизация бойынша жұмыстың нәтижесi RFCтың
құжаттарында iске асады.
RFC (ағыл. Request for Comments) —бүкiләлемдiк желi кең қолданылатын техникалық
спецификациялар және стандарт тұратын, нөмерлелген ақпараттық құжаттар топтамасының құжаты.
1- кестеде RFCтың өте белгiлi құжаттарының кейбiрi келтiрiлген.
Кесте 1 Әйгiлi RFC-құжаттардың мысалдары
№ RFC Тақырып
RFC 768 UDP
RFC 791 IP
RFC 793 TCP
RFC 822 электрондық пошта форматы, RFC 2822 ауыстырылған
RFC 959 FTP
RFC 1034 DNS — концепция
RFC 1035 DNS — еңдіру
RFC 1591 домендік аттар құрылымы
RFC 1738 URL

4. RFC 1939 POP хаттамысының 3 нұсқасы (POP3)
RFC 2026 Интернетегі стандартизация процесі
RFC 2045 MIME
RFC 2231 символ кодтау
RFC 2616 HTTP
RFC 2822 электрондық пошта форматы
RFC 3501 IMAP 4 нұсқа 1 басылым (IMAP4rev1)
Интернет стандартизациялар бойынша жұмысын басқаратын негiзгi ұйымдастыру бөлiмшесi
(Internet Society ) ISOC болып табылады. Оған осы желiнi дамытудың әр түрлi тұрғыларымен
шұғылданатын 100 мың шамасында қатысушы бiрiктiредi. ISOC екi топ тұратын IAB (Internet
Architecture Board ) жұмысына жетекшiлiк етедi:
• IRTF (Internet Research Task Force). TCP/IP жататын ұзақ мерзiмдi зерттеу жобаларын басқарады;
 IETF (Internet Engineering Task Force). Интернеттiң келесi стандарттары үшiн спецификация
анықтайтын инженерлiк топ
1994 жылдан бастап веб желiлер үшiн стандарттардың өңдеуiмен, Бернерс Тим-Ли құрған және
осы күнге дейiн басшылық ететiн W3C (World Wide Web Consortium ) консорциумы шұғылданады.
W3C консорциумы - интернет және WWW үшiн технологиялық стандарттар өңдейтiн және
енгiзетiн ұйым.
2-кесте Инетернет желісіне қосылу технологиялары
Қосылу технологиясы Максималды жылдамдығы
Коммутирондық телефон линиясы 56 кбит/с
ISDN 128 кбит/с
Кабельді теледидар 36 кбит/с
ADSL 2 1 Мбит/с (сұраныс)
10 Мбит/с (жауап қайтары)
2,4 ГГц диапозондағы радиоканал 54Мбит/с
Спутник арқылы қосылу Жүйеге байланысты бірнеше Мбит/с
Т 1 1,544 Мбит/с
Т 3 44,74 Мбит/с
GSM - data 9,6 кбит/с
GPRS 160 кбит/с (теориялық максимум)
UMTS 2,048 Мбит/с
Қарапайым телефон тек төменарналық диапазон линиясын қолданады. Екіарналы телефон
проводынан ақпаратты жіңішке "телефондық" жіберу аралығыменемес, одан да кеңдеу аралық
қолданса, ақпаратты бұдан да көп жіберу мүмкіншілігі туады.
Жіберу аралығы және оның аумағы дегеніміз - ақпарат жіберіп жатқан канал диапазонындағы
ең жоғарғы және ең төменгі арналардың айырмашылығы.
Сигналдық телефон линиясы арқылы аналогті жіберілуі 300Гц - тен 3,4кГц аралығындағы
диапазонды қамтиды. Сандық сигнал үлкен диапазондық арнаны талап етеді. Жіберу жылдамдығы,
жоғары болған сайын, диапазон арнасының кеңеюін қажет етеді. Сандықтан да кеңаралықты қосылу
ұғымын кезінде компьютер желісінің жоғарғы шегі аталады.
Жоғары жылдамдықты ақпарат жіберу деп бірнеше сигналдардың бір физикалық арнада
бірнеше арналарға топталуы негізінде жіберілуі мультиплексирлеу д. а. Қысқаша айтқанда,
мультиплексирлеу - арналардың кішігірлім арналықтарға жіктелуі.

5. "Кеңаумақты қосылу" терминін транспорттық магистраль арналогиясы негізінде тусіндіруге
болады. Яғни, машина жолдары көп болған сайын, сол арқылы бір мезгілде көбірек транспорт жүріп
өтеді . "Кеңаумақты қосылу" термині тек дыбысты ғана жіберуге мүмкіншілігі бар каналдарды
көрсетеді. Кейде "кеңаумақты емес қосылу" термині де кездеседі.; бұл- мәліметтердің 64Кбит/с
каналына диін ғана жіберілуі.
Қолдануына байланысты кеңаумақты емес қосылу әртүрлі анықтаманы көздейді. Мысал:
Jupiter communications өздігі оны 256 Кбит/с кем емес канал ретінде анықтайды. Әдетте кеңаумақты
қосылу бір канал арқылы сигнал жіберуге де телефон және интернетпен қолдануға мүмкіндік береді.
DSL технологиясы сандық мәліметтерді жоғары жылдамдықты жіберу мақсатында телефон
желісін қолдану
DSL (Digital Subscriber Line) аббревиатурасы - сандық абоненттік линия. Бұл технология
телефон сухбатына зиян келтірместен жоғары арналарда ақпарат жіберуге қолданылады. ХDSL деп
аталатын бұл технологияның көптеген топтамалары (Х-бұл технологияның нақты бір түрін
нұсқайды). DSLтехнологиясы пермпективті болып табылады. Ол бір мезгілде интернетке қосылуға
да, телефонмен сұхбаттасуға да мүмкіндік береді . DSL жылдамдығы басқа модемдермен
салыстырғанда біршама жоғары болады. DSL үшін жаңа проводтар қажет емес, өйткені ол телефон
линиясы тікелей жалғанады.
Ассиметриялық DSL (ADSL)
Интернет жүйесінде жұмыс істеген кезде ақпарат көбінесе желіден қолданушыға жіберіледі, ал
желігі бірнеше есі аз мәліметтер көлемі келіп түседі. Мыысалы: сіз,веб-беттерді қарағанда, сіз тек
кішігірім сұраныс жасайсыз, ал желіден текстеп бірге сурет те келіп түседі. Яғни, ақпарат алмасу
ассиметриялық болып табалады. Сондықтан мұндай трафикке ассиметриялық канал қажет. Мұндай
ассиметриялық алмасуды айтқанда автомагистраль аналогиясын елестетуге болады: бір жаққа
азмашина ағымы қозғалуда, ал екінші жаққа – кеіріснше. Бұл жағдайда кіру аралығын – жіңішке, ал
шығу аралығын – кең етіп орнатқан тиімді.
ADSL – мәліметтерді қолданушының жіберген сұраныстың жылдам жіберген сигнал желіден
қолданушы сигналына қарағанда төмен болады. Қазіргі жаңа технологиялар арқылы мәліметтерді
ADSL – де жіберу он есе арттырып отыр: шамамен абоненттен желіге – 1Мбит/с.
