Thái thượng cảm ứng thiên

2.  2 

3.  3 
Töïa
Thaùi-Thöôïng Caûm-ÖÙng-Thieân laø pho kinh saùch chæ daãn
chuùng sinh boû aùc höôùng thieän, rôøi hoïa ñöôïc phuùc. Noäi dung
cuõng nhö lôøi vaên cuûa Caûm-ÖÙng-Thieân ñeàu raát deã hieåu. Töø coå
chí kim, phaøm haønh trì theo lôøi chæ daãn trong kinh ñeàu coù
caûm-öùng.
Trong thôøi ñaïi vaên-minh, phaàn ñoâng ngöôøi chæ tin vaøo
khoa hoïc, neân soáng thieân veà vaät chaát hôn laø tinh thaàn, thaäm
chí phuû nhaän söï hieän höõu cuûa taâm-linh, cho lôøi noùi cuûa
Thaùnh-Hieàn laø coå-huû, loãi thôøi, quan nieäm veà cang-thöôøng
luaân-lyù nhaït daàn. Vì danh lôïi maø queân ñi nhaân nghóa, vì
tham voïng caù nhaân maø ñi ñeán choã vò kyû haïi ngöôøi... gia ñình
vì theá baát hoøa, xaõ hoäi vì theá maø loaïn.
Toân-chæ cuûa nguõ giaùo tuy khaùc nhau, nhöng lyù thì chæ coù
moät. Muïc ñích cuûa Thaùnh-nhaân ñeàu khuyeân ngöôøi caùch boû
vaät duïc, haønh nhaân nghóa ñaïo-ñöùc ñeå ñaït ñeán möùc chí-thieän
coá-höõu cuûa baûn tính do Trôøi phuù. Saùch Ñaïi-Hoïc vieát: “Töø
thieân-töû cho ñeán thöù daân, ñeàu laáy tu thaân laøm goác”. Ñoù laø
thieân-ñaøng trong nhaân gian, moïi ngöôøi ñeàu an cö laïc nghieäp.
Dòch giaû taøi hoïc sô-thieån, nhöng caûm thaáy “chaán höng
coå phong” trong luùc naøy laø moät ñieàu thieát yeáu, neân duø bieát
söùc mình coù haïn maø vaãn maïo-muoäi dòch cuoán Caûm-ÖÙng-
Thieân naøy. Tuy ñaõ gaéng söùc, nhöng phaàn noäi dung cuõng nhö
loái haønh vaên, ñeàu traùnh khoâng khoûi coù choã sai laàm vaø thieáu
soùt, kính mong caùc baäc cao-minh vui loøng chæ chính vaø boå-
khuyeát. Ñoàng thôøi cuõng mong caùc baäc Maïnh-Thöôøng-Quaân
phaùt taâm aán toáng, ñeå cuoán saùch naøy ñöôïc phoå-bieán khaép
nôi, coâng-ñöùc cuûa caùc vò seõ voâ-löôïng vaäy.
Voâ-Tri cö-só caån chí
Maïnh-Thu naêm Giaùp-Tuaát

4.  4 
Thái Thượng Lão Quân

5.  5 
太 上 感 應 篇
Thaùi-Thöôïng Caûm-ÖÙng Thieân
太 上 曰 ﹕ 禍 福 無 門 , 惟 人 自 召 ,
Thaùi-Thöôïng vieát : Hoïa phuùc voâ moân duy nhaân töï trieäu,
善 惡 之 報 如 影 隨 形 , 是 以 天 地
Thieän aùc chi baùo nhö aûnh tuøy hình. Thò dó Thieân ñòa
有 司 過 之 神 , 依 人 所 犯 輕 重 ,
höõu ty quaù chi Thaàn, y nhaân sôû phaïm khinh troïng,
以 奪 人 算 . 算 減 則 貧 耗 , 多 逢
dó ñoaït nhaân toaùn. Toaùn giaûm taéc baàn hao, ña phuøng
憂 患 , 人 皆 惡 之 , 刑 禍 隨 之 , 吉 慶
öu hoaïn, nhaân giai aùc chi, hình hoïa tuøy chi, caùt khaùnh
避 之 , 惡 星 災 之 , 算 盡 則 死 .
tò chi, AÙc tinh tai chi, toaùn taän taéc töû.
又 有 三 台 北 斗 神 君 , 在 人 頭
Höïu höõu Tam-Thai Baéc-Ñaåu Thaàn-Quaân, taïi nhaân ñaàu
上 , 錄 人 罪 惡 , 奪 其 紀 算 . 又 有
thöôïng, luïc nhaân toäi aùc, ñoaït kyø kyû toaùn. Höïu höõu
三 尸 神 , 在 人 身 中 , 每 到 庚 申
Tam-Thi Thaàn, Taïi nhaân thaân trung, moãi ñaùo canh thaân

6.  6 
日 , 輒 上 詣 天 曹 , 言 人 罪 過 .
nhaät, trieáp thöôïng ngheä Thieân-Taøo, ngoân nhaân toäi quaù.
月 晦 之 日 , 灶 神 亦 然 .
Nguyeät hoái chi nhaät, Taùo-Thaàn dieäc nhieân.
凡 人 有 過 , 大 則 奪 紀 , 小 則 奪 算 ,
Phaøm nhaân höõu quaù, ñaïi taéc ñoaït kyû, tieåu taéc ñoaït toaùn,
其 過 大 小 , 有 數 百 事 . 欲 求 長 生
kyø quaù ñaïi tieåu, höõu soá baùch söï. Duïc caàu tröôøng sanh
者 先 須 避 之 .
giaû tieân tu tò chi.
是 道 則 進 , 非 道 則 退 , 不 履 邪 徑 ,
Thò ñaïo taéc tieán, Phi ñaïo taéc thoái, Baát lyù taø kính,
不 欺 暗 室 , 積 德 累 功 , 慈 心 於 物 ,
Baát khi aùm thaát, Tích ñöùc luõy coâng, Töø taâm ö vaät,
忠 孝 友 悌 , 正 己 化 人 , 矜 孤 恤 寡 ,
Trung hieáu höõu ñeã, Chaùnh kyû hoùa nhaân, Caøng coâ tuaát quaû,
敬 老 懷 幼 , 昆 蟲 草 木 , 猶 不 可 傷 .
Kính laõo hoaøi aáu, Coân truøng thaûo moäc, do baát khaû thöông.
宜 憫 人 之 凶 , 樂 人 之 善 , 濟 人 之
Nghi maãn nhaân chi hung, Laïc nhaân chi thieän, Teá nhaân chi
急 , 救 人 之 危 , 見 人 之 得 , 如 己 之
caáp, Cöùu nhaân chi nguy, Kieán nhaân chi ñaéc, nhö kyû chi

7.  7 
得 , 見 人 之 失 , 如 己 之 失 , 不 彰 人
ñaéc, Kieán nhaân chi thaát, nhö kyû chi thaát, Baát chöông nhaân
短 , 不 炫 己 長 , 遏 惡 揚 善 , 惟 多 取
ñoaûn, Baát huyeãn kyû tröôøng, AÙt aùc döông thieän, Thoâi ña thuû
少 , 受 辱 不 怨 , 受 寵 若 警 , 施 恩 不
thieåu, Thuû nhuïc baát oaùn, Thuû suûng nhöôïc kinh, Thí aân baát
求 報 , 與 人 不 追 悔 .
caàu baùo, Döõ nhaân baát truy hoái.
所 謂 善 人 , 人 皆 敬 之 , 天 道 佑 之 ,
Sôû vi thieän nhaân, Nhaân giai kính chi, Thieân ñaïo höõu chi,
福 祿 隨 之 , 眾 邪 遠 之 , 神 靈 衛 之 ,
Phöôùc loäc tuøy chi, Chuùng taø vieãn chi, Thaàn-Linh veä chi,
所 做 必 成 , 神 仙 可 冀 .
Sôû toá taát thaønh, Thaàn-tieân khaû kí.
欲 求 天 仙 者 , 當 立 一 千 三 百
Duïc caàu Thieân-Tieân giaû, Ñöông laäp nhaát thieân tam baùch
善 . 欲 求 地 仙 者 , 當 立 三 百 善 .
thieän. Duïc caàu Ñòa-Tieân giaû, Ñöông laäp tam baùch thieän.
苟 或 非 義 而 動 , 背 禮 而 行 , 以 惡
Caåu hoaëc phi nghóa nhi ñoäng, Boäi leã nhi haønh, Dó aùc
為 能 , 忍 作 殘 害 , 陰 賊 良 善 , 暗 侮
vi naêng, Nhaãn taùc taøn haïi, AÂm taëc löông thieän, AÙm vuõ

