Turcja

1. Turecki
elementarz 1

2. O kraju
Republika Turcji, spadkobierczyni Imperium Osmańskiego, prawie w całości (97 proc.)
leży w Azji Mniejszej, nazywanej również Anatolią. Cieśniny Bosfor i Dardanele oraz
niewielkie Morze Marmara oddzielają ją od europejskiej części, zwanej Tracją lub
Rumelią. Państwo to jest blisko dwukrotnie większe od Polski zarówno pod względem
zajmowanej powierzchni, jak i liczby ludności. Cały kraj rozciąga się na obszarze 780 580
km2. Od zachodu graniczy z Bułgarią i Grecją, od wschodu z: Azerbejdżanem, Armenią i
Gruzją, a od południa - Irakiem, Iranem i Syrią. Turcję otaczają cztery morza: od północy
Morze Czarne, od zachodu Morze Marmara i Egejskie, natomiast od południa Morze
Śródziemne. Stolicą Republiki jest Ankara, a największe miasta to: Stambuł, Izmir, Bursa,
Adana i Konya. Kraj podzielony jest na siedem regionów: Marmara, Egejski,
Śródziemnomorski, Centralna Anatolia, Wschodnia Anatolia, Południowo -wschodnia
Anatolia i region Morza Czarnego, a także na 81 prowincji. Turcja administracyjnie
podzielona jest na 81 prowincji.
2
Turecki elementarz

3. 3
Turecki elementarz
Każda prowincja dzieli się z kolei na podprowincje. Prowincje mają zazwyczaj nazwę
miasta, które jest jego stolicą, wyjątek stanowią: Hatay (stolica Antakya), Kocaeli (stolica
Izmit) i Sakarya (stolica Adapazari). Językiem urzędowym jest turecki. Waluta to lira
turecka (TL).
Turcję zamieszkuje blisko 75 mln ludzi, z czego ok. 77 proc. żyje w miastach. Gęstość
zaludnienia wynosi 97 osób na km2. Średnia wieku to 30,1 lat, a tempo przyrostu
naturalnego sięga 1,2 proc. rocznie. Muzułmanie (w większości Sunnici) stanowią 99,8
proc. ludności, a pozostałe 0,2 proc. społeczeństwa to w większości Chrześcijanie oraz
Żydzi. Społeczeństwo Turcji to mieszanina wielu narodowości. Rodowici Turcy stanowią
ok. 70 proc. mieszkańców kraju; pozostali to Kurdowie (ok. 18 proc., z czego ponad 4
proc. to Zaza), 3,5 proc. – Czerkiesi, 2,8 proc. – Bośniacy, 1,8 proc. – Albańczycy, 1,4
proc. – Gruzini, 1,2 proc. – Arabowie, a pozostałe 1 proc. – inne grupy etniczne.

4. 4
Turecki elementarz
Kraj ten ze wszystkich stron otoczony jest górami. Przeważająca część półwyspu, oprócz
Tracji i nadmorskich wybrzeży, to jeden górzysty płaskowyż z licznymi kotlinami i słonymi
jeziorami. Pomimo położenia w strefie podzwrotnikowej, klimat jest tu bardzo
zróżnicowany. Wybrzeże Morza Czarnego ma klimat wilgotny, z obfitymi i regularnymi
opadami, co przekłada się na bogactwo fauny i flory. W centralnej i wschodniej Anatolii
panuje klimat kontynentalny suchy - zimy są mroźne i śnieżne, a lata suche i upalne. Na
wybrzeżu Morza Śródziemnego i Egejskiego klimat śródziemnomorski daje ciepłe lata
oraz zimy. Region Morza Marmara pozostaje pod wpływem zarówno klimatu
śródziemnomorskiego, jak i kontynentalnego.

5. 5
Turecki elementarz
Współczesna Turcja powstała jako republika parlamentarna w 1923 r., po rozpadzie
istniejącego od 1299 r. Imperium Osmańskiego. Ustrój polityczny opiera się na Konstytucji
Republiki Tureckiej z 1982 r. Głową państwa jest prezydent, który dzieli funkcje i władzę
wykonawczą z premierem. 10 sierpnia 2014 r. prezydent po raz pierwszy został wybrany
w wyborach bezpośrednich, natomiast wcześniej dokonywało tego Wielkie Zgromadzenie
Narodowe. Swoją pięcioletnią kadencję rozpoczął Recep Tayyip Erdogan. Prezydent
powołuje premiera (również ze składu parlamentu) oraz - za jego rekomendacją -
członków rządu. Funkcję premiera sprawuje Ahmet Davutoglu, który stoi na czele
większościowego rządu. Władza ustawodawcza należy do jednoizbowego parlamentu –
Tureckiego Wielkiego Zgromadzenia Narodowego (TBMM – Türkiye Büyük Millet Meclisi),
składającego się z 550 deputowanych, wybieranych na pięcioletnią kadencję. W Grecji
władza sądownicza powstała na bazie systemu europejskiego.