Сонымен қатар, бір линияны сандық және дыбыстық мәліметтерді жіберу үшін параллель
қолдануға болады. Жоғары деңгейлі жылдамдық, вебсайттармен жұмыс істеуге, үлкен ауқымды
файлдарды тарттыруға және интерактивті приложенияларды толығымен қолдануға қолайлы болып
келеді. ADSL басты бір ерекшелігі – оны қондыру болып табылады: телефон станциясы мен
қолданушыны байланыстырып тұрған телефон кабеліне жалғанады. ADSL –дің өз кемшілігі де бар:
қашықтық шектеулігі.
ADSL технологиясы қолдануда ақпараттар арнасының кері бағыты қашықтыққа тәуелді
болады. Егер абонентке қарай ақпаратты 3 км арақашықтықта 8 Мбит/с тек 1,5 Мбит/с
жылдамдықпен алуға болады. Стандартты ADSL 2 технологиясында «тығу» жылдамдығы 3 км
қашықтыққа
10 Мбит/с – ті қамтиды, ал «шығу» жылдамдығы 1Мбит/с
Қолданушының ДК ADSL – модеміне жалғанады, ADSL – модемінің қызмет принципі былай
тұжырымдалады:
24 кГц – тен 1100 кГц интервалында диапозон арнасы 4000 Гц/тік арнашықтарға жіктеледі, әр
арнада виртуалды модем өз диапозон арнасында жұмыс істейді. ADSL – модем дара бөлгішке
қосылады. Арналық бөлгіні төмен арналы фильтрді ұсынады, ол төменарналы телефон байланысы
мен ADSL – сигналын ажыратып отырады. Арналық бөлу блок ретінде орындалады. Ол 3 ұяшықтан
тұрады:
Бірінші – ADSL модемі қосу үшін; Екінші – телефон құрылғысын қосу үшін; Үшінші – ADSL
линиясына жалғау үшін.
Арналық бөлігі бір линияға компьютерді де, телефонды да қосуға мүмкіншілік береді.
Осылайша, бір линияда компьютерлік сигналдар да, аналогтық сигналдар да жіберіле алынады.
Мұндай арналық бөлгіш арқылы телефон станциясы абоненттік линиялың келесі жағында да жоғары
және төмен арналық сигналдарды ажыратуға болады.
Дыбыстық (аналогтық) сигнал тедефон желісіне бағытталады, ал сандық сигнал DS LAM
(Digital subscriber Line Access multi plexer) мультиплексеріне бағытталып, сол жерден провайдер

6. арұылы интерент желісіне жіберіледі. Қосылу мультиплексоры – барлық DSL абонентерінің бір
жоғары арнаға қосылуын қамтамасыз ететін телефон компаниясының ғимаратындағы механизм.
ADSL – экономды технология, ал тұтынушыға аналогтық қосылуға қарағанда арзанырақ түседі.
Сурет 2 - Ассиметриялық DSL (ADSL) сызбасы
ISDN – технологиясы
Бөлінген телефон линиясы – бұл арендаға алынған 2 абонентті қосатын телефон линиясының
байланысы. Бөлінген телефон линиясының ең көп тараған технологиясының бір түрі – ISDN(
Integrateal Service Digital Network).
ISDN – сандық мәліметтер жіберілудің стандартты кез – келген ISDN – линияның негізгі
компоненті – бір бағыттағы bearer – канал немесе В – канал, жіберу жылдамдығы 64 кбит/с. Бұл
канал арқылы сандық мәліметтер және сандық формат аударылған аудио және видиомәліметтер
жіберіле алады. Арнаны кеңейту үшін В-каналдары екі-екіден тапталып, оған Д-каналы қосылады –
мәліметтердің жеткізілуін қадағалайды. Ақпарат жіберілуі қарапайым проводтар арқылы жүзеге
асады. Дербес қолданушылар модемі орнына ISDN – адаптерін қондырып, интернетке 128 кбит/с
жылдамдықпен қосыла алады. ISDN адаптердің линияны 2 бетінде де қосылуын талап етеді.
ISDN – адаптерін ISDN – модемі деп те атайды. Ескере кететін жағдай, бұл термин нақты емес,
өйткені ISDN – адаптерлер модуляция және демодуляция функцияларын орындамайды, ISDN –
линиясы сандық болып табылады. ISDN – каналы телефон компаниясымен ұсынылады. ISDN
линиясы арқылы бір мезгілде телефонмен cөйлесуге де, интернетте отыруға да болады. Әдетте
бөлінген канал ұғымы тұрақты интернет линиясы деген мағыналы түсіндіреді. Алдағы уақытта, бұл
өз дәл осы ұғымда қолданатын болады.
Браузер туралы түсінік
Веб-браузер дегеніміз – интернеттегі ақпарат көздерін көру үшін оларды өңдеуге, бір беттен
екіншісіне ауыстыруға арналған бағдарлама. Ақпарат көздері Uniform Resource Identifier (URI) арқылы
анықталып, ақпарат көзі ретінде веб-беттер, суреттер, видео және контенттің басқа да бөлімдері болуы
мүмкін. Жалпы браузер сайт пен оған кіруші арасындағы веб-беттерді өңдеуші, шығарып беруші
қосымша болып есептеледі.
Қазіргі кезде көптеген атақты браузерлерді тегін немесе басқа жинақпен пайдалануға болады.
Мысалы: Internet Explorer (Microsoft Windows-пен бірге), Mozilla Firefox (тегін, Linux-тің көптеген

7. дистрибуторларымен бірге, мысалы Ubuntu), Safari (Mac OS X-пен бірге және Microsoft Windows үшін
тегін), Google Chrome (тегін), Opera (тегін, 8.49 нұсқасынан бастап).
1) Google Chrome
Сайт: https://www.google.ru/chrome/browser/desktop/
Интернет желісіндегі көп қолданылатын браузердің бірі:
o Жұмыс жылдамдығы. http://pcpro100.info/tormozit-google-chrome/;
o Ыңғайлы іздеу тәсілі (адрестік жолға тез арада сұранысты енгізу);
o Жиі қолданатын сайттар басты бетте орналасады;
o Минимализм стиліндегі дизайн
o Шет тілінде беттін аударылуы.
http://pcpro100.info/kak-blokirovat-reklamu-v-google-chrome/
2) Firefox
Сайт: https://www.mozilla.org/ru/firefox/
o Жұмыс жылдамдығы жоғары;
o Сайттан видео көшіру, керек форматтағы суреттерді автоматты табу, жарнамаға блокировать
рекламу, сканировать скачанные файлы на вирусы и т.д.
3) Яндекс.Браузер
Сайт: http://browser.yandex.net/
o Жұмыс жылдамдығы жоғары;
o Яндекс сервисімен жұмыс жасайтын қолданушыларға ынғайлы. Мысалы, ақпаратты іздеу, ауа
райы жайлы ақпарат алу, электронды пошта көру.
o Турбо-интернет опциясы қолданылады (трафикті үнемдейді, бетті көшіру жылдамдығы, интернет
провайдер арқылы блокқа түсірген парақтарды көрсетуге мүмкіндік бар) позволяет экономить
трафик, ускорить загрузку страниц, открывать некоторые странички, которые были блокированы
вашим провайдером интернета.