8.  8 
君 親 , 慢 其 先 生 , 叛 其 所 事 , 誑 諸
quaân thaân, Maïn kyø tieân sinh, Baïn kyø sôû söï, Cuoáng chö
無 識 , 謗 諸 同 學 , 虛 誣 詐 偽 , 攻 訐
voâ thöùc, Baùng chö ñoàng hoïc, Hö vu traù nguïy, Coâng kieát
宗 親 , 剛 強 不 仁 , 狠 戾 自 用 , 是 非
toân thaân, Cöông cöôøng baát nhaân, Ngaân leä töï duïng, Thò phi
不 當 , 向 背 乖 宜 , 虐 下 取 功 , 諂 上
baát ñöông, Höôùng boäi quai nghi, Ngöôïc haï thuû coâng, Sieåm thöôïng
希 旨 , 受 恩 不 感 , 念 怨 不 休 , 輕 蔑
hy chæ, Thuï aân baát caûm, Nieäm oaùn baát höu, Khinh mieät
天 民 , 擾 亂 國 政 , 賞 及 非 義 , 刑 及
thieân daân, Nhieãu loaïn quoác chaùnh, Thöôûng caäp phi nghóa, Hình caäp
無 辜 , 殺 人 取 財 , 傾 人 取 位 , 誅 降
voâ coâ, Saùt nhaân thuû taøi, Khuynh nhaân thuû vò, Chu haøng
戮 服 , 貶 正 排 賢 , 凌 孤 逼 寡 , 棄 法
luïc phuïc, Bieám chaùnh baøi hieàn, Laêng coâ böùc quaû, Khí phaùp
受 賂 , 以 直 為 曲 , 以 曲 為 直 , 入 輕
thuï loä, Dó tröïc vi khuùc, Dó khuùc vi tröïc, Nhaäp khinh
為 重 , 見 殺 加 怒 , 知 過 不 改 , 知 善
vi troïng, Kieán saùt gia noä, Tri quaù baát caûi, Tri thieän
不 為 , 自 罪 引 他 , 壅 塞 方 術 , 訕 謗
baát vi, Töï toäi daãn tha, UÛng taéc phöông thuaät, San baùng

9.  9 
聖 賢 , 侵 凌 道 德 , 射 飛 逐 走 , 發 蟄
Thaùnh Hieàn, Xaâm laêng ñaïo ñöùc, Xaï phi truïc taåu, Phaùt traäp
驚 棲 , 填 穴 覆 巢 , 傷 胎 破 卵 , 願 人
kinh teâ, Ñieàn huyeät phuùc saøo, Thöông thai phaù noaõn, Nguyeän nhaân
有 失 , 毀 人 成 功 , 危 人 自 安 , 減 人
höõu thaát, Huûy nhaân thaønh coâng, Nguy nhaân töï an, Giaûm nhaân
自 益 , 以 惡 易 好 , 以 私 廢 公 , 竊 人
töï ích, Dó aùc dòch haûo, Dó tö pheá coâng, Thieát nhaân
之 能 , 蔽 人 之 善 , 形 人 之 醜 , 訐 人
chi naêng, Teá nhaân chi thieän, Hình nhaân chi xuù, Kieát nhaân
之 私 , 耗 人 貨 財 , 離 人 骨 肉 , 侵 人
chi tö, Hao nhaân hoùa taøi, Ly nhaân coát nhuïc, Xaâm nhaân
所 愛 , 助 人 為 非 , 逞 志 作 威 , 辱 人
sôû aùi, Trôï nhaân vi phi, Sính chí taùc uy, Nhuïc nhaân
求 勝 , 敗 人 苗 稼 , 破 人 婚 姻 , 苟 富
caàu thaéng, Baïi nhaân mieâu giaù, Phaù nhaân hoân nhaân, Caåu phuù
而 驕 , 苟 免 無 恥 , 認 恩 推 過 , 嫁 禍
nhi kieâu, Caåu mieãn voâ sæ, Nhaän aân thoâi quaù, Giaù hoïa
賣 惡 , 沽 買 虛 譽 , 包 貯 險 心 , 挫 人
maïi aùc, Coå maõi hö döï, Bao tröõ hieåm taâm, Toûa nhaân
所 長 , 護 己 所 短 , 乘 威 迫 脅 , 縱 暴
sôû tröôøng, Hoä kyû sôû ñoaûn, Thöøa uy baùch hieáp, Tung baïo

10.  10 
殺 傷 , 無 故 剪 栽 , 非 禮 烹 宰 , 散 棄
saùt thöông, Voâ coá tieãn taøi, Phi leã phanh teå, Taùn khí
五 榖 , 勞 擾 眾 生 , 破 人 之 家 , 取 其
nguõ coác, Lao nhieãu chuùng sinh, Phaù nhaân chi gia, thuû kyø
財 寶 , 決 水 放 火 以 害 民 居 , 紊 亂
taøi baûo, Quyeát thuûy phoùng hoûa, dó haïi daân cö, Vaên loaïn
規 模 以 敗 人 功 , 損 人 器 物 以 窮
quy moâ dó baïi nhaân coâng, Toån nhaân khí vaät dó cuøng
人 用 , 見 他 榮 貴 願 他 流 貶 , 見 他
nhaân duïng, Kieán tha vinh quyù nguyeän tha löu bieám, Kieán tha
富 有 , 願 他 破 散 , 見 他 色 美 , 起 心
phuù höõu, Nguyeän tha phaù taùn, Kieán tha saéc myõ, Khôûi taâm
私 之 , 負 他 貨 財 願 他 身 死 , 干 求
tö chi, Phuï tha hoùa taøi nguyeän tha thaân töû, Can caàu
不 遂 , 便 生 咒 恨 , 見 他 失 便 便 說
baát toaïi, tieän sanh chuù haän, Kieán tha thaát tieän tieän thuyeát
他 過 , 見 他 體 相 不 具 而 笑 之 , 見
tha quaù, Kieán tha theå töôùng baát cuï nhi tieáu chi, Kieán
他 才 能 可 稱 而 抑 之 . 埋 蠱 厭 人 ,
tha taøi naêng khaû xöng nhi öùc chi. Mai coå yeám nhaân,
用 藥 殺 樹 , 恚 怒 師 傅 , 抵 觸 父 兄 ,
Duïng döôïc saùt thuï, Khueå noä sö phoù, Ñeå xuùc phuï huynh,