6. 6
Turecki elementarz
Główne jej organy to Trybunał Konstytucyjny, Sąd Apelacyjny i Rada Państwa. Sędziów
Trybunału Konstytucyjnego wybiera Najwyższa Rada Sędziów i Prokuratorów, a sędziów
Sądu Apelacyjnego i Rady Państwa - Najwyższa Rada Sędziów i Prokuratorów.
Z inicjatywy twórcy i pierwszego prezydenta Republiki, Mustafa Kemala, nazwanego
Atatürkiem, dokonano głębokich reform europeizujących Anatolię. Wprowadzono m.in.
wzorowany na modelu szwajcarskim kodeks cywilny oraz kodeks karny, oparty na
regulacjach włoskich i niemieckich. W 1956 r. przyjęto kodeks handlowy, czerpiący wzorce
z prawa niemieckiego.
Formalne stosunki między Turcją a Unią Europejską nawiązano w 1963 r. wraz z
podpisaniem układu o stowarzyszeniu. Złożony przez Turcję w 1987 r. wniosek o przyjęcie
do Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej został odrzucony i dopiero w grudniu 1998 r.
Turcja uzyskała status kandydata do UE. Negocjacje akcesyjne ruszyły w 2005 r. Termin
ich zakończenia zależy od tempa i stopnia dostosowania tureckiego prawa w 35
rozdziałach negocjacyjnych, z których większość dotyczy gospodarki.

7. 7
Turecki elementarz
Poziom dostosowania monitoruje Komisja Europejska. Ocenia się, że z powodu słabego
postępu zaawansowania procesów dostosowawczych, Turcja wstąpi do UE za 10–15 lat.
Turcja należy do następujących organizacji międzynarodowych: Organizacji Narodów
Zjednoczonych (ONZ), Organizacji Paktu Północnoatlantyckiego (NATO), Organizacji
Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD), Światowej Organizacji Handlu (WTO),
Światowej Organizacji Zdrowia (WHO), Międzynarodowego Funduszu Walutowego
(MFW), Rady Europy, Międzynarodowej Organizacji Pracy (ILO), Organizacji Współpracy
Gospodarczej (ECO), Organizacja Współpracy Islamskiej (OIC) – do 2011 r. Organizacja
Konferencji Muzułmańskiej, a także Współpracy Gospodarczej Państw Regionu Morza
Czarnego (BSEC).

8. 8
Turecki elementarz
Polscy obywatele wybierający się do Turcji muszą posiadać wizę, która kosztuje 30 USD.
Jeśli jadą tam w celach turystycznych lub biznesowych, to mogą ją uzyskać w tureckich
przedstawicielstwach dyplomatycznych i urzędach konsularnych poprzez system e-wiza, a
do końca sezonu 2014 - na granicy. Wiza uprawnia do pobytu przez 90 dni w ciągu 180
dni jej ważności, licząc od pierwszego wjazdu, bez prawa wykonywania pracy, i nie może
być przedłużona. Inne wizy - np. na studia czy do pracy - wydają jedynie tureckie placówki
dyplomatyczne.

9. 9
Turecki elementarz
Podejmując współpracę gospodarczą z partnerami tureckimi, oprócz kryteriów stricte
ekonomicznych biznesmeni powinni brać pod uwagę również aspekty kulturowe i
obyczajowe. W kontaktach biznesowych z Turkami należy stosować sprawdzoną już
zasadę wyważonej uprzejmości i stanowczości. „Spokój pokerzysty”, uprzejmość,
cierpliwość, wysoka kultura osobista oraz konsekwencja powinny doprowadzić do
pożądanych rezultatów. Spotkania należy umawiać 1-2 tygodniowym wyprzedzeniem.
Szczególnie przy pierwszych kontaktach powinno się skorzystać głównie z poczty
elektronicznej, potem faksu, a na końcu – z telefonu. Umowy powinny być zawierane
zawsze w języku neutralnym dla obydwu stron, chyba że strona turecka zgodzi się na
polski język i jurysdykcję.
Różnice kulturowe i specyfika
prowadzenia biznesu

10. 10
Turecki elementarz
Do dobrych obyczajów należy tu punktualność. W dużych miastach spóźnienia na
spotkania biznesowe są oczywiście akceptowane, ale pod warunkiem, że telefonicznie
uprzedzimy o tym drugą stronę. Duży wpływ na biznes wywiera także islam. Religia ta
nakłada np. na wiernego szereg obowiązków i zakazów, w tym obowiązek postu w okresie
Ramadanu, zakaz spożywania wieprzowiny, alkoholu. Dlatego planując spotkania z
partnerami tureckimi należy brać pod uwagę ograniczenia wynikające z muzułmańskiego
kalendarza religijnego – nawet wtedy, gdy odbywają się one poza granicami Turcji. W
okresie Ramadanu czy Święta Ofiarowania (Kurban Bayram) powinno się np. unikać
inicjowania spotkań. Ponieważ są to święta ruchome, co roku należy sprawdzać ich
terminy. Warto też pamiętać, że lipiec i sierpień są w Turcji miesiącami wakacyjnymi i w
tym czasie aktywność biznesowa spada.