4) Opera
Сайт: http://www.opera.com/ru/
o Жұмыс жылдамдығы жоғары;
o Жүйелік ресурстарды қолдануы төмен;
o Жиі қолданатын сайттар басты бетте орналасады;
o Турбо-режим қолданылады, Мысалы, егер Youtube-та видео көру кезінде ақаулар болса,
турбо-режимді қосу керек.
5) Хром - Mail.ru
Сайт: http://internet.mail.ru/
1. Адрестік жол арқылы жылдам іздеу;
2. Вирусы бар сайттарды алдын-ала хабарлап отыратын қорғаушы енгізілген;

8. 3. mail.ru-да эл.поштаныз болса, тез арада кіруге мүмкіндік бар;
1.2 Интернет желісіндегі клиент-сервер технологиясы
Интернетке қосылған барлық компьютерлерді екі типке бөлуге болады: серверлер және
клиенттер. Бір компьютерде сервер де, клиент те қатар орналасқан болуы мүмкін. Локалдық
компьютерде веб – сервер қосып, сонымен қатар дәл сол компьютерде браузермен және электронды
почтамен жұмыс істеуге болады.
Басқа компьютерлерге сервистік анық қызмет көрсететін компьютер – сервер(ағылш., to serve –
қызмет көрсету), ал сол қызметті пайдаланушы компьютер - клиент болып табылады. Көп
жағдайларда үй желісі арқылы Интернетке қіріп отырған клиенттер тек керек жағдайларда ғана бұл
қызметті пайдаланады. Ал серверлік компьютерлер, керісінше, әрқашан Интернет желісіне жедел
каналдар арқылы қосулы тұрады, сондықтан оларға кез – келген ақпаратқа сұраныс жасауға болады.
Серверлерлік - қосымшалар және клиенттік - қосымшалар
Компьютерлерді клиенттер және серверлер деп атаумен қатар, клиент және серверлерді
бағдарламалық тұрғыдан қарастырған дұрыс. Бір бағдарлама клиент ретінде, ал екіншісі сервер ретінде
қосымшалардың іс – әрекет етуі клиент – серверлік архитектура деп аталады.
Сервердің басты қызметі –барлық уақытта жұмыс істеп тұру немесе клиент қандай да бір
сервиске сұраныс жасағанға дейін күту режимін қабылдау.
Сервер шамадан тыс сұраныстардың көп болу әсерінен нақты бір сервистік сұранысттардың
орындалуына кідіртүі мүмкін. Серверге сұраныс желі арасындағы компьтерлік байланысты қамтамсыз
ететін стандарттар жинағы - белгілі бір протоколдар шегінде жүзеге асады. Серверлік бағдарламалар
клиенттерге қызмет ету мақсатында компьютердің аппараттық ресурстарын пайдаланады. Клиент –
бағдарлама сұраныс жасақтап, оны желіге белгілі бір мекен – жай бойынша жібереді және алдын ала
келіскен проткол арқылы сервер – бағдарламамен қарым – қатынаста болады. Бір компьютерде
бірнеше серверлік бағдарламалар орналасуы мүмкін. Клиенттік қосымша сервер орналасқан
компьютерде орнатулуы мүмкін немесе желімен байланысқан оқшау компьютерде орналасуы мүмкін.
Оқшау орналасқан жағдайда жауап алу мөлшері көбірек болуы мүмкін.
Әрбір сервер – бағдарламасына сай өзіндік клиент – бағдарламасы болады. Осылайша веб -
клиент веб - серверге, почтолық клиент - почталық серверге т.с.с. сұраныс жасайды.Серверлік -
бағдарлама сұраныстарды орындауға әрқашан дайын болуы керек, сондықтан да серверлік бағдарлама
жұмыс істеп отырған компьютерлерге аппараттық жоғары талаптар қойылады. Клиенттік компьютерге
ондай қатаң талаптар қойылмайды. Жоғарыда айтылған қызмет көрсетулер (клиенттік-серверлік
архитектура) дербес компьтерлер қолданушысына өз жұмыс столынан Интернет желісіне кіруге
мүмкіндік береді.
Провайдерлер және олардың желілері
Интернетте жұмыс жасағанда біз, интернет-провайдер қызметін жиі пайдаланамыз ISP(Internet
Service Provider). Әдетте, ISP – жеке (магистральды) желісі бар көптеген клиенттер қосылатын
мамандандырылған ұйым. Провайдер желісі бүкіл жер шарының әр жерінде орналасқан желілерге
қосылып планетамыздың кез келген нүктесімен байланысуға мүмкіндік береді. ISP провайдерлер –
әр ауданда Интернетке кіруге мүмкіндік беретін апараттық құрылғылары орналасқан өз қатынас ету
нүктелері (POP - Point of Presence) бар ірі компаниялар. Ірі провайдерлердің әртүрлі қалаларда
орналасқан ондаған қатынас ету нүктелері және мыңдаған клиенттері бар. Ірі провайдерлермен қатар
кішігірім қатынас нүктелері бір қалада орналасқан провайдерлер де болады. Провайдерлер ретінде
жеке меншік арнайы маманданған фирмалар да ірі телефон компаниялары да қызмет істей алады.
ISP мен телефон желісі арқылы байланыс орнату механизмі: ДК қолданушысы провайдерге
телефон шалып, онымен және оның модемімен байланыс орнатады. Қолданушы өзінің ISP қосылған
соң провайдер желісінің құрамына енеді. Өз серверінде провайдер қолданушыларына әртүрлі сервис
қызметін көрсетеді: электрондық почта (e-mail), желі жаңлықтар қызметі (Usenet) т.с.с. Провайдердің
магистральді желісін бэкбоун (ағылш. Backbone — жон омыртқа) немесе тірек (опорная) желі деп те
атайды. Провайдер желілері коптеген қолданушыларға қызмет көрсететіндіктен олардың желілері

9. улкен жылдамдықты желіге және ауқымды трафикке иеленуі керек.Сол себепті провайдерлер ондай
желілерді ірі коммуникоционды компаниялардан арендаға алады немесе жеке өзінікін тарттырады. Ірі
коммуникациялық компаниялар жеке үлкен жылдамдықты желілерге ие.
Провайдер желілерінің біріктірілуі
Бір провайдерлердің клиенттері, мысалға ISP-A өз желісінде бір бірімен қарым – қатынаста бола
алады, ал басқа компания ISP-В клиенттері өз желісінде бір бірімен қарым – қатынаста бола алады.
Егер ISP-A және ISP-В желілері байланыспаған болса, онда А компаниясының клиенттері В
компаниясының клиенттерімен байланыса. Оларды біріктіру үшін А және В компаниялары арасында
желілік байланыс нүктелері (NAP - Network Access Points) арқылы тіке байланыс орнатады. Осылайша
барлық провайдерлердің магистральды желілеріне қосылып нәтижесінде жоғары дәрежелі желілер
жиының бірігу процессі қалыптасады.
Интернетте жүздеген ірі интернет-провайдерлер қызмет етеді, олардың әр қалада орналасқан
магистрльды желілері NAP арқылы жұмыс істейді және көптеген мәліметтер жиыны NAP-түйіндер
арқылы түрлі желілерге жеткізіліп отырады.