11.  11 
強 取 強 求 , 好 侵 好 奪 , 虜 掠 致 富 ,
Cöôøng thuû cöôøng caàu, Haùo xaâm haùo ñoaït, Loã löôïc trí phuù,
巧 詐 求 遷 , 賞 罰 不 平 , 逸 藥 過 節 ,
Xaûo traù caàu thieân, Thöôûng phaït baát bình, Daät laïc quaù tieát,
苛 虐 其 下 , 恐 嚇 於 他 , 怨 天 尤 人 ,
Haø ngöôïc kyø haï, Khuûng haùch ö tha, Oaùn Thieân vöu nhaân,
訶 風 罵 雨 , 鬥 合 爭 訟 , 妄 逐 朋 黨 ,
Ha phong maï vuõ, Ñaáu hôïp tranh tuïng, Voïng truïc baèng ñaûng,
用 妻 妾 語 , 違 父 母 訓 , 得 新 忘 故 ,
Duïng theâ thieáp ngöõ, vi phuï maãu huaán, Ñaéc taân vong coá,
口 是 心 非 , 貪 冒 於 財 , 欺 罔 其 上 ,
Khaåu thò taâm phi, Tham maïo ö taøi, Khi voõng kyø thöôïng,
造 作 惡 語 , 讒 毀 平 人 , 毀 人 稱 直 ,
Taïo taùc aùc ngöõ, Saøm huûy bình nhaân, Huûy nhaân xöng tröïc,
罵 神 稱 正 , 棄 順 效 逆 , 背 親 向 疏 ,
Maï Thaàn xöng chính, Khí thuaän hieäu nghòch, Boäi thaân höôùng sô,
指 天 地 以 證 鄙 懷 , 引 神 明 而 鑒
Chæ Thieân-Ñòa dó chöùng bæ hoaøi, Daãn Thaàn-Minh nhi giaùm
猥 事 , 施 與 後 悔 , 假 借 不 還 , 分 外
hieäp söï, Thí döõ haäu hoái, Giaû taù baát hoaøn, Phaân ngoaïi
營 求 , 力 上 施 設 , 淫 慾 過 度 , 心 毒
doanh caàu, Löïc thöôïng thí thieát, Daâm duïc quaù ñoä, Taâm ñoäc

12.  12 
貌 慈 , 穢 食 餧 人 , 左 道 惑 眾 , 短 尺
maïo töø, Ueá thöïc uûy nhaân, Taû ñaïo hoaëc chuùng, Ñoaûn xích
狹 度 , 輕 秤 小 升 , 以 偽 雜 真 , 採 取
hieäp ñoä, Khinh xöng tieåu thaêng, Dó nguïy taïp chaân, Thaùi thuû
奸 利 , 壓 良 為 賤 , 謾 驀 愚 人 , 貪 婪
gian lôïi, AÙp löông vi tieän, Maïn mòch ngu nhaân, Tham lam
無 厭 , 咒 詛 求 直 , 嗜 酒 悖 亂 , 骨 肉
voâ yeám, Chuù trôù caàu tröïc, thò töûu boäi loaïn, Coát nhuïc
忿 爭 , 男 不 忠 良 , 女 不 柔 順 , 不 和
phaãn tranh, Nam baát trung löông, Nöõ baát nhu thuaän, Baát hoøa
其 室 , 不 敬 其 夫 , 每 好 矜 誇 , 常 行
kyø thaát, Baát kính kyø phu, Moãi haùo caêng khoa, Thöôøng haønh
妒 忌 , 無 行 於 妻 子 , 失 禮 於 舅 姑 ,
ñoá kî, Voâ haønh ö theâ töû, Thaát leã ö cöïu coâ,
輕 慢 先 靈 , 違 逆 上 命 , 作 為 無 益 ,
Khinh maïn tieân linh, Vi nghòch thöôïng meänh, Taùc vi voâ ích,
懷 挾 外 心 , 自 咒 咒 他 , 偏 憎 偏 愛 ,
Hoaøi hieäp ngoaïi taâm, Töï chuù chuù tha, Thieân taêng thieân aùi,
越 井 越 灶 , 跳 食 跳 人 , 損 子 墮 胎 ,
Vieät tònh vieät taùo, Kieâu thöïc kieâu nhaân, Toån töû ñoïa thai,
行 多 隱 僻 , 晦 臘 歌 舞 , 朔 旦 號 怒 ,
Haønh ña aån tích, Hoái laïp ca vuõ, Soùc ñaùn hieäu noä,

13.  13 
對 北 涕 唾 及 溺 , 對 灶 吟 詠 而 哭 .
Ñoái Baéc theá thoùa caäp nòch, Ñoái Taùo ngaâm vònh caäp khoác.
又 以 灶 火 燒 香 , 穢 柴 作 食 , 夜 起
Höïu dó Taùo hoûa thieâu höông, Ueá saøi taùc thöïc, Daï khôûi
裸 露 , 八 節 行 刑 , 唾 流 星 , 指 虹 霓 ,
loõa loä, Baùt tieát haønh hình, Thoùa löu-tinh, Chæ hoàng-ngheâ,
輒 指 三 光 久 視 日 月 , 春 月 燎
Trieáp chæ tam-quang, Cöûu thò nhaät nguyeät, Xuaân nguyeät lieâu
獵 , 對 北 惡 罵 , 無 故 殺 龜 打 蛇 .
laïp, Ñoái Baéc aùc maï, Voâ coá saùt quy ñaû xaø.
如 是 等 罪 , 司 命 隨 其 輕 重 , 奪 其
Nhö thò ñaúng toäi, Ty-Meänh tuøy kyø khinh troïng, ñoaït kyø
紀 算 , 算 盡 則 死 . 死 有 餘 債 , 乃 殃
kyû toaùn, toaùn taän taéc töû. Töû höõu dö traùi, naõi öông
及 子 孫 . 又 諸 橫 取 人 財 者 , 乃 計
caäp töû toân. Höïu chö hoaønh thuû nhaân taøi giaû, naõi keá
其 妻 子 家 口 以 當 之 , 漸 致 死 喪 .
kyø theâ töû gia khaåu dó ñöông chi, tieäm trí töû taùng.
若 不 死 喪 , 則 有 水 火 盜 賊 , 遺 亡
Nhöôïc baát töû taùng, taéc höõu thuûy hoûa ñaïo taëc, di vong
器 物 , 疾 病 口 舌 諸 事 , 以 當 妄 取
khí vaät, taät bònh khaåu thieät chö söï, dó ñöông voïng thuû

14.  14 
之 直 . 又 枉 殺 人 者 , 是 易 刀 兵 而
chi tröïc. Höïu uoång saùt nhaân giaû, thò dòch ñao binh nhi
相 殺 也 . 取 非 義 之 財 者 , 譬 如 漏
töông saùt daõ. Thuû phi nghóa chi taøi giaû, tæ nhö laäu
脯 救 饑 , 鴆 酒 止 渴 , 非 不 暫 飽 , 死
boâ cöùu cô, chaåm töûu chæ khaùt, phi baát taïm baõo, töû
亦 及 之 .
Dieäc caäp chi.
夫 心 起 於 善 , 善 雖 未 為 , 而 吉 神
Phuø taâm khôûi ö thieän, thieän tuy vò vi, nhi Caùt-Thaàn
已 隨 之 . 或 心 起 於 惡 , 惡 雖 未
dó tuøy chi. Hoaëc taâm khôûi ö aùc, aùc tuy vò
為 , 而 凶 神 已 隨 之 . 其 有 曾 行
vi, nhi Hung-Thaàn dó tuøy chi. Kyø höõu taèng haønh
惡 事 , 後 自 改 悔 , 諸 惡 莫 作 , 眾
aùc söï, haäu töï caûi hoái, chö aùc maïc taùc, chuùng
善 奉 行 , 久 久 必 獲 吉 慶 . 所 謂
thieän phuïng haønh, cöûu cöûu taát hoä caùt khaùnh. Sôû vi
轉 禍 為 福 也 .
chuyeån hoïa vi phuùc daõ.
故 吉 人 語 善 , 視 善 , 行 善 . 一 日
Coá caùt nhaân ngöõ thieän, thò thieän, haønh thieän. Nhaát nhaät

15.  15 
有 三 善 , 三 年 天 必 降 之 福 . 凶 人
höõu tam thieän, tam nieân Thieân taát giaùng chi phuùc. Hung nhaân
視 惡 , 語 惡 行 惡 . 一 日 有 三 惡 , 三
thò aùc, ngöõ aùc, haønh aùc. Nhaát nhaät höõu tam aùc, tam
年 天 必 降 之 禍 . 胡 不 勉 而 行 之 !
nieân Thieân taát giaùng chi hoïa. Hoà baát mieãn nhi haønh chi !

16.  16 
Caûm-ÖÙng-Thieân Chuù Giaûi
Thaùi-Thöôïng vieát:
Hoïa phuùc voâ moân, duy nhaân töï trieäu, thieän aùc chi baùo,
nhö aûnh tuøy hình.
Thích nghóa
Ñöùc Thaùi-Thöôïng Laõo-Quaân Ñaïo-Ñöùc Thieân-Toân daïy
raèng: Hoïa vaø phuùc ñeàu khoâng coù cöûa maø laø do loøng ngöôøi
töï gaây. Laøm aùc thì gaëp hoïa, laøm laønh thì ñöôïc phuùc, söï baùo
öùng nhö hình ñi vôùi boùng, khoâng sai moät maûy.
Chuù: Nhaø ñeàu coù cöûa. Cöûa ñoùng hay môû laø do yù cuûa ta,
môû cöûa ñeå ñoùn khaùch vaøo, ñoùng cöûa khoâng cho ngöôøi laï vaø
troäm caép vaøo. Nhöng hoïa vaø phuùc thì khoâng coù cöûa, maø laø
do loøng ngöôøi töï gaây. Laøm aùc thì chöôùc laáy hoïa, muoán traùnh
cuõng khoâng ñöôïc. Haønh thieän thì gaëp phuùc, duø khoâng caàu
nhöng phuùc vaãn ñeán. Ngöôøi xöa noùi: “Haønh thieän nhö caây
coû moïc trong vöôøn xuaân, tuy khoâng thaáy caây cao, nhöng moãi
ngaøy ñeàu coù söï taêng tröôûng. Haønh aùc nhö ñaù maøi dao, duø
khoâng thaáy ñaù moøn trong moät luùc, nhöng caøng maøi caøng
giaûm”. Coù ngöôøi cho raèng nhieàu keû laøm aùc maø vaãn giaøu
sang maø khoâng bò baùo öùng. Chaúng phaûi laø khoâng coù baùo öùng,
chæ vì thôøi cô chöa ñeán, coù bieát ñaâu ñöùc cuûa toå-tieân hay cuûa
chính ngöôøi ñoù haõy coøn, moät khi phaàn dö ñöùc heát roài, baùo
öùng seõ ñeán. Cuõng leõ naøy, ngöôøi haønh thieän maø khoâng ñöôïc
phuùc baùo laø coøn mang naëng nghieäp cuûa toå-tieân hay cuûa
chính ngöôøi ñoù, moät khi nghieäp tröôùc heát roài thì phuùc seõ ñeán.

17.  17 
 Ñôøi Toáng coù vò quan Veä-Troïng-Ñaït, moät hoâm bò beänh
naëng, trong luùc mô maøng, linh hoàn bò quyû voâ-thöôøng daét ñi
gaëp Dieâm-Vöông. Dieâm-Vöông sai Phaùn-quan laät soå coâng
quaù cuûa Veä-Troïng-Ñaït ra. Luùc ñaàu nhìn thaáy phaàn loãi quaù
nhieàu, Dieâm-Vöông noä raèng:
- Toäi aùc cuûa ngöôi quaù nhieàu, tuoåi thoï bò giaûm laø phaûi.
Nhöng khi xem tôùi phaàn coâng thì phaùn raèng:
- Nhaø ngöôi coù theå hoaøn döông, vì coâng nhieàu hôn toäi, soá
trong döông gian chöa maõn.
Veä-Troïng-Ñaït ngaïc nhieân hoûi:
- Toâi chöa töøng laøm chuyeän aùc naøo, sao laïi phaïm nhieàu
loãi ñeán theá?
Dieâm-Vöông ñaùp:
- Duø aùc chöa laøm, nhöng khi coù yù nieäm baát chaùnh thì quyû
Thaàn ñeàu ñaõ ghi luïc toäi aùc vaø göûi ñeán ñaây.
Veä-Troïng-Ñaït laïi hoûi:
- Toâi cuõng chöa töøng laøm moät vieäc thieän naøo caû, laøm sao
laïi coù coâng lôùn nhö vaäy?
Dieâm-Vöông ñaùp:
- Ngöôi ñaõ töøng leân sôù taâu cho nhaø vua giaûm thueá cho daân
trong laøng. Maëc duø khoâng ñöôïc vua chaáp thuaän, nhöng quyû
Thaàn cuõng ñaõ ghi coâng vaø göûi tôùi ñaây.
Hình vôùi boùng ñi ñoâi vôùi nhau, nhaân quaû baùo öùng cuõng
theá.
Thò dó Thieân-ñòa höõu ti quaù chi Thaàn, y nhaân sôû phaïm
khinh troïng, dó ñoaït nhaân toaùn.

18.  18 
Thích nghóa
Cho neân Trôøi ñaát coù Thaàn chuyeân giaùm saùt veà toäi loãi cuûa
loaøi ngöôøi, Tuøy theo loãi phaïm thuoäc nheï hay naëng maø giaûm
bôùt tuoåi thoï.
Chuù: 1) Treân Trôøi coù Thieân-Thaàn, döôùi ñaát coù Ñòa-Kyø
(Thaàn Nguõ-Nhaïc, Thaàn Thaønh-Hoaøng, Thaàn Thoå-Ñòa...).
Ngöôøi coù coâng hay coù loãi, Thaàn giaùm saùt ñeàu ghi luïc roõ
raøng, do ñoù thöôûng phaït phaân minh. Ñöùc Vaên-Xöông Ñeá-
Quaân vieát: “Thì thaàm noùi chuyeän rieâng tö, Trôøi nghe nhö
saám seùt noå; Phoøng toái laøm chuyeän môø aùm, maét Thaàn nhìn
nhö ñieän chôùp”. Ngöôøi coù theå doái ngöôøi nhöng khoâng theå
doái Trôøi, bieát vieäc aùc laø xaáu maø khoâng tröø, hieåu ñöôïc vieäc
thieän laø toát maø khoâng laøm thì khoâng phaûi keû trí vaäy.
2) Soáng 100 ngaøy laø moät toaùn. Trong nguõ-phuùc, chöõ thoï
ñöùng ñaàu, neân Thaàn giaùm-saùt laáy tuoåi thoï laøm hình phaït ñeå
raên ngöôøi.
 Toân-Löôïng laø quan ñoâ-lôïi ñaát Hôïp-Chaâu, moät hoâm bò
quyû-söù baét xuoáng aâm-phuû. Toân-Löôïng noùi:
- Thaày töôùng noùi soá toâi soáng ñeán naêm 73 tuoåi môùi cheát,
nay môùi coù 62 tuoåi, toâi haõy coøn 11 naêm môùi ñeán haïn cô maø.
Quyû-söù ñaùp:
- Soá cuûa ngöôi ñuùng laø phaûi soáng ñeán 73 tuoåi, nhöng loãi
cuûa ngöôi quaù nhieàu, neân bò giaûm thoï. Ngöôøi Maõ-Thaønh toá
tuïng vieäc hoân-nhaân, ngöôi xeùt khoâng coâng baèng laøm cho coát
nhuïc ngöôøi ly tan, tuoåi thoï bò giaûm ba naêm. Coù ngöôøi Toân-
Höu voâ toäi, ngöôi muoán laøm vöøa loøng quan thaùi-thuù maø xeùt

19.  19 
ngöôøi coù toäi, tuoåi thoï laïi giaûm ñi ba naêm. Thaân-maãu cuûa
ngöôi khuyeân giaùn ngöôi chôù neân baét loãi ngöôøi voâ toäi, ngöôi
chaúng nhöõng khoâng nghe lôøi maø coøn giaän vaø xoâ thaân-maãu
ngöôi teù ngöûa, ñoù laø moät toäi ngoã-nghòch, neân tuoåi thoï giaûm
ñi naêm naêm. Hoâm nay ñuùng laø ngaøy ta ñeán baét ngöôi.
Khoâng bao laâu, Toân-Löôïng bò beänh maø cheát.
Toaùn taùn taéc baàn hao, ña phuøng öu hoaïn.
Thích nghóa
Chaúng nhöõng giaûm thoï, maø coøn phaûi chòu caûnh baàn-
cuøng, laïi thöôøng gaëp öu saàu hoaïn naïn.
Chuù: Baàn laø ngheøo naøn, hao laø tieâu hao, phaù saûn, öu laø
söï lo aâu buoàn phieàn sinh ôû trong loøng, hoaïn laø naïn ñeán töø
beân ngoaøi. Muoán traùnh hoaïn naïn thì phaûi söûa loãi laøm laønh,
chö aùc neân traùnh, vieäc thieän neân laøm, giôø khaéc ñeàu phaûi
phaûn tænh, ñeà phoøng thaân, khaåu, yù taïo nghieäp maø mang hoïa.
Nhaân giai aùc chi, hình hoïa tuøy chi, caùt khaùnh tò chi, AÙc-
Tinh tai chi, toaùn taän taéc töû.
Thích nghóa
Thieân haï ñeàu oaùn gheùt, Hình hoïa theo sau, Nhöõng ñieàu
toát laønh, may maén ñeàu traùnh xa, Gaëp Sao haïn chieáu maø
mang tai, Suoát ñôøi laän ñaän long ñong, cho ñeán khi tuoåi thoï
giaûm cuøng thì cheát.
Chuù: 1) Loøng ngöôøi ñeàu gheùt ngöôøi aùc vaø thích ngöôøi
hieàn, ngay caû nhöõng keû gian aùc xaûo traù, khi thaáy ngöôøi laøm

20.  20 
chuyeän aùc trong loøng cuõng oaùn gheùt. Vì coâng lyù ôû trong loøng
ngöôøi, ñoù laø hai chöõ löông taâm. Thaày Töû-Coáng noùi: “Vua
Truï tuy coù laøm nhieàu ñieàu aùc, nhöng cuõng chöa ñeán noãi cöïc
aùc nhö ngöôøi sau ñaõ noùi, chæ vì ngöôøi ñôøi gheùt keû gian aùc,
neân ñem moïi vieäc aùc trong thieân haï ñeàu quy cho vua Truï”.
Ñuû thaáy loøng ngöôøi gheùt aùc ñeán böïc naøo, cho neân ngöôøi
quaân-töû lo sôï phaïm phaûi loãi laàm, duø chæ laø moät loãi nhoû taàm
thöôøng.
2) Kinh Hoa-Nghieâm vieát: Nguõ-tröôïc chuùng-sanh ôû coõi
Dieâm-Phuø-Ñeà khoâng tu thaäp-thieän, chuyeân taïo saùt ñaïo, taø
daâm, voïng ngoân, yû ngöõ, löôõng thieät, tham saân, taø kieán chö aùc
nghieäp, laïi khoâng hieáu thaûo cha meï, khoâng kính tam-baûo,
sinh loøng phaân tranh, huûy nhuïc laãn nhau, möu caàu phi
phaùp... vì nhöõng nhaân duyeân naøy neân môùi coù naïn ñao binh,
ñoùi khaùt vaø chö beänh taät. Ñoù laø töï gaây nghieäp, töï chuoác hoïa.
3) AÙc-Tinh laø sao chöôûng veà tai hoïa. Treân ñaàu ngöôøi haønh
aùc coù haéc khí bao phuû neân gaëp AÙc-Tinh. Haéc khí ví nhö taàn
soá cuûa maùy thu thanh (radio), AÙc-Tinh ví nhö laøn soùng cuûa
ñaøi phaùt thanh. Khi taàn soá cuûa maùy thaâu vaø maùy phaùt hôïp
nhau thì maùy thu thanh môùi coù tieáng. Taàn soá cuûa ngöôøi laøm
aùc hôïp vôùi taàn soá cuûa AÙc-Tinh, neân gaëp hoïa.
Höïu höõu Tam-Thai Baéc-Ñaåu Thaàn-Quaân, taïi nhaân
ñaàu thöôïng, luïc nhaân toäi aùc, ñoaït kyø kyû toaùn.
Thích nghóa
Laïi coù Thaàn Tam-Thai Baéc-Ñaåu Thaàn-Quaân ôû treân ñaàu
ngöôøi, ghi luïc toäi aùc, vaø caên cöù vaøo toäi phaïm naëng hay nheï

21.  21 
cuûa ngöôøi maø giaûm ñi Kyû hay Toaùn.
Chuù: 1) Thaàn Tam-Thai: Thaàn Thöôïng-Thai ty meänh
(quaûn veà tuoåi thoï), Thaàn Trung-Thai ty phuùc (quaûn veà phuùc),
Thaàn Haï-Thai ty loäc (quaûn veà loäc).
2) Moät Kyû laø 12 naêm, moät Toaùn laø 100 ngaøy.
Höïu höõu Tam-Thi Thaàn, taïi nhaân thaân trung, moãi ñaùo
canh-thaân nhaät, trieáp thöôïng ngheâ Thieân-Taøo, ngoân
nhaân toäi quaù, nguyeät-hoái chi nhaät, Taùo-Thaàn dieäc nhieân.
Thích nghóa
Laïi coøn coù Thaàn Tam-Thi, ôû trong thaân ngöôøi, moãi khi
ñeán ngaøy canh-thaân, ñeàu leân Thieân-Taøo ñem toäi aùc cuûa loaøi
ngöôøi ñaõ phaïm taâu leân Thieân-Taøo. Ñeán ngaøy cuoái thaùng,
Thaàn Taùo-Quaân cuõng theá.
Chuù: 1) Thaàn Tam-Thi (cuõng goïi laø Thaàn Tam-Baønh):
1. Thöôïng-Thi-Thaàn Thanh-Coâ teân Baønh-Cö, ôû nôi ñaàu
ngöôøi, laøm cho ngöôøi hay suy nghó baâng khuaâng, neân maét
môø toùc ruïng.
2. Trung-Thi-Thaàn Baïch-Coâ teân Baønh-Chaát ôû nôi ruoät
ngöôøi, gaây cho ngöôøi haùu aên, mau queân vaø laøm chuyeän aùc.
3. Haï-Thi-Thaàn Huyeát-Coâ teân Baønh-Kieàu ôû döôùi chaân
ngöôøi, laøm cho ngöôøi haùo saéc vaø haùo saùt. Thaàn Tam-Thi ñeàu
mong ngöôøi laøm vieäc xaáu vaø cheát sôùm ñeå khoûi giöõ xaùc vaø
höôûng vaät cuùng teá, neân moãi khi ñeán ngaøy canh-thaân (saùu
möôi ngaøy coù moät ngaøy canh-thaân), ñeàu leân Thieân-Taøo maø taâu
vieäc xaáu cuûa ngöôøi, mong ngöôøi bò toäi. Neáu ngöôøi tu haønh

22.  22 
thanh taâm quaû duïc thì Thaàn Tam-Thi seõ khoâng coù traïng ñeå
caùo. Thaày Trình-Töû coù thô:
Baát thuû Canh-thaân caùnh baát nghi,
Thöû taâm thöôøng döõ Ñaïo töông y,
Ñeá-Thieân dó töï tri haønh chæ,
Nhaäm nhó Tam-Baønh thuyeát thò phi.
(Tuy bieát laø ngaøy canh-thaân nhöng khoâng lo sôï, vì trong
loøng luoân luoân hôïp vôùi ñaïo. Trôøi ñaõ bieát ñöôïc loøng ta nhö
theá, ta haù laïi sôï Tam-Baønh taâu thò phi hay sao)
2) ÔÛ Quan-Hoaøi coù chaøng Hoà-Chöông, moät hoâm say röôïu,
thaáy nöõ tyø ñang doïn deïp trong phoøng, Chöông ñem loøng ñuøa
côït, nöõ tyø bieát laø ñieàu sæ nhuïc neân cöï tuyeät maø tìm ñöôøng
thoaùt thaân. Ñeâm hoâm ñoù ñöông laø cuoái thaùng gieâng, vôï
choàng Chöông ñang naèm nguû. Ñeán canh tö, vôï Chöông thaáy
moät vò Thaàn maët y phuïc maøu ñen, ngoài treân löng ngöïa vôùi
boä maët uy phong laãm lieät, tay traùi caàm moät cuoán soå, tay phaûi
chæ veà choã vôï Chöông, xong roài cöôõi ngöïa bay ra ngoaøi. Vôï
Chöông hoaûng sôï, beøn ñaùnh thöùc Chöông vaø ñem chuyeäïn
thaáy ñöôïc thuaät laïi cho Chöông hay. Chöông bieát laø Thaàn
Taùo-Quaân, mình noåi da gaø, nhöng khoâng daùm cho vôï hay.
Veà sau Chöông ñem nöõ tyø gaû cho ngöôøi haøng xoùm, môùi noùi
vôùi ngöôøi vôï raèng: “Vò Thaàn em naèm mô thaáy chính laø Taùo-
Quaân, vì luùc say röôïu anh coù loøng phi leã con nöõ tyø nhaø mình,
khoâng ngôø toái hoâm ñoù Thaàn Taùo-Quaân ñeán caûnh caùo. Cuõng
may cho anh, ñeâm ñoù coâ ta chaïy thoaùt ñöôïc, neáu khoâng thì
anh ñaõ mang hoïa vaøo thaân. Tuy chöa phaïm ñeán danh tieát
cuûa coâ ta, nhöng Thaàn Taùo-Quaân ñaõ ghi luïc toäi loãi cuûa anh

23.  23 
roài. Luùc ñaàu anh khoâng daùm cho em hay laø vì sôï em traùch
phaït coâ ta, nhö theá toäi anh laïi caøng naëng theâm. Nay hoân phoái
cho coâ ta roài, xem nhö ñaõ laøm ñöôïc moät vieäc thieän ñeå chuoäc
loãi cuõ vaäy”.
Phaøm nhaân höõu quaù, ñaïi taéc ñoaït Kyû, tieåu taéc ñoaït
Toaùn, kyø quaù ñaïi tieåu, höõu soá baùch söï.
Thích nghóa
Phaøm ngöôøi, heã coù loãi, naëng thì ñoaït kyû, nheï thì ñoaït
Toaùn. Tuyø theo loãi phaïm thuoäc naëng hay nheï, taát caû coù treân
traêm ñieàu.
Chuù: Tuy noùi laø kyû toaùn do Trôøi ñoaït, nhöng chính laø do
ngöôøi töï gaây, neáu khoâng gieo maàm moùng cuûa toäi loãi thì ñaâu
coù tai hoïa maø gaët. Kinh nhaân-quaû cheùp: “Troàng döa ñöôïc
döa, troàng ñaäu gaët ñaäu”, nhaân quaû baùo öùng, khoâng sai moät
maûy. Cho neân ngöôøi quaân-töû giôø khaéc ñeàu phaûn tænh laáy
mình ñeå traùnh söï sô suaát. Tuy laø moät söï sai laàm nhoû, nhöng
tích tieåu thaønh ñaïi, sô suaát nhieàu seõ bieán thaønh loãi, nhieàu loãi
tích laïi seõ thaønh toäi, khi mang toäi roài thì traùnh sao cho khoûi
hoïa. Löûa cuûa que dieâm tuy nhoû, nhöng coù theå ñoát chaùy caû
moät khu röøng. Loãi cuõng theá, bieát loãi maø khoâng söûa thì haäu
hoaïn seõ khoâng löôøng ñöôïc vaäy.
Duïc caàu tröôøng sanh giaû, tieân tu tò chi.
Thích nghóa
Muoán caàu ñöôïc tuoåi thoï soáng laâu, tröôùc tieân haõy traùnh,

24.  24 
khoâng neân phaïm phaûi loãi laàm.
Chuù: Töø “Phi nghóa nhi ñoäng” ñeán “Voâ coá saùt quy ñaû
xaø”, taát caû laø moät traêm saùu möôi baûy (167) ñieàu gaây neân toäi
loãi, Ñöùc Thaùi-Thöôïng khuyeân ngöôøi neân traùnh.
Kinh Phaät vieát: “Chö aùc maïc taùc, chuùng thieän phuïng
haønh”, töùc laø laøm laønh traùnh aùc. Ñoù laø phöông phaùp tröôøng
sanh maø moïi ngöôøi ñeàu coù theå laøm ñöôïc.
 Ngaøy xöa Baïch-Cö-Dò hoûi Ñieåu-Saøo thieàn-sö: Laøm
sao traùnh hoïa ñöôïc phuùc.
Thieàn-sö ñaùp:
- Chö aùc maïc taùc, chuùng thieän phuïng haønh (Boû moïi vieäc aùc
maø laøm nhöõng ñieàu thieän).
Baïch-Cö-Dò cöôøi:
- Caâu naøy con nít leân ba cuõng bieát, caàn gì thieàn-sö phaûi
noùi.
Ñieåu-Saøo Thieàn-sö ñaùp:
- Con nít leân ba tuy hieåu bieát, nhöng oâng giaø taùm möôi
vaãn khoâng laøm ñöôïc.
Bieát laø moät vieäc deã, nhöng haønh laø moät vieäc khoù. Cuõng
chaúng phaûi vì haønh khoù, maø laø vì ngöôøi cho laø deã neân khoâng
ñi thöïc haønh maø thoâi. Ñoù laø caùi bònh thöôøng tình maø loaøi
ngöôøi deã maéc phaûi. Ñoïc saùch Thaùnh Hieàn vaø laøm theo lôøi
cuûa Thaùnh Hieàn, cuõng laø Thaùnh Hieàn maø thoâi. Ñoïc kinh
Phaät vaø laøm theo lôøi Phaät ñaõ daïy thì cuõng laø Phaät vaäy.
Thò ñaïo taéc tieán, Phi ñaïo taéc thoái, Baát lyù taø kính, Baát

25.  25 
khi aùm thaát.
Thích nghóa
Phaøm söï vieäc, neáu hôïp vôùi leõ phaûi thì neân tieán maø ñoác
haønh, traùi laïi neáu ñi nghòch vôùi ñaïo lyù thì haõy lui maø traùnh.
Khoâng chaïy ñöôøng taø, khoâng töï doái loøng, haønh ñoäng quang
minh loãi laïc.
Chuù: Thò laø ñuùng, phaûi. Ñaïo laø Thieân-Lyù, laø leõ phaûi. Phi
laø traùi. Thò phi laø hai con ñöôøng daãn ngöôøi ñi ñeán thieän vaø
aùc. Ñöôøng chaùnh ñöa ñeán thieän, ñöôøng taø ñöa vaøo choã aùc.
Ñöôøng coù chaùnh taø, nhöng do con ngöôøi töï choïn, cho neân
phaûi xeùt thò phi, bieät chaùnh taø môùi bieát ñöôïc tieán thoái. Thò thì
tieán, phi thì thoái. Tæ nhö hôïp vôùi ñaïo nguõ-thöôøng laø Nhaân Leã
Nghóa Trí Tín thì neân theo, Saùt Ñaïo Daâm Voïng Töûu thuoäc taø
neân phaûi traùnh.
2) AÙm thaát nghóa ñen laø phoøng toái, nghóa boùng chæ choã
kín, nôi maø maét ngöôøi khoâng thaáy ñöôïc.
 Döông-Chaán laø moät vò quan thanh lieâm ñôøi Haùn. Naêm
oâng leân ñöôøng ñi nhaäm chöùc thaùi-thuù quaän Ñoâng-Lai, khi ñi
ngang qua ñaát Xöông-AÁp, quan huyeän ôû ñaây laø Vöông-Maät,
ngöôøi ñaõ töøng ñöôïc oâng tieán cöû ñeà baït, ñem vaøng baïc ñeán
laøm leã yeát kieán oâng. Nhöng oâng khoâng nhaän vaø noùi vôùi
Vöông-Maät raèng:
- Toâi bieát taøi cuûa oâng neân môùi tieán cöû oâng ra laøm vieäc
giuùp nöôùc, ñoù laø loøng coâng cuûa toâi. Nay oâng ñem vaøng ñeán
cho toâi laø loøng tö cuûa oâng, chaúng nhöõng oâng bò mang tieáng laø
hoái loä cho toâi, toâi cuõng bò tai tieáng laø vì loøng tö maø tieán cöû

26.  26 
oâng nöõa.
Vöông-Maät coá naøi, vaø thöa raèng:
- Ñoù laø leã ñaùp ôn cuûa tieåu quan, hôn nöõa nôi ñaây cuõng
khoâng ai hay bieát, mong ngaøi chôù neân khöôùc töø.
Döông-Chaán ñaùp:
- Treân coù trôøi bieát, döôùi coù ñaát bieát, giöõa coù oâng vaø toâi
bieát, sao laïi baûo laø khoâng ai bieát?
Vöông-Maät nghe xong, hoå theïn muoân phaàn, beøn luûi thuûi
ñi ra. Haønh ñoäng cuûa Döông-Chaán quang minh loãi laïc, quaû
thaät laø moät vò quan thanh-lieâm vaäy.
Tích ñöùc luõy coâng, Töø taâm ö vaät, Trung hieáu höõu ñeä,
Chaùnh kyû hoùa nhaân.
Thích nghóa
Neân haønh vieäc thieän ñeå tích ñöùc luõy coâng, Phaûi thöông
yeâu loaøi vaät, Trung thaønh vôùi toå-quoác, hieáu thaûo vôùi cha meï,
hoøa muïc vôùi anh em, Tu thaân söûa mình ñeå caûm hoùa ngöôøi.
Chuù: 1) Tích chæ veà söï goùp nhaët töø ít ñeán nhieàu, luõy laø söï
choàng chaát töø thaáp ñeán cao, ñöùc laø phaàn noäi, laø phaàn ñöùc
haïnh, töùc laø chaùnh-kyû, coâng laø phaàn ngoaïi töùc laø hoùa-nhaân.
Coâng-ñöùc do söï tích luõy maø thaønh, chôù vì vieäc thieän nhoû maø
khoâng laøm, nuùi cao ñeàu do caùt ñaù choàng chaát, tích tuï maø
thaønh.
2) Vaøo ñôøi Thanh, taïi Thöôïng-Haûi, phu-nhaân cuûa moät
vieân-ngoaïi hoï Tröông maéc phaûi moät chöùng beänh nan y, danh
y trong vuøng ñeàu phaûi boù tay. Sau cuøng, vieân-ngoaïi môøi

27.  27 
ñöôïc moät löông y töø Giang-Nam ñeán. Löông y baét maïch
xong, lieàn ra moät toa thuoác, trong ñoù phaûi duøng ñeán 100 caùi
löôõi cuûa chim boà caâu.
Vieân-ngoaïi sai ngöôøi ra chôï mua 100 con chim boà caâu veà,
ñôïi saùng hoâm sau caét löôõi laøm thuoác cho vôï mình. Trong
ñeâm hoâm ñoù, vôï cuûa vò vieân-ngoaïi naèm treân giöôøng beänh,
nghe thaáy tieáng chim boà caâu keâu, raát laáy laøm laï, beøn hoûi
nguyeân do. Vieân-ngoaïi ñaùp raèng:
- Trong toa thuoác cuûa vò danh y caàn phaûi duøng ñeán 100
caùi löôõi cuûa chim boà caâu, nhö theá beänh cuûa phu-nhaân môùi
khoûi ñöôïc, neân mua chim veà nhaø ñeå ngaøy mai laøm thuoác cho
phu-nhaân uoáng.
Tröông phu-nhaân nghe xong beøn chaûy nöôùc maét vaø noùi:
- Khi uoáng toa thuoác naøy, beänh cuûa thieáp coù khoûi hay
khoâng cuõng chöa ñöôïc bieát, nhöng sinh meänh cuûa 100 con
boà caâu ñeàu vì thieáp maø cheát. Giaù nhö thang thuoác naøy trò
ñöôïc beänh cuûa thieáp, thieáp cuõng khoâng nôõ, xin phu-quaân
haõy thaû chim ñi, ñeå chim ñöôïc töï do.
Tröông vieân-ngoaïi nghe lôøi cuûa ngöôøi vôï, sai ngöôøi nhaø
mang chim ra thaû. Vaø laï thay, vaøi ngaøy sau, côn beänh cuûa
Tröông phu-nhaân khoâng thuoác maø khoûi. Veà sau laïi sinh ñöôïc
hai ngöôøi con trai.
3) Chaâu Vaên-Vöông laø moät chö haàu cuûa nhaø Thöông,
ñöôïc phong aáp taïi Kyø-Sôn. Vaên-Vöông duøng lyù ñeå daïy
ngöôøi, duøng ñöùc ñeå caûm hoùa daân. Keá Kyø-Sôn laø hai nöôùc
Ngu vaø Nhueá. Hai nöôùc naøy thöôøng tranh chaáp veà moät
mieáng ñaát ôû vuøng bieân giôùi, hai beân ñaùnh nhau laâu naêm maø

28.  28 
vaãn khoâng phaân thaéng baïi, sau cuøng vua Ngu vaø vua Nhueá
ñeàu ñeán Kyø-Sôn nhôø Vaên-Vöông laøm troïng taøi ñeå xeùt xöû.
Khi ñaët chaân vaøo ñaát Kyø-Sôn thaáy daân chuùng nôi ñaây keû
nhuùn ngöôøi nhöôøng, giuùp ñôõ laãn nhau trong vieäc canh taùc,
vua Ngu vaø vua Nhueá nhìn nhau, hai ngöôøi ñeàu caûm thaáy hoå
theïn. Vua Ngu noùi raèng:
- Hai ta laø keû tieåu-nhaân, khoâng xöùng ñaùng böôùc vaøo ñaát
cuûa ngöôøi quaân-töû, noâng phu ôû ñaây coøn bieát leã nghóa nhö
vaäy, hai ta laø vua moät nöôùc chæ vì moät mieáng ñaát nhoû maø
tranh chaáp thaáp heøn nhö theá, coøn maët muõi naøo ñi gaëp Vaên-
Vöông.
Vua Nhueá cho lôøi noùi cuûa vua Ngu laø ñuùng, sau cuøng hai
beân beøn ñem maûnh ñaát tranh chaáp laâu naêm taëng cho Vaên-
Vöông maø thoâi vieäc ñaùnh nhau. Vì bò ñöùc cuûa Vaên-Vöông
caûm hoùa, hai nöôùc Ngu vaø Nhueá traùnh ñöôïc naïn ñao binh vaø
soáng chung trong caûnh thanh bình. Ñöùc cuûa Vaên-Vöông lôùn
thay!
Caêng coâ tuaát quaû, Kính laõo hoaøi aáu, Coân truøng thaûo
moäc do baát khaû thöông.
Thích nghóa
Thöông yeâu coâ-nhi, giuùp ñôõ quaû-phuï, Kính troïng ngöôøi
giaø, yeâu thöông baäc treû, Ngay ñeán loaøi coân truøng vaø thaûo
moäc cuõng khoâng theå toån thöông ñeán.
Chuù: Coâ laø ngöôøi maát ñi cha meï, Quaû laø ngöôøi goùa
choàng, ñeàu laø nhöõng ngöôøi ñaùng thöông caàn phaûi giuùp ñôõ.
Ngöôøi giaø tuoåi cao, thaïo ñôøi hôn ta neân phaûi kính troïng.

29.  29 
Tuoåi nhoû aáu trí, taàm hieåu bieát coøn non nôùt, caàn phaûi coù loøng
thöông yeâu dìu daét. Coân truøng lôùn nhö saâu boï, nhoû nhö kieán
ñeàu coù sinh meänh, khoâng neân gieát haïi, caây coû cuõng theá, neáu
voâ coá ñoát röøng phaù caây, nhaát laø duøng thuoác gieát haïi caây coái
laïi laø moät toäi.
 Nguïy-Thuø laø moät vò töôùng taøi ba cuûa nöôùc Taán trong
thôøi Chieán-Quoác, coù moät ngöôøi thieáp laø Toå-Cô raát treû vaø
ñeïp. Moãi khi ra traän ñaùnh giaëc, Nguïy-Thuø ñeàu daën ngöôøi
con tröôûng laø Nguïy-Khoûa raèng:
- Neáu ta ra traän khoâng may maø cheát, con neân cho Toå-Cô
ñi laáy choàng ñeå cho naøng coù choã nöông töïa, chôù ñeå naøng haàu
cuûa ta phaûi khoå sôû, nhö theá daãu ta ôû nôi chín suoái cuõng ñöôïc
yeân loøng.
Ñeán luùc Nguïy-Thuø oám naëng, bieát mình saép cheát, laïi daën
Nguïy-Khoûa raèng:
- Toå-Cô laø ngöôøi haàu thieáp yeâu quyù cuûa ta, khi ta cheát roài,
con phaûi choân naøng aáy theo ta, ñeå ta ôû nôi suoái vaøng coù
ngöôøi baàu baïn.
Khi Nguïy-Thuø cheát, Nguïy-Khoûa khoâng laøm theo lôøi traên
troái cuûa cha, vì cho raèng choân moät ngöôøi soáng theo ngöôøi
cheát laø moät toäi loãi, laøm ngöôøi soáng cheát oan. Khi mai taùng
cho ngöôøi cha xong, Nguïy-Khoûa gaû naøng haàu thieáp cuûa cha
mình cho moät nho só. Ngöôøi em laø Nguïy-Kyø hoûi taïi sao
khoâng laøm theo lôøi traên troái cuûa ngöôøi cha? Nguïy-Khoûa ñaùp:
- Luùc cha ta coøn khoûe, thöôøng daën laø sau naøy phaûi laáy
choàng cho Toå-Cô, ñeán khi bònh naëng gaàn maát laïi daën phaûi
ñem naøng choân theo, ñoù laø lôøi daën trong luùc meâ saûng maø

30.  30 
thoâi. Ngöôøi hieáu-töû neân nghe theo lôøi daën trong luùc saùng
suoát maø khoâng nghe theo lôøi traên troái trong luùc meâ saûng.
Veà sau Nguïy-Khoûa laøm töôùng nöôùc Taàn, ñaùnh nhau vôùi
nöôùc Taán. Taán coù moät vò töôùng taøi laø Ñoã-Hoài, laø moät löïc só
söùc khoûe hôn ngöôøi, nöôùc Taàn khoâng moät töôùng naøo ñòch
noåi, Nguïy-Khoûa ñaùnh nhieàu traän ñeàu bò thua. Moät ñeâm,
Nguïy-Khoûa ñang ngoài trong traïi suy nghó veà möu keá ñeå giao
chieán vôùi Ñoã-Hoài, boãng nghe coù tieáng ngöôøi gheù vaøo tai noùi:
“Thanh thaûo bì”.
Nguïy-Khoûa khoâng hieåu yù nghóa gì, beøn ñem chuyeän naøy
noùi vôùi ngöôøi em laø Nguïy-Kyø. Nguïy-Kyø noùi:
- Caùch ñaây ñoä möôøi daëm coù moät baõi coû, teân laø Thanh-
Thaûo-Bì, hay laø quaân Taán sau naøy seõ phaûi thaát baïi taïi nôi
ñaây chaêng? Nhö vaäy ñeå em ñem moät toaùn quaân ñeán ñoù mai
phuïc, vaø anh laáy keá ñeå duï quaân Taán ñeán, hai anh em ta hôïp
söùc nhau maø ñaùnh vôùi Ñoã-Hoài may ra coù theå thaéng ñöôïc.
Nguïy-Khoûa duøng keá duï Ñoã-Hoài ñeán Thanh-Thaûo-bì.
Trong traän chieán, Nguïy-Khoûa ñang ôû trong theá laâm nguy,
khoâng deø thình lình thaáy moãi böôùc ñi cuûa Ñoã-Hoài ñeàu bò
ngaõ, quaân Taàn thaáy vaäy vui möøng, reo aàm caû leân. Trong luùc
naøy, Nguïy-Khoûa troâng thaáy moät laõo giaø mình maëc aùo vaûi,
ñaàu toùc baïc phô, chaân ñi giaày ñay, ñang keát coû laøm daây buoäc
vaøo chaân cuûa Ñoã-Hoài. Ñoã-Hoài vì theá bò teù vaø bò Nguïy-Khoûa
baét ñöôïc.
Ñeâm hoâm aáy, Nguïy-Khoûa naèm mô thaáy oâng giaø keát coû
nôi Thanh-Thaûo-bì ñeán tröôùc maët vaùi chaøo vaø noùi:
- Töôùng-quaân coù bieát vì côù gì maø Ñoã-Hoài bò baét hay

31.  31 
khoâng? Vì laõo phu keát coû laïi laøm cho Ñoã-Hoài bò vöôùng chaân
maø teù ñaáy.
Nguïy-Khoûa noùi:
- Toâi chöa quen bieát cuï bao giôø, sao cuï laïi giuùp toâi nhö
theá, toâi bieát phaûi laáy gì ñeå ñeàn ñaùp cuï?
Laõo giaø ñaùp:
- Laõo phu laø thaân-phuï cuûa Toå-Cô. Töôùng-quaân bieát theo
lôøi daën saùng suoát cuûa thaân-phuï maø gaû choàng cho con gaùi cuûa
laõo-phu. Vì caûm caùi ôn aáy neân laõo-phu ra tay giuùp töôùng-
quaân. Sau naøy con chaùu cuûa töôùng-quaân coøn ñöôïc hieån vinh
nöõa.
Khi Nguïy-Khoûa tænh daäy, môùi nghó ñeán chuyeän cuõ, vaø
bieát oâng giaø ñoù chính laø cha vôï cuûa thaân-phuï mình.
Nghi maãn nhaân chi hung, Laïc nhaân chi thieän, Teá nhaân
chi caáp, Cöùu nhaân chi nguy.
Thích nghóa
Ñoái vôùi ngöôøi gaëp chuyeän khoâng may, neân ñoàng tình
thöông xoùt, Thaáy ngöôøi laøm vieäc toát phaûi toû loøng vui möøng,
Neân giuùp ngöôøi trong luùc caáp baùch, Cöùu ngöôøi trong luùc
nguy nan.
Chuù: Hung laø vieäc cöïc xaáu, thieän laø vieäc cöïc toát, caáp laø
vieäc khoâng theå trì hoaõn ñöôïc, nguy laø vieäc coù haïi ñeán tính
meänh. Thaáy ngöôøi gaëp nguy maø ra tay trôï giuùp laø chí-duõng;
teá ngöôøi trong luùc caáp baùch laø chí-nhaân; möøng cho vieäc
thieän cuûa ngöôøi laø chí-thieän; thöông xoùt cho ngöôøi gaëp hung

32.  32 
laø loøng töø-bi cuûa Boà-Taùt vaø Phaät. Chí-nhaân, chí-duõng, chí-
thieän laø ñöùc cuûa Trôøi. Khi ñöùc cuûa ngöôøi hôïp vôùi ñöùc cuûa
Trôøi, taát nhieân ñöôïc Trôøi giaùng phuùc, ñöôïc Thaàn hoä trì.
Kieán nhaân chi ñaéc nhö kyû chi ñaéc, Kieán nhaân chi thaát
nhö kyû chi thaát.
Thích nghóa
Thaáy ngöôøi ñaéc yù thaønh coâng, phaûi toû loøng vui möøng nhö
chính mình ñaõ laøm. Thaáy ngöôøi gaëp chuyeän thaát baïi khoâng
may, neân toû loøng buoàn nhö chính mình ñaõ gaëp phaûi.
Chuù: Ñaéc laø sôû haùo, laø ñieàu möøng maø moïi ngöôøi ñeàu
muoán. Thaát laø sôû kî, laø moät vieäc buoàn maø moïi ngöôøi ñeàu
khoâng mong. Ngöôøi thaát, ngöôøi kî maø ta laïi laáy ñoù laøm
möøng, nhö theá laø phaûn tính. Ngöôøi coù vieäc hyû maø ta laïi kî,
nhö theá laø phaûn lyù. Phaûn tính taâm ñòa gian aùc, phaûn lyù taâm
ñòa nham hieåm, caû hai ñeàu baát nhaân.
Baát chöông nhaân ñoaûn, Baát huyeãn kyû tröôøng, AÙt aùc
döông thieän, Thoâi ña thuû tieåu.