Εργασίες μαθητών

1. 1
Αρχαία Ελληνικά Β΄ Λυκείου
Λυσίου Ὑπέρ Μαντιθέου §§ 14-17
(Η συμπεριφορά του Μαντιθέου
στις μάχες της Αλιάρτου και της Νεμέας)
Εργασίες σε ομάδες

2. 2
Πραγματολογικά στοιχεία
1. Πώς εκδήλωναν τη φιλοπατρία τους όσοι από τους
Αθηναίους πολίτες διέθεταν οικονομική δύναμη;
Οι Αθηναίοι στρατιώτες έπρεπε να φροντίζουν για τον οπλισμό
τους. Σε μερικούς όμως ο μισθός δεν έφτανε για να τον
αποκτήσουν. Έτσι, όσοι Αθηναίοι πολίτες διέθεταν οικονομική
δύναμη, βοηθούσαν τους άπορους στρατιώτες να αποκτήσουν
οπλισμό, δείχνοντας έτσι τη φιλοπατρία τους και τη
δραστηριοποίησή τους στην πόλη.
2. «εἴ τινες ὑμῶν ὀργίζονται τοῖς τά μέν τῆς πόλεως ἀξιοῦσι
πράττειν, ἐκ δέ τῶν κινδύνων ἀποδιδράσκουσιν»: Ποιες
συνέπειες επέφερε στην αρχαία Αθήνα η άρνηση
στρατιωτικής υπηρεσίας και η επίδειξη δειλίας ενώπιον των
πολεμικών κινδύνων;
Η αποφυγή στρατιωτικής υπηρεσίας, η επίδειξη δειλίας καθώς
και η εγκατάλειψη, από στρατιώτη, της μονάδας του σε καιρό
ειρήνης ή την ώρα της μάχης, δεν επέτρεπαν στον πολίτη να
αναλάβει δημόσια αξιώματα και επιπλέον τους στερούσαν τα
πολιτικά δικαιώματα. Αυτό ήταν ιδιαίτερα ατιμωτικό για εκείνη
αλλά και για κάθε κοινωνία. Έτσι δικαιολογημένα η αθηναϊκή
κοινωνία οργιζόταν και καταδίκαζε τέτοιες συμπεριφορές, όταν
τις επιδείκνυαν οι πολίτες της.
3. Για ποιο λόγο η συμμετοχή των φυλών σε ριψοκίνδυνες
πολεμικές επιχειρήσεις οριζόταν με κλήρο; (§ 16)
Η συμμετοχή των φυλών σε ριψοκίνδυνες πολεμικές
επιχειρήσεις οριζόταν με κλήρο, γιατί κανείς δεν ήθελε να πάει
στη μάχη (όπως και ήταν φυσικό) γιατί κινδύνευε η ζωή τους.
Έτσι αφού δεν υπήρχε προθυμία, η λύση που είχαν ήταν ο
κλήρος, δηλαδή η παράταξη που κληρωνόταν αυτή θα πήγαινε
στη μάχη να πολεμήσει. Με τον κλήρο λοιπόν, όταν υπήρχε
επίθεση, δινόταν λύση στο πρόβλημα.
4. Ποια ήταν η έκβαση της σύγκρουσης Αθηναίων-Σπαρτιατών
στη μάχη της Νεμέας και πού οφείλεται αυτή;