Үлкен және кіші интернет желілерін біріктіру негізінде келісім шарттар тізбегі
орналастырылады. Әрбір клиент өз локалдық желісінің провайдер желісіне қосылғандығы жөнінде
келісімшартқа тұрады.
Провайдер желісінің иерархиясы
Дамыған елдерде жүздеген провайдерлер болады, олар халықаралық, мемлекеттік және
регионалды болып бөлінеді.
Регионалды провайдерлер жедел жылдамдықты каналдар арқылы мемлекеттік провайдерлермен
байланысқан. Мысалға АҚШта стандартты жеткізу жылдамдығы 1,544 Мбит/с Т1 линиясы немесе
жеткізу жылдамдығы 44,74 Мбит/с. Т3 линиясы Халықаралық провайдер желісі мұнан да жедел
каналдар арқылы біріктіріледі.
Осылайша сіз провайдер желісіне қосылу арқылы Интернетке кіріп отырған жер шарының әр
жерінде орналасқан компьютермен байлнысқа түсе аласыз.
Интернет коммуникациялардың модельдері (Pull және Push)
Интернет жүйесінің коммуникациодық сипаттамасын қарастырайық. Дәстүрлi
комуникациондық модель негізіне "біреуі бірнешеге" процессі тұжырымдалған. Коммуникация
құралына байланысты ақпарат статистикалық түрде (текст, графика) немесе динамикалық түрде
(аудио, бейнеклип, анимация) берілуі мүмкін. Дәстүрлі құралдар қарым қатынасының негізінің басты
ерекшклігі интерактивті қарым қатынас болмауында.
Бұл модельден айрмашылығы Интернет негізіне екі принцип орналасқан. Біріншіден, Интернет
коммуникациясы кезінде өзара әрекеттесу өзара әрекеттесуге түбегейлi үлестi кiргiзетiн оның ортасы
арқылы болады. Бұл модель бастапқы қарым – қатынас ақпаратты алушы мен жіберуші арасында емес,
қолданушы мен коммуникационды орта арасында болып жатқандығын көрсетеді. Мұнда диалогқа
түсушілер ақпарат жіберуші де ақпарат алушы да бола алады. Осы модельде жай қабылдаушы мен
алушы арасындағы ақпарат алмасудан ақпараттық орта құруға қадам жасалынған.
Интернет "бірнешеу-бірнешеуге" атты коммуникационды процессті ұсынады, мұнда желідегі әр
бір қолданушы өзінің атынан немесе өзінің тобы атынан жекелеген немесе топталған абонентттермен
қарым – қатынас жасауға болады. Бұл модельде коммуникация құралы болып арнайы жекелендірілген
компьютерлік желі болып табылады,ал ақпарат басқа да мәліметтермен бірге гипермедиалық түрде
жеткізіледі. Берілген модель көрсетіп отырғандай интерактивтік қарым – қатынасты Интернет
сервисіндегі қолданушымен де, осы қызмет түрін ұснып отырған ортамен де мүмкін екенін көрсетеді.
Осындай қарым – қатынас негізінде тасымадаушы әрі тұтынушы, әрі қызмет көрсетуші бола алады.
Мұндай модельде ақпараттар жіберушіден тұтынушыға беріліп қана қоймай өзінің қолданушылары
арасында ақпараттық ортаны құрып та отырады. Дәстүрлі жалпылама коммуникациялар
құралдарының коммуникациондық моделі қайта байланысу контурына ие емес, ал Интернет
желісіндегі модель орталықтары үшін қайта байланысу контуры мүмкін. Тұтынушылар арасындағы
қайта байланысу контурының орындалуы ретінде электрондық почта, "cookie" файлдары, Веб –

10. серверлерге тіркелу мысал бола алады. Қайта байланысу коммуникациялық құралдарды қолдану
тиімділігін арттырумен қатар ішкі және сыртқы ортадағы оқиғаларға сәйкес жауап қайтаруға
мүмкіндік береді.
Интернет коммуникациясының Pull- и Push-моделдері
Коммуникация тұрғыссынан қарасақ тұтынушыларға бұқаралық ақпарат құралдары (телевдидар,
радио и т. д.) ақпаратты жеткізудің push-модель орындап отыр; бұл жағдайда тұтынушы пассивтік
роль атқарып, тек шектеулі ақпараттар арналарын жиының таңдауға ғана ие.
Интернет желісінде push-модельден басқа, pull-модель де бар; ол ақпаратты тек сұраны с
бойынша ғана жіберіп отырады (demand pull). Бұл Интернет ортаның ерекшелігі – тұтынушылар
активті роль ойнайды себебі олар ақпараттар мен навигацияларға іздеу механизмдерін және URL
(uniform resource locator) басқа қорларын пайдаланып өздері сұраныс жасайды. Сонымен қатар
Интернетте push-модельмен жұмыс жасау мүмкіншіліні бар. Интернет бұл модельді push-
технологиясы арқылы жүзеге асырады, яғни қолданушылар қажетті ақпаратты Интернет желісінде
іздемей-ақ, өзін қызықтырушы тематика каналына тіркелсе, қажетті ақпарат автоматты түрде канкалға
жазылғандардың компьютеріне жеткізіліп отырады.
Интернеттегі технологиялар push- и pull-модельдері арасында тығыз байланыста дамып келеді.
Интернет желісінің жоғары функционалдығына байланысты тұтынушының ақпараттарды,
компьютерлік ресурстарды пайдаланулары үшін навигациялауына әрқашан мүмкіндік бар. Келесі бір
жағынан қолданушының ақпараттармен жабдықтаушыларды және қабылданатын push-каналдардың
тематикаларды таңдауга еркі болады.
Интерактивтеу
Интернет жүйесіндегі маңызды сипаттамалардың бірі - интерактивтеу. Интерактивтеу –
коммуникациондық хаттардың қарым – қатынасын анықтайтын коммуникациондық процесстің жүзеге
асу сипаты. Интерактивтік қарым – қатынас сипаттамасына сәйкес келіп түскен хатқа жауап берілуі
қажет және де жауап алдыңғы хаттардың контекстіне сай болуы керек. Жоғарыда айтылғандарды
қорытындылай келе, Интернетті интерактивтеу диалогке қатысушыларға келіп түскен хаттарға жауап
беру қабілеттілігі. Мұнымен, интерактивтеу диалогке қатысушының іс-әрекетін толық жеткізуге,
компьютердің функциясын кеңейтеді . Интернет ортадағы интерактивтілік ендi, орта арқылы
дербестен деңгейде қарым-қатынас емес, ортамен өзара әрекеттесу деңгейде тiкелей iске асады.
Өзара әрекеттесудi интерактивті сипаты коммуникацияның қатысушыларының өзара
әрекеттесуiн тиiмдiлiктi жоғарылатуға айтарлықтай мүмкiндiк бередi. Мысалы, iс жүзiнде бұл
мәмiленiң шешiмi немесе сатып алу үшiн қажеттi мәлiметтiң алуы үшiн тиiстi уақыт қысқарта алады.
Сонымен бiрге, ортаның интерактивті сипаты жеке клиенттiң ерекшелiктерiне байланыстың құрал-
сайманының мүмкiндiгiн туралауды ұсынады.
