More Related Content
More from ssuser296d561 (20)
3
- 2. Çàïèòàííÿ
òà çàâäàííÿ
Ïðî÷èòàé
âèðàçíî
Çàâäàííÿ
òâîð÷îãî
õàðàêòåðó
Óìîâí³ ïîçíà÷åííÿ
Ñëîâíèêîâà
ðîáîòà
Ðîáîòà
â ïàðàõ
(àáî ãðóïàõ)
Ïîñëóõàé,
ïåðåãëÿíü
â³äåî
Ïîãðàºìîñÿ
УДК 811.161.2(075)
Ч-90
© Чумарна М.І., 2020
© Навчальна книга – Богдан, 2020
Îõîðîíÿºòüñÿ çàêîíîì ïðî àâòîðñüêå ïðàâî. Æîäíà ÷àñòèíà öüîãî âèäàííÿ
íå ìîæå áóòè â³äòâîðåíà â áóäü-ÿêîìó âèãëÿä³ áåç äîçâîëó âèäàâíèöòâà.
ISBN 978-966-10-5837-7
Чумарна М. І.
Ч-90 Українська мова та читання : підручник для 3 кл. закладів загальн.
серед. освіти : у 2 ч. Ч. 2. М. І. Чумарна. — Тернопіль : Навчальна книга –
Богдан, 2020. — 160 с. : іл.
ISBN 978-966-10-5837-7
Зміст підручника відповідає Державному стандарту початкової освіти та
типовій освітній програмі, розробленій під керівництвом О. Я. Савченко.
Для учнів та учениць 3 класу.
УДК 811.161.2(075)
Підручник створено за типовою освітньою програмою,
розробленою під керівництвом О. Я. Савченко.
- 3. Äîðîã³ òðåòüîêëàñíèêè
òà òðåòüîêëàñíèö³!
ϳñëÿ ÷óäîâèõ ë³òí³õ êàí³êóë âè ñòóïàºòå
íà íîâó ñõîäèíêó øê³ëüíîãî æèòòÿ.
Ïåðåä âàìè â³äêðèþòüñÿ äîñ³ íå çíàí³ òàºìíèö³ ñâ³òó,
âè êðàùå ï³çíàºòå ñåáå òà ñâî¿õ îäíîë³òê³â,
íàâ÷èòåñÿ òâîðèòè ùîñü íîâå é ö³êàâå.
Öÿ êíèæêà — ñâîºð³äíèé ïóò³âíèê ó âàø³é ìàíäð³âö³.
Âîíà ïîêàæå ³ ï³äêàæå, äîïîìîæå çíàéòè íîâèõ
äðóç³â ³ ïîäðóã, àäæå ë³òåðàòóðí³ ãåðî¿ äóæå ÷àñòî
ñòàþòü äðóçÿìè òà ïîðàäíèêàìè íà âñå æèòòÿ.
Òà íàéãîëîâí³øå — âàøå ùèðå áàæàííÿ òâîðèòè
é ðîçøèðþâàòè îá𳿠âàøèõ ñâ³ò³â.
Ùàñëèâî¿ ïîäîðîæ³!
- 4. 4
ДЯКУЄМО ЛІТУ ЗА ЩАСЛИВІ ДНІ
ÌÈ ÇÍÎÂÓ ÑÒвËÈÑß Ó ØÊÎ˲
Ìè çíîâó ñòð³ëèñÿ ó øêîë³!
Ïðèâ³ò, íàø äðóæíèé òðåò³é êëàñ!
ßê äîáðå âñ³ì íàì â ð³äí³ì êîë³,
õî÷ ë³òî òàê ëþáèëî íàñ!
² ìè ëþáèëè ùåäðå ë³òî:
âîíî ³ç íàìè ìàíäðóâàëî,
âîäèëî íàñ ïî âñüîìó ñâ³òó
òà ùèðèõ äðóç³â äàðóâàëî.
À ùå — öå ë³òî âì³ëî ãðàòèñü,
íà ìîð³ ³ â ñòàâ³ êóïàòèñü,
êíèæêè çàõîïëåíî ÷èòàòè
³ ñîíöåì âñ³õ íàñ ç³ãð³âàòè!
Ìàð³ÿ ×óìàðíà
À ùî âì³ëî òâîº ë³òî? Ùî âîíî òîá³ ïîäàðóâàëî?
Ðîçêàæè, ÿê òè ïðîâ³â / ïðîâåëà ñâîº ë³òî.
Ðîçãëÿíü êàðòèíó Âîëîäèìèðà Îðëîâñüêîãî. ×è â³äî-
áðàæຠâîíà òåïëî ³ ñâ³òëî ë³òíüîãî äíÿ? Ðîçêàæè, ùî
íà í³é çîáðàæåíî.
Ñåðåä óñüîãî ïðî÷èòàíîãî òà ïîáà÷åíîãî âë³òêó ÿêà
êíèæêà ÷è ìóëüòô³ëüì ñïîäîáàëèñü òîá³ ïîíàä óñå?
Ïîä³ëèñÿ ñâî¿ìè âðàæåííÿìè ç äðóçÿìè.
Âîëîäèìèð
Îðëîâñüêèé.
˳òí³é äåíü
- 5. 5
ÑÎÍÖÅ, ÑÎÍÅ×ÊÎ ÒÀ ÑÎÍßØÍÈÊ
Ïî÷èíàâñÿ ë³òí³é äåíü. Íà ëèñò³ äåðåâ ïåðåëèâà-
ëèñÿ âñ³ìà áàðâàìè âåñåëêè êðàïåëüêè ðîñè. Ñï³-
âàëè ïòàõè, òÿãíóëèñÿ êâ³òè äî Ñîíöÿ, à íàä íèìè
áàñîâèòî ãóä³â Äæì³ëü:
— Æ-æ-æàðêî...
Éîìó ³ ñïðàâä³ áóëî æàðêî.
— Æ-æ-æîðñòîêå Ñîíöå, æ-æ-æîðñòîêå.
Ïî÷óëî Ñîíöå òà é êàæå:
— Êîæåí äåíü ÿ ïðîì³ííÿ íà çåìëþ ïîñèëàþ,
ùîá ÷åðåøí³ ñêîð³øå äîçð³âàëè, ùîá ïòàøêè ñï³-
âàëè, ùîá ä³òè ñìàãëÿâèìè ñòàâàëè, à â³í... â³í ìåíå
æîðñòîêèì íàçâàâ.
Îáðàçèëîñÿ Ñîíöå òà é ñõîâàëîñÿ çà õìàðêó.
Ïîõìóðî íà ñâ³ò³ ñòàëî, êâ³òè ïåëþñòêè çãîðíóëè,
ïòàõè çàìîâêëè, ìóðàõè âõîäè òà âèõîäè ñâî¿õ äî-
ì³âîê çàêðèâàòè ïî÷àëè.
— Ùî ðîáèòè? Ùî ðîáèòè? ßê áåç Ñîíå÷êà íàì
æèòè? — çàøåïîò³ëè äåðåâà.
— ß òóò, îñü ÿ, — ñêàçàâ õòîñü òîíåíüêèì ãîëîñ-
êîì, ³ âñ³ ïîáà÷èëè ìàëåíüêîãî ÷åðâîíîêðèëîãî
æó÷êà, ÿêîãî ³ ñïðàâä³ çâàëè Ñîíå÷êîì.
— À òè ìîæåø çåìëþ ç³ãð³âàòè? — ñïèòàëè Äå-
ðåâà.
— ͳ.
— À çðîáèòè òàê, ùîá ÷åðåøí³ äîñï³ëè? ² ùîá
ä³òè çàñìàãëè?
— ͳ, íå ìî-æó... — ç³òõíóëî Ñîíå÷êî. — ß ò³ëüêè
ïîïåëèöü çíèùóþ, ÷åðâ’ÿê³â, êë³ùèê³â ïàâóòèííèõ òà
³íøèõ äð³áíèõ øê³äíèê³â.
— ² çà öå òîá³, Ñîíå÷êî, ñïàñèá³, — âêëîíèëèñÿ
Äåðåâà ³ çíîâ çàøåïîò³ëè: — Ùî ðîáèòè? Ùî ðî-
áèòè? ßê áåç Ñîíå÷êà æèòè?
— Ìîæå, ÿ çóì³þ âàì äîïîìîãòè? — çàïèòàâ Ñî-
íÿøíèê. ³í òåæ áóâ íà Ñîíöå ñõîæèé: êðóãëà ãîë³âêà
ó æîâòîãàðÿ÷èõ ïðîìåíÿõ.
- 6. 6
— À òè ìîæåø çåìëþ ç³ãð³âàòè? Çðîáèòè òàê, ùîá
÷åðåøí³ ïîñï³ëè òà ä³òè çàñìàãëè?
— ß òåæ âñüîãî öüîãî íå âì³þ, — òèõî ïðîìîâèâ
Ñîíÿøíèê, — ÿ ò³ëüêè íàñ³ííÿì ëþäåé ãîäóþ.
— Öå äîáðà ñïðàâà. ² çà öå òîá³ äÿêóºìî, — â³ä-
ïîâ³ëè Äåðåâà.
À Äæì³ëü çíîâó ãóäå ³ ãóäå.
— Æ-æ-æàëü, êâ³òè ïåëþñòêè çãîðíóëè, æ-æ-æàëü.
— Æàëü! — îáóðèëèñÿ Äåðåâà. — À õòî Ñîíöå
îáðàçèâ, õòî éîãî æîðñòîêèì íàçâàâ? Âñå òè, âñå
òè, Äæìåëþ!
Âîíè òàê ðîçõâèëþâàëèñÿ, òàê ðîçãîéäàëèñÿ, àæ
â³òåð çä³éíÿâñÿ. Çëÿêàâñÿ Äæì³ëü, ïî÷àâ ó Ñîíöÿ
ïðîáà÷åííÿ ïðîñèòè:
— Æ-æ-æèòè áåç òåáå íå ìîæíà, ïðîáà÷ ìåí³,
ïðîáà÷!!!
Âèãëÿíóëî Ñîíöå ç-çà õìàðêè, óñì³õíóëîñÿ ïðè-
â³òíî. Çðàä³ëè äåðåâà, ïòàøêè çàùåáåòàëè, êâ³òî÷êè
ðîçêðèëèñÿ, à äæì³ëü íàä íèìè ãóä³â:
— Æ-æ-æàðêî.., àëå íå äóæå, íå äóæå...
²ðèíà Ïðîêîïåíêî
×è ñïîäîáàâñÿ òîá³ ïðî÷èòàíèé òåêñò? ×îìó? ×è ìîæíà
íàçâàòè éîãî îïîâ³äàííÿì? ×èì, íà òâîþ äóìêó, â³äð³ç-
íÿºòüñÿ îïîâ³äàííÿ â³ä êàçêè?
- 7. 7
ßê òè ãàäàºø, ùî ó öüîìó òåêñò³ º ïðàâäèâèì, à ùî —
âèãàäàíèì?
×è íàãàäóº òîá³ ïîâîäæåííÿ Äæìåëÿ ïîâåä³íêó äåÿêèõ
ëþäåé? Ñïðîáóé îïèñàòè õàðàêòåð îñ³á, ÿê³ ÷àñòî âè-
ÿâëÿþòü íåâäîâîëåííÿ óñ³ì äîâêîëà, ÿê ³ Äæì³ëü.
Çâåðíè óâàãó íà âèä³ëåí³ â òåêñò³ ñëîâà. Ùî â íèõ îñîá-
ëèâîãî? ×è â³äïîâ³äàþòü âîíè «õàðàêòåðó» ë³òà? ßêå
ç öèõ ñë³â, íà òâîþ äóìêó, íàéâàæëèâ³øå çà çì³ñòîì?
ßêó îñíîâíó äóìêó õîò³ëà äîíåñòè íàì ïèñüìåííèöÿ?
×îãî íàâ÷ຠíàñ öÿ ³ñòîð³ÿ?
Ðîçãëÿíü êàðòèíó Ñåðã³ÿ Âàñèëüê³âñüêîãî. Óñíî îïèøè,
ùî íà í³é çîáðàæåíî.
Ñåðã³é Âàñèëüê³âñüêèé. г÷êà â ïîëóäåíü
Ïîñëóõàé ï³ñí³ ïðî ë³òî. ßêèé íàñòð³é ó òåáå âîíè âè-
êëèêàþòü?
- 8. 8
ÊÐÀÏËÈÍÀ ÐÎÑÈ
˳òåðàòóðíà êàçêà
Ðàíî-âðàíö³ íà êâ³òö³ òðîÿíäè
ïðîêèíóëàñü Êðàïëèíà ðîñè.
«ßê ÿ òóò îïèíèëàñü? — äóìàº
Êðàïëèíà. — Óâå÷åð³ ÿ áóëà âèñîêî
â íåá³».
² çàõîò³ëîñü ¿é çíîâó â íåáî.
Ïðèãð³ëî Ñîíå÷êî. Âèïàðóâàëàñü
Êðàïëèíà, ï³äíÿëàñü âèñîêî-âèñîêî
ó áëàêèòíå íåáî, äî ñàìîãî Ñîíå÷êà.
À òàì òèñÿ÷³ ³íøèõ êðàïëèíîê.
dzáðàëèñü óñ³ â ÷îðíó õìàðó ³ çà-
òóëèëè Ñîíå÷êî.
— ×îãî öå âè çàõîâàëè ìåíå â³ä ëþäåé? — ðîç-
ãí³âàëîñü Ñîíå÷êî.
² ïîñëàëî íà õìàðó âîãíåííó ñòð³ëó.
Âäàðèëà âîãíåííà ñòð³ëà, çàãðèì³â ãð³ì. Çëÿêà-
ëàñÿ ÷îðíà õìàðà é ðîçñèïàëàñü. ϳøîâ äîù. Óïàëà
Êðàïëèíà íà çåìëþ.
— Äÿêóþ òîá³, Êðàïëèíî, — ïðîìîâèëà Çåìëÿ. —
ß òàê ñêó÷èëà çà òîáîþ...
Âàñèëü Ñóõîìëèíñüêèé
×è ìîæíà íàçâàòè ïðî÷èòàíèé òåêñò îïîâ³äàííÿì?
À êàçêîþ? ×è áàéêîþ?
ßê òè ãàäàºø, Ñîíå÷êî ñïðàâä³ ãí³âàºòüñÿ íà êîãîñü?
Ùî òè çíàºø ïðî áëèñêàâêó òà ãð³ì?
ÇÀÂÄÀÍÍß ÍÀ ÂÈÁ²Ð
Çà ïðî÷èòàíèìè òåêñòàìè, ïðîñëóõàíèìè ï³ñíÿìè òà
ïåðåãëÿíóòèìè ìàëþíêàìè ñïðîáóé âèçíà÷èòè, ÿê ìîæ-
íà ñòâîðþâàòè îáðàçè ïðèðîäè ç äîïîìîãîþ ñëîâà,
ìàëþâàííÿ òà ñï³âó.
1. «Íàìàëþé ïîðòðåò» ë³òà ñëîâàìè.
2. Ñòâîðè îáðàç ë³òà ìàëþíêîì ³ ñëîâàìè.
3. Ñêëàäè ï³ñåíüêó ïðî ë³òî.
- 9. 9
ÌÀÍÄÐÓªÌÎ ÓÊÐÀ¯ÍÎÞ
˳òî — íàéêðàùèé ÷àñ äëÿ ìàíäð³âîê ïî ð³çíèõ
ö³êàâèõ ì³ñöÿõ íàøî¿ Óêðà¿íè. Ó íàñ º ãîðè, ñòåïè,
ë³ñè, ìàëüîâíè÷³ ð³êè òà îçåðà.
Ïîä³ëèñÿ âðàæåííÿìè ïðî âèçíà÷í³ ì³ñöÿ, â ÿêèõ òè
ïîáóâàâ (ïîáóâàëà). Ðîçêàæè ö³êàâ³ ³ñòîð³¿, ÿê³ òîá³ äî-
âåëîñü ïî÷óòè ÷è ïðî÷èòàòè.
Ìîæëèâî, ïîìð³ÿòè òà ïîôàíòàçóâàòè òîá³ äîïîìîæå
ïåðåãëÿä ìóëüòñåð³àëó «Ìîÿ êðà¿íà — Óêðà¿íà».
ÕÒÎ ÄͲ ÑÒÅÐ?
Ïðî îäíó ç íàéêðàñèâ³øèõ ð³ê Óêðà¿íè — Äí³ñòåð
ðîçïîâ³äàþòü ëåãåíäó: íà÷åáòî êîëèñü ëþäè ïîçíà-
÷àëè íà ïðèáåðåæíîìó ï³ñêó ðèñî÷êàìè ïðîæèò³ äí³.
Öå áóâ ñâîºð³äíèé «êàëåíäàð» ïðèðîäè. Àëå ðàïòîì
âîäà ó ð³ö³ ï³äíÿëàñü — ³... ñòåðëà äí³.
×è â³ðèø òè â òàêå ïîõîäæåííÿ íàçâè ð³êè? ×îìó, íà
òâîþ äóìêó, âèíèêàþòü ëåãåíäè?
ÊÈÉ, ÙÎ ÇÀÑÍÓÂÀ ÊȯÂ
Äàâíüîóêðà¿íñüêà ëåãåíäà ðîçïîâ³äàº, ùî íàøó
ñòîëèöþ, îäíå ç íàéêðàñèâ³øèõ ì³ñò ñâ³òó, êîëèñü
çàñíóâàëè áðàòè Êèé, Ùåê, Õîðèâ òà ¿õíÿ ñåñòðèöÿ
Ëèá³äü. Íà ÷åñòü íàéñòàðøîãî áðàòà ì³ñòî íà Äí³ïð³
íàçâàëè Êèºâîì.
Äí³ñòåð Ïàì’ÿòíèê çàñíîâíèêàì Êèºâà.
Ñêóëüïòîð Âàñèëü Áîðîäàé
- 10. 10
Ðîçä³ë³òüñÿ íà òðè ãðóïè. Ïåðøà áóäå ãîòóâàòè ðîçïî-
â³ä³ òà ôîòîïðåçåíòàö³¿ ïðî ïîäîðîæ³ Óêðà¿íîþ, äðóãà
îçíàéîìëþâàòèìå ç ö³êàâèì â³äïî÷èíêîì çà êîðäîíîì,
à òðåòÿ ïðîâåäå «åêñêóðñ³þ» äëÿ ãîñòåé ì³ñöÿìè òà
îêîëèöÿìè ñâîãî ì³ñòà ÷è ñåëà. Äëÿ ïðåçåíòàö³é ìîæíà
âèêîðèñòàòè êàçêè, ëåãåíäè, ïåðåêàçè, ôîòî ³ â³äåîäå-
ìîíñòðàö³¿, ï³ñí³ òà ðîçïîâ³ä³ ïðî âèäàòíèõ ëþäåé ñâîãî
êðàþ.
Ëåãåíäà — íàðîäíå îïîâ³äàííÿ ïðî ÿê³ñü
ïî䳿 ÷è æèòòÿ ëþäåé ç åëåìåíòàìè êàçêîâîñò³,
ôàíòàñòèêè.
Ïðèãàäàé, ùî òàêå àêðîâ³ðø.
Ïðî÷èòàé òåêñò àêðîâ³ðøà ³ äîïîâíè éîãî.
˲ÒÎ
Àêðîâ³ðø
Ëþáëþ ÿ ...
² ùèðî äÿêóþ çà ... .
Òåïëî ³ ðàä³ñòü, ... .
Îòàê áè çàâæäè ... .
×è ïîäîáàþòüñÿ òîá³ â³ðø³? ×èì, íà òâîþ äóìêó, âîíè
â³äð³çíÿþòüñÿ â³ä çâè÷àéíîãî òåêñòó-ðîçïîâ³ä³?
ÇÀÂÄÀÍÍß ÍÀ ÂÈÁ²Ð
1. Ñêëàäè óñíó ðîçïîâ³äü ïðî ñâî¿ ë³òí³ êàí³êóëè.
2. Íàïèøè êîðîòêó ðîçïîâ³äü ÷è îïîâ³äàííÿ ïðî ö³êàâó
ïðèãîäó, ÿêà òðàïèëàñÿ ç òîáîþ âë³òêó.
3. Ïðèäóìàé êàçêó, â³ðø àáî àêðîâ³ðø ïðî ë³òî.
- 11. 11
ОСІНЬ СВІТ ПОЗОЛОТИЛА
ßÊ ØÂÈÄÊΠ˲ÒÎ ÏÐÎÌÈÍÓËÎ
ßê øâèäêî ë³òî ïðîìèíóëî!
Ïðèéøëà îñ³ííÿÿ ïîðà.
Íåìîâ íà êðèëàõ ïîëèíóëî
êîõàíå ë³òå÷êî ç äâîðà!..
Ñàäîê ìàðí³º ïîòèõåíüêó,
ïîæîâêë³ ïàäàþòü ëèñòêè,
â³òðåöü íå ⳺ âæå òåïëåíüêî, —
æåíå ïîíó𳿠õìàðêè.
Ïîñîõ ãîðîøîê íà ãîðîä³,
ìà÷îê âæå öâ³ò äàâíî çãóáèâ,
âèñîêèé ñîíÿøíèê íà ãðÿäö³
æóðëèâî ãîëîâó ñõèëèâ.
Îëåíà Ï÷³ëêà
Ïðî÷èòàé óâàæíî â³ðø. Ïðî ÿê³ îñ³íí³ êâ³òè çãàäàëà ïî-
åòåñà? À ÿê³ êâ³òè ùå ïðîäîâæóþòü öâ³ñòè â íàøèõ ñàäàõ
òà íà êëóìáàõ?
ßêèé íàñòð³é âèêëèêຠâ òåáå ïðî÷èòàííÿ öüîãî â³ðøà?
ÊÀÇÊÎÂÀ ÎѲÍÜ ÑÂ²Ò ÏÎÇÎËÎÒÈËÀ
Êàçêîâà îñ³íü ñâ³ò ïîçîëîòèëà —
òðåìòÿòü ëèñòî÷êè æîâò³ íà â³òðàõ...
À â íåá³ òð³ïîòÿòü ïòàøèí³ êðèëà,
áî çèìóâàòè ¿ì â ÷óæèõ êðàÿõ.
 ÷óæèõ êðàÿõ, äå íå òð³ùàòü ìîðîçè,
äå âäîñòàëü ¿æ³, ñîíöÿ, òåïëîòè...
×îìó æ ïòàøèíà óòèðຠñëüîçè,
ÿê â³äë³òຠó ÷óæ³ ñâ³òè?
Ìàð³ÿ ²âàíåíêî
À ÷è çíàºø òè, ÿê³ ïòàõè ïåðøèìè â³äë³òàþòü ó âèð³é?
Íàçâè ïòàøîê, ùî çèìóâàòèìóòü ïîðÿä ç íàìè.
×îìó â íàðîä³ çîçóëþ íàçèâàþòü êëþ÷íèöåþ âèð³þ?
Ùî òàêå âèð³é? Ïðèäóìàé óñíó ðîçïîâ³äü ïðî æèòòÿ
ïòàøîê íà ÷óæèí³.
- 12. 12
×îìó ïòàõè çàâæäè ïîâåðòàþòüñÿ â Óêðà¿íó ç ÷óæèõ
òåïëèõ êðà¿â? Ïîì³ðêóé.
ÂÑÅѲÒÍ²É ÄÅÍÜ ÆÓÐÀÂËß
10 âåðåñíÿ íàøà ïëàíåòà â³äçíà÷ຠÂñåñâ³òí³é
äåíü æóðàâëÿ. Ïðåäêè öèõ êðàñèâèõ ïòàõ³â ç’ÿâèëèñÿ
ùå çà ÷àñ³â äèíîçàâð³â, áëèçüêî 40–60 ì³ëüéîí³â
ðîê³â òîìó. Áàòüê³âùèíîþ æóðàâë³â ââàæàºòüñÿ
ϳâí³÷íà Àìåðèêà, çâ³äêè âîíè ì³ãðóâàëè ñïî÷àòêó
â Àç³þ, à çâ³äòè â Àôðèêó ³ Àâñòðàë³þ. Âñüîãî â ñâ³ò³
íàë³÷óþòü 15 âèä³â æóðàâë³â. Òåïåð âîíè ïîøèðåí³
ïî âñ³é çåìí³é êóë³, îêð³ì Àíòàðêòèäè òà ϳâäåííî¿
Àìåðèêè. Ãîëîâí³ ì³ñöÿ çèì³âë³ æóðàâë³â — ²ðàí ³ çà-
õ³ä ²í䳿.
Ïîñëóõàé óêðà¿íñüêó íàðîäíó ï³ñíþ «Ëåòÿòü ó âèð³é æó-
ðàâë³». ßêèé íàñòð³é íàâ³âຠöÿ ìåëîä³ÿ?
Ðîçãëÿíü êàðòèíè «Â³äë³òàþòü æóðàâë³» òà «Îñ³íí³é ïåé-
çàæ». Ùî â íèõ ñï³ëüíîãî? ×èì â³äð³çíÿþòüñÿ?
Ñåìåí Íåäàøê³âñüêèé. Ìèêîëà Ãëóùåíêî.
³äë³òàþòü æóðàâë³ Îñ³íí³é ïåéçàæ
ÏÀÕÍÅ Ë²Ñ ÎѲÍͲÉ
Ïàõíå ë³ñ îñ³íí³é ã³ðêóâàòèì äèìîì,
ùî ïðèí³ñ ç ñîáîþ â³òåðåöü ³ç ïîëÿ.
Ñòàëè, ìîâ ó êàçö³, ðàïòîì çîëîòèìè
ëèïè ³ áåðåçè, áóêè ³ òîïîëÿ.
- 13. 13
Ñóøèòü õòîñü íà ñîíö³ ïàâóòèí øíóðî÷êè.
Ðîçñèïຠòåðåí ÿãîäè ñèíåíüê³.
Ìîâ êóð÷àòà æîâò³ äî ðóäî¿ êâî÷êè —
äî ïåíüêà ñòàðîãî òóëÿòüñÿ îïåíüêè.
Ìèðîñëàâà Êóëèê
×èì ùå, íà òâîþ äóìêó, ïàõíå ë³ñ âîñåíè?
ßê³ ñëîâà âæèòî â ïåðåíîñíîìó çíà÷åíí³? Ç ÿêîþ ìåòîþ?
Çíàéäè ó â³ðø³ ïîð³âíÿííÿ.
ÂÎÍÀ ËÞÁÈËÀ ÑÂ²Ò ÆÈÂÈÌ
Íà Ïîëòàâùèí³ êîëèñü æèëà ïðîñòà
ñåëÿíêà, ÿêà ëþáèëà æèâó ïðèðîäó
³ ìàëþâàëà ¿¿ òàê, ÿê í³õòî ó ñâ³ò³. Öÿ
ãåí³àëüíà õóäîæíèöÿ ïðîñëàâèëà íàøó
Óêðà¿íó â óñ³õ êðàÿõ.
Ðîçãëÿíü êàðòèíè Êàòåðèíè Á³ëîêóð. ×è
ïåðåäàþòü âîíè òð³øêè ñóìîâèòèé íàñòð³é
îñåí³?
Êàòåðèíà Á³ëîêóð. Êàòåðèíà Á³ëîêóð.
Áàãðÿíåöü îñåí³ Äàðè îñåí³
Íàçâè ïëîäè, çîáðàæåí³ íà êàðòèí³ «Äàðè îñåí³». ßê³
âîíè íà âèãëÿä ³ ñìàê? ßêèõ ïëîä³â îñ³ííüîãî ñàäó ÷è
ïîëÿ íåìà íà êàðòèí³?
×È ÇÍÀªØ ÒÈ, ÙÎ...
27 âåðåñíÿ, íà ñâÿòî Çäâèæåííÿ, âñ³ âóæ³, ãàäþêè,
æàáè òà æóêè õîâàþòüñÿ ï³ä çåìëþ ó ñâî¿ íîðè íà
âñþ çèìó. Ïåðåë³òí³ ïòàõè ç öüîãî ÷àñó âæå ïîêè-
äàþòü ð³äíó çåìëþ.
Êàòåðèíà
Á³ëîêóð
- 14. 14
ÇÄÂÈÆÅÍÍß
Ëåãåíäà
Ç öüîãî äíÿ æèòòÿ òâàðèí ó ë³ñ³ çàâìèðàº, ó ñâî¿
ïðàâà âñòóïຠîñ³íü, à ç쳿 ïåðåáèðàþòüñÿ íà çè-
ì³âëþ äî ë³ñ³â ³ç ïîë³â. Ââàæàëîñÿ, ùî çì³é ñêëèêàº
äî ñåáå ñâÿòèé Àðòåìîí, ÿêèé çàêðèâຠ¿õí³ íîðè íà
çàìîê. Äî ñâÿòîãî íàâ³òü çâåðòàëèñÿ ç ïðîõàííÿì
çàõèñòèòè â³ä ç쳿íîãî óêóñó.
Íà Çäâèæåííÿ ëþäè íàìàãàëèñÿ íå õîäèòè äî
ë³ñó, áî íà÷åáòî «î ö³é ïîð³ çáèðàþòüñÿ â ãóðòè âóæ³,
ãàäþêè òà ³íøå ãàääÿ». Íà ñâî¿õ çá³ãîâèñüêàõ âîíè
ðàäÿòüñÿ, ÿê ³ äå ïåðåçèìóâàòè. Ëåãåíäà çàñòåð³ãàº:
ÿêùî öüîãî äíÿ íàòðàïèòè íà òàêå êóáëî, òî ç쳿
ìîæóòü ïîêóñàòè.
Êð³ì òîãî, íà Çäâèæåííÿ âóæ³ âèíîñÿòü ïðèñóä
òèì ïëàçóíàì, ÿê³ ïîðóøèëè ¿õíþ îá³òíèöþ — âêó-
ñèëè ëþäèíó. Òàêèõ êðèâäíèê³â áëàãîðîäí³ ç쳿
íà÷åáòî âèãàíÿþòü ç³ ñâîãî òîâàðèñòâà, ³ ò³ ìóñÿòü
ñàìîòîþ áëóêàòè ë³ñàìè. ßêùî ÿêàñü ëþäèíà ï³ñëÿ
Çäâèæåííÿ çóñòð³íå áëóäíèêà, à ñåðåä öèõ ïëàçóí³â
îáîâ’ÿçêîâî ìຠáóòè é «êîðîëü ³ç çîëîòîþ êîðî-
íîþ», ¿é ìîæå óñì³õíóòèñÿ óäà÷à. Äëÿ öüîãî òðåáà
ïåðåä âóæåì ðîç³ñëàòè íà çåìë³ ôàðòóõ ÷è øìàòîê
òêàíèíè. Ïåðåïîâçàþ÷è ÷åðåç íüîãî, êîðîëü çàëè-
øຠçîëîòèé òàë³ñìàí.
Öÿ ïîåòè÷íà îïîâ³äêà ö³êàâà òèì, ùî âëàñíå
ï³ñëÿ Çäâèæåííÿ ïëàçóíè ëàøòóþòüñÿ íà çèìîâó
ñïëÿ÷êó. Îòæå, çóñòð³òè â ë³ñ³ âóæà, ÿêîãî â íàðîä³
îñîáëèâî øàíóâàëè, ïðàêòè÷íî
íåìîæëèâî. Î÷åâèäíî, ùîá íå
çàâàæàòè ë³ñîâèì ìåøêàíöÿì
ñïîê³éíî âëàøòóâàòè ïåðåçèìîê,
³ ñòâîðåíî òàêó çàñòåðåæëèâó
ëåãåíäó.
Çà Âàñèëåì Ñêóðàò³âñüêèì
- 15. 15
Ïðèãàäàé, ÿêèé æàíð îïîâ³ä³ íàçèâàþòü ëåãåíäîþ. ×è
âñå, ïðî ùî ãîâîðèòüñÿ â ëåãåíä³, º ïðàâäèâèì?
Ùî òîá³ ñïîäîáàëîñÿ â ëåãåíä³, ÿêó ïåðåêàçàâ ïèñü-
ìåííèê Âàñèëü Ñêóðàò³âñüêèé? ×è ñïðàâä³ âóæ³ º òàêèìè
ìóäðèìè ³ñòîòàìè, ÿê ïðî íèõ ðîçïîâ³äàþòü ëþäè?
×îìó, íà òâîþ äóìêó, ëþäè ââàæàëè âóæ³â îõîðîíöÿìè
ñâîãî äâîðó?
ÊÎÍÈÊ-ÑÒÐÈÁÓÍÅÖÜ
˳òåðàòóðíà áàéêà
Ó ñòåïó, â òðàâ³ ïàõó÷³é,
êîíèê, âäàòíèé ìîëîäåöü,
³ âåñåëèé, ³ ñï³âó÷èé,
³ ïðîâîðíèé ñòðèáóíåöü,
÷è â ïøåíè÷åíüêó, ÷è â æèòî,
äîñõî÷ó ðîçêîøóâàâ
³ ö³ë³ñ³íüêåº ë³òî,
íå âãàâàþ÷è, ñï³âàâ;
ðîçãóëÿâñÿ íà âñ³ áîêè,
âñå áàéäóæå, âñå äàðìà...
Êîëè ãóëüê — àæ â ñòåï øèðîêèé
ñóíå çëþ÷àÿ çèìà.
Êîíèê ïëà÷å, ñåðöå ì볺;
êèíóâñü â³í äî Ìóðàâ’ÿ:
— Äÿäüêó, îí çèìà á³ë³º!
Îò òåïåð æå çãèíó ÿ!
×óºø — â ë³ñ³ âîðîí êðÿ÷å,
â³òðè áóéí³¿ ãóäóòü?
Ïîðÿòóé, ïîðàäü, çåìëÿ÷å,
ÿê ñå ëèõî ïåðåáóòü!
— Îï³çíèâñÿ, íåáîðà÷å, —
îäêàçàâ çåìëÿê éîìó, —
õòî ëþáèâ æèòòÿ ëåäà÷å,
íåïåðåëèâêè òîìó.
- 16. 16
— ßê æå â ñâ³ò³ íå ðàä³òè?
Âñå êðóãîì òåáå öâ³òå, —
êàæå Êîíèê, — ïòàøêè, êâ³òè,
ëþáå ë³òå÷êî íà òå;
ñêî÷èø íà òðàâó øîâêîâó —
âñå ñï³âàâ áè òà ñï³âàâ...
Íà òàêó âåñåëó ìîâó
Ìóðàâåé éîìó ñêàçàâ:
— Ïðîñï³âàâ òè ë³òî Áîæå —
âäà÷à âæå òâîÿ òàêà, —
à òåïåð òàíöþé, íåáîæå,
íà ìîðîç³ ãîïàêà!
Ëåîí³ä Ãë³áîâ
Ðîçêîøóâàòè — òóò: æèòè áåçòóðáîòíî.
Íåáîðàê — á³äîëàõà.
Íåïåðåëèâêè — âàæêî, ñêðóòíî.
×è çðîçóì³ëå òîá³ çíà÷åííÿ âèä³ëåíèõ ó òåêñò³ ñë³â? Äî-
áåðè äî íèõ ñëîâà, ñõîæ³ çà çì³ñòîì.
Ïðèãàäàé, ùî òàêå áàéêà.
Ïîì³ðêóé, íàñê³ëüêè ïðàâäèâîþ º ³ñòîð³ÿ, ðîçêàçàíà
ó ôîðì³ áàéêè. ×è â³äïîâ³äຠâîíà òîìó, ÿê íàñïðàâä³
æèâóòü ó ïðèðîä³ ìóðàõà ³ êîíèê-ñòðèáóíåöü? Ïðî÷èòàé
òåêñò-ï³äêàçêó ïðî öèõ êîìàõ, ïîäàíó íèæ÷å.
ÄÓÆŠвÇͲ ÌÓÐÀÕÈ
ϳäãîòîâêà äî çèì³âë³ ó ìóðàøîê — äóæå âàæëè-
âèé òà â³äïîâ³äàëüíèé åòàï. Ìàéæå âñ³ ñèëè êîëîí³¿
ó öåé ÷àñ ñïðÿìîâàí³ íà òå, ùîá çàïàñòè íåîáõ³äíó
ê³ëüê³ñòü ¿æ³ — íàñ³ííÿ, ãóñåíèöü, ñóõèõ ðîñëèí. Îêð³ì
òîãî, â³äáóâàºòüñÿ ìàñîâå âèãîäîâóâàííÿ âñ³õ ëè-
÷èíîê, à òàêîæ ïåðåâ³ðêà â³äñ³ê³â äëÿ çèì³âë³ òà çà
íåîáõ³äíîñò³ ðèòòÿ íîâèõ.
Êîëè æ íàñòຠõîëîä, ìóðàõè âæå íå âèëàçÿòü ç³
ñâ äîì³âêè, à ïåðåì³ùàþòüñÿ ó ãëèáø³ êàìåðè
ìóðàøíèêà. Öå íåîáõ³äíî äëÿ òîãî, ùîá êîìàøêè
- 17. 17
íå çàìåðçëè, àäæå òàì çàâæäè ó íèõ âåñü ÷àñ ï³ä-
òðèìóºòüñÿ ïîñò³éíå òåïëî.
À îò êîíèêè-ñòðèáóíö³ íåäàðåìíî âèòàíöüîâóþòü
óñå ë³òî: ïðèðîäà íå íàâ÷èëà ¿õ âèæèâàòè âçèìêó.
Âîíè â³äêëàäàþòü ñâî¿ ÿº÷êà-ëè÷èíêè â çåìëþ ³... ãè-
íóòü, êîëè âäàðÿþòü îñ³íí³ õîëîäè. À íàâåñí³ ó òðàâ³
ç’ÿâëÿþòüñÿ íà ñâ³ò ìîëîä³ êîíèêè, ÿê³ òàê ñàìî ðà-
ä³þòü æèòòþ ³ íå äáàþòü ïðî äîâãó ëþòó çèìó.
Çà ìàòåð³àëàìè «Â³ê³ïå䳿»
Ïðî÷èòàé òåêñò ³ ïîì³ðêóé, ÷è äîðå÷íî äîð³êàòè êîíè-
êàì çà ë³íîù³. ×è ñïðàâä³ âàðò³ ïîâàãè ìàëåíüê³ ìó-
ðàøêè?
ßê³ êîìàõè-òðóä³âíè÷êè ñõîæ³ íà ìóðàõ ñâîºþ äáàéëè-
â³ñòþ ³ âì³ííÿì âèæèâàòè âçèìêó?
Ïðî ÷è¿ âàäè õàðàêòåðó ðîçïîâ³äຠáàéêà?
Ðîç³ãðàéòå ãðó-ä³àëîã, îá’ºäíàâøèñü ó ð³çí³ ãðóïè «êî-
ìàõ». Íåõàé ðîçìîâó ÷è íàâ³òü äèñêóñ³þ âåäóòü ì³æ
ñîáîþ íå îäèí êîíèê-ñòðèáóíåöü, à äåê³ëüêà. Òàê ñàìî
ïîçèö³þ ïðàöüîâèòèõ ãåðî¿â ìîæóòü â³äñòîþâàòè ãðóïà
«ìóðàõ», «áäæ³ëîê» òà ³íøèõ â³äîìèõ òîá³ ïðåäñòàâíèê³â
êîìàøèíîãî öàðñòâà, ÿê³ ïîÿñíÿòü «êîíèêàì-ñòðèáóí-
öÿì», ÿê òðåáà ïðàöþâàòè ³ ÷îìó. À «êîíèêè-ñòðèáóíö³»
ïðîäåìîíñòðóþòü óì³ííÿ ðàä³òè ë³òîâ³ é ðîçòëóìà÷àòü
ñâîþ æèòòºâó ïîçèö³þ.
- 18. 18
ÕÒÎ ÖÅ?
³äëåò³ëè â âèð³é ïòàõè,
ïîõîâàëèñü âñ³ ìóðàõè.
Çà ùîêàìè êîðì íîñèëè
³ ñòàðàëèñÿ ùîñèëè
âñ³ ìàëåñåíüê³ çâ³ðÿòà,
ùî óì³þòü çèìóâàòè.
Ìàð³ÿ ²âàíåíêî
Ïðî ÿêèõ çâ³ðÿòîê ìîâèòüñÿ ó â³ðø³?
Ðîçãëÿíü áóðóíäó÷êà íà ôîòî. Éîãî ùîêè — öå ìàëåíüê³
«êîì³ðî÷êè», â ÿê³ â³í íàçáèðóº çåðíî ³ íîñèòü ó ñâîþ íîðó.
Âîñåíè â³í ìîæå çàãîòóâàòè äî òðüîõ ê³ëîãðàì³â çåðíà!
À ÿêó ïòàøêó íàçèâàþòü «êëþ÷íèöåþ âèð³þ» çà òå, ùî
âîíà ïåðøîþ â³äë³òຠâ äàëåê³ êðà¿ òà îñòàííüîþ ïðè-
ë³òàº?
ÇÀÂÄÀÍÍß ÍÀ ÂÈÁ²Ð
1. Ñêëàäè óñíó ðîçïîâ³äü ïðî çóñòð³÷ êîíèêà-ñòðèáóí-
öÿ é ìóðàõè çà ìîòèâàìè áàéêè Ëåîí³äà Ãë³áîâà òà
âèêîðèñòîâóþ÷è òåêñò ³ç «Â³ê³ïå䳿».
2. Íàïèøè ìàëåíüêå îïîâ³äàííÿ ïðî òå, ÿê ìóðàõè
ãîòóþòüñÿ äî çèìè.
3. Ïðèäóìàé âëàñíó êàçî÷êó ïðî ïðèãîäè ìàëîãî
áóðóíäó÷êà. Ìîæëèâî, òîá³ ï³äêàçêîþ ñòàíå ïåðå-
ãëÿä â³äîìîãî ì³ëüòô³ëüìó ïðî ïðèãîäè áóðóíäó÷ê³â
׳ïà ³ Äåéëà.
Ïåðåãëÿíü ìóëüòô³ëüì «×³ï ³ Äåéë». Îïèøè «ïîðòðåòè»
êàçêîâèõ áóðóíäó÷ê³â. Ùî â ¿õí³õ õàðàêòåðàõ òîá³ ñïî-
äîáàëîñÿ?
ÍÀÐÎÄͲ ÏÐÈÊÌÅÒÈ
♦ Íà äóá³ áàãàòî æîëóä³â — áóäå òåïëà çèìà
³ ðîäþ÷å ë³òî.
♦ Ãð³ì ãðèìèòü 25 âåðåñíÿ — îñ³íü áóäå òåïëîþ.
♦ Ïîãàíà îñ³íü îá³öÿº äîùîâó âåñíó.
♦ ßêùî âîñåíè ëèñòÿ ç äåðåâ øâèäêî îáñèïàëîñÿ,
òî áóäå ñóâîðà çèìà.
- 19. 19
СЛОВО ТВОРИТЬ І ГОВОРИТЬ
ßêå ïðåêðàñíå ð³äíå ñëîâî!
Âîíî — íå ñâ³ò, à âñ³ ñâ³òè.
Âîëîäèìèð Ñîñþðà
ÊÎËÈ ÍÀÐÎÄÈËÎÑß ÑËÎÂÎ
Äàâí³ ì³ôè ïðî ñòâîðåííÿ ñâ³òó ðîçïîâ³äàþòü, ùî
âñå æèâå íàðîäèëîñÿ ç³ ñë³â ìîâè — âîíè, ÿê íàñ³-
íèíêè, áóëè çàñ³ÿí³ ó ñâ³ò³ Ìàò³íêîþ âñ³õ íàðîäæåíü.
ßêîþ áóëà âîíà — ÷è º ³ äîñ³ ñåðåä íàñ, ëèøå ìè
¿¿ íå áà÷èìî? Áî ñâ³ò ïðîäîâæóº íàðîäæóâàòèñü
³ ðîñòè, ÿê ðîñòóòü ðîñëèíè ³ ëþäè.
Ñëîâà çàñ³ÿëèñü ó ñâ³ò³, ³ ç êîæíîãî «áóêåòèêà»
çâóê³â íàðîäèëîñÿ ÿêåñü ñòâîð³ííÿ. Ç îäíîãî «áóêå-
òèêà» çâóê³â íàðîäèëàñÿ âîäà, ç ³íøîãî — çåìëÿ,
äåðåâî, ëþäèíà...
Ùîáè ñâ³ò áóâ æèâèì, ùîáè â íüîìó áóâ ïîðÿ-
äîê — òðåáà, àáè çâóêè ìîâè âèêîðèñòîâóâàëèñÿ
ó ïðàâèëüíîìó ïîðÿäêó. ßêùî çàì³ñòü «âîäà» ìè
ñêàæåìî «îäàâ» — âèéäå ïðîñòî íàá³ð çâóê³â, ÿêèé
í³÷îãî íå ñòâîðèòü. Àëå âàðòî çàì³íèòè â öüîìó íà-
áîð³ îäèí çâóê — ³ íàðîäèòüñÿ....
ßê áà÷èø, ìîâà íå ïðîñòî òàê ñêëàäàºòüñÿ ç³ ñë³â,
à ñëîâà — ç ïåâíèõ çâóê³â. Áî êîæåí çâóê ìຠñâ³é
«õàðàêòåð», ñâîº îñîáëèâå «çâó÷àííÿ», íàâ³òü ñâ³é
«êîë³ð». ² êîæíå ñëîâî ùîñü òâîðèòü: îäíå — ïðè-
íîñèòü ëþäÿì ðàä³ñòü, ³íøå — âåñåë³ñòü ÷è ñìóòîê,
â îäíîìó çâó÷èòü ëþáîâ, à â ³íøîìó — ãí³â...
Ñàìå òîìó ëþäè çäàâíà çíàëè ñèëó ìîâè ³ âì³ëè
ïðàâèëüíî íåþ êîðèñòóâàòèñü. Ó ùîäåííîìó ïðè-
â³òàíí³, çâåðòàíí³ îäíå äî îäíîãî, ïîáàæàíí³, âè-
áà÷åíí³ çà ìèìîâ³ëüíèé â÷èíîê — â öüîìó æèâîìó
ñï³ëêóâàíí³ ëþäè â÷èëèñÿ êîðèñòóâàòèñÿ ìîâîþ, ÿê
ìóçèêàíò íàâ÷àºòüñÿ ãðàòè íà ìóçè÷íîìó ³íñòðó-
ìåíò³, à õóäîæíèê â÷èòüñÿ ìàëþâàòè.
- 20. 20
Ïîì³ðêóé, ÿê³ âàæëèâ³ äëÿ òåáå ñëîâà òè ðîçì³ñòèø ó êî-
ðåíÿõ Äåðåâà ìîâè, à ÿê³ — ó éîãî êðîí³. ßê³, íà òâîþ
äóìêó, ñëîâà, ùî íèìè êîðèñòóºìîñÿ ùîäíÿ, ç ÷àñîì
«îáëåòÿòü», íà÷å ëèñòÿ, ç Äåðåâà ìîâè?
ÄÅÐÅÂÎ ÌÎÂÈ
Ïîñåðåä ñâ³òó ßâ³ð ñòî¿òü,
â êîæí³ì ëèñòî÷êó — Ñëîâî äçâåíèòü.
Äåðåâî Ìîâè — òàéíà ëþáîâ³:
Âñåñâ³ò óâåñü çàñâ³òèâñÿ ó Ñëîâ³.
Ñëîâî â êîð³íí³, ñëîâî ó êðîí³,
ñëîâî íàðîäæåíå — â ëèñòÿ êîðîí³.
ª ñëîâà â³÷í³, º ïðîìèíóù³,
º â íèõ çåðíÿòêà, º øêàðàëóùà.
Ìè íà ò³ì äåðåâ³ — ÿê ñîëîâåéêè:
ñâ³òÿòü ñëîâàìè ùèð³ ñåðäåíüêà!
Ìàð³ÿ ×óìàðíà
***
Çàïàøíà, ñï³âó÷à, ãíó÷êà, ìèëîçâó÷íà, ñïîâíåíà
ìóçèêè ³ êâ³òêîâèõ ïàõîù³â — ñê³ëüêîìà åï³òåòàìè
ñóïðîâîäÿòüñÿ âèçíàííÿ óêðà¿íñüêî¿ ìîâè... Òîé,
õòî çíåâàæëèâî ñòàâèòüñÿ äî ð³äíî¿ ìîâè, íå ìîæå
é ñàì âèêëèêàòè ïîâàãè äî ñåáå.
Îëåñü Ãîí÷àð
Ñòâîð³òü ñâîº Äåðåâî ìîâè. Íàìàëþéòå éîãî íà êàðòîí³:
âíèçó — êîðåíåâà ÷àñòèíà ìîâè. Âîíà ìຠáóòè òàêà æ
ìîãóòíÿ, ÿê ³ âåðõíÿ, àäæå âñå âèðîñòຠç êîð³ííÿ. Äàë³
çîáðàç³òü ñòîâáóð äåðåâà ³ ã³ëêè. À ïîò³ì ïî êîëó íà-
ìàëþéòå ëèñòî÷êè.
Ïåðøà ãðóïà çàêëàäå â êðóæå÷êè ñëîâà, ùî ñòàíîâëÿòü
êîðåíåâó ÷àñòèíó ìîâè: öå ò³ ñëîâà, ÿê³ íàçèâàþòü ðå÷³
³ ÿâèùà, áåç ÿêèõ ñâ³ò íå ìîæå ³ñíóâàòè. Íàïðèêëàä,
âîäà, ïîâ³òðÿ ³ ò.ä.
Äðóãà ãðóïà ðîçì³ñòèòü ó êðîí³ äåðåâà ñëîâà, ùî òåæ º
äóæå âàæëèâèìè ó íàøîìó æèòò³ òà øâèäêî íå çíèêàþòü
³ç âæèòêó.
- 21. 21
À òðåòÿ ãðóïà çàïîâíèòü ñëîâàìè «ëèñòî÷êè» äåðåâà
ìîâè. Öå ñëîâà, ÿê³ íàçèâàþòü ðå÷³, ùî âæå çíèêëè
ç íàøîãî âæèòêó àáî ñêîðî çíèêíóòü.
Ïåðåãëÿíü â³äåîðîëèê-ëåãåíäó ïðî óêðà¿íñüêó ìîâó
òà óêðà¿íñüêó çåìëþ. Ïîì³ðêóé, ÷èì º ð³äíà ìîâà äëÿ
òåáå.
ÊÀÇÊÀ — ÌÀÒ²ÍÊÀ ÌÎÂÈ
Äàâí³ ëåãåíäè òà ì³ôè, ùî
ä³éøëè äî íàñ ùå ç ãëèáèíè äå-
ê³ëüêîõ òèñÿ÷ ë³ò, ðîçïîâ³äàþòü,
ùî ìàò³ð’þ Ìîâè áóëà Êàçêà.
Àäæå äëÿ òîãî, àáè ðîçâèíóòè
â ñîá³ çäàòí³ñòü âîëîä³òè Ìîâîþ,
òðåáà íàâ÷èòèñÿ êàçàòè, òîáòî
ãîâîðèòè.
Ñàìå ç äîïîìîãîþ Êàçêè êî-
ëèñü íàâ÷àëè ä³òåé óñ³õ íàé-
âàæëèâ³øèõ ðå÷åé: ³ âì³ííÿ ñëó-
õàòè é ðîçóì³òè ñêàçàíå, ïåðå-
ïîâ³äàòè òà ðîçì³ðêîâóâàòè,
ôàíòàçóâàòè ³ äîïîâíþâàòè ïî-
÷óòå. À íàéãîëîâí³øå — ëþáèòè
³ âèâ÷àòè ñâ³ò, â ÿêîìó æèâåì,
ï³çíàâàòè ³ ðîçâèâàòè ñàìîãî
ñåáå, ðîçêðèâàòè ñèëó ³ íàáó-
âàòè âì³ííÿ.
Óêðà¿íö³ ââàæàëè Ìîâó ìàò³í-
êîþ âñüîãî íàðîäæåíîãî ñâ³òó —
³ óÿâëÿëè ¿¿ ñõîæîþ íà âåñíó:
êðàñóíåþ, ùî ñõîäèòü íà çåìëþ
ó êâ³òàõ, ç ï³ñíåþ íà óñòàõ. Ñï³-
âàþ÷è, âîíà çàñ³ÿëà ñëîâàìè
âåñü ñâ³ò.
Êîñòÿíòèí Ìàêîâñüêèé.
Êðàñóíÿ
Êàòåðèíà Á³ëîêóð.
Íà îêîëèö³
- 22. 22
Ðîçãëÿíü êàðòèíè Êàòåðèíè Á³ëîêóð òà Êîñòÿíòèíà Ìà-
êîâñüêîãî. ßêèì òè íàìàëþºø ñâ³ò Êàçêè? Îïèøè éîãî
ñëîâàìè.
×è ñõîæà êðàñóíÿ-óêðà¿íêà íà òîé îáðàç Ìîâè, ÿê éîãî
óÿâëÿëè íàø³ ïðåäêè?
À ÿê³ çàãàäêè ³ äèâà æèâóòü ó ñâ³ò³ òâ ôàíòà糿?
ßÊ ÍÅÌÀ ÁÅÇ Ç²ÐÎÊ ÍÅÁÎÇÂÎÄÓ
ßê íåìà áåç ç³ðîê íåáîçâîäó,
ÿê áëàêèò³ áåç ñîíöÿ íåìà,
òàê ³ ìîâè íåìà áåç íàðîäó,
³ íàðîäó áåç ìîâè íåìà.
Âîëîäèìèð Çàáàøòàíñüêèé
Ïðî÷èòàé â³ðø ³ ïîì³ðêóé, ÷îìó áåç ìîâè íåìà íàðîäó.
Ùî, íà òâîþ äóìêó, º íàéâàæëèâ³øèì ó æèòò³ äëÿ ëþ-
äèíè? ßê òè ðîçó쳺ø ñëîâî «íàðîä»?
ÑËÎÂÎ
À Âêðà¿íè æ ìîâà —
ìîâ òå ñîíöå äçâ³íêîòþ÷å,
ìîâ òå çîëîòî áëèñêó÷å,
âñÿ ³ äàâí³ñòü, ³ îáíîâà —
óêðà¿íñüêà ìîâà.
Ðîçêâ³òàé æå, ñëîâî,
³ â ðîäèí³, ³ ó øêîë³,
é íà çàâîä³, ³ ó ïîë³
ïðå÷óäåñíî, ïðå÷óäîâî —
ðîçêâ³òàé æå, ñëîâî!
Õàé ³çíîâ êàëèíà
÷åðâîí³º, äîñòèãàº,
âñüîìó ñâ³òó çàÿâëÿº:
ÿ — êðà¿íà Óêðà¿íà —
íà ãîð³ êàëèíà!
Ïàâëî Òè÷èíà
- 23. 23
Çâåðíè óâàãó íà âèä³ëåí³ â òåêñò³ ñëîâà. ×è çðîçóì³ë³
âîíè òîá³? ßê ùå íàçèâàþòü óêðà¿íñüêó ìîâó çà ¿¿ ìè-
ëîçâó÷í³ñòü?
×îìó, íà òâîþ äóìêó, ïîåò ïîð³âíþº óêðà¿íñüêó ìîâó
ç êàëèíîþ?
Ñòâîð³òü âëàñí³ ïðåçåíòàö³¿ ëåãåíä, êàçîê ÷è ìàëþíêîâèõ
ðîçïîâ³äåé ïðî ìîâó.
Ïðî÷èòàé â³ðø. Äîïîâíè éîãî, âñòàâèâøè ñëîâà ó ïðî-
ïóùåíèõ ì³ñöÿõ.
Òóê-òóê! Òóêó-òóê!
ϳä êîðîþ ïëà÷å ... :
õî÷å ... ñïàòè,
òà áî¿òüñÿ ..., —
áî êîðó äîâáຠ...,
ùîáè ... óï³éìàòè.
Ãàâ! Ãàâ! Ãàâ-ãàâ-ãàâ!
... íàø íå ëîâèòü ´àâ.
Ñòåðåæå âíî÷³ íàø ä³ì,
íå äຠçàñíóòè âñ³ì!
Ìóð-ìóð! Ìóð-ìóð-íÿâ!
... áðàòèêà ïðèñïàâ,
ÿ âæå òð³øêè ïîç³õàþ
³ òèõåíüêî çàñèíàþ...
À-à-à-à, à-à-à...
Ìàð³ÿ ²âàíåíêî
×è º ó çâ³ð³â ð³äíà ìîâà?
Ïîì³ðêóé, ÿê ìè çà çâóêàìè ÷è çâóêîñïîëó÷åííÿìè âï³-
çíàºìî ãîëîñè ïòàõ³â òà çâ³ðÿò. ×è ìîæíà ¿õí³ çâóêîâ³
ñèãíàëè íàçâàòè ìîâîþ?
Ïîñëóõàé ñï³â ð³çíèõ ïòàõ³â. Óâàæíî ïðèñëóõàéñÿ äî
ñï³âó ñîëîâåéêà. ×è ñõîæèé â³í íà íàøó ìîâó? ×îìó,
íà òâîþ äóìêó, óêðà¿íñüêó ìîâó ÷àñòî íàçèâàþòü ñî-
ëîâ’¿íîþ?
Îáåðè ñï³â ïòàøêè. Ñïðîáóé îïèñàòè, ùî òè â³ä÷óâàºø
÷è ÿê òè ðîçó쳺ø ìîâó ïòàøèíè.
- 24. 24
♦ Áåç óñÿêî¿ ³íøî¿ íàóêè ùå ìîæíà îá³éòèñÿ,
áåç çíàííÿ ð³äíî¿ ìîâè îá³éòèñÿ íå ìîæíà.
Îëåêñàíäð Îëåñü
♦ Íó ùî á, çäàâàëîñÿ, ñëîâà...
Ñëîâà òà ãîëîñ — á³ëüø í³÷îãî.
À ñåðöå á’ºòüñÿ — îæèâà,
ÿê ¿õ ïî÷óº!..
Òàðàñ Øåâ÷åíêî
♦ Ñëîâî — òî ìóäðîñò³ ïðîì³íü,
ñëîâî — òî äóìêà ëþäñüêà.
Îëåíà Ï÷³ëêà
ßêèé âèñë³â âèäàòíèõ óêðà¿íö³â ïðî ìîâó òîá³ íàéá³ëüøå
ñïîäîáàâñÿ ³ ÷èì? Ùî òè äóìàºø ïðî âàæëèâ³ñòü ð³äíî¿
ìîâè äëÿ êîæíî¿ ëþäèíè?
²Ðز-ÇÀÃÀÄÊÈ
ß — Ñâ³òëî ñâ³òó, Äåðåâî æèòòÿ,
ÿ — Ìàò³íêà ³ìåí, äóøà ëþäèíè,
ÿ — ðàä³ñòü, ³ ëþáîâ, çíàííÿ ïåðëèíè,
ÿ — ìóäðîñò³ îñíîâà ³ âåðøèíè.
ß ä³þ, ðóõàþñü, ðàä³þ ³ æèâó,
êðàñèâà, ìèëîçâó÷íà, âåñåëêîâà,
ÿ — ... .
Âîíî â òâîºìó ñåðäåíüêó ðà䳺,
ó ðîçóì³ òâî¿ì êàðòèíêè òâîðèòü:
äóøà òâîÿ ëèø ÷åðåç íüîãî ìîâèòü,
³ òâîðèòü ñâ³ò äóìîê, æèâå ³ 䳺.
Ó í³ì — âåñü ñâ³ò êâ³òóº ³ìåíàìè,
âîíî ùîìèò³ â öüîìó ñâ³ò³ ç íàìè,
³ ÿ éîãî íàçâàòè âæå ãîòîâà:
öå — ... .
Ìàð³ÿ ×óìàðíà
Ïîì³ðêóé íàä ñëîâàìè «Ðîáè äëÿ ³íøèõ, ùî ñîá³ áà-
æàºø».
- 25. 25
КАЗКА КАЗОК
×ÀвÂÍÈÉ ÊËÓÁÎÊ
Êàçêà êàçîê —
÷àð³âíèé êëóáîê:
ç Äóìêè ïî÷èíàºòüñÿ,
â Ñëîâî çàãîðòàºòüñÿ.
Êîæíå ñëîâî — ìîâ çåðíÿòêî:
÷àð³âíà ìàëåíüêà õàòêà,
ó ÿê³é æèâóòü Äèâà, —
ê³íü ÷àð³âíèé, áóëàâà,
ä³ä ç ÿñíîþ áîðîäîþ,
ùî ìàíäðóº çà ãåðîºì,
Ìóäðà Áàáà, Ïîáðàòèìè,
ùå Âèäèìî é Íåâèäèìî,
³ Öàð³âíà, ³ Æàð-ïòèöÿ,
Çì³é, ç ÿêèì Ãåðîþ áèòüñÿ...
Àëå êîæåí ç íàñ òå çíຠ—
Ïðàâäà âñ³õ ïåðåìàãàº!
Ìàð³ÿ ×óìàðíà
ßêèõ ùå ãåðî¿â / ãåðî¿íü óêðà¿íñüêèõ êàçîê òè çíàºø?
ßêîãî ç íèõ òè ìîæåø íàçâàòè óëþáëåíèì? ßê³ ðèñè
õàðàêòåðó êàçêîâèõ ãåðî¿â òà ãåðî¿íü òîá³ äî âïîäîáè?
Ïðèãàäàé êàçêè, â ÿêèõ ïðàâäà ïåðåìàãຠêðèâäó.
Ç ÓÑÒ ² ÄÎ ÑÅÐÖß
Ñó÷àñíèì ëþäÿì, ÿê³ âå÷îðàìè ÷èòàþòü êíèæêè,
äèâëÿòüñÿ ïåðåäà÷³ ïî òåëåâ³çîðó ÷è ïåðåãëÿäàþòü
íîâèíè àáî ô³ëüìè ó ñâîºìó êîìï’þòåð³, âàæêî
óÿâèòè, ÿê áàãàòî òèñÿ÷ ðîê³â òîìó íà íàø³é çåìë³
æèëè ëþäè, â ÿêèõ í³÷îãî öüîãî íå áóëî.
Àëå, áåçóìîâíî, ó íèõ áóëà Ìîâà. Áî ëþäèíà
ñàìå òèì â³äð³çíÿºòüñÿ â³ä óñ³õ ³íøèõ æèòåë³â ïëà-
íåòè — ðîñëèí, òâàðèí, êîìàõ, ùî ¿é ïîäàðîâàíî
íàéá³ëüøèé ñêàðá: Ñëîâî. Àäæå ñàìå ñëîâîì, ÿê
ñòâåðäæóº äàâíÿ ìóäð³ñòü, íàø Òâîðåöü òâîðèâ
Ìàð³ÿ Ïðèìà÷åíêî.
Cèí³ ïòàõè â êâ³òàõ
- 26. 26
öåé çåìíèé ñâ³ò. Ñëîâîì ëþäè ïåðåäàâàëè âëàñí³
äóìêè, ïî÷óòòÿ, ñâîþ ìóäð³ñòü, ðîçóì³ííÿ çàêîí³â
ïðèðîäè, äîñâ³ä ñï³âæèòòÿ ç ðîñëèííèì ³ òâàðèí-
íèì ñâ³òîì.
Òàê íàðîäèëèñÿ êàçêè. Êîëè â ëþäåé ùå íå áóëî
³íøîãî ñâ³òëà, îêð³ì ñâ³òëà ñîíöÿ òà çàïàëåíîãî âîã-
íèùà, âîíè ââå÷åð³ ðîçïîâ³äàëè êàçêè, — ³ ñàìå ö³
îïîâ³ä³ áóëè íàéìóäð³øîþ øêîëîþ äëÿ ä³òåé.
Áî ò³ çíàííÿ ïðî ñâ³ò ³ ëþäèíó, ÿê³ íàø³ ïðåäêè
çáåð³ãàëè â êàçêàõ ³ äáàéëèâî ïåðåäàâàëè ç óñò
â óñòà, â³ä ñåðöÿ äî ñåðöÿ, áóëè íàñïðàâä³ äóæå
âàæëèâèìè. Â íèõ ãîâîðèëîñü ïðî òå, ùî íàø ñâ³ò —
êðóãëèé ³ ö³ë³ñíèé, ÿê ÿéöå. ² ëþäèíà — òåæ º ö³ëèì
âñåñâ³òîì â ñàì³é ñîá³, âîíà íàä³ëåíà äóæå âåëèêîþ
ñèëîþ, ÿêó ¿é òðåáà â ñîá³ ðîçêðèâàòè.
Êàçêà — öå ïåðåâàæíî ðîçïîâ³äíèé òâ³ð ïðî âè-
ãàäàíèõ îñ³á òà ïî䳿 çà ó÷àñòþ ôàíòàñòè÷íèõ ñèë.
Ïðî÷èòàé îäíó ç íàéêðàñèâ³øèõ óêðà¿íñüêèõ êàçîê, ùî
ïðèéøëè äî íàñ ³ç äóæå äàâí³õ ÷àñ³â.
ÊÐÀÑÍÎѲÒ
Óêðà¿íñüêà íàðîäíà êàçêà
Áóëè ñîá³ ÷îëîâ³ê òà æ³íêà, ³ íå áóëî â íèõ ä³òåé.
Îò ÿêîñü òîé ÷îëîâ³ê çíàéøîâ ï³ä êóùåì ÿéöå. Ïðè-
í³ñ éîãî äîäîìó, à æ³íêà é êàæå:
— Ìîæå, òî ùàñòÿ íàøå. Ïîêëàäè éîãî íà ï³÷, àáè
áóëî éîìó òåïëåíüêî.
À âíî÷³ òå ÿº÷êî ðîçêðèëîñÿ — ³ âèéøîâ ç íüîãî
ìàëåíüêèé õëîï÷èê. Òà òàêèé ãàðíèé, ùî é î÷åé íå
â³äâåñòè! Ïîáà÷èâ òå ÷îëîâ³ê — ³ äèâóºòüñÿ, à òîé
õëîï÷èê ³ êàæå:
— Íå á³éñÿ ìåíå, à áóäü ìåí³ çà áàòüêà. ß íàçè-
âàþñÿ Êðàñíîñâ³òîì. ²äè çàâòðà äî öàðÿ ³ ñâàòàé çà
ìåíå éîãî äî÷êó.
- 27. 27
Îò ï³øîâ ÷îëîâ³ê äî öàðÿ òà é êàæå: òàê ³ òàê.
ª ó ìåíå ñèí, Êðàñíîñâ³ò íàçèâàºòüñÿ, â ÿº÷êó õîâà-
ºòüñÿ, òî é ïîñëàâ ìåíå âàøó äî÷êó çà ñåáå ñâàòàòè.
À öàð ³ êàæå:
— Îò íåõàé ìîÿ äî÷êà éîãî ïîëþáèòü — òîä³,
ìîæå, é â³ääàì.
Ïîêëèêàëè ïàííó, à âîíà é ãîâîðèòü:
— Ïðèíåñ³òü éîãî, ÿ ïîâèííà éîãî ïîáà÷èòè.
Ïðèí³ñ ÷îëîâ³ê ÿº÷êî, äàâ ïàíí³ òà íàêàçàâ: òðè-
ìàé ó òåïë³, òîä³ âíî÷³ ç íüîãî âèéäå ïàðóáîê.
ßê ïîáà÷èëà ïàííà Êðàñíîñâ³òà — òàê îäðàçó
é âèð³øèëà âèéòè çà íüîãî çàì³æ.
Êîëè áðàëè øëþá, òî ÿº÷êî ïîêëàëè á³ëÿ öàð³âíè.
Äîáðå âîíè æèëè, ³ âñå áóëî ãàðàçä. Âíî÷³ ç ÿº÷êà
âèõîäèâ ïàðóáîê, à âäåíü çàêðèâàâñÿ ó ñâîþ ñõî-
âàíêó. ͳ÷îãî íå ñêàçàâ â³í ñâî¿é äðóæèí³, ñê³ëüêè
÷àñó ùå éîìó â òîìó ÿº÷êó ïåðåáóâàòè.
Àëå ïðèéøëà ÿêîñü äî öàð³âíè áàáà ³ ïèòàº:
— Íó, ÿê òè ³ç öèì ÿº÷êîì æèâåø?
— Äóæå äîáðå, — êàæå öàð³âíà, — àëå ÿêáè â³í
ó òå ÿº÷êî íå õîâàâñÿ!
— À òè â³çüìè ³ ðîçáèé òå ÿº÷êî, êîëè â³í äî òåáå
âèéäå!
Ïîñëóõàëà öàð³âíà áàáó — ³ ðîçáèëà ÿº÷êî. ßê
ïîáà÷èâ öå Êðàñíîñâ³ò, òî ñõîïèâñÿ ³ êàæå:
— ß âæå íåäîâãî ìàâ ñèä³òè ó íüîìó, à òåïåð óñå
ïðîïàëî!
À â íå¿ êðîâ ç íîñà áðèçíóëà
éîìó íà ñîðî÷êó. Òîä³ äå íå âçÿ-
ëèñÿ íà öàð³âí³ çàë³çí³ îáðó÷³ òà
÷åðåâèêè, òà é ïàëèöÿ çàë³çíà
äî ðóê ïðèêóâàëàñÿ.
— ßê ö³ ÷åðåâèêè çíîñèø,
à ïàëèöþ ç³òðåø — òîä³ ìåíå
çíàéäåø ³ ìîãî ñèíà íàðîäèø.
- 28. 28
Ñêàçàâ òàê Êðàñíîñâ³ò — ³ ïðîïàâ.
Îò ï³øëà âîíà éîãî øóêàòè. Ïðèéøëà äî Ìîðîçî-
âî¿ æ³íêè, à òà é ñâàðèòü ¿¿: «×îãî òè ñþäè ïðèéøëà
ç òîãî ñâ³òó?» Ðîçïîâ³ëà öàð³âíà, ùî øóêຠñâîãî
÷îëîâ³êà. Òîä³ Ìîðîçèõà äàëà ¿é çîëîòå ÿáëó÷êî
³ êàæå:
— ²äè ëÿãàé ï³ä ë³æêî, àáè òåáå ì³é ÷îëîâ³ê íå
ïîáà÷èâ.
Ïðèéøîâ ÷îëîâ³ê óâå÷åð³ ³ êàæå:
— Ƴíêî, º òóò ïð³ñíà äóøà ç òîãî ñâ³òó!
— ² ùî öå òîá³ ïðè÷óëîñÿ? Âå÷åðÿé ³ ëÿãàé ñïàòè!
Îò ïîëÿãàëè ñïàòè, Ìîðîçèõà é ðîçïèòóº: «Ñíè-
ëîñü ìåí³, ùî Êðàñíîñâ³òîâà æ³íêà ðîçøóêóº éîãî
ïî ñâ³òàõ. ×è òè éîãî áà÷èâ?» — «Í³, íå áà÷èâ».
ϳøëà âðàíö³ öàð³âíà, òà ïðèâåëà ¿¿ ñòåæêà äî
̳ñÿöåâî¿ æ³íêè. À òà ùå äóæ÷å ¿¿ ñâàðèòü, ùî ïðè-
éøëà ç òîãî ñâ³òó. Ðîçïîâ³ëà ³ ¿é ïðî ñâîþ ïðèãîäó.
̳ñÿ÷èõà äàëà ¿é çîëîòó êà÷êó ³ çàõîâàëà ï³ä ë³æêî.
Ñòàëà ðîçïèòóâàòè ÷îëîâ³êà, ÷è íå áà÷èâ Êðàñíî-
ñâ³òà. Àëå ³ ̳ñÿöü íå áà÷èâ.
Ïðèéøëà íåùàñíà æ³íêà äî ³òðîâî¿ æ³íêè. À öÿ
ùå ëþò³øå ïðèéíÿëà ¿¿, à ïîò³ì äàëà çîëîòèé êóæ³ëü
³ çàõîâàëà ï³ä ë³æêî. Êîëè öå ïðèëåò³â ³òåð, îò ³ò-
ðèõà âçÿëàñÿ éîãî ðîçïèòóâàòè ïðî Êðàñíîñâ³òà.
— Áà÷èâ éîãî, — â³äïîâ³äຠ³òåð, — â³í ó Ïîãà-
íîãî öàðÿ, õîäèòü ³ç íèì íà ïîëþâàííÿ.
Îò âðàíö³ öàð³âíà ñòàëà ïðîñèòè ³òðèõó, àáè
ðîçêàçàëà, êóäè ¿é ³òè äî Ïîãàíîãî öàðÿ.
— Çà âåëèêèì ñòàâîì º ñàä, — êàæå ³òðèõà, —
à çà ñàäîì — äâ³ð Ïîãàíîãî öàðÿ.
ϳøëà öàð³âíà ïîíàä ñòàâîì, äèâèòüñÿ — à òàì
æ³íêà Ïîãàíîãî öàðÿ ïåðå ñîðî÷êè. À íà îäí³é ñî-
ðî÷ö³ — êðàïë³ êðîâ³. Âï³çíàëà âîíà Êðàñíîñâ³òîâó
ñîðî÷êó. Ïèòàºòüñÿ ó öàðèö³:
— Ùî òî çà êðîâ íà ñîðî÷ö³?
- 29. 29
— ª ó ìåíå îäèí ñëóãà, òî éîìó ç íîñà ï³øëà
êðîâ — ³ íà ñîðî÷êó áðèçíóëà. À â³ä³ïðàòè í³ÿê íå
ìîæó.
— Àíó äàéòå ìåí³, ìîæå, ÿ â³äïåðó?
Òà ò³ëüêè âìî÷èëà ó âîäó — êðîâ ³ çíèêëà.
Îò âçÿëà ¿¿ ïîãàíà öàðèöÿ ³ç ñîáîþ â äâ³ð — ìîæå,
ùîñü â ðîáîò³ äîïîìîæå. Ñòàëà öàð³âíà êîëî äâîðó,
âèòÿãëà çîëîòå ÿáëó÷êî — ³ ãðàºòüñÿ íèì. À ä³òè
ïîãàíî¿ öàðèö³ ïîáà÷èëè öå òà é ïî÷àëè ïëàêàòè.
Âèéøëà öàðèöÿ òà é êàæå:
— Äàì òîá³ óñå, ùî çàõî÷åø, ò³ëüêè â³ääàé ìî¿ì
ä³òÿì òå ÿáëó÷êî!
— Íå õî÷ó í³÷îãî, ò³ëüêè îäíó í³÷ ñïàòè á³ëÿ Êðàñ-
íîñâ³òà.
À ââå÷åð³ ïîãàíà öàðèöÿ óìåðòâèëà Êðàñíîñâ³òà
³ ïîêëàëà ñïàòè. ßê íå ãîëîñèëà öàð³âíà: «Óñòàíü,
Êðàñíîñâ³òå, ÿ ÷åðåâè÷êè çíîñèëà ³ ïàëèöþ ñòåðëà,
ëèøå òâîãî ñèíà íå íàðîäèëà!» — â³í íå ïðîêèíóâñÿ.
À âðàíö³ ïî÷àëà âîíà áàâèòèñü ó äâîð³ ³ç çîëî-
òîþ êà÷êîþ. Ùå ðàç âèì³íÿëà ¿¿ íà ïðàâî ñïàòè á³ëÿ
Êðàñíîñâ³òà. Àëå çíîâó â³í íå ïðîêèíóâñÿ.
Âðàíö³ öàðèöÿ ïðîãíàëà ¿¿ ç äâîðó.
Àëå â ñóñ³äí³é ê³ìíàò³ ñïàâ ñëóãà, ùî õîäèâ ³ç
Êðàñíîñâ³òîì íà ïîëþâàííÿ. ³í óñå ÷óâ ³ ðîçïîâ³â
ñâîºìó ãîñïîäàðåâ³, êîëè âîíè ï³øëè íà ïîëþâàííÿ.
À öàð³âíà ùå âçÿëà çîëîòó
êóæ³ëêó ³ ñòàëà ïðÿñòè ïîñåðåä
ïîäâ³ð’ÿ. Çíîâó ðîçïëàêàëèñü
ä³òè, ìóñèëà ïîãàíà öàðèöÿ äî-
çâîëèòè ¿é òðåòþ í³÷ ïðîâåñòè
ó ê³ìíàò³ Êðàñíîñâ³òà.
Òèì ÷àñîì Êðàñíîñâ³ò ðîç-
ïèòàâñÿ, ùî ñàìå ãîâîðèëà òà
æ³íêà, ³ ñêàçàâ ñâîºìó ñëóç³ òàêå:
íåõàé â³í ñêàæå ò³é æ³íö³, àáè
- 30. 30
âîíà ïåðåòÿãëà éîãî íà ³íøå ì³ñöå ³ òðè÷³ âäàðèëà
ïðóòèêàìè-îäíîë³òêàìè.
Òàê ³ ñòàëîñÿ. Ñëóãà ïîäàâ öàð³âí³ ïðóòèêè, âîíà
òðè÷³ âäàðèëà íèìè ñâîãî ÷îëîâ³êà — ³ òîé ïðîêè-
íóâñÿ. Òîä³ çàë³çí³ îáðó÷³ ç íå¿ îäðàçó ïîñïàäàëè,
³ òóò æå âîíà íàðîäèëà ñèíà.
Ïðèá³ãëà ïîãàíà öàðèöÿ, àëå Êðàñíîñâ³ò òðè÷³
óäàðèâ ¿¿ îäíîë³òêàìè — ³ òà ùåçëà. À ñàì çàëèøèâñÿ
ç äðóæèíîþ ó òèõ äâîðàõ æèòè.
Îáðó÷ — ìåòàëåâå ê³ëüöå; òóò: êàéäàíè.
Êóæ³ëü — êîëåñî, ç äîïîìîãîþ ÿêîãî ïðÿëè íèòêè.
Çâåðíè óâàãó íà íàéá³ëüø ÷àð³âí³ ìîìåíòè ç êàçêè. ×îìó
Êðàñíîñâ³ò íàðîäèâñÿ ç ÿéöÿ? Ïðî ùî ï³äêàçóº éîãî
³ì’ÿ?  ÷îìó áóëà íàéá³ëüøà ñèëà Êðàñíîñâ³òà?
×îìó äðóæèíó Êðàñíîñâ³òà áóëî ïîêàðàíî é âîíà çìó-
øåíà áóëà õîäèòè ïî ñâ³òó â çàë³çíèõ ÷åðåâèêàõ òà
êàéäàíàõ? Çà ùî ñåðäèëèñü íà íå¿ äðóæèíè Ìîðîçà,
̳ñÿöÿ òà ³òðó?
Ñïðîáóé ïîôàíòàçóâàòè, â ÿêèõ ñâ³òàõ ìàíäðóâàëè Êðàñ-
íîñâ³ò òà éîãî öàðèöÿ ³ â ÷îìó ñèëà ïðóòèê³â-îäíîë³òê³â.
ßê³ ùå ÷àð³âí³ ìîìåíòè ç êàçêè òåáå çàö³êàâèëè?
Ïðèãàäàéòå óëþáëåí³ êàçêè ³ â êîæí³é ãðóï³ ï³äãîòóéòå
¿õíþ ïðåçåíòàö³þ: çíàéä³òü äîáðîãî îïîâ³äà÷à ÷è îïîâ³-
äà÷êó êàçêè ÷è çðîá³òü êîðîòêó ³íñöåí³çàö³þ, íàìàëþéòå
³ëþñòðàö³¿ äî óëþáëåíèõ êàçîê.
ÊËÞײ ÄÎ ÒÀªÌÍÈÖÜ
Êëþ÷³ äî âñ³õ íà ñâ³ò³ òàºìíèöü ìຠëþäñüêà óÿâà.
À ùî öå òàêå?
Óÿâà — öå âì³ííÿ áà÷èòè ³ ÷óòè ñâ³ò íå ëèøå î÷èìà
òà âóõàìè, à íàéïåðøå — ëþáëÿ÷èì ñåðöåì. ßêùî
âè çàõîäèòå â ë³ñ ÷è ãóëÿºòå ó ñâîºìó ñàäó, ìîæåòå
«ïîêëèêàòè» íà äîïîìîãó Êàçêó. Âîíà îáîâ’ÿçêîâî
ïîêàæå âàì ùîñü òàêå îñîáëèâå, ÷îãî íå âñòèãà-
þòü ïîì³òèòè î÷³. Íàïðèêëàä, á³ëÿ ñòàðîãî ïåíüêà
- 31. 31
çìîæåòå ïîáà÷èòè ìàëåíüêîãî õèòðîãî ãíîìèêà, ùî
ï³äãëÿäຠçà âàìè. ³í çàëþáêè ïîêàæå âàì òàºìíèö³
ë³ñó — ÷àð³âíèõ æàð-ïòèöü íà äåðåâ³, êðàñèâèõ, ÿê
ìåòåëèêè, åëüô³â, ùî îõîðîíÿþòü êâ³òè. ² ùå áàãàòî
÷îãî çàõîïëèâîãî, à âàøà ôàíòàç³ÿ, ÿêó ç äèòèíñòâà
ïðîáóäæóº â ä³òÿõ Êàçêà, äîïîìîæå ñòâîðèòè ö³êàâ³
³ñòîð³¿.
ßê öå ðîáèòüñÿ — ïîâ÷³òüñÿ â ïèñüìåííèö³ Ãàëèíè
Ìàëèê. Âîíà ó쳺 óÿâëÿòè òà ôàíòàçóâàòè.
ÂÓÉÊÎ ÉÎÉ ² ËÈØÈÍß
Óðèâêè ç êíèæêè
Íà âèñîê³é ãîð³ ñòîÿëà õàòêà. Íàâêîëî ð³ñ ãóñòèé
ë³ñ. Õàòêà ñòîÿëà íà ãàëÿâèí³.
Ó õàòö³ æèâ âóéêî Éîé. Éîãî êëèêàëè òàê òîìó, ùî
â³í ëþáèâ éîéêàòè.
Âèéäå âðàíö³ íà ´àíîê ³ êàæå:
— Éîé, ÿêèé ãàðíèé ðàíîê!
À íàâêîëî ñïðàâä³ ãàðíî: ïòàøêè ùåáå÷óòü, ñòðó-
ìî÷îê äçþð÷èòü, áäæîëè äçóì÷àòü, ñîíå÷êî ñâ³òèòü.
Àáî çíàéäå ó ë³ñ³ ãðèáîê ³ ãóêàº:
— Éîé, ÿêèé ÿ ãðèáîê çíàéøîâ!
Àæ òîé ãðèáîê ñàì çàïèøàºòüñÿ: ó áîêè â³çüìåòüñÿ
³ íîñà çàäåðå.
Âóéêî Éîé òîä³ éîãî ëèñòî÷êîì ïðèêðèº: ðîñòè
äàë³!
À óâå÷åð³ âóéêî Éîé ñ³äàâ íà ð³çüáëåíîìó ´àíî÷êó
ñâ õàòèíêè. Ñÿäå ³ äèâèòüñÿ íà çîð³. Ïîäèâèòüñÿ-
ïîäèâèòüñÿ, ïîò³ì âò³øíî ç³òõíå
³ ñêàæå:
— Éîé, ÿê³ æ ó òîìó íåá³ çîð³
ãàðí³!
Çîð³ ïåðåëèâàþòüñÿ, ìåðåõ-
òÿòü, íà÷å äî ñåáå êëè÷óòü.
À íàâêîëî — òèøà...
- 32. 32
Ò³ëüêè êîíèêè í³æíî òàê: ñþðððð, ñþðððð...
Ó òðàâ³ ñâ³òëÿ÷êè áëèìàþòü, ó ë³ñ³ ëèñòÿ íà äåðåâàõ
â³ä â³òåðöÿ òèõî øåëåñòèòü... À ì’ÿòà ³ ÷åáðåöü òàê
ïàõíóòü — àæ äóõ çàáèâàº!
Âóéêî Éîé íàâ³òü áà÷èâ, ÿêîãî êîëüîðó ò³
ïàõîù³. Ì’ÿòà ïàõëà í³æíî-ñàëàòîâî. Ëèïà —
æîâòî. À ÷åáðåöü ìàâ çàïàõ ÷åðâîíèé ó ÷îðíó
êðàïî÷êó — ÿê êðèëüöÿ ó ñîíå÷êà.
Ãîñïîäàðñòâî ó âóéêà Éîÿ áóëî íåâåëèêå. ϳä
ñòð³õîþ çâèëè ñîá³ ãí³çäî äâ³ ãîðëè÷êè. Ùîë³òà âîíè
âèñèäæóâàëè ïòàøåíÿò. Ïòàøåíÿòà âèðîñòàëè ³ çâè-
âàëè ñîá³ ³íøå ãí³çäå÷êî. À òàòî ³ ìàìà ãîðëè÷êè
êîæíîãî ðîêó ïîâåðòàëèñÿ äî ñòàðîãî ãí³çäå÷êà —
ï³ä ñòð³õîþ âóéêîâî¿ õàòèíè.
ϳä ï³äëîãîþ á³ëÿ ïå÷³ æèëî Ìèøåíÿ, ßêå Íå Õî-
ò³ëî Âèðîñòè Âåëèêèì.
Âîíî ñïðàâä³ íå õîò³ëî âèðîñòè ³ ñòàòè âåëèêîþ
Ìèøåþ. Òîìó íàâ³òü ãîâîðèëî ïðî ñåáå: «ß ï³øëî...
ß ñêàçàëî... ß çíàéøëî...». Ìàáóòü, àáè âñ³ ïàì’ÿòàëè,
ùî âîíî ïðîñòî ìàëåíüêå Ìèøåíÿ.
Ìèøåíÿ, ßêå Íå Õîò³ëî Âèðîñòè Âåëèêèì, íå çà-
âäàâàëî âóéêîâ³ Éîþ êëîïîòó. Âîíî ÷àñòî íàäîâãî
õîäèëî â ãîñò³ äî ñâî¿õ ðîäè÷³â. Ðîäè÷³ æèëè ó ë³ñ³.
Ìèøåíÿ ïðèíîñèëî â³ä íèõ ãîñòèíö³. Íàïðèêëàä,
ë³ùèíîâ³ ãîð³øêè àáî ñóøåí³ ñóíèö³.
Âóéêî Éîé ëþáèâ Ìèøåíÿ. Áî
âîíî í³êîëè íå âòðó÷àëîñÿ, êîëè
âóéêî Éîé ïî÷èíàâ ñâàðèòèñÿ.
Ç êèì?
Ç òèì, õòî æèâ ó âåëèê³é øïà-
ðèí³ çà ï³÷÷þ.
Âè ñïèòàºòå, õòî æ òàì æèâ?
Òàì æèâ öâ³ðêóí.
- 33. 33
Àëå ïðî öâ³ðêóíà ï³äå îêðåìà ìîâà. Áî ñàìå òîé
öâ³ðêóí çàâäàâàâ âóéêîâ³ Éîþ ÷èìàëî êëîïîòó. Êîëè
æèâ çà ï³÷÷þ.
Âè ñïèòàºòå, à äå æ â³í æèâ ³ùå?
À äå çàâãîäíî. Áî òîé öâ³ðêóí ëþáèâ ìàíäðóâàòè.
Ïîæèâå-ïîæèâå ó õàòèíö³, ïîö³ð³íüêຠíà ñâî¿é ñêðè-
ïî÷ö³ çèìó. À íàâåñí³ — ò³ëüêè éîãî é áà÷èëè! Âñòàíå
âðàíö³ âóéêî Éîé — à Ëèøèí³ âæå ³ ñë³ä ïðîõîëîâ.
Íà çàðîá³òêè ïîäàâñÿ!
Âóéêî Éîé òîä³ ñåðäèòüñÿ:
— Îò âîëîöþãà! Íàâ³òü íå ïîïðîùàâñÿ!
Âè âæå çðîçóì³ëè, ùî öâ³ðêóíà òîãî çâàëè Ëè-
øèíÿ. Õòî é êîëè éîãî òàê íàçâàâ — íåâ³äîìî. Àëå
ó ë³ñ³ ³ íà ãàëÿâèí³ âñ³ éîãî òàê ³ êëèêàëè.
Íàéá³ëüøå ñåðäèâñÿ âóéêî Éîé, êîëè Ëèøèíÿ
ïî÷èíàâ õèçóâàòèñÿ ñâî¿ìè ïðèãîäàìè. ³í ñ³äàâ íà
ëàâèö³ ³ êàçàâ âóéêîâ³ Éîþ ³ Ìèøåíÿò³, ÿêå òåæ âè-
ëàçèëî ç í³ðêè éîãî ïîñëóõàòè:
— Âè, ñòàð³ òðóõëÿâ³ ïåíüêè! — êàçàâ â³í. (Õî÷à
Ìèøåíÿòè öå íå ìîãëî ñòîñóâàòèñÿ, áî âîíî áóëî
çîâñ³ì ìîëîäå). — Ùî âè òóò áà÷èëè! Òðè ñìåðåêè
³ äâ³ ñîñíè! Ïõå! Îñü ÿ...
Çà÷óâøè îòå Ëèøèíèíå «îñü ÿ...», âóéêî Éîé
îäðàçó ÷åðâîí³â, ÿê ñòèãëà ñóíè÷êà. Éîãî áîðîäà
íàñòîâáóð÷óâàëàñÿ. ³í ñòèñêàâ êóëàêè ³ ïî÷èíàâ
òóïàòè íîãàìè.
Ìèøåíÿ îäðàçó øìèãàëî äî
ñâ í³ðêè. À Ëèøèíÿ ï³ðíàâ
ó ñâîþ øïàðèíó. Âîíè òèõî ñè-
ä³ëè òàì, àæ ïîêè âóéêî Éîé çà-
ñïîêîþâàâñÿ.
Òîìó Ëèøèí³ æîäíîãî ðàçó
íå âäàâàëîñÿ ðîçïîâ³ñòè ïðî
ñâî¿ ïðèãîäè. Ìàáóòü, â³í íåïðà-
âèëüíî ïî÷èíàâ ñâî¿ ðîçïîâ³ä³...
- 34. 34
À êîëè ñòàâàëî òèõî, Ìèøåíÿ
âèëàçèëî çíîâó. ² âñ³ òðîº ïèëè ÷àé
³ç ñóøåíèõ ñóíèöü.
À âóéêî Éîé ðîçïîâ³äàâ êàçêó.
Ìèøåíÿ, ßêå Íå Õîò³ëî Âèðîñòè
Âåëèêèì, óñå íà ñâ³ò³ â³ääàëî á çà
êàçêè, ÿê³ ðîçïîâ³äàâ âóéêî Éîé.
Õòîçíà, ìîæå, Ìèøåíÿ ñàìå
òîìó é íå õîò³ëî âèðîñòè âåëèêèì,
áî áîÿëîñÿ, ùî âóéêî Éîé òîä³ ïðå-
ñòàíå ðîçêàçóâàòè êàçêè!
À Ëèøèíÿ íå äóæå ëþáèâ ñëóõàòè êàçêè âóéêà
Éîÿ.
Áî ÿêîñü òàê âèõîäèëî, ùî ö³ êàçêè áóëè íà÷åáòî
ïðî íüîãî.
Ðîçïîâ³äຠâóéêî Éîé ïðî Õâàëüêóâàòó Æàáó,
à çäàºòüñÿ — ïðî Ëèøèíþ.
×è ïðî Âïåðòîãî ³ñëþêà — ³ çíîâ Ëèøèíÿ ñåáå
ó êàçö³ âï³çíàº.
Îñü, íàïðèêëàä, îäíîãî ðàçó, êîëè âîíè óâå÷åð³
ñèä³ëè âòðüîõ íà ´àíî÷êó ³ ïðîâîäæàëè ñîíå÷êî,
Ëèøèíÿ ñêàçàâ:
— Îõ, íó é íàáðèäëà ìåí³ öÿ ãàëÿâèíà! Ùîäíÿ —
îäíå é òå æ ñàìå: ñîíå÷êî âñòàº, ñîíå÷êî ñ³äàº! ͳ
ðîçâàã, í³ ïðèãîä! Íóäíî!
Âóéêî Éîé òîä³ ðîçãí³âàâñÿ ³ çàòóïàâ íîãàìè.
Ëèøèíÿ, êîòðèé âæå çíàâ, ùî áóäå äàë³, øâè-
äåíüêî íàêèâàâ ï’ÿòàìè.
² âèë³ç ç³ ñâ øïàðèíêè, àæ ÿê âóéêî Éîé çîâñ³ì
çàñïîêî¿âñÿ.
À âóéêî Éîé ïî÷àâ ðîçïîâ³äàòè...
Ãàëèíà Ìàëèê
Âóéêî — òå ñàìå, ùî äÿäüêî.
- 35. 35
×è óÿâëÿºø ñîá³, õòî òàêèé âóéêî Éîé? ßêà ó íüîãî
âäà÷à?
Çâåðíè óâàãó â òåêñò³ íà âèä³ëåí³ ñëîâà. ßê òè ãàäàºø,
çàïàõè ñïðàâä³ ìàþòü êîë³ð? ×è ìîæíà êîë³ð ñîá³ óÿâè-
òè? Ïîôàíòàçóé ³ ñïðîáóé ðîçïîâ³ñòè, ÿêîãî êîëüîðó º
çàïàõ ó áóçêó, à ÿêîãî — â ðîìàøêè ÷è ìàêó. Óÿâà äî-
ïîìîæå òîá³ öå çðîáèòè.
ßêèìè ñëîâàìè òè ìîæåø «çìà-
ëþâàòè» ïîðòðåò Ëèøèí³? ×è íà-
ãàäóº öåé êàçêîâèé öâ³ðêóí ñâîºþ
ïîâåä³íêîþ äåêîãî ç ëþäåé?
Ðîçãëÿíü ôîòî. ßêèì íàñïðàâä³
º öâ³ðêóí?
ÄÎÂÃÀ ÊÀÇÊÀ ÏÐÎ ÊÎØÅÍß,
ßÊÎÌÓ ÍÅ ÏÎÄÎÁÀËÎÑß ÆÈÒÈ ÂÄÎÌÀ
— Áóëî ó ìåíå ÿêîñü îäíå çíàéîìå Êîøåíÿ, — òàê
ïî÷àâ ñâîþ êàçêó âóéêî Éîé. — Âîíî ìàëî ìèñî÷êó.
À ó ìèñî÷ö³ áóëî ìîëîêî. Ìîëîêî Êîøåíÿò³ íàëèâàëà
ä³â÷èíêà.
Ó ä³â÷èíêè áóëî äâ³ ê³ñêè ³ êèðïàòèé íîñèê.
À ùå ó ä³â÷èíêè áóëè òàòî é ìàìà. Æèëè âîíè
ó áóäèíî÷êó. Áóäèíî÷îê ñòîÿâ êðàé ë³ñó.
Ñïî÷àòêó Êîøåíÿò³ ïîäîáàëîñÿ æèòè ðàçîì ç ä³â-
÷èíêîþ ³ ïèòè ùîðàíêó ìîëîêî ç ìèñî÷êè. Àëå îäíîãî
÷óäîâîãî ë³òíüîãî äíÿ Êîøåíÿò³ ñòàëî íóäíî.
«Íó ùî öå çà æèòòÿ?! — ïîäóìàëî âîíî. — Êîæíîãî
äíÿ — îäíå é òå ñàìå: ä³â÷èíêà,
áóäèíî÷îê, ìîëîêî â ìèñö³! ϳäó
ìàíäðóâàòè!»
² âîíî âèðóøèëî äî ë³ñó.
Î! ßê ö³êàâî áóëî ó âåëèêîìó
ë³ñ³! Ñï³âàëè ïòàøêè, çîçóëÿ êó-
âàëà: «Êó-êó! Êó-êó!» — àæ ëóíà
éøëà!
- 36. 36
Íàâêîëî ðîñëè êâ³òè, ÿêèõ Êîøåíÿ í³êîëè íå áà-
÷èëî! ˳òàëè âåëåòåíñüê³ ðàéäóæí³ áàáêè ³ êóäèñü
ó ñïðàâàõ á³ãëè âåëèê³ ñìàðàãäîâ³ æóêè. Ó äåÿêèõ
æóê³â áóëè ðîãè, íà÷å ó îëåí³â!
Äçþðêîò³â ñòðóìî÷îê. Ó íüîìó ïëàâàëè ìàëåíüê³
ñð³áëÿñò³ ðèáêè. Âîíè âèñêàêóâàëè ç âîäè ³ âèáëèñ-
êóâàëè íà ñîíö³.
Ñïðàâä³, ó ë³ñ³ áóëî äóæå ö³êàâî!
Êîøåíÿ éøëî âñå äàë³ é äàë³. Âîíî çîâñ³ì çàáóëî
ïðî ä³â÷èíêó ³ ñâ³é ð³äíèé áóäèíî÷îê.
Áàãàòî ÷àñó ìèíóëî ÷è ìàëî, àæ Êîøåíÿ çàõîò³ëî
¿ñòè. Âîíî ñ³ëî ³ çãàäàëî ñâîþ ìèñî÷êó ç ìîëîêîì.
«Ìîæå, ïîâåðíóòèñÿ äîäîìó?» — ïîäóìàëî Êî-
øåíÿ.
Àëå äå æ òà ñòåæêà, ÿêîþ âîíî ïîá³ãëî ó ë³ñ? ¯¿ íå
áóëî! Íàâêîëî áóëè ãóñò³ êóù³ ³ íåçíàéîì³ äåðåâà!
Êîøåíÿ çðîçóì³ëî, ùî çàáëóêàëî. ßê òåïåð âè-
áðàòèñÿ ç öüîãî âåëèêîãî ãóñòîãî ë³ñó?
Àëå òóò Êîøåíÿ ïîáà÷èëî ùîñü äèâíå. Ñòåæêîþ á³ã
ãîñòðèé ÷îðíåíüêèé íîñèê ³ áàãàòî-áàãàòî ãîñòðèõ
ãîëîê. Êîøåíÿ ïðèíèøêëî. À ðàïòîì öåé Êîëþ÷èé
êóñàºòüñÿ?
Êîëþ÷èé òèì ÷àñîì çóïèíèâñÿ. Âîíè ñòîÿëè ³ äè-
âèëèñÿ îäíå íà îäíîãî.
— Òè õòî? — íàðåøò³ ñïèòàëî ìàëåíüêå Êîøåíÿ.
— Ôðð-ôððð! ß — ¯æàê! — ñêàçàâ Êîëþ÷èé.
— À òè íå êóñàºøñÿ? — ñïèòàëî Êîøåíÿ.
— ß? — çäèâóâàâñÿ ¯æàê. — Ì-ì-ìàáóòü, í³...
Ïðèíàéìí³ òåáå êóñàòè ìåí³ íå õî÷åòüñÿ!
— Öå äîáðå! — ñêàçàëî Êîøåíÿ. ² íåñì³ëèâî çà-
ïèòàëî: — Òè í³äå òóò íå áà÷èâ ìèñî÷êè ç ìîëîêîì?
ß äóæå õî÷ó ¿ñòè!
— ͳ, ìèñî÷êè ÿ íå áà÷èâ, — ñêàçàâ ¯æà÷îê. — Àëå
íàãîäóâàòè òåáå ÿ ìîæó. Õîä³ìî ç³ ìíîþ.
- 37. 37
Êîøåíÿ çðàä³ëî ³ âåñåëî ïîá³ãëî çà ¯æà÷êîì. ³í
ïðèâ³â Êîøåíÿ äî ñâ õàòèíêè.
— Îñü. Ïðèãîùàéñÿ! — ñêàçàâ â³í, ðîçêëàäàþ÷è
ïåðåä Êîøåíÿì ïðèãîùàííÿ.
— Ùî öå? — çäèâóâàëîñÿ Êîøåíÿ.
— Öå ñóøåí³ ãðèáè, ÿáëóêà, ìàëèíà òà ñóíèö³!
Íàéêðàùà ¿æà!
— ͳ, — ñóìíî ïîõèòàëî ãîëîâîþ Êîøåíÿ. — ß òà-
êîãî íå ¿ì! ß ¿ì ëèøå ìîëîêî ç ìèñî÷êè! Éîãî ìåí³
íàëèâຠä³â÷èíêà. Âîíà æèâå ó áóäèíî÷êó, ÿêèé ñòî-
¿òü á³ëÿ ë³ñó. Òè ÷àñîì íå çíàºø òóäè äîðîãè?
— ͳ, — ïîõèòàâ ãîëîâîþ ¯æà÷îê.
² Êîøåíÿ ï³øëî äàë³. Éøëî-éøëî, àæ íà âåëèêîìó
äåðåâ³ ïîì³òèëî ÷èéñü ðóäèé õâîñòèê. Êîøåíÿ ñ³ëî
ï³ä äåðåâîì ³ ïî÷àëî ñïîñòåð³ãàòè çà õâîñòèêîì.
Õâîñòèê òî çíèêàâ ó âåëèêîìó äóïë³, òî ç’ÿâëÿâñÿ
çíîâó.
— Õâîñòèêó-õâîñòèêó, — ñêàçàëî Êîøåíÿ, — ÷è íå-
ìຠâ òåáå ìèñî÷êè ç ìîëîêîì? ß äóæå çãîëîäí³ëî!
Õâîñòèê ïî÷àâ ñòðèáàòè ç ã³-
ëî÷êè íà ã³ëî÷êó. ² îïèíèâñÿ ïîðó÷
ç Êîøåíÿì.
— Òè õòî? — ñïèòàëî Êîøåíÿ.
— ß — Á³ëî÷êà! — ñêàçàëà
Á³ëî÷êà. — Ìèñî÷êè ç ìîëîêîì
ó ìåíå íåìàº. Àëå ó ìîºìó äóïë³
º áàãàòî ð³çíèõ ãîð³øê³â. Õîäè ç³
ìíîþ, ÿ òåáå íàãîäóþ!
— Ãîð³øê³â? — ñóìíî ñïèòàëî Êîøåíÿ. — Àëå æ
ÿ íå ¿ì ãîð³øê³â! ß ¿ì ëèøå ìîëîêî ç ìèñî÷êè. Éîãî
ìåí³ íàëèâຠä³â÷èíêà. Âîíà æèâå ó áóäèíî÷êó, ÿêèé
ñòî¿òü á³ëÿ ë³ñó. Òè ÷àñîì íå çíàºø òóäè äîðîãè?
— ͳ, — ïîõèòàëà ãîëîâîþ Á³ëî÷êà.
Çàïëàêàëî Êîøåíÿ ³ ï³øëî äàë³. À ñîíå÷êî õèëè-
ëîñÿ âñå íèæ÷å é íèæ÷å. Ñêîðî íàñòàíå í³÷. À âíî÷³
- 38. 38
ó ë³ñ³ äóæå ñòðàøíî. Øàðóäèòü õòîñü ï³ä êóùåì.
Ïóãèêàþòü ñè÷³. ² ó òåìðÿâ³ çáëèñêóþòü ÷è¿ñü âåëèê³
î÷³. ² í³äå íå âèäíî êèëèìêà, íà ÿêîìó Êîøåíÿ çâè-
êëî ñïàòè. Êîøåíÿ ñ³ëî ï³ä êóùèê ³ çíîâó çàïëàêàëî.
Ðàïòîì ç êóùà âèñêî÷èâ ñ³ðèé ³ äîâãîâóõèé. À ùå
ó íüîãî áóëè äîâã³ íîãè ³ êóöèé õâîñòèê.
Êîøåíÿ ïåðåñòàëî ïëàêàòè ³ ñïèòàëî:
— Òè õòî?
— ß — Çàºöü! — ñêàçàâ Çàºöü. — À òè íå âîâê?
— ͳ, ÿ ìàëåíüêå Êîøåíÿ, ÿêå äóæå çãîëîäí³ëî! —
ñêàçàëî Êîøåíÿ.
— Íó, òî õîä³ìî äî ì í³ðêè,
ÿ òåáå íàãîäóþ! — ñêàçàâ Çàºöü.
Êîøåíÿ çðàä³ëî ³ ïîá³ãëî äî
çàÿ÷î¿ í³ðêè. Çàºöü çàë³ç äî íå¿
³ âèòÿã âåëèêó ìîðêâèíó.
— Ùî öå? — ñóìíî ñïèòàëî
Êîøåíÿ.
— Ìîðêâà! — ãîðäî â³äïîâ³â Çà-
ºöü. — Íàéêðàùà íà ñâ³ò³ ¿æà!
— Àëå æ ÿ íå ¿ì ìîðêâè! ß ¿ì ò³ëüêè ìîëîêî ç ìè-
ñî÷êè, ÿêå íàëèâຠìåí³ ä³â÷èíêà! Âîíà æèâå ó áó-
äèíî÷êó, ÿêèé ñòî¿òü á³ëÿ ë³ñó. Òè ÷àñîì íå çíàºø
òóäè äîðîãè?
Çàºöü çàìèñëèâñÿ, à ïîò³ì ñïèòàâ:
— ijâ÷èíêà — öå òàêà ìàëåíüêà, ç äâîìà õâîñòè-
êàìè çà ñïèíîþ ³ êèðïàòèì íîñîì?
— Òàê, òàê! Öå âîíà! — çðàä³ëî Êîøåíÿ. — Òè ¿¿
çíàºø?
— Çâè÷àéíî, çíàþ! — ãîðäî ñêàçàâ Çàºöü. —
Âîíà æèâå â òîìó áóäèíî÷êó, á³ëÿ ÿêîãî ðîñòå äóæå
ñìà÷íà ìîðêâà!
— Ïðîâåäè ìåíå, áóäü ëàñêà, òóäè! — ïîïðîñèëî
Êîøåíÿ. — ß äóæå õî÷ó ïîâåðíóòèñÿ äî ä³â÷èíêè!
- 39. 39
— ϳøëè! — ñêàçàâ Çàºöü. —
Öå çîâñ³ì íåäàëåêî — îí çà òèì
ãîðáî÷êîì!
³í ïîñòðèáàâ ïîïåðåäó, à Êî-
øåíÿ ïîá³ãëî çà íèì.
Íåñïîä³âàíî ë³ñ çàê³í÷èâñÿ.
Ïåðåä Êîøåíÿì áóâ éîãî ð³äíèé
áóäèíî÷îê. À íà ´àíêó áóäèíî÷êà
ñòîÿëà ä³â÷èíêà ³ âèãëÿäàëà ñâîº
ìàëåíüêå Êîøåíÿ.
Êîøåíÿ ùîäóõó ïðèá³ãëî äî ä³â÷èíêè ³ ñòðèáíóëî
¿é íà ðóêè. ijâ÷èíêà ïîãëàäèëà Êîøåíÿ ³ íàëèëà éîìó
ïîâíó ìèñî÷êó òåïëîãî ñìà÷íîãî ìîëîêà.
Àëå Êîøåíÿ íàâ³òü çàáóëî, ùî äóæå çãîëîäí³ëî.
Âîíî ëåæàëî íà ðóêàõ ó ä³â÷èíêè, çàïëþùèâøè î÷³,
³ òèõåíüêî ìóðêîò³ëî...
— Ïôå! — ñêàçàâ Ëèøèíÿ, äîñëóõàâøè êàçêó äî
ê³íöÿ. — ß í³ÿêå âàì íå Êîøåíÿ, à ïðîñòî öâ³ðêóí,
ÿêèé ëþáèòü ìàíäðóâàòè!
Àëå ï³ñëÿ öüîãî â³í ñõîâàâñÿ ó ñâîþ øïàðêó ³ íå
âèõîäèâ ç íå¿ àæ äî ðàíêó.
Ãàëèíà Ìàëèê
Ïðî÷èòàé óâàæíî êàçêó ïðî Êîøåíÿ. ×îìó Ëèøèí³ íå
ñïîäîáàëàñÿ êàçêà?
×è âëîâëþºø òè ñõîæ³ñòü ó ïîâåä³íö³ Ëèøèí³ òà Êîøå-
íÿòè?
×îìó Êîøåíÿò³ íå ï³äõîäèëà ¿æà, ÿêó ïðîïîíóâàëè éîìó
ë³ñîâ³ ìåøêàíö³? Ùî, îêð³ì ìîëî÷êà, ùå ëþáëÿòü ¿ñòè
êîòè?
Ïîì³ðêóé! ßêà ãîëîâíà äóìêà ó äâîõ öèõ ³ñòîð³ÿõ, ðîç-
êàçàíèõ ïèñüìåííèöåþ Ãàëèíîþ Ìàëèê?
- 40. 40
ЧИ Є У КНИГИ ДЕНЬ НАРОДЖЕННЯ
ÌÀËÞÍÊÎÂÅ ÏÈÑÜÌÎ
Ïèñàí³ êíèãè, ÿêèìè ñüîãîäí³ ìè êîðèñòóºìîñÿ,
âèíèêëè âñüîãî áëèçüêî òèñÿ÷³ ðîê³â òîìó. Äëÿ â³êó
íàøî¿ ïëàíåòè — öå äóæå êîðîòêèé ïðîì³æîê ÷àñó.
Àëå ïèñüìî ÿê ñïîñ³á ïðî ùîñü ðîçïîâ³ñòè, ÷èìîñü
ïîä³ëèòèñÿ, ïðî ùîñü íàãàäàòè ÷è ï³äêàçàòè, çàëè-
øèòè êîìóñü çâ³ñòêó ÷è ïîâ³äîìëåííÿ âèíèêëî çíà-
÷íî äàâí³øå. Öå ïèñüìî íå áóëî ñõîæèì íà òå, ÿêèì
êîðèñòóºìîñÿ ìè ç âàìè. Ëþäè â÷èëèñÿ ä³ëèòèñÿ
ñâî¿ìè âðàæåííÿìè ³ äóìêàìè òàê, ÿê öå ðîáëÿòü
ìàëåíüê³ ä³òè: âîíè çîáðàæàëè òå, ïðî ùî äóìàëè
³ ùî áà÷èëè, ïðî ùî ìð³ÿëè, ùî óÿâëÿëè.
Ïåðøå ïèñüìî áóëî ìàëþíêîâèì!
Îñü ïîãëÿíüòå íà ìàëþíêè, çíàéäåí³ â ïå÷åðàõ
ó ð³çíèõ ê³íöÿõ ñâ³òó.  öå âàæêî ïîâ³ðèòè, àëå ¿õí³é
â³ê ñÿãຠ40 òèñÿ÷ ðîê³â!
Íàì çàëèøàºòüñÿ ëèøå äèâóâàòèñü, ÿê ìàéñòåðíî
ìàëþâàëè ëþäè â òàê³ äàëåê³ â³ä íàñ ÷àñè, ÿêîþ
ì³öíîþ ³ íàä³éíîþ ôàðáîþ âîíè êîðèñòóâàëèñü, ùî
¿¿ íå çìèëî çà áàãàòî òèñÿ÷ ë³ò. À ãîëîâíå — ïðî
ùî ðîçïîâ³äàþòü ö³ ìàëþíêè? Ùî ìîæóòü îçíà÷àòè
äåñÿòêè äîëîíü, â³äáèòèõ íà êàìåí³?
Îñê³ëüêè íàéá³ëüø íàä³éíèì æèòëîì ëþäåé ó äà-
ëåê³ ÷àñè áóëè ïå÷åðè, òî é ìàëþâàòè íàéçðó÷í³øå
áóëî íà ¿õí³õ ñò³íàõ. Äåÿê³ ñöåíè, çîáðàæåí³ íà êà-
ì’ÿíèõ ìàëþíêàõ, âèäàþòüñÿ íàì çðîçóì³ëèìè: îñü
êàðòèíà, ùî çîáðàæຠñöåíó ïîëþâàííÿ.
- 41. 41
Ìàëþíêîâèì ïèñüìîì ëþäè êîðèñòóâàëèñü äóæå
äîâãî, òà é äîñ³ êîðèñòóþòüñÿ. Íàïðèêëàä, íà ï³â-
äí³ Êèòàþ çáåð³ãàºòüñÿ ìàëþíêîâà ïèñåìí³ñòü, ÿêó
íàçèâàþòü äóíáà. Â÷åí³ ââàæàþòü, ùî ¿¿ â³ê ìîæå
íàë³÷óâàòè àæ 7 òèñÿ÷ ðîê³â.
Ó íàø ÷àñ ìè ìàºìî ñïðàâó ç³ çðàçêàìè ìàëþí-
êîâîãî ïèñüìà ó ùîäåííîìó ïîáóò³.
Ùî îçíà÷àþòü ³íôîðìàö³éíî-âêàç³âí³ çíàêè, ÿê³ òè áà÷èø
íà ôîòî?
ßê³ ³íø³ ìàëþíêîâ³ çíàêè òè ùå çíàºø?
Ïðèãàäàé, äå ùå êîðèñòóþòüñÿ ìàëþíêîâèì ïèñüìîì.
×è ìîæåø çíàéòè çðàçêè ìàëþíêîâîãî ïèñüìà ó ñâî¿õ
ï³äðó÷íèêàõ, íà äîìàøí³õ ðå÷àõ?
ËÈÑÒÈ-ÏÎÄÀÐÓÍÊÈ
Ç äàâí³õ-äàâåí ëþäè ïîñëóãîâóþòüñÿ
òàêîæ ïðåäìåòíèì ïèñüìîì: öå ïåâí³
ðå÷³, ÿê³ äàþòü ó ïîäàðóíîê, ³ ö³ ðå÷³ ìàþòü
ï³äêàçàòè àáî ïîâ³äîìèòè ùîñü âàæëèâå.
Çàçâè÷àé öèì ïðåäìåòàì íàäàâàëè ïåâ-
íîãî çíà÷åííÿ, ÿêå áóëî çðîçóì³ëèì äëÿ
áàãàòüîõ. Íàïðèêëàä, ïîäàðîâàíà çáðîÿ
ìîãëà îçíà÷àòè îãîëîøåííÿ â³éíè.
À õë³á ó íàñ â Óêðà¿í³ ³ äîñ³ îçíà÷àº
ìèð, ëþáîâ òà ïîâàãó. Îñîáëèâèì äàðóí-
êîì-ëèñòîì º ðóøíèê — íà âåñ³ëë³ éîãî
äàðóâàëà ä³â÷èíà ñâîºìó íàðå÷åíîìó íà
çíàê òîãî, ùî ãîòîâà ðîçä³ëèòè ç íèì
äîëþ. Ãîñòÿì ðóøíèê ³ç õë³áîì òà ñ³ëëþ
ïîâ³äîìëÿº, ùî ¿ì ðàä³ ó öüîìó äîì³.
- 42. 42
Çàòå îòðèìàòè â³ä ä³â÷èíè â äà-
ðóíîê ãàðáóçà áóëî ãàíüáîþ äëÿ ïà-
ðóáêà. Öèì «ëèñòîì» âîíà ãîâîðèëà
éîìó: «Òîá³ ùå òðåáà áàãàòî êàø³
ç’¿ñòè, ïåðø í³æ ñâàòàòèñÿ äî ìåíå».
Íàâåäè ïðèêëàäè ïðåäìåòíèõ ïîñëàíü ³ç íàøîãî æèò-
òÿ — ñõîæèõ íà äàðóâàííÿ õë³áà.
ÇÀÂÄÀÍÍß ÍÀ ÂÈÁ²Ð
1. Ñòâîðè óñíó ðîçïîâ³äü ïðî òå, ùî òè áà÷èø íà
ìàëþíêàõ.
2. Íàâåäè ïðèêëàäè ìàëþíêîâîãî ïèñüìà â íàøîìó
ñó÷àñíîìó æèòò³ — íà âóëèö³, â ìàãàçèíàõ, ó êíèæ-
êàõ òà ï³äðó÷íèêàõ.
3. Ïðèäóìàé ÿêóñü ôàíòàñòè÷íó ³ñòîð³þ ïðî æèòòÿ
äàâí³õ ëþäåé çà ìàëþíêàìè.
Ðîçä³ë³òüñÿ íà òðè ãðóïè. Ïåðøà ãðóïà ïîâèííà çîáðà-
çèòè ç äîïîìîãîþ ìàëþíêà ÿêóñü ïîä³þ, ÿêà â³äáóëàñÿ
ó âàøîìó êëàñ³. Äðóãà ãðóïà ìຠñòâîðèòè íîâ³ ïî-
ïåðåäæóâàëüí³ çíàêè äëÿ çàõèñòó òâàðèí òà ëþäåé íà
âóëèö³. Òðåòÿ ãðóïà ïðèäóìຠðåêëàìí³ çíàêè äëÿ ñâî¿õ
óëþáëåíèõ ïðîäóêò³â ó êðàìíèöÿõ.
ÏÅÐز ÏÈÑÀͲ ÒÅÊÑÒÈ ÒÀ ÊÍÈÃÈ
Ïåðø³ ïèñàí³ òåêñòè, ÿê³ çáåðåãëèñÿ äî íàøèõ äí³â
³ ââàæàþòüñÿ ïàì’ÿòêàìè íàéäàâí³øî¿ ïèñåìíîñò³, —
öå òåêñòè, âèð³çàí³ íà êàìåí³ àáî âèïàëåí³é ãëèí³.
Òàê³ âèäè ïèñüìà ó äàâí³é Ìåñîïîòà쳿 íàçèâàëè
êëèíîïèñîì, à â ªãèïò³ — ³ºðîãë³ôàìè. Äîñ³ êîðèñ-
òóþòüñÿ ³ºðîãë³ôàìè â Êèòà¿: ¿õíº ïèñüìî íàë³÷óº
ïîíàä 3 òèñÿ÷³ çíàê³â!
Äàâí³ êíèãè çîâñ³ì íå áóëè ñõîæèìè íà ñó÷àñ-
í³ — âîíè âàæèëè äóæå áàãàòî. ×åðåç öå áëèçüêî
10 òèñÿ÷ ðîê³â òîìó äëÿ çáåðåæåííÿ òàêèõ êíèã ó ñâ³ò³
ç’ÿâèëèñÿ ïåðø³ «á³áë³îòåêè». Íàéäàâí³ø³é êíèãî-
çá³ðí³, ÿêó âäàëîñÿ ðîçøóêàòè â÷åíèì, — 8 òèñÿ÷
- 43. 43
ðîê³â. Á³áë³îòåêà öàðÿ Àøóðáàí³ïàëà íàë³÷óâàëà
ïîíàä 25 òèñÿ÷ êíèã! Ìîæíà óÿâèòè ñîá³, â ÿê³é âå-
ëåòåíñüê³é áóä³âë³ çáåð³ãàëè ö³ êíèãè!
Îñü òàê âèãëÿäàëè «ñòîð³íêè» ïåðøèõ êíèã:
Ó äàâíüîìó Ðèì³ êíèãè ïèñàëè íà äåðåâ’ÿíèõ
äîùå÷êàõ, ç’ºäíàíèõ ì³æ ñîáîþ øíóðîì òà âêðèòèõ
ðîçòîïëåíèì áäæîëèíèì âîñêîì. ³ñê âèñèõàâ — ³ ïî
íüîìó ïèñàëè ãîñòðîþ ïàëè÷êîþ.
Äåðåâ’ÿí³ êíèãè áóëè ëåãøèìè çà
ãëèíÿí³, àëå òåæ íå äóæå çðó÷íèìè
â êîðèñòóâàíí³.
Äàâí³ ºãèïòÿíè âèíàéøëè ³íøèé
ñïîñ³á âèãîòîâëåííÿ êíèã. Âîíè íàð³-
çàëè ñìóæêàìè, ïîò³ì âèð³âíþâàëè òà
âèñóøóâàëè ëèñòÿ é ñòåáëà î÷åðåòÿíî¿ ðîñëèíè —
ïàï³ðóñó, à çãîäîì ³ ïèñàëè íà íèõ. Òà é íå ò³ëüêè
ïèñàëè — ñàìå ºãèïòÿíè ñòâîðèëè ïåðø³ ñïðàâæí³
³ëþñòðîâàí³ êíèãè.
À â³ä ñëîâà «ïàï³ðóñ», ÿê âè çäîãàäóºòåñü, ï³øëî
â íàø³é ìîâ³ ñëîâî «ïàï³ð». Áî éîãî òåæ âèãîòîâëÿ-
þòü ³ç ðîñëèí. Îñü òàê âèãëÿäàëè ïàï³ðóñí³ êíèãè:
Êíèãè ç äåðåâà
- 44. 44
 Óêðà¿í³ ïåðø³ ïèñüìîâ³ ïî-
â³äîìëåííÿ ïèñàëè ³ íà êàìåí³,
³ íà êîð³ áåðåñòà. Á³ëó òîíêó êîðó
âèð³âíþâàëè ³ âèäðÿïóâàëè íà í³é
òåêñòè. Òàê³ íàïèñè, ÿê³ áóëè çíà-
éäåí³ ç ÷àñ³â Ðóñ³, íàçèâàëèñÿ
áåðåñòÿíèìè ãðàìîòàìè.
Çãîäîì ëþäè âèíàéøëè ñïîñ³á
ïèñàòè íà òîíê³é øê³ð³ òâàðèí, ÿêó
íàçâàëè ïåðãàìåíòîì. Êíèãè, íà-
ïèñàí³ íà ïåðãàìåíò³, ñïåðøó ìàëè
ôîðìó çãîðòê³â, à ïîò³ì ñòîð³íêè
ïî÷àëè çøèâàòè — ³ ç’ÿâèëèñÿ
ïåðø³ ðóêîïèñí³ êíèãè, ñõîæ³ íà
ñó÷àñí³. ¯õ ïèñàëè ÷îðíèëîì çà
äîïîìîãîþ ãóñÿ÷îãî ïåðà.
Íàéäàâí³øà ðóêîïèñíà êíèãà
ç ÷àñ³â Ðóñ³-Óêðà¿íè — Ïåðåñîï-
íèöüêå ªâàíãå볺. Çâè÷àéíî, öå
áóëà êíèãà ðåë³ã³éíîãî çì³ñòó,
ïåðåêëàäåíà íà ñòàðîóêðà¿íñüêó
ìîâó, ¿¿ ïèñàëè îñâ³÷åí³ ìîíàõè.
Öÿ êíèãà ââàæàºòüñÿ îäí³ºþ ç íàé-
ö³íí³øèõ ïàì’ÿòîê íàøî¿ Óêðà¿íè.
Íà í³é óêðà¿íñüê³ ïðåçèäåíòè ñêëà-
äàþòü ïðèñÿãó íà â³ðí³ñòü óêðà¿í-
ñüêîìó íàðîäó.
Êíèãà Ïåðåñîïíèöüêå ªâàãå볺
ïðî³ëþñòðîâàíà ïðåêðàñíèìè ìàëþíêàìè, âîíà
âàæèòü àæ 9 ê³ëîãðàì³â ³ 300 ãðàì³â.
Ïàï³ðóñ — ìàòåð³àë äëÿ ïèñüìà, ùî âèãîòîâëÿâñÿ
â äàâí³ ÷àñè ç³ ñòåáåë âèñîêî¿ òðîñòèíè.
Áåðåñò — êîðà áåðåçè, ÿêó â äàâí³ ÷àñè âèêîðèñ-
òîâóâàëè äëÿ ïèñüìà.
ßêèìè áóëè ïåðø³ êíèãè — ëåãêèìè ÷è âàæêèìè? Äå
çáåð³ãàëè òàê³ êíèãè?
Áåðåñòÿíà ãðàìîòà
Êíèãè ç ïåðãàìåíòó
Ïåðåñîïíèöüêå
ªâàíãå볺
- 45. 45
ÏÅÐز ÄÐÓÊÎÂÀͲ ÊÍÈÃÈ
Çáåð³ãñÿ ùå ç 1586 ðîêó äîêóìåíò, ÿêèé íà-
çèâàºòüñÿ «Ïîðÿäîê øê³ëüíèé». Ó íüîìó çàïèñàíî
ïðàâèëà, ÿê ìàþòü ïîâîäèòèñÿ â÷èòåë³ é ä³òè, ÿê ïî-
òð³áíî â÷èòèñÿ. Âèÿâëÿºòüñÿ, íàâ³òü äî íàøèõ äí³â
ä³éøëè áóêâàð³ é ãðàìàòèêè, çà ÿêèìè â÷èëèñÿ ä³òè
â ò³é øêîë³, ïîêè âîíà ³ñíóâàëà...
Çâè÷àéíî, ïèñàòè êíèãè ïåðîì áóëî äóæå âàæêî,
òà é ÷àñó öÿ ðîáîòà çàáèðàëà áàãàòî. Òîìó áóëî
âèíàéäåíî äðóêàðñüêèé âåðñòàò, íà ÿêîìó ó Ëüâîâ³
äðóêàð ²âàí Ôåäîðîâè÷ 15 ëþòîãî 1574-ãî íà-
äðóêóâàâ ïåðøó äðóêîâàíó êíèãó â Óêðà¿í³ — «Áóê-
âàð». Íà æàëü, äî íàøîãî ÷àñó çáåð³ãñÿ ëèøå îäèí
ïðèì³ðíèê ö³º¿ óí³êàëüíî¿ êíèãè, çà ÿêîþ íàâ÷àëèñü
óêðà¿íñüê³ ä³òè. Ñëîâî «áóêâàð», ÿê çá³ðíèê áóêâ òà
ïèñàíèõ íèìè òåêñò³â, âïåðøå âæèâ ñàìå ²âàí Ôå-
äîðîâè÷.
Ðîçãëÿíüòå ë³òåðè ñòàðîóêðà¿íñüêî¿ àáåòêè, ÿêîþ
ïèñàëè ³ äðóêóâàëè ïåðø³ óêðà¿íñüê³ êíèãè. Òàêîþ
àáåòêîþ êîðèñòóâàâñÿ ùå Òàðàñ Øåâ÷åíêî.
Äî ðå÷³, áóêâó À ó ñòàð³é àáåòö³ ÷èòàëè ÿê «Àç»
(â³ä ïåðøèõ ë³òåð íàøî¿ äàâíüî¿ àáåòêè ï³øëî ñëîâî
«Àçáóêà»). ² îçíà÷àëî «Àç» çàéìåííèê «ß». Òàêèì
Ñòîð³íêà
«Áóêâàðÿ»
²âàíà
Ôåäîðîâè÷à
- 46. 46
÷èíîì, êîæåí, õòî ïðîìîâëÿâ Àçáóêó, ñòàâèâ ñåáå
íà ïåðøîìó, à íå íà îñòàííüîìó ì³ñö³, ÿê öå â³äáó-
âàºòüñÿ â ñó÷àñí³é Àáåòö³.
Òîãî æ ðîêó çàâäÿêè â³äíîâëåíîìó ²âàíîì Ôåäî-
ðîâè÷åì êíèãîäðóêóâàííþ ó Ëüâîâ³ ïîáà÷èëà ñâ³ò
ùå îäíà êíèãà — «Àïîñòîë». Äðóêàðñüêèé âåðñòàò,
íà ÿêîìó ïðàöþâàëè ëüâ³âñüê³ äðóêàð³, çáåð³ãàºòüñÿ
ó Ëüâ³âñüêîìó ìóçå¿ êíèãè.
«Àïîñòîë», íàäðóêîâàíèé Äðóêàðñüêèé
². Ôåäîðîâè÷åì âåðñòàò
Ïðî÷èòàé óâàæíî òåêñò. Ñïðîáóé óÿâèòè ñîá³ òà îïèñàòè
óñíî ïðîöåñ ñòâîðåííÿ êíèæêè â äàâí³ ÷àñè.
×è çíàºø òè, ÿê òâîðèòüñÿ êíèæêà â íàø ÷àñ?
Ñêëàäè ïëàí ñòâîðåííÿ ñó÷àñíî¿ êíèæêè.
Óï³çíàé íà ìàëþíêó ë³òåðè, ÿê³ ïåðåéøëè â ñó÷àñíó
àáåòêó ³ ÿêèìè ìè êîðèñòóºìîñÿ ùîäíÿ.
Ïåðåãëÿíü ìóëüòô³ëüì «ßê íàðîäèëàñÿ êíèãà». Ùî íàé-
á³ëüøå çàïàì’ÿòàëîñÿ?
Ðîçä³ë³òüñÿ íà òðè ãðóïè. Ïåðøà ãðóïà íåõàé âèãîòîâëÿº
ç ïàïåðó «ìàêåò» êíèæêè òà îáêëàäèíêè. Äðóãà ãðóïà —
êîëåêòèâíî ïðàöþº íàä ñòâîðåííÿì ð³çíèõ ðîçä³ë³â
êíèæêè. Òðåòÿ ãðóïà — ïîãîäæóº ç äðóãîþ òåìè ³ ìàëþº
äî íèõ ³ëþñòðàö³¿, êîòð³ ìîæíà ñòâîðþâàòè ç âèêîðèñ-
òàííÿì ð³çíèõ õóäîæí³õ çàñîá³â: ìàëþâàííÿ îë³âöÿìè,
ôëîìàñòåðàìè, ë³ïëåííÿì ç ïëàñòèë³íó, ç äîïîìîãîþ
âèòèíàíîê òà àïë³êàö³é.
- 47. 47
БАЙКА-РОЗПОВІДАЙКА
ÙÎ ÒÀÊÅ ÁÀÉÊÀ?
ßê âè óæå çíàºòå, êîëèñü äàâíî ó ëþäåé íå áóëî
ïèñàíèõ ÷è äðóêîâàíèõ êíèã, çàòå âîíè óñï³øíî íà-
â÷àëèñÿ ç æèâî¿ êíèãè ïðèðîäè ³ ç óñíèõ îïîâ³äîê:
ì³ô³â, êàçîê, áàéîê, áóâàëüùèí òà ëåãåíä. Ëþäè
çíàëè ñèëó ñëîâà, òîìó ó ñâî¿õ ³ñòîð³ÿõ, ÿê³ ðîçïî-
â³äàëè ³ ä³òÿì, ³ äîðîñëèì, çàâæäè ï³äêðåñëþâàëè
ÿêóñü äóæå âàæëèâó äóìêó, âàæëèâ³ ïðàâèëà ñï³â-
æèòòÿ ëþäåé ³ç ïðèðîäîþ.
ijòÿì íàé÷àñò³øå ðîçïîâ³äàëè áàéêè: â öèõ ³ñ-
òîð³ÿõ áóëà âèãàäêà òà ôàíòàç³ÿ, ÿêó òàê ëþáëÿòü
ìàëþêè, ³ ùèðà ïðàâäà ïðî íàéâàæëèâ³ø³ ó æèòò³
ðå÷³: äðóæáó, ïðàâäèâ³ñòü, âçàºìîäîïîìîãó. À ä³òè,
ñëóõàþ÷è íà í³÷ áàéêè, ñàì³ ðîçì³ðêîâóâàëè ïðî
òå, ÷è ñïðàâä³ «ïðî âîâêà ïîìîâêà», ÷è ïðî äåÿêèõ
ëþäåé òà ¿õí³ ðèñè.
² òè çäîãàäàºøñÿ, ïðî÷èòàâøè íàðîäí³ áàéêè.
ÏÐÎ ÄÐÓÆÁÓ
Áàéêà
Áóëî òðîº äðóç³â: îëåíü, ÷åðåïàõà ³ ïòàõ.
ßêîñü óíî÷³ çàïëóòàâñÿ îëåíü ó ñ³òö³. ² ïîêëèêàâ
íà äîïîìîãó ÷åðåïàõó.
×åðåïàõà ïðèïîâçëà ³ ñòàëà ãðèçòè ñ³òêó. Ãðèçå,
ãðèçå — ³ âñå ïîãëÿäàº, ÷è íå éäå ìèñëèâåöü. À òóò
â³í ³äå ç ðóøíèöåþ òà òîðáîþ çà
ïëå÷èìà.
Àæ ðàïòîì éîìó ï³ä íîãè êèíóâ-
ñÿ ïòàõ. Ìèñëèâåöü ïîá³ã çà íèì,
à òèì ÷àñîì ÷åðåïàõà äîãðèçëà ñ³òêó
³ çâ³ëüíèëà îëåíÿ.
Êîëè ìèñëèâåöü ïðèéøîâ ³ ïîáà-
÷èâ ïîðîæíþ ñ³òêó, òî çðîçóì³â, ùî
öå éîãî òàê ïòàõ ï³ääóðèâ. Ñõîïèâ
- 48. 48
â³í ëóêà ³ ñòàâ ö³ëèòèñÿ ó ïòàõà, à òóò ÷åðåïàõà âêó-
ñèëà ìèñëèâöÿ çà íîãó. Â³í ³ ïðîìàõíóâñÿ. dz çëîñò³
ñõîïèâ ÷åðåïàõó ³ êèíóâ ó òîðáó.
Äîðîãîþ çàõîò³ëîñÿ ìèñëèâöåâ³ ¿ñòè. ѳâ ï³ä äå-
ðåâîì, ðîçêëàâ íà ëèñòêó ìëèíö³. À îëåíü ï³äêðàâñÿ
ççàäó, ï³ä÷åïèâ ðîãîì òîðáó ³ çíèê ó ãóùàâèí³. Òàì
íà íèõ óæå ÷åêàâ ïòàõ. ³í äçüîáîì ðîç³ðâàâ òîðáó
³ âèïóñòèâ íà âîëþ ÷åðåïàõó.
Òàê òðîº äðóç³â ïîðÿòóâàëè îäíå îäíîãî.
ßÊ ÌÈØÀ ²ÄÄß×ÈËÀ ËÅÂβ
Áàéêà
Äð³ìàâ ñîá³ ëåâ ñïîê³éíî ï³ä äåðåâîì ó ë³ñ³. Ðàï-
òîì äå íå âçÿëàñü ìèøà ³ ïîá³ãëà ïî éîãî ñïèí³. Çáó-
äèâñÿ ëåâ ³ ñòðàøíî çàðèêàâ, ñõîïèâ ìèøó â ëàïè
³ òðèìàº.
— ßê òè ñì³ëà ìåíå áóäèòè? — ãóêíóâ ãðîìîâèì
ãîëîñîì íà ïåðåñòðàøåíó ìèøó. — Çàïëàòèø ìåí³
çà öå ñâî¿ì æèòòÿì!
— Àõ, ïàíå ì³é ³ öàðþ, — ñêàçàëà ïîê³ðíåíüêî
ïåðåëÿêàíà ìèøà, — ïðîñòè ìåí³ òó ïðîâèíó... ßêà
òîá³ êîðèñòü ³ç ì ñìåðò³?.. Áóäü ìèëîñòèâ, äàðóé
ìåí³ æèòòÿ, à ÿ òîá³ çà öå êîëèñü â³ääÿ÷óñÿ!
Çàñì³ÿâñÿ ñòðàøíèé ëåâ íà òàêó áåñ³äó ìèø³
³ ñêàçàâ:
— Òè äð³áíà, äóðíà... ² ÿê æå òè ìåí³ ìîæåø â³ä-
ñëóæèòèñü?.. ²äè äî ñâ ä³ðè! Ìàðø!
² ïóñòèâ ¿¿ íà âîëþ.
Íåçàäîâãî ï³ñëÿ òîãî ïîïàâñÿ
ëåâ ó ñ³ò³ ç ðåì³ííÿ ³ øíóð³â, êîòð³
ëþäè íà íüîãî íàñòàâèëè. Ëåâ
øàðïàâñÿ, ëþòóâàâ, àëå ñ³òåé
ïîðâàòè íå ì³ã. Çàðèêàâ ç³ çëîñò³
ãîëîñíî...
- 49. 49
Ðèê òîé ïî÷óëà ìèøà. Âï³çíàëà ãîëîñ ëåâà. Á³-
æèòü ³ êàæå:
— ×åêàé, öàðþ ì³é ³ ïàíå ì³é, ÿ òåáå âðÿòóþ!
Ïîá³ãëà, çàêëèêàëà ç ï’ÿòäåñÿò äðóãèõ ìèøåé,
ñàìèõ ñâîÿê³â ñâî¿õ, ä³òåé ³ âíóê³â, òà é êàæå:
— Ãðèç³òü ñ³ò³, ³ ÿ áóäó ãðèçòè!
Êèíóëèñü ìèø³ ç ãîñòðèìè çóáàìè íà ñ³ò³ ³ äàâàé
ãðèçòè! Ãðèçóòü, àæ õðóïîòèòü. Íå ìèíóëà ãîäèíêà —
ñ³ò³ áóëî ðîçãðèçåíî. Ëåâ ïîäÿêóâàâ ìèøö³ ³ ï³øîâ
ïîâàæíî â ë³ñ.
À íàóêà äëÿ íàñ ç òîãî ÿêà?
Íå ãîðäóé í³êèì, õî÷ áè íàéñëàáøèì ³ íàé-
á³äí³øèì, áî ³ íàéñëàáøèé, ³ íàéá³äí³øèé ìîæå
òîá³ â ïðèãîä³ ñòàòè.
Ãîðäóâàòè — çíåâàæàòè, âèÿâëÿòè íåïîâàãó.
Ïðî÷èòàé óâàæíî îáèäâ³ áàéêè. Ïðî ÿê³ ðèñè õàðàêòåðó â
íèõ ³äåòüñÿ: äáàéëèâ³ñòü, óâàæí³ñòü, ùèð³ñòü, ñï³â÷óòëè-
â³ñòü, çóõâàë³ñòü, ãîðäîâèò³ñòü, ïèõàò³ñòü, ëåãêîâàæí³ñòü,
âäÿ÷í³ñòü?
Êîìó íàñïðàâä³ á³ëüøå ïðèòàìàíí³ ö³ ðèñè — ëþäÿì ÷è
òâàðèíàì?
Çâåðíè óâàãó íà âèä³ëåí³ ñëîâà. ×è ìîæíà ¿õ ââàæàòè
ïðèñë³â’ÿì? ßê òè ¿õ ðîçó쳺ø?
Ñïðîáóé ðîçïîâ³ñòè ïîä³áí³ ³ñòî𳿠ïðî ëþäåé.
Ïîä³ë³òüñÿ íà ïàðè ³ «ïîðîçìîâëÿéòå» ÿê ëåâ ³ ìèøà.
Äîäàéòå ó ñâî¿ ä³àëîãè á³ëüøå ôðàç, ïîñïåðå÷àéòåñü,
ðîçêðèéòå ãëèáøå âëàñíó äóìêó.
Ö²ÊÀÂÅ ÏÐÎ ËŲÂ
Ëåâ çàâæäè ñèìâîë³çóâàâ ñèëó, ìîãóòí³ñòü, õî-
ðîáð³ñòü, â³äâàãó. Ñàìå òîìó â ëþäåé ç’ÿâèëèñÿ
ïðèêàçêè «Ñèëüíèé, ÿê ëåâ» àáî «Ëåâîâå ñåðöå».
Ó ñòàðîäàâíüîìó ªãèïò³ ëåâà íàâ³òü ñïðèéìàëè ÿê
ñâÿùåííó òâàðèíó.  íàøèõ ë³ñàõ ëåâè âîäèëèñÿ