11. 11
Turecki elementarz
W bezpośrednich kontaktach z Turkami trzeba też pamiętać o kilku delikatnych kwestiach.
Na przykład o tym, że na powitanie wymieniamy uściski prawych dłoni, najlepiej ze
wszystkimi uczestnikami spotkania. Zaniechanie tego gestu może być odebrane jako
wyraz niechęci. Witając kobietę należy zaczekać, aż ona zainicjuje wymianę uścisków. Nie
powinno dziwić powitanie tureckich biznesmenów poprzez pocałunek. Taka forma
przywitania podkreśla bowiem wysoki stopień zażyłości towarzyskiej i stosowana jest
także w odniesieniu do kobiet. Z mężczyznami można się tak witać po drugim czy trzecim
spotkaniu, jeśli skróciliśmy już dystans - w przeciwnym razie zostaniemy uznani za
„chłodnych”. Z kobietami też, jeśli nawiązaliśmy już pewien stopień znajomości. Nie
dotyczy to jednak kobiet ubranych w czadory. Taki ubiór wskazuje bowiem na
rygorystyczne przestrzeganie zasad religijnych, czyli unikanie kontaktu, również
wzrokowego, z obcymi.

12. 12
Turecki elementarz
Przy powitaniu dobrze widziane jest wypowiadanie formułek w języku tureckim, np.:- „Hoş
geldiniz” – (Hośgeldiniz) tzn. „Miło nam, że przyszliście/was widzieć - Odpowiedź (zawsze)
„Hoş bulduk” (Hośbulduk) – „Cała przyjemność po naszej stronie”. Ważna jest również
wymiana wizytówek, ale w Turcji nie obowiązuje jakiś szczególny rytuał w tym względzie.
Do ubioru najlepiej podejść dość konserwatywne, czyli postawić na klasykę - garnitur,
krawat. Kobiety powinny unikać zbyt krótkich sukienek, spódnic lub bluzek odsłaniających
dekolt, a zwłaszcza ramiona.
W kontaktach biznesowych ważne jest również respektowanie zasad hierarchii formalnej
w strukturach przedsiębiorstw i urzędów oraz znajomość pozycji rozmówców, określonych
także przez posiadane przez nich tytuły czy stopnie. Dobrze widziane jest np. okazanie
szacunku osobom stojącym wyżej w hierarchii przez kolejność zwracania się oraz
używanie właściwych tytułów – przykładowo panie doktorze, panie inżynierze, panie
prezesie.

13. 13
Turecki elementarz
W biznesie lepiej wystrzegać się wywierania presji czy ustalania ostatecznych terminów,
nawet jeżeli w trakcie negocjacji partner turecki blokuje ich dalszy postęp. Warto
zachować cierpliwość, zwłaszcza że Turcy na podjęcie decyzji potrzebują zwykle więcej
czasu.
Przed przystąpieniem do zasadniczych negocjacji można podjąć mniej formalnej
rozmowy, aby przedstawić się swoim rozmówcom i lepiej ich poznać. W ten sposób
można też wysondować atmosferę spotkania. Podczas takich niezobowiązujących
rozmów można poruszyć np. temat rodziny (ale bez religii), dzieci – ich sukcesów i
postępów w nauce lub biznesie, a także sportu – w szczególności piłki nożnej. Turcy są
fanami tej dyscypliny i zwykle kibicują jednej z czterech drużyn: stambulskich -
Galatasaray, Fenerbahçe, Beşiktaş lub Trabzonspor z Trabzonu nad Morzem Czarnym.

14. 14
Turecki elementarz
Wymiana upominków nie jest obowiązkowa, ale jeżeli zdecydujemy się już na ten gest, to
prezenty nie powinny być ani zbyt osobiste, ani kosztowne. Dopóki nie poznamy dobrze
partnera, najbezpieczniej jest ofiarować mężczyźnie
przedmiot biurowy (np. pióro czy wizytownik), a kobiecie - ceramikę, szalik, chustę lub
bombonierkę.
Jeżeli chcemy podarować alkohol, to powinniśmy sprawdzić, czy osoba, którą chcemy
obdarować, akceptuje ten rodzaj prezentu.
Ponieważ Turcy lubią dobrze zjeść, kolacja biznesowa może trwać długo. W godzinach
popołudniowych do posiłku może być podawany alkohol, np. lokalna wódka anyżowa
zwana „raki” lub wino, a także piwo. Powinno się zaakceptować fakt palenia tytoniu w
trakcie posiłku. Każdy posiłek kończy się podaniem kawy lub herbaty, a w porze
popołudniowej również słodyczy. W tym kraju obowiązuje zasada, że rachunek płaci
osoba zapraszająca. Mimo iż Turcy lubią żartować i bawić się, należy unikać żartów na
tematy religijne oraz związane z Atatürkiem.

15. 15
Co warto wiedzieć
o gospodarce

16. 16
Co warto wiedzieć o gospodarce
Gospodarka, makroekonomia
Liberalizacja tureckiej gospodarki rozpoczęła się na początku lat
osiemdziesiątych XX wieku . Za cel postawiono sobie wtedy otwarcie kraju na wymianę
międzynarodową, przyciągnięcie inwestycji zagranicznych oraz ograniczenie roli
przedsiębiorstw państwowych. Duży wpływ na przekształcenia gospodarcze miała też
preferencyjna polityka handlowa EWG/UE wobec Turcji – redukcja ceł oraz wprowadzanie
innych ułatwień we wzajemnych obrotach handlowych.
Wzrost koniunktury gospodarczej datuje się od przejęcia rządów przez centro-prawicową
Partię Sprawiedliwości i Rozwoju (Adalet ve Kalkinma Partisi, AKP) w 2002 r. i
opanowania kryzysu finansowego z 2001 r. W latach 2002- 2011 przeciętny wzrost PKB
wyniósł 6 proc. Po recesji 2008/2009, kiedy PKB odpowiednio wzrósł o 0,7 proc., a w
2009 roku spadł o 4,8 proc., w 2010 r. gospodarka turecka przyspieszyła do 9 proc. w
skali roku. W 2011 r. PKB wzrósł o 8,8 proc., a rok później o 2,2 proc.

17. 17
W połowie 2011 r. widać już było jednak symptomy przegrzania gospodarki, co przełożyło
się m. in. na przyspieszenie inflacji. Rząd stosunkowo późno wycofał się z fiskalnych
zachęt wspomagających prywatną konsumpcję, które miały pomóc w szybkim
wychodzeniu z recesji. Ich ubocznym skutkiem był właśnie np. wzrost cen. W grudniu
2011 r. ceny detaliczne wzrosły o 10,45 proc. Do wzrostu inflacji przyczynił się też
gwałtowny spadek wartości tureckiej waluty wobec USD. Słaba lira okazała się natomiast
korzystna dla tureckiego eksportu, który zwiększył się o 18 proc.
Turcja to jedna z najszybciej rozwijających się gospodarek świata - obecnie jest 16.
największą gospodarką na świecie i 6. w Europie. W 2012 r. PKP tego kraju wyniósł 783,3
mld USD. W ostatnich 10 latach PKB na jednego mieszkańca wzrósł trzykrotnie i
przekroczył 10 tys. USD. W pierwszym kwartale 2014 r. turecka gospodarka rozwijała się
Co warto wiedzieć o gospodarce

18. 18
Inflacja liczona według cen konsumpcji wzrosła z 9,38 proc. w kwietniu 2014 r. do 9,66
proc. w maju 2014 r. W przypadku cen konsumpcyjnych wzrost wyniósł 0,4 proc.
Skumulowaną inflację w pierwszych pięciu miesiącach 2014 r. podliczono na 5,38 proc.;
wskaźnik ten przekroczył oczekiwany przez rząd maksymalny poziom, określony na 5
proc. Według wskazań Banku Światowego, w 2013 roku inflacja w Turcji wyniosła 7,5
proc.
W kwietniu 2014 r. deficyt budżetowy wyniósł 2,7 mld TL, podczas gdy rok wcześniej
odnotowano nadwyżkę budżetową w wysokości 595 mln TL. W marcu 2014 r. deficyt na
rachunku obrotów bieżących zmniejszył się w porównaniu do marca 2013 r., co było
spowodowane wzrostem eksportu – m.in. sprzedaży za granicę złota. Deficyt na rachunku
obrotów bieżących spadł o 43 proc., z 5.648 mln USD w marcu 2013 r. do 3.194 mln USD
w marcu 2014 r.
Co warto wiedzieć o gospodarce