Гипермәтін
Интернет желісіндегі тағы ерекшелік оның гипермәтіндік табиғаты болып табылады. Дүние
жүзіндегі ең алғашқы гипермәтіндік жүйені 50 жыл бұрын, бірінші ЭВМ-ң негізін қалаушы, Ванневар
Буш ұсынды. Бұл жүйе Метех деп аталады және былай түсіндірілді: " Қолданушы өз кітапшаларын,
жазбаларын және коммуникацияларын сақтайтын құрылғы . Ол әрі ыңғайлы, әрі жедел іске қосылуы
тиіс". 1967 жылы Нельсонның сипаттамасы бойынша Гипермәтін- сілтемелер мен ассоциалар желісі.
Ол адам, өз жадында, ақпараттың әр фрагментің қалай біріктірсе, дәл солай жүзеге асады. Ал Бомман
1993 жылы Гипермәтін анықтамасын былай көрсетеді: "Гипермәтін- қолданышуның желілер мен
байланыстар арқлы біріктірілген ақпараттық фрагменттер концепциясы Гипермәтінде ақпараттық
жуйе хаттамалар мен сілтемелер түрінде ұсынылады.
Гипермәтін сызықтық емес ақпараттар жиынының формасы ретінде ұсынылады. Олардың
әрқайсысы жек фрагменттердің құралған. Әрқайсысында байланыс түрінің типіне байланысты келесі
фрагментке сілтеме көрсетілген. Гипермәтіндік технологиясының орнына емес, ыңғайлылығы, әрбір
қолданушы, біліміне және қабілеттігіне қарай материалды қолдану әдісін өзі анықтайды.

11. Гипермәтiн мәлiметтi ғана емес, оның тиiмдi iздестiруiн қамтамасыз ететін аппарат та болады.
Сайып келгенде, мәлiметтiң гипермәтiн ұсынысы кәдiмгi әдiстiң алдында артықшылықтары
мәлiметтiң меңгеруi мен өндiрiп алуға тиiмдi әсер етеді.
Мультимедиа
Мультимедианың пайда болуына байланысты статикалық (текст, графика, сурет) және
динамикалық ( аудио, видео, анимациа) құралдардың компьтерлік интреграциялау мүмкіншілігі пайда
болады. Мультимедиа құралдары мен гипертекст, камбинациясы жаңа ортаның пайда болуына себеп
болды.
Гипермедиа – ақпараты бейнелеу және оған руқсаталу әдісі. Оның концепциясы, түйiндерi
ақпаратты сақтайтын граф түрінде, семантикалық байланыстары графаның доғалары түрінде
көрсетiлген, ақпараттық орта моделінде қалыптасады. Гипермедиа жуйесінде сақталған ақпараттар
қазіргі заманғы компьютерлер оқитын барлық формада ұсынылуы қажет. Осылайша гипермедиа
өзінде гипермәтіндік байланыстар арқылы радионы да (аудио), теледидарды да (динамикалық
бейнетаспа), прессаны да (текст, сурет, фото) және компьютерді (бейнетерминал) біріктіреді.
Қатысу эффектісі
Коммуникациондық Интернет моделінің тағы бір негізгі элементі "Қатысу эффектісінің" болып
табылады . Ол клиент пен қоршаған ортаның қарым-қатынасын сипаттайтын процесс, және
компьютерлік гиперқуралдар қурайтын, яғни жұмыс орнынан, қоршаған ортадан, бөлмеден т.с.с
тұрады. Осы екі жағдайдың клиентке әсер етуі "катысу эффектісінің" интерактивті ортамен және
компьтерлік гиперортамен тікелей байланысты басты ерекшелігі, "қатысу эффектісінің" клиент үшін
"айқындылығы" Ол диалогтің қарапайым және жан бітірілген түрде өтуіне көп мүмкіншілік тугызады.
Желілік навигация
Желілік навигация компьютерлік гиперортада өзіндік анықтау процессі ретінде сипатталады.
Желілік навигацияға негізделген сызықтық емемс іздеу мен ақы сұранысы клиентке бұл процестің
үстінен қадғалап отыруға мүмкіншілік береді
1.3 Интернеттегі web серверлер. Web – сервер жұмысының механизмі. Статистикалық және
динамикалық беттер. CGI технологиясы. Скриптер. Сайттың түрлері
Браузердің адрестік жолындағы қажетті URLді теріп болған соң, браузер пайдаланған протокол
(HTTP) жөнінде мәлімет және сервер атын алады. Сервер атын IP- адреске ауыстыру үшін браузер
DNS серверіне- жүгіаптаі. Алынған IP- адрес негізінде браузер ізделінді Web- сервермен байланыс
орнатады және HTTP протоколын пайдалана отырып ізделінді ресурсты сұрайды. Сервер браузерге
серверде сақталатын HTML бетін жібереді. Браузер HTML- тэгтерін оқу нәтижесінде сіздің
компьютеріңіздің экранында бет ашалады, одан сіз өз сұранысыңыздың нәтижесін көраласыз. Әдетте
қарапайым Web беттерде тек текст қана емес графиктерден де тұрады, яғни әр түрлі типтегі бірнеше
файлдан тұрады. Браузер ол файлдарды тану үшін, сервер қандай файлды (HTLM форматындағы текст
немесе JPG форматындағы графика және т.б) жіберу керек жөнінде мәлемет береді содан соң файл
мазмұны жіберіледі. Әдетте, Web беттер көптеген файлдардан түрғанына қарамастан бір рет сұраныс
уақытысынды Web сервер тек қана бір файлды жібереді. Яғни, html текст алып одан графикалық
элементке сілтеме тауып, браузер серверге жаңа сұраныс жібереді ( html текст келген серверге ғана
жіберу міндетті емес). Әрбір жаңа файлды көшіріп алу үшін браузер жаңа HTTP сұранысын жіберу
керек. Бұнда қазіргі серверлермен браузерлер көп потокты режімде жұмыс істейтіндіктен бір мезгілде
бірнеше сұраныс орындалуы мүмкін. Егер берілген адресте сұранып отырған ресурс жоқ болса онда
Web сервер мұнандай мәлімет береді 404/File not found ( файл табылмады). Статистикалық және
динамикалық беттер.
Статистикалық беттер Web сервер каталогында орналасқан файлдардың нақ копиясы болып
табылады және өңдеуші өзі онда бір нәрсені ауыстырмайынша өзгермейді. Дегенмен беттер

12. динамикалық түрде қалыптасады, яғни дискідегі дайын файлдан емес, белгілі бір программада
сұраныстың өңделу уақытында. Осындай беттердің қалыптасуының бірнеше әдістері бар.
Тікелей Web серверде сұранысқа сәйкес қалыптастыру.
Web беттерді динамикалық қалыптастырудың мүмкіндігін жүзеге асыру үшін серверге
мынадай бағыт берілуі керек, қандай файлдар «кәдімгі» болады, ал қандайы оның программалық
өңделуіне нұсқаулары болады. Бұл жағдайда бетті сервердің өзі құрастырады ( арнайы командалар
көмегімен немесе ішкі бағдарлама). Беттердің динамикалық қалыптастыратын командасы болатын
программа мәтіні скрип деп аталады.
Тұтынушы компьютерінде қалыптастыру.