3. 3
Η έκβαση της σύγκρουσης Αθηναίων-Σπαρτιατών στη μάχη της
Νεμέας ήταν η οδυνηρή ήττα των Αθηναίων, αφού από τους
Σπαρτιάτες σκοτώθηκαν μόνον 8 και 1100 από τους συμμάχους
τους, ενώ από τους Αθηναίους σκοτώθηκαν 2.800 σ’ εκείνη τη
μεγάλη μάχη.
Η ήττα των Αθηναίων οφείλεται στην υπεροχή των
Λακεδαιμονίων στο πεζικό, και στο γεγονός ότι οι Αθηναίοι
στρατιώτες που ήξεραν από την αρχή ότι θα κινδυνεύσουν,
έδειχναν δειλία και απέφευγαν τη μάχη.
Μαργαρίτα Τάτση, Παναγιώτης Τριανταφυλλίδης, Γεωργία
Σφόλια, Δήμητρα Οφλίδου
Ο ρήτορας
5. Πού απέβλεπε ο Μαντίθεος όταν ο ίδιος παρείχε την
οικονομική βοήθεια των τριάντα δραχμών στους δύο
απόρους συνδημότες του;
Στο κείμενο αναφέρεται ότι ο Μαντίθεος βοήθησε οικονομικά
δύο στρατιώτες, συνδημότες του, έδωσε δηλαδή στον καθένα
από τριάντα δραχμές. Κατά την γνώμη μου, ο Μαντίθεος έκανε
αυτή την πράξη βασιζόμενος στην προσωπική του θεωρία ότι
όλοι οι άνθρωποι είμαστε ίσοι. Μη μπορώντας λοιπόν, να βλέπει
τους στρατιώτες αυτούς να μην έχουν τα απαραίτητα,
προχώρησε σ’ αυτήν την ενέργεια. Ένας λόγος επίσης είναι και
ότι ο Μαντίθεος ήθελε να αποτελεί πάντα το καλό παράδειγμα
είτε για τις νεότερες γενιές είτε για τις παλιότερες. Τέλος, ο
Μαντίθεος μας παρουσιάζει μέσα απ’ τα λόγια του, το προφίλ
ενός άριστου πολίτη που νοιάζεται για όλους και για την πόλη
του και θυσιάζεται για αυτήν. Στο τέλος του κειμένου
αναφέρεται ότι λειτούργησε όλη του την ζωή με αυτόν τον τρόπο
για να μπορεί να βρει το δίκιο του αν βρισκόταν σε ανάγκη,
δηλαδή αν τον κατηγορούσαν ποτέ ή τον πήγαιναν σε δίκη.
6. «εἰς Κόρινθον ἐξόδου γενομένης καί πάντων προειδότων ὅτι
δεήσοι κινδυνεύειν»: Σε ποια εκστρατεία αναφέρεται ο
Μαντίθεος και ποια πρόβλεψη υπήρχε για την έκβασή της;

4. 4
Ο Μαντίθεος αναφέρεται στην εκστρατεία των Αθηναίων και
των συμμάχων τους, Κορινθίων, Βοιωτών και Αργείων, κατά των
Λακεδαιμονίων. Η πρόβλεψη για την συγκεκριμένη εκστρατεία,
που οδήγησε στη μάχη της Νεμέας, ήταν ότι θα χρειαστεί όλοι
να κινδυνεύσουν. Ο Μαντίθεος τονίζει μάλιστα πως κάποιοι
απέφευγαν τη μάχη, ενώ ο ίδιος τόλμησε να πολεμάει με τους
εχθρούς παραταγμένος στην πρώτη γραμμή.
7. Πώς κρίνετε τη στάση που τήρησε ο Μαντίθεος κατά την
εκστρατεία των Αθηναίων εναντίον των Λακεδαιμονίων;
Ο Μαντίθεος κατά την εκστρατεία στην Αλίαρτο, όταν
συγκεντρώθηκαν όλοι οι στρατιώτες και ήταν γνωστό ότι μερικοί
από αυτούς δεν είχαν προμήθειες, είπε στους πλούσιους να
δίνουν στους άπορους τα απαραίτητα αγαθά. Αλλά επειδή
ήθελε να γίνει παράδειγμα προς μίμηση για τους άλλους έδωσε
από τριάντα δραχμές σε δύο άντρες.
Επίσης στη μάχη της Νεμέας στην Κόρινθο, ενώ όλοι γνώριζαν
θα χρειαστεί να κινδυνεύσουν και γι’ αυτό κάποιοι
απομακρύνονταν, ο Μαντίθεος παρατάχτηκε στην πρώτη
γραμμή και, παρ’ όλα όσα έγιναν, αποχώρησε τελευταίος.
Ζήτησε ακόμη να σπεύσει η παράταξή του και στη Βοιωτία, για
βοήθεια προς τους συμμάχους, χωρίς να γίνει κλήρωση.
Αυτές οι πράξεις του λοιπόν δείχνουν ότι είναι φιλεύσπλαχνος,
γενναιόδωρος, γενναίος, πονόψυχος, καλόκαρδος, με σεβασμό
και συμπόνια προς τους άλλους, δίκαιος, παράδειγμα προς
μίμηση, τίμιος πολίτης.
Ιωάννα Σοφιανού, Κωνσταντίνα Πολυχρονιάδου, Ζωή
Σιαγκούρη
Η γλώσσα του κειμένου
8. Ποιους αντιθετικούς συλλογισμούς χρησιμοποιεί ο
Μαντίθεος για να ενισχύσει τη θέση του ενώπιον του
δικαστηρίου;
Ο Μαντίθεος για να ενισχύσει την θέση του ενώπιον του
δικαστηρίου χρησιμοποιεί αντιθετικούς συλλογισμούς. Ο πρώτος
από αυτούς είναι ότι, ενώ ο Στειριέας αποχώρησε νωρίς από τη

5. 5
μάχη στην Κόρινθο, ο ίδιος παρέμεινε μέχρι το τέλος. Επίσης,
ενώ ο ίδιος έδινε χρήματα στους άπορους προσπαθώντας με
αυτόν τον τρόπο να βοηθήσει τους κοινωνικά ασθενέστερους,
την ίδια ώρα άλλοι δεν έδιναν τίποτε. Ακόμη, ενώ κανένας δεν
ήθελε να πολεμάει στη δύσκολη επιχείρηση (και γι’ αυτό έβαζαν
κλήρο), ο Μαντίθεος αποφάσισε να πάει μόνος, δείχνοντας μια
ηγετική φυσιογνωμία. Έτσι, ενώ όλοι φοβόντουσαν τους
Λακεδαιμονίους, ο ρήτορας, παρόλο που γνώριζε πως οι
αντίπαλοι είναι φοβεροί, παρέμενε στο πεδίο της μάχης, από
φιλότιμο, δείχνοντας την γενναία και ηγετική στάση του.
9. «καί μάλιστα τῆς ἡμετέρας φυλῆς δυστυχησάσης»: Να
σχολιάσετε τη μετοχή που χρησιμοποιεί ο ρήτορας, για να
αναφερθεί στην ήττα που υπέστη η φυλή στην οποία ανήκε
ο Μαντίθεος.
Ο ρήτορας εσκεμμένα χρησιμοποιεί τη μετοχή δυστυχησάσης. Η
Ακαμαντίδα φυλή, όπου ανήκε ο Μαντίθεος και άλλες πέντε που
βρέθηκαν αντιμέτωπες στη Νεμέα με τους Λακεδαιμονίους (με
ηγέτη τον Αριστόδημο) υπέστησαν ολοκληρωτική ήττα.
Σκοτώθηκαν από τους Σπαρτιάτες μόνο 8 και 1100 από τους
συμμάχους τους ενώ από τους Αθηναίους 2800 σε εκείνη τη
μεγάλη μάχη.
Επομένως ο ρήτορας χρησιμοποιεί κατ’ ευφημισμόν τη λέξη
«δυστυχησάσης», για να μην θυμίσει στους συμπολίτες του τη
μεγάλη πανωλεθρία, επιδιώκοντας να μετριάσει το κακό που
έγινε.
10.«προσελθών ἐγώ τόν ταξίαρχον ἐκέλευον ἀκληρωτί τήν
ἡμετέραν τάξιν πέμπειν»: Τι υποδηλώνει για τον Μαντίθεο η
παράκληση του να αποσταλεί η φυλή του «ακληρωτί» σε
επικίνδυνες επιχειρήσεις;
Διαβάζοντας προσεκτικά το κείμενο παρατηρούμε τη δήλωση
του Μαντιθέου ότι παρακάλεσε ο ίδιος τον ταξίαρχο να
αναλάβει η φυλή του τις επικίνδυνες επιχειρήσεις, χωρίς να
περάσει από κάποια διαδικασία κλήρωσης. Αναμφισβήτητα
αυτή η κίνηση, είτε αληθινή είτε φανταστική, είναι στάση ενός

6. 6
ατόμου με απαράμιλλη γενναιότητα, ηθική και φιλοπατρία,
καθώς δεν διστάζει να βάλει σε πολύ μεγάλο κίνδυνο τη ζωή
του, προκειμένου να υπερασπιστεί τη χώρα του. Έτσι
υποδηλώνεται η ανωτερότητα του Μαντιθέου ως ανθρώπου.
Σταμάτης Τζούμας, Χρήστος Ράπτης, Ηλίας Μήττας
Η πειθώ (~ ήθος, πάθος)
11.α) Νομίζετε ότι η αναφορά του Μαντιθέου στα πολεμικά
κατορθώματά του πείθει τους δικαστές; β) Να αιτιολογήσετε
την απάντησή σας.
Ο Μαντίθεος κάνει αναφορά στα πολεμικά κατορθώματα του,
γιατί θέλει να πείσει τους δικαστές πως είναι ένας καλός
πολίτης που νοιάζεται για τους άλλους και πως δεν τον
ενδιαφέρει αν θα πάθει κάτι ο ίδιος. Προσπαθεί να κάνει καλή
εντύπωση στους δικαστές αλλά και στο ακροατήριο· μόνο έτσι θα
καταφέρει να τους πείσει, για το ότι δηλαδή δεν συμμετείχε ως
ιππέας στους Τριάκοντα. Η αναφορά του λοιπόν στα πολεμικά
κατορθώματα του μπορεί να πείσει τους δικαστές, γιατί είναι
αληθοφανής και επιπλέον επειδή οι δικαστές ήταν απλοί
καθημερινοί άνθρωποι και όχι σπουδασμένοι δικαστικοί όπως
σήμερα. Έτσι αυτοί οι άνθρωποι λειτουργούσαν και
συναισθηματικά, και όχι απαραίτητα με βάση αποδεικτικά
στοιχεία που παρουσιάζονταν. Γι’ αυτό αφού ο Μαντίθεος τους
προβάλλει ένα δυναμικό, ισχυρό και καλό πρόσωπο, τότε θα
μπορέσει τους πείσει για οτιδήποτε.
12.Να εντοπίσετε τα σημεία του κειμένου όπου ο ρήτορας
προσπαθεί να δημιουργήσει ρητορικά πάθη. Τι είδους
συναισθήματα προκαλεί με τη συμπεριφορά του;
Στις παραγράφους 14-17 ο Μαντίθεος προσπαθεί να κερδίσει την
συμπάθεια των δικαστών χρησιμοποιώντας τα ρητορικά πάθη.
Αρχικά, με τη φράση «εἶπον ὅτι χρή τούς ἔχοντας παρέχειν τά
ἐπιτήδεια τοῖς ἀπόρως διακειμένοις» ο Μαντίθεος επιδιώκει να
προκαλέσει το συναίσθημα του θαυμασμού και της συμπάθειας
στους ακροατές του, αφού βλέπουν πόσο συμπονετικός και

7. 7
φιλάνθρωπος είναι ο ίδιος. Με τα σημεία «ὥστε τῆς πρώτης
τεταγμένος μάχεσθαι τοῖς πολεμίοις» και «προσελθών ἐγώ τόν
ταξίαρχων ἐκέλευον ἀκληρωτί τήν ἡμετέραν τάξιν πέμπειν» οι
δικαστές νιώθουν θαυμασμό για το πόσο γενναίος είναι ο
ρήτορας. Τέλος, εφόσον οι Αθηναίοι έτρεφαν ιδιαίτερη
συμπάθεια για όσους υπηρετούσαν πιστά την πόλη τους, ο
Μαντίθεος, λέγοντας «οὐ γάρ μόνον τά προσταττόμενα ἐποίουν
προθύμως ἀλλά καί κινδυνεύειν ἐτόλμων», καταφέρνει να
κερδίσει ξανά τον θαυμασμό και την συμπάθεια των
συμπολιτών του.
13.Να επισημάνετε τα σημεία του κειμένου από τα οποία
προκύπτει ο θαρραλέος χαρακτήρας του Μαντιθέου.
Η γενναιότητα του Μαντιθέου επιβεβαιώνεται με τις
συγκεκριμένες ενέργειές του, κατά την εκπλήρωση των
στρατιωτικών του υποχρεώσεων.
α) Πριν την εκστρατεία στην Αλίαρτο συμβούλευσε τους
εύπορους συμπολίτες του να ενισχύσουν οικονομικά τους
άπορους.
β) Έδωσε σε δύο άπορους στρατευόμενους από τριάντα δραχμές
στον καθένα, παρά το γεγονός ότι ο ίδιος δεν ήταν εύπορος. Με
αυτή την πράξη θέλησε να παραδειγματίσει κι άλλους να
πράξουν παρόμοια.
γ) Σε αντίθεση με άλλους συμπολίτες του που προσπάθησαν ν’
αποφύγουν τους πολεμικούς κινδύνους κατά την εκστρατεία
των Αθηναίων στην Κόρινθο, ο ίδιος πολέμησε γενναία στην
πρώτη γραμμή κατά των Λακεδαιμονίων.
δ) Από το πεδίο της μάχης στη Νεμέα αποχώρησε αργότερα από
τον Θρασύβουλο, που κατηγόρησε όλους τους στρατιώτες ως
δειλούς.
ε) Όταν ο Αγησίλαος είχε φτάσει στη Βοιωτία, οι άρχοντες των
Αθηναίων πήραν απόφαση να στείλουν τάγματα για να
βοηθήσουν τους συμμάχους τους Βοιωτούς. Όλοι φοβόντουσαν,
ενώ σ’ αυτές τις δύσκολες στιγμές ο Μαντίθεος παρουσιάστηκε
στον ταξίαρχο της φυλής του και τον παρακάλεσε να στείλει στη

8. 8
Βοιωτία το τάγμα στο οποίο ανήκε, χωρίς μάλιστα να γίνει
κλήρωση.
στ) Ο Μαντίθεος εκτελούσε τις διαταγές των ανωτέρων του
αλλά και τολμούσε να εκτίθεται σε κινδύνους, πολεμώντας κατά
των Λακεδαιμονίων.
Δέσποινα Νοβακίδου, Ελένη Σαμαρά, Μελίνα Ξανθοπούλου
Προεκτάσεις
14.Να μάθετε το λόγο του Μαντιθέου και να τον εκφωνήσετε
στους συμμαθητές σας, σαν να ήταν αυτοί οι δικαστές και
εσείς ο κατηγορούμενος. Μπορείτε να αλλάξετε το κείμενο
όπως νομίζετε, προκειμένου να το αποστηθίσετε, και να το
μεταγράψετε σε δικό σας κείμενο (το σημαντικό είναι να
κρατηθείτε κοντά στο πνεύμα του κειμένου και όχι στις
λεπτομέρειες).
15.Να γράψετε το λόγο που, κατά τη γνώμη σας, εκφώνησε ο
μάρτυρας στο δικαστήριο, για να διαβεβαιώσει πως δέχτηκε
οικονομική βοήθεια από το Μαντίθεο πριν από την
εκστρατεία στην Αλίαρτο. Να αποστηθίσετε το λόγο αυτό
και να τον απαγγείλετε στους συμμαθητές σας σαν να ήταν
αυτοί οι δικαστές και εσείς ο μάρτυρας.
Κύριοι δικαστές,
Το χρονικό διάστημα πριν από την εκστρατεία στην Αλίαρτο, κι
ενώ αδυνατούσα να συμμετέχω σ’ αυτήν για οικονομικούς
λόγους, σας διαβεβαιώνω ότι δέχτηκα οικονομική βοήθεια
τριάντα δραχμών από τον δοκιμαζόμενο υποψήφιο βουλευτή. Η
γενναιοδωρία σας, Μαντίθεε, έδωσε το καλό παράδειγμα σε
πολίτες με οικονομική άνεση να κάνουν το ίδιο. Μ’ αυτή του την
πράξη ο ρήτορας έδειξε τον ιδιαίτερο πατριωτισμό του.
Ευχαριστώ για την προσοχή σας…
16.Να γράψετε το λόγο που, κατά τη γνώμη σας, εκφώνησε ο
μάρτυρας στο δικαστήριο, για να επιβεβαιώσει τον ηρωισμό
του Μαντιθέου κατά την εκστρατεία στην Κόρινθο. Να
αποστηθίσετε το λόγο αυτό και να τον απαγγείλετε στους
συμμαθητές σας σαν να ήταν αυτοί οι δικαστές και εσείς ο
μάρτυρας.
Σήμερα, καλούμαι εδώ για να επιβεβαιώσω τον ηρωισμό του
Μαντιθέου. Πρώτα απ’ όλα, όταν έγινε η εκστρατεία στην

9. 9
Κόρινθο, κάποιοι προσπάθησαν να αποφύγουν τον πόλεμο
επειδή γνώριζαν τον κίνδυνο. Αντίθετα, ο Μαντίθεος πολέμησε
παραταγμένος στην πρώτη γραμμή. Επίσης θέλω να τονίσω
πως, αν και έχασε πολλούς στρατιώτες, ο ίδιος δεν το έβαλε στα
πόδια. Τέλος, όταν ο Αγησίλαος έκανε επίθεση στη Βοιωτία, ο
Μαντίθεος πρότεινε να σταλθεί το δικό του τάγμα για να
βοηθήσει τους Αθηναίους, χωρίς κλήρωση. Θέλω να κλείσω το
λόγο μου λέγοντας πως ο Μαντίθεος είναι πολύ γενναίος και
δεν φοβήθηκε να ρισκάρει τη ζωή του για το καλό όλων μας.
17.Να συμπληρώσετε το χρονολόγιο του Μαντίθεου στο
facebook στη σελίδα http://www.classtools.net/FB/1153-JpAE2A .
Γράψετε στο χρονολόγιο του τρεις φράσεις: 1. από τον
Ορθόβουλο, 2. από τον πρώτο μάρτυρα, 3. από τον δεύτερο
μάρτυρα. (για το τι μπορεί να γράφει ο Ορθόβουλος,
θυμηθείτε την παράγραφο 13 του αρχαίου κειμένου, σελ.95).
Γεράσιμος Νικολάου, Βάσω Μυλωνά, Μαρία Μυλωνά,
Διονύσης Σπυρίδης