19. 19
Na turecką infrastrukturę składa się m.in. rozbudowana sieć dróg, licząca w sumie
385.748 km, z czego 320.366 przypada na drogi wiejskie. Łączna długość tureckich
autostrad liczy 2127 km, a tras szybkiego ruchu – 31.375 km. Kraj ten przecinają trasy
europejskie klasy A, łączące m.in. Hiszpanię z Gruzją (E 70), Portugalię z Iranem (E 80),
Portugalię z Irakiem (E 90), a także trasa E 95 biegnąca z Rosji z Turcji. W Turcji jest 51
lotnisk cywilnych i 17 wojskowych. Z 21 międzynarodowych portów cywilnych, 16
obsługuje regularne rejsy pasażerskie. Najważniejsze porty lotnicze to: lotnisko Ataturka
w Stambule, Sabiha Gokcen w Stambule, w Antalyi, w Milas- Bodrum oraz port lotniczy
imienia Adnana Menderesa w Izmirze. Największym przewoźnikiem są państwowe
Tureckie Linie Lotnicze (THY); inne to: Atlas Jet, Sun Express, Onur Air, AnadoluJet oraz
Pegasus. Do głównych portów morskich o przeładunku powyżej 1 mln ton należą:
Stambuł, Zonguldak, Eregli i Samsun nad Morzem Czarnym, Izmir i Izmit nad Morzem
Egejskim oraz Mersin, Iskenderun nad Morzem Śródziemnym.
Co warto wiedzieć o gospodarce

20. 20
Wzrost eksportu w analogicznym okresie wyniósł 6 proc., podczas gdy import wzrósł
zaledwie o 1 proc. W marcu 2014 r. inwestycje portfelowe doprowadziły do odpływu z
Turcji kapitału w wysokości 1.042 mln USD, pogłębiając deficyt na rachunku obrotów
bieżących do 4.236 mln USD. W marcu br. bezpośrednie inwestycje zagraniczne warte
były 965 mln USD, co pokrywało jedynie 1/4 ogółu zapotrzebowania na finansowanie
zewnętrzne.
Strategia rozwoju zakłada, że do 2018 r. Turcja będzie 10. gospodarką świata pod
względem wielkości wytworzonego PKB. Założenie to opiera się na dynamicznie
planowanym i realizowanym wzroście współpracy z partnerami zagranicznymi. Obecnie
eksport Turcji jest na podobnym poziomie jak Polski (ok. 130 mld USD). Rząd zakłada, że
do 2023 r. , na 100-lecie Republiki, eksport wzrośnie do 500 mld USD. Realizacji tego
planu ma pomóc dywersyfikacja kierunków eksportu, a także modernizacja tureckiej
infrastruktury gospodarczej i municypalnej, na co państwo przeznacza znaczne
subwencje.
Co warto wiedzieć o gospodarce

21. 21
Najważniejsze terminale kolejowe znajdują się natomiast w Stambule, Ankarze, Adanie,
Mersin i Diyarbakir. Łączna długość linii kolejowych wynosi 12.008 km. Turcja
rozbudowuje kolej dużych prędkości – m.in. na trasie z Ankary do Stambułu. Podróżni
mogą już korzystać z połączenia Ankara – Eskişehir oraz Ankara – Konya. Turcja posiada
także połączenia promowe między europejską i azjatycką częścią kraju (Cieśnina Bosfor),
z Cyprem oraz z wyspami greckimi (Rodos, Samos, Chios).
Co warto wiedzieć o gospodarce

22. 22
Co warto wiedzieć o gospodarce
Główne sektory gospodarki
Z uwagi na położenie geograficzne, Turcja ma korzystne warunki dla rozwoju rolnictwa; w
tym sektorze pracuje ok. 25,2 proc. ludności czynnej zawodowo. Sektor ten zapewnia
Republice całkowitą samowystarczalność pod względem żywnościowym. Turcja jest
największym producentem mleka i wyrobów mlecznych w regionie. Najważniejsze uprawy
to: zboża (do niedawna Turcja zajmowała 1. miejsce na świecie w uprawie pszenicy),
warzywa (warzywa strączkowe, cebula, pomidory, oliwki, pieprz, czosnek), owoce: wiśnie,
grejpfruty, cytryny, arbuzy, jabłka, brzoskwinie, morele, winogrona, figi, truskawki i orzechy
włoskie, laskowe oraz pistacjowe. Duże znaczenie ma też uprawa roślin przemysłowych:
tytoniu (typy orientalne), buraków cukrowych i bawełny. Państwo to należy do grona
światowych liderów-producentów oraz i eksporterów mąki i makaronów. Hodowla zwierząt
(krowy, konie, kozy, osły, owce, wielbłądy, bawoły) stanowi ok. 1/3 wartości produkcji
rolnictwa.

23. 23
Rozwinęła się produkcja drobiu i przetwórstwo mleka owczego. Ważną rolę odgrywa też
rybołówstwo, ale z powodu zasolenia wód w górskich jeziorach, słabo rozwinięte jest
rybołówstwo słodkowodne.
Inną ważną gałęzią gospodarki jest przemysł - produkcja przemysłowa stanowi około 20
proc. PKB. W tym sektorze zatrudnionych jest ok. 19,5 proc. ogółu ludności czynnej
zawodowo, a w budownictwie dalsze 7 proc. Do najważniejszych sektorów
przemysłowych należą: przemysł samochodowy, maszynowy, tekstylny, spożywczy,
energetyka, rafineryjny, ceramiczny, meblowy oraz górnictwo. W ostatnich latach
produkcja przemysłowa przesunęła się do nowych gałęzi, takich jak produkcja
samochodów (TOFAS-Fiat , Oyak- Renault, Opel, Ford Otosan, Toyotasa-Toyota), sprzętu
RTV i AGD, maszyn i urządzeń.
Co warto wiedzieć o gospodarce

24. 24
Rozwinęła się produkcja drobiu i przetwórstwo mleka owczego. Ważną rolę odgrywa też
rybołówstwo, ale z powodu zasolenia wód w górskich jeziorach, słabo rozwinięte jest
rybołówstwo słodkowodne.
Inną ważną gałęzią gospodarki jest przemysł - produkcja przemysłowa stanowi około 20
proc. PKB. W tym sektorze zatrudnionych jest ok. 19,5 proc. ogółu ludności czynnej
zawodowo, a w budownictwie dalsze 7 proc. Do najważniejszych sektorów
przemysłowych należą: przemysł samochodowy, maszynowy, tekstylny, spożywczy,
energetyka, rafineryjny, ceramiczny, meblowy oraz górnictwo. W ostatnich latach
produkcja przemysłowa przesunęła się do nowych gałęzi, takich jak produkcja
samochodów (TOFAS-Fiat , Oyak- Renault, Opel, Ford Otosan, Toyotasa-Toyota), sprzętu
RTV i AGD, maszyn i urządzeń.
Co warto wiedzieć o gospodarce

25. 25
Turecka energetyka opiera się na węglu brunatnym i hydroelektrowniach. Szybko rosnący
popyt na energię powoduje, że mimo podwojenia produkcji w ostatnich kilkunastu latach,
spodziewany jest znaczny deficyt w tej dziedzinie. Dlatego tureckie władze planują
budowę nowych elektrowni na bazie węgla brunatnego, hydroelektrowni, elektrowni
jądrowych; stawiają też na rozwój energetyki odnawialnej.
Dynamicznie rozwija się też sektor budowlany, który należy do
światowej czołówki pod względem wartości produkcji. Tureckie firmy prowadzą działalność
w kraju i za granicą, angażując się w prace ogólnobudowlane, budowę lotnisk czy
kompleksów przemysłowych – np. rafinerii, hydroelektrowni, a także dróg. Od 2009 r.
tureckie budownictwo utrzymuje się na 3. miejscu w światowych rankingach (za USA i
Chinami), a 23 tutejsze firmy zalicza się do grona 225 największych firm budowlanych
świata.
Najistotniejszy udział w PKB (72 proc.) mają jednak usługi. W tym sektorze pracuje 48
proc. czynnych zawodowo mieszkańców Turcji. Do głównych działów tego sektora należą:
handel, turystyka, transport, telekomunikacja i bankowość.
Co warto wiedzieć o gospodarce

26. 26
Turystyka to wiodący sektor tureckiej gospodarki, generujący duże wpływy do budżetu.
W ostatniej dekadzie liczba turystów odwiedzających ten kraj podwoiła się, a do budżetu
trafiło ponad 12 mld USD.
Jedną z najlepiej rozwijających się gałęzi gospodarki od dawna jest również przemysł
tekstylny. Wynika to w dużym stopniu z dziedzictwa Imperium Osmańskiego, w którym
sektor ten były motorem rozwoju gospodarczego. Turcja jest na 7. miejscu wśród
największych dostawców odzieży na świecie i trzecim pod względem wielkości dostawcą
tekstyliów do Unii Europejskiej. W sektorze włókienniczym i tekstylnym pracuje ok. 2,5 mln
osób, a razem z dystrybucją – blisko 6,5 mln. Branża ta wytwarza około 8 proc. PKB
kraju.
Co warto wiedzieć o gospodarce

27. 27
Co warto wiedzieć o gospodarce
Zasoby naturalne
Turcja posiada wyjątkowo bogate zasoby naturalne. Na jej terenie znajduje się 40 proc.
światowych zasobów kamieni naturalnych – ich rezerwy szacowane są na 13,9 mld ton, z
czego 1,6 mld ton to zasoby rozpoznane i udokumentowane. Oprócz ropy naftowej i
węgla kamiennego, ma również 4.400 minerałów ziemskich, z czego 53 są
eksploatowane. Do głównych surowców mineralnych Turcji zalicza się: bor (2/3
światowych zasobów), marmur (40 proc.) globalnych zasobów), miedź (20 proc.
światowych rezerw) oraz pumeks i boryt. W sektorze górnictwa i przetwarzania minerałów,
obejmującym również branżę kamieni naturalnych, w całym kraju pracuje ponad 100 tys.
osób. Złożona struktura geologiczna przekłada się na różnorodność pokładów wysokiej
jakości kamieni naturalnych o zróżnicowanej strukturze, barwach i fakturze.

28. 28
Na terenie kraju rozpoznano 480 rodzajów i odmian kamieni naturalnych – głównie
granitu, marmuru, trawertynu, onyksu, piaskowca, bazaltu i skał łupkowych – samych
odmian marmuru jest ponad 120. Tureckie kamienie naturalne zdobią znane budowle oraz
domy celebrytów, luksusowe hotele, lotniska, centra kultury i biznesu. Widnieją np. w
detalach dekoracyjno-architektonicznych Białego Domu w Waszyngtonie (marmur różowy
odmiany Elazig), siedziby Kongresu USA i francuskiego parlamentu, budynku Google w
San Francisco, a także w wiosce olimpijskiej w Chinach, gdzie zastosowano marmur
odmiany Diyarbakir.
Co warto wiedzieć o gospodarce

29. 29
ABC biznesu

30. 30
ABC biznesu
Rodzaje spółek
Zgodnie z tureckim Kodeksem Handlowym, firmy zagraniczne mogą działać jako spółki
akcyjne, spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, spółki partnerskie, oddziały firm
zagranicznych oraz przedstawicielstwa. Przepisy Kodeksu Cywilnego umożliwiają
natomiast założenie spółki cywilnej.
W przypadku spółek akcyjnych (tur. Anonim Sirketi- A.S., fr. Societe Anonyme)
minimalny wymagany kapitał zakładowy to 50.000 TL (ok. 33.000 USD). Spółki takie
muszą mieć przynajmniej pięciu udziałowców – osoby prawne lub fizyczne. Ryzyko
ograniczone jest tu do wartości objętych akcji spółki. Taka forma dedykowana jest głównie
dużym przedsiębiorstwom; umożliwia im przyciągnięcie większej liczby akcjonariuszy -
zarówno rezydentów, jak i nie-rezydentów.

31. 31
Inne przepisy określają formę spółek akcyjnych w sektorze bankowości i ubezpieczeń,
reasekuracji, funduszy inwestujących w papiery wartościowe, nieruchomości oraz o
charakterze venture capital, a ponadto w odniesieniu do instytucji pośrednictwa
finansowego (domy brokerskie) oraz leasingu finansowego, factoringu i finansowania
konsumenckiego.
Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością (Limited Sirketi – LTD Sti.) mogą być brane
pod uwagę przez firmy nastawione na sprzedaż i dystrybucję. Minimalny wymagany
kapitał zakładowym określono tu na 5.000 TL (ok. 3.300 USD), a liczbę udziałowców - od
2 do 50. Mogą to być zarówno osoby prawne, jak i fizyczne; ponoszą oni ryzyko do
wartości wniesionych do spółki wkładów.
Spółki partnersko-komandytowe, złożone z osób fizycznych i/lub prawnych) oraz
kolektywne, składające się z osób fizycznych, nie wymagają minimalnego kapitału
założycielskiego.
ABC biznesu

32. 32
Oddziały przedsiębiorcy zagranicznego traktowane są w myśl przepisów prawa jako jego
integralna część bez samodzielnej osobowości prawnej.
Na mocy ustawy o bezpośrednich inwestycjach zagranicznych działalność
przedstawicielstw ogranicza się jedynie do analiz rynkowych i studiów wykonalności na
rzecz macierzystych przedsiębiorców. Nie mogą one podejmować działalności
komercyjnej.
ABC biznesu

33. 33
ABC biznesu
Rejestracja podmiotów
Formalności związane z założeniem spółki z o. o. i S.A. można załatwić w jeden dzień.
Sprowadzają się one do złożenia wniosku w rejestrze handlowym właściwej terytorialnie
izby handlowej i ogłoszenia rejestracji spółki w Dzienniku Rejestru Handlowego (Türkiye
Ticaret Sicili Gazetesi- http://www.ticaretsicil.gov.tr/english/index.php). Publikowany jest on
przez Turecką Unię Izb i Giełd Towarowych w Ankarze (Türkiye Odalar ve Borsalar Birligi,
TOBB, http://www.tobb.org.tr/.).
Do rejestracji takich spółek niezbędny jest przede wszystkim statut, czyli akt założycielski,
sporządzony zgodnie z wymogami art. 279 (dla S.A) oraz 506 i 511 (dla sp. z o.o.)
Kodeksu handlowego w formie aktu notarialnego i uwierzytelnione notarialnie wzory
podpisów osób upoważnionych do reprezentowania spółki.

34. 34
Nałożono tu obowiązek stosowania nazw handlowych w języku tureckim. Obecność
wyrazów obcych w nazwie handlowej jest dopuszczalna pod warunkiem, że nie naruszają
one prawa, dóbr kulturowych lub historycznych lub wtedy, gdy nazwa lub marka handlowa,
której promocja stanowi przedmiot działalności spółki, funkcjonuje w języku obcym.
Dopuszczono też taką możliwość, gdy udziałowcami są cudzoziemcy. Przedmiot
działalności takiej spółki powinien być zdefiniowany co najmniej na poziomie sektorowym.
Klauzula kapitałowa statutu powinna określać, iż kapitał zakładowy zostanie wniesiony w
1/4 z momentem założenia względnie w okresie 3 miesięcy od daty założenia spółki, a
pozostała część zostanie pokryta najpóźniej w okresie 3 lat, chyba, że odrębne regulacje
nakładają obowiązek pełnej lub wyższej niż 1/4 wpłaty kapitału zakładowego w momencie
zawiązywania spółki. Wniesienie kapitału w postaci mienia ruchomego lub nieruchomego
względnie wartości niematerialnych i prawnych (rejestry handlowe, okrętowe, własności
intelektualnej) powinno nastąpić w ciągu 3 miesięcy od daty utworzenia spółki.
ABC biznesu

35. 35
Przy rejestracji wymagane jest też oświadczenie co do prawdziwości przedstawianych
danych zgodnie z wymogami rozporządzenia ws. rejestru handlowego, a także bankowe
poświadczenie jednego z państwowych banków (np. Ziraat Bankasi,
www.ziraatbank.com.tr/) o utworzeniu depozytu w wysokości 0,1 proc. kapitału
założycielskiego spółki na rachunku Funduszu Konsumenckiego w Tureckim Banku
Centralnym (www.tcmb.gov.tr/). Trzeba przedłożyć również bankowe poświadczenie
wpłaty kapitału zakładowego lub jego części, a w przypadku spółki akcyjnej - oryginał
zezwolenia, wydany przez Ministerstwo Przemysłu i Handlu na działalność w branżach
określonych w ww. art. 5 komunikatu ws. statutów i zmiany statutów spółek akcyjnych
oraz spółek z o.o. Obywatele tureccy muszą okazać uwierzytelnione kopie dowodów
osobistych, a cudzoziemcy – paszportów osób fizycznych zakładających spółkę oraz
dokumenty potwierdzające ich miejsce zamieszkania. Konieczna jest też kopia umowy
wynajmu lub własności nieruchomości w Turcji.
ABC biznesu

36. 36
Osoby prawne muszą mieć apostille dotyczące zarejestrowanej w KRS działalności
gospodarczej w Polsce. Dokumenty takie wydaje
Polskie Ministerstwo Spraw Zagranicznych www.msz.gov.pl/Apostille,-
poswiadczanie,dokumentow,1796.html. W przypadku dokumentów tureckich są to
gubernatorzy (tur. vali) oraz departamenty legislacyjne w sądach prowincjonalnych.
Po rejestracji przedsiębiorstwa konieczne jest notarialne uwierzytelnienie ksiąg
statutowych i dokumentów handlowych (z dniem rejestracji spółki), a także rejestracja we
właściwym terytorialnie urzędzie skarbowym, regionalnym zakładzie
ubezpieczeń społecznych (http://www.ssk.gov.tr/wps/portal ), oddziałach inspekcji pracy,
inspekcji ubezpieczeń społecznych (strona Ministerstwa Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych: http://www.csgb.gov.tr/en/index.php ) oraz ewentualnie
w innych specyficznych urzędach centralnych lub gminnych, w zależności od przedmiotu
działalności.
ABC biznesu

37. 37
Orientacyjne koszty rejestracji spółek z minimalnym kapitałem zakładowym wynoszą ok.
1500 USD dla spółki z o.o. i 2000 USD dla społki akcyjnej. Z tego koszt notariusza to
około 400 USD.
Utworzenie oddziału przedsiębiorstwa zagranicznego wymaga zezwolenia Departamentu
Handlu Wewnętrznego Ministerstwa Przemysłu i Handlu (www.sanayi.gov.tr/ ). Koszty
związane z powołaniem oddziału sięgają ok. 1.000 USD. Natomiast ustanowienie
przedstawicielstwa firmy zagranicznej następuje w oparciu o wniosek wpisowy do rejestru
prowadzonego przez Podsekretariat ds. Skarbu (www.hazine.gov.tr/). Wnioski związane z
działalnością w sektorach objętych specjalną legislacją, jak rynki finansowe lub
ubezpieczenia, wymagają zatwierdzenia przez ich instytucje nadzorujące i regulacyjne.
Procedury dotyczące utworzeniem przedstawicielstwa wiążą się z podobnymi kosztami,
jak w przypadku oddziałów.
Przy powoływaniu podmiotów w Turcji zaleca się angażowanie lokalnych kancelarii
prawnych (np. www.worldwide-tax.com/turkey/turlawyers.asp) oraz specjalistów
podatkowych (np. www.worldwide-tax.com/turkey/turaccountants.asp ).
ABC biznesu