Бұл жағдайда программа мәтіні динамикалық web- парағын қалыптастыру үшін алдымен
тұтынушының локальдық компьютеріне беріледі, бұнда браузер web- парағын алу және өңдеу үшін
оған сәкес заттар шақыру керек. Динамикалық беттерді қалыптастыру үшін бірнеше технологиялар
бар. CGI- технологиясы.
Біздің сұранысымызға сәйкес дайындалған динамикалық беттер «жылдам қалыптасты». Мысалы
кез-келген пікірлер кітабы сізге белгілі бір форманы көрсетеді бұнда сіз өз мәтініңізді қосасыз, келесіде
осы бетті ашсаңыз онда жаңа хабарлама тұрады. Web- парағына динамикалық мазмұнды қосуға
мүмкіндік жасайтын технологиялардың бірі CGI (Comman Gateway Interface) болып табылады. Ол сол
немесе басқа URL мен статистикалық документі емес программаны түсінуге мүмкіндік жасайды
нәтижесінде нақты уақытта мәліметтер қалыптастырады. Мысалы егер сіз белгілі бір районда ауа
райынын дер кезіндегі мәліметінін бергіңіз келсе онда сіз әр бір ретте жаңа бетті құруыңыз керек. Бұл
CGI технологиясының негізінде жүзеге асыруы мүмкін. Серверде жұмыс істеу бастағанда CGI
программасы қосылады, ол цифрлы өлшеуіш құралына айналып температура,қысым және т.б
мәліметтер береді. Әр кезде осы адрестен мәлімет алу үшін байланысқаныңызда сіз сол уақыттағы
мәліметті аласыз. Басқа мысал: егер сіз ізденіс жүйесінен белгілі мәлімет алғыңыз келсе онда CGI
программасы жұмысының нәтижесін ізделінді адрестер жыйынтығы түрінде аласыз.
CGI программасын нақты уақыттағы Web сервердің бір бөлігі ретінде қарастыруға болады.
Сервер тұтынушының сұрағын CGI программасына береді ол оларды өңдеп жұмыс нәтижесін
тұтынушы экранына қайтарып береді. Клиент үшін адресте URL статистикалық құжат па немесе CGI
программа ма еш қандай айырмашылығы жоқ. CGI программалары жұмысының нәтижесі
статистикалық құжат сияқты форматта болады. CGI терминін тек қана программа емес протокол ретін
де түсінуге болады. Бұл жағдайда CGI Web сервер үшін стандартты тәсіл болып табылады– тұтынушы
сұранысын бағдарламаға беру және одан мәлімет алу. Сервер мен оның қосымшасының арасындағы
бір біріне мәлімет жіберу жөніндегі CGI протоколы HTTP протоколының бір бөлігі болып табылады.
CGI программасының үлкен бөлігі CGI скрипталары болып табылады. Скрип дегеніміз
интерпритацияланатын немесе басқа программаларымен жұмыс жасайтын ережелер жинағы. Perl,
JavaScript тілдері тура осы скрипталық тілдер түрінде ойлап табылған. Олар сценариилер жазу тілдері
деп те аталады. Негізінен CGI программасы скрипталық тілде және де компилирлық тілде жазылуы
мүмкін. C,C++,Delphi.
CGI альтернативті техналогиясы Micrоsoft компаниясының технологиясы болып табылады. Ол
былай аталады Active Server Page (ASP) ол да сол принциппен құрылған: web- серверге қосылған
скрипт, парақ тұтынушыға жіберуден бұрын серверде орындалады. Осы принциппен орындалатын
басқа да бір қатар технологиялар бар. Динамикалық мазмұны сервер жағындағы қалыптасатын
схемадан өзгеше динамикалық мазмұны тұтынушы жағында көріаптаі. Соңғы жағдайда активті
құжаттар web серверде және локольдік компьютерде сақталады. Онда белгілі бір есептеулер
орындалады жіне осы есептеулер нәтижесі экранда көрсетіледі. Активті құжаттарды дайындауда түрлі
технологиялар пайдаланады: бұл мәліметтер JavaScript те Java апплеттерде жазылған қосымша болуы
мүмкін және басқару элементі ActiveX болады.
Интернет сервисі. Файлдармен алмасу. FTP сервисінің жұмыс механизмі. FTP – клиенттер
FTP файлдарын жіберу протоколы(FILE TRANSFER PROTOCOL).
FTP (File Transfer Protocol – файлдарды жіберу протоколы) 1971 жылы ұйымдастырылды және
қазіргі уақытқа дейін жақсы қолданылуда. FTP TCP/IP базалық деңгейіндегі протолдарымен
базаланады және өз алдына Интернетте компьютерлер арасындағы файлдар алмасуын көрсетеді.
FTP негізгі тағайындалуы – Интернеттегі файлдарды жойылған компьютерден локальдіге
(Download) және локальді компьютерден жойылғанға (Upload) қайта жіберу (көшіру, қайта беру). FTP

13. протоколының көмегімен сондай-ақ өз файлдарынды жойылған компьютерден жоюға және атын
өзгертуге болады. Айта кететін жайт, ақпаратты тек оқуға арналған WWW-серверлеріне қарағанда,
FTP серверлері ақпартты жүктеуге және де ақпаратты серверге енгәзудә қамтамасыз етеді. Жекешеде,
Web-беттерден конструкцияланатын файлдарды жіберу үшін, көбінесе FTP-протоколдары
қолданылады. Әрине, серверде ақпаратты өзгерту қамтамасы, тек осы ақпарттың иесіне берілу қажет.
FTP-серверіне қолданушының жолығу кезінде рұқсаты логинмен және парольмен жарияланады, бірақ
ол үлкен дәрістерге арналған желіде сервер жоқ дегенді білдірмейді. Көптеген серверлерге уақытша
атпен кіруге болады(мысалы, anonymous немесе guest), және бұл кезде сізге, тек оқу үшін арналған
файлдардың шектеулі жиынтығы беріле алады.
РТР-ресурсының адрес форматы
Жалпы жағдайда РТР-ресурсының URL форматы мынадай түрге ие:
ftp://<user>:<password>@<host>:<port>/<url-path>, мұнда:
- user – қолданушы аты (логин);
- password - пароль;
- host – домендік ат немесе сервердің IP-адресі; - url-path – файлға жол.
Әдетте портты көрсетпейді, бірақ бұл жағдайда 21-стандарты қолданылады.
Жалпы рұқсаты бар серверге жолығу кезінде, қолданушының аты ретінде anonymous қолданып,
ал пролі ретінде - өзінің почталық адресін қолданамыз. URL-дағы анонимдік FTP үшін қысқартылған
синтаксис қабылданған: ftp: //<host>/<url-path>, яғни аты жоқ болған кезде, автоматты түрде
anonymous аты қолданылады. FTP-клиенттері
FTP қызметі клиент-сервер архитектурасына негізделген. Клиенттік компьютерде
программалық-клиент жіберіледі, ол сервермен байланысады және жібереді немесе файлдарды
қабылдайды. FTP-серверге рұқсат алу FTPклиенттерінің әртүрлі класстарының көмегімен жүзеге
асады, атап айтқанда: - консольдік клиент - бұл ftp.exe программасы, ол Windows операциялық
жүйесімен бірге беріледі,
- FTP-клиент, браузерге енгізілген (мысалы, Internet Explorer немесе Netscape Navigator);
- FTP-клиент, файлдық меаптажерге енгізілген (FAR немесе Windows Commander);
- FTP-клиент, HTML-редакторға енгізілген (HomeSite, Dreamweaver немесе FrontPage);
- Негізделген программалар (мысалы, CuteFTP немесе WS FTP).
ftp.exe көмегімен рұқсат беру
Ftp.exe – бұл консольдік клиент, оның графикалық интерфейсі жоқ және өте ыңғайлы. Біз мұны
«бұл қалай жұмыс істейді» деген сұраққа жауап беру үшін мысалға алдық. ftp.exe жүктеуі интерактивті
сеансты шақырады: программа сізге командалық жолды қамтамасыз етеді және сауалдарды күтіп
отырады. Диалог жүргізу үшін оншақты командалар қолданылады, олардың кейбіреуі төменде
көрсетілген:
- cd [жойылған_директория] - каталогты ауыстыру;
- mkdir [директории_аты] - каталогты жойылған машинада құру;
- get [жойылған_файл] [локальдік_файл] – жойылған файлдың көшірмесін сіздің компьютерге
беру. Егер локальдік файл аты берілмесе, ол жойылған файлдың атымен сәйкес келеді;
- reget [жойылған_файл] [локальдік_файл] – жойылған файлды ары қарай енгізу, егер оның
жарты бөлігі локальді машинада болса. Бұл команда көбінесе біріктірудің мүмкін болған
бөлінулерінде үлкен файлдарды алу үшін пайдалы; - put [локальдік_файл] [удаленный_файл] -
переслать файл на удаленную систему. Если имя удаленного файла не указано, то оно совпадает с
именем на локальной системе;
- delete [жойылған_файл] - жойылған_файл атты файлды өшіру;
- close – жойылған сервермен FTP-сеансын бөлу және командалық интерпретаторға қайтару;
- bye —FTP-серверімен жұмысты аяқтау (интерпретатордан шығуды қамтамасыз етеді).
Командалардың толық тізімін және қосымша мәліметтерді сәйкестендірілген RFC-тен (RFC
аббревиатурасы Request for Comments (түсіндіру ұсынысы) - Internet Engineering Task Force (IETF)
организациясымен басылатын документтер сериясы және көптеген Интернетті және оның
технологиясын қамтитын сұрақтарды қарастырады) алуға болады.
Ескерте кететін жайт, FTP-протоколы ұзақ уақытты интерактивті біріктіруді, диалог жүргізуді
және байланыс сеансын тоқтату командасы берілмегенше, біріктіруді қамтамасыз етеді.
FTP-протоколы екі типті файлды түсіаптаі – текстік және екілік, мұнда барлық текстік емес
файлдар екілік түрінде қабылданады. Работа через FTP біріктірілу арқылы жүретін жұмыс текстік

14. хабарламалардың ауысымы (қызметтік командалар) сияқты жүзеге асады, және де екі компьютерлер
арасында ауысымда болатын файлдармен де жүзеге асады.
Интернетте пайдаланушыларды идентификациялау. Cookies механизмі. Cookies-ті
қолдану. Cookies негізіндегі технологиялардың кемшіліктері мен артықшылықтары
Cookies қалай жұмыс істейді.
Cookies – кішкене мәтіндік жазбалар, олар пайдаланушының компьютерінде сервердің сұранысы
бойынша браузермен сақталынады. Бұл мәтіндік ақпарат пайдаланушы компьютерінде жойылғанша
сақталынады. Пайдаланушының Web-серверге қатынасу тарихы сақталған cookies–ті көптеген
серверлер жібереді. Бұл жағдай сайттарға қатынасушыларды нақты бақылай отырып, сайттарды
пайдаланушыларға және олардың иелеріне қосымша сервистер ұсынуға мүмкіндік береді. Мысалы:
сайт иелері өздерінің сайтын неше адам қарағанын, сайтқа бірінші кім кіргенін, кім қайталап кіргенін
білу өте маңызды. Бұл мәселе cookies технологиясының көмегімен оңай шешіледі. Web-сайттың
программалық жасауы әрбір келушінің ерекше ID нөмірін ажыратып, пайдаланушыға жібере алады
және ол пайдалану компьютерінде сақталынады. Қайталап келу кезінде бұл мәліметтер оқылып, Web-
сайт өзінің келушісін таниды. Ары қарай берілген бетке келу барысында сіздің cookies-дегі ақпараттар
өзгеруі мүмкін. Сонымен қатар сервер әртүрлі cookies-терді Web-сайттың әртүрлі бөліктерімен
ассоциациялауы мүмкін екенін атап өткен жөн. Cookies серверлерге келесіде келу кезінде
пайдаланушыға жеке қызмет көрсете алатындай түрде түйін жұмысын келтіреді. Мысалы: оған бір
жарнаманы қайталап көрсетпеуге, беттерді оның алдындағы келтірулерді ескеру арқылы қарауға
мүмкіндік беру. Сервер пайдаланушының оған дейінгі қатысуларын және ол енгізген келтірулерді есте
сақтамайды. Cookies технологиясын пайдалану пайдаланушыны есте сақтауға мүмкіндік береді,
cookies файлдарынан оның атын, дербес келтірулерін және т.б. оқу арқылы Cookies-тің уақыттық және
тұрақты файлдарын ажыратады. Cookies уақыттық файлдары пайдаланушы компьютерінде тек
ағымдағы браузер сеансы барысында сақталып тұрады, ал тұрақтылары пайдаланушы компьютерде
сақталынады және қайталап келу барысында Web–түйінмен оқылады. Cookies технологиясының
көмегімен сайт иесі пайдаланушының сайт ішіндегі орын ауыстыруларын бақылап, оның қалауы
туралы мәліметтер алуға және оны жарнамалық мақсаттарға қолдана алады. Cookies пайдаланушы
жайында түйінге келу кезінде таңдаған анықталған жеке келтірулерді және пайдаланушы өзі сәйкес
тіркеу нысандарына енгізген жеке идентификациялық мәліметтері секілді мәліметтер сақталады.
Серверден алынған cookies–терде тек қана пайдаланушы өзі серверге жіберген дербес мәліметтері
ғана сақталынады. Cookies-ті сақтау браузер пайдаланушы компьютердегі анықталған мәліметтер
базасына енгізуі тиіс. Егер сіз Miсrosoft Internet Explorer–ді пайдалансаңыз, онда сіздің компьютерде
бұл мәліметтер базасы аттары пайдаланушы және сервер аттарынан тұратын папка немесе файл
түрінде берілген. Мысалы: sanat@spylog[2].txt.
Мысалы:sanat@spylog[2].txt файлы келесі түрге ие:
VISIDSVWDOBAOFOTIYBYDIPspylog.com/102413625038082956710221631619 6829530892*
Бұл мәтіндік жолда келуші кірген сайт аты spylog.com және қызметтік ақпарат бар. Әдетте
браузерде cookies-тің максималды мөлшеріне (4 Кбайттан көп емес), cookies-тің жалпы санына (500
артық емес) және бір сервер үшін сақталған cookies-тердің максималды санына (20-ға жуық) шектеулер
бар.
Cookies-тердің шамасы аз және мәліметтердің үлкен көлемін сыйғыза алмайды. Әдетте осы
немесе басқа келуші кірген сайттар, оған көрсетілген жарнамалар, ол тапсырыс берген тауарлар тізімі
және т.б. туралы ақпараттар Web-серверде сақталынады, ал cookies осы ақпараттарды іздеу үшін
пайдаланылады. Cookies технологиясы жекелеген дербес беттерді жасауға мүмкіндік береді. Мысалы:
егер сіз өз cookies-ті қандай да ауа-райын көрсететін сайтқа тіркелу кезінде берсеңіз, онда ол арнайы
сіздің аймағыңыз үшін ауарайын хабарлап тұрады. Электронды коммерция сайттары cookies-ті сатып
алушылар кәрзеңкесін жасау үшін қолданылады. Сіздің кәрзеңкеңізге қосып жатқан барлық өнімдер
туралы ақпараттар Web-сервердің мәліметтер базасында сіздің ID–іңізбен бірге сақталады. Егер сіз
шотыңызды алғыңыз келсе, серверге сіз тапсырыс берген барлық тауарлар мәлім, сондықтан оған
мәліметтер базасынан олардың құны туралы мәліметтер алу және сізге шотты беру қиын емес. Басқа
компьютерден Web-сайттарға кіру барысында олар компьютерге қажет емес cookies-терді енгізуі
мүмкін (компьютер иесінің емес, яғни қонақтың келтірулерімен ассоциацияланады).
Осындай жағдайда cookies-ті орналастыруға тыйым салып немесе жұмыстың аяқталуымен оны
жоюға болады.

15. Cookies-ті жою сіздің компьютеріңіздің жұмыс қабілеттілігі жағынан тиімді, бірақ есте сақтаған
жөн, егер сіз жиі кіретін сайтқа тиісті cookies-ті жойсаңыз, онда бұл cookies-термен бірге сіздің
келтірулеріңіз жойылуы мүмкін. Cookies-те қандай проблемалар пайда болады?
Егер қандай да бір сайтқа бір ДК-ді пайдалана отырып бірнеше адам қатысса, онда келуші Web-
сервер әртүрлі келушілерді бір адам ретінде қабылдайды және олардың дербес келтірулерін
шатастырады.
Егер сіз интернетке кіру үшін әртүрлі компьютерді пайдалансаңыз (біреуі үйде, екіншісі офисте)
онда әрбір жағдайда барлық 3 компьютерде әртүрлі cookies-файлдар болады. Сонымен қатар cookies-
тер өшіріледі (мысалы:жүйені қайта орнату барысында). Сол себептен егер сіз cookies-ті жойсаңыз
және алдында кірген сайтыңызға қатыссаңыз, ол сізді жаңа пайдаланушы ретінде қабылдайды.
Бұл қиыншылықтардың барлығын сайтта тіркелу арқылы айналып өтуге болады. Бұл жағдайда
сервер сіздің қай компьютерден кіріп отырғаныңызға тәуелсіз сіздің логиніңізбен, парольмен бірге
cookies сақталады және сізге дұрыс ақпарат ұсынылады. Cookies мәтіндік түрде сақталғандықтан,
пайдаланушы оны жоя алады немесе өзгерістер енгізе алады, Web-қолданбаны құрастырушылар
әдетте cookies-те тек маңызды мәліметтерді сақтамайды және Web-сервердің жұмысын ол
пайдаланушы дискіне орналастыруға тыйым салған жағдайда да жұмыс жасайтындай етіп
ұйымдастырады. Дискіде cookies-тің болуы пайдаланушы қандай сайттарға кіргенін талдауға, кейбір
жағдайда пайдаланушы нақты сайтқа хабарлаған мәліметтерді де талдауға мүмкіндік береді.
WEB –сайт түрлері
Бұл мәселені талқыламас бұрын ал дегенде сайттардың қолданылу ерекшелігі және оның
құрылымын мақсаттары бойынша жіктейік.
Сайттардан ақпарат алу үшін немесе есептерді орындау үшін жасалғандығы жайлы анықтап
барып оның түрлеріне сипаттама береміз. Кей жағдайда құжатты–бағытталған және мәселелік
(өрнектер) ерекшеліктеріне сәйкес айыруға болады. Құжаттық бағытталған немесе ақпараттық сайттар
қолданушы үшін ақпаратты алу, бірақта интерактивтік жағынан шектеулі ғана мүмкіндігі бар болады.
Қолданбалы немесе бағдарламалық бағытталған сайттар қолданушыға ақпарат алмасу немесе қандай
да бір әрекеттерді жасауға мүмкіндік береді. Мысалы, банкілік счеттан ақша аудару. Ал гибериттік
сайттарда барлық функция түрлері бар. Гиберидтік сайт түрі қазіргі кезде ерекше дамысын табуда.
Мұндай категорияларға электрондық комерциямен айналысатын сайттар жатады.
 Қоғамдық сайт: Мұндай сайттарда мемлекеттік ақпараттар және жаңалықтар көрсетіледі.
Мұндай сайттарда операцияларды байланыстыруға байланысты қолданушылар арасыннан өз
ара әрекеттеседі.
 Қызықты сайттар: Мұндай сайттар ойындар немесе басқада интерактивті тіл
қызықтаушылық үшін құрылады. Сайттарды ұйымдастыру негіздеріне сүйеніп бөледі. Олар
қандай да бір жағдаймен төлем төлейді немесе басқадай жағдайлармен қолдаулар көрсетеді.
Мұндай түрлерге сайттың негізгі түрін алып негіз етіп салыстырамыз.
 Сауда сайттары: Сауда жасауға, елмен қарым–қатынас жасауға, өз тауарларын жарнамалауға
арналған сайттар және мұндай сайттар көмегімен электрондық коммерция мен тікелей
айналысады.
 Мемлекеттік сайттар: Мұндай сайт түрлеріне мемлекеттік жоғарғы органдар, мемлекеттік
органдар жатады. Сайттың негізгі мақсаты қоғамға немесе заңға бағынышты болу, қажеттілігін
қанағаттандыру.
 Білім сайттары: Мұндай сайттар әр түрлі білім орындары университет, жоғарғы оқу
орындары, мектептер сияқтылар жатады. Бұл сайт зерттеу және білім орындарын таныстыру
мақсатында көптеп қолданылады.
 Филантроптық сайттар: Филантроптық сайт коммерциялық емес сайттар немесе жеке
адамдар, қоғамдық қарапайым мекемелер жатады.
 Персональды сайттар: Бұл сайтқа кез–келген тұлға немесе адамдар тобы, кез – келген
мақсатта жасалады. Олар еркін тақырыпта кез– келген жағдайда болуы мүмкін.
Сайттарды классификациялау күрделі мәселе. Мысалға, білім сайттары кей жағдайда басқадай
мемлекеттік сайттарға кіруі мүмкін.
Визуальды классификациялар: Визуальды ерекшелігі мен сайттарды ерекшелейтін болсақ, біз
диапозон мен жұмыс жасайтын боламыз. Сайттың енді бір жағына текстік құрамына көпрек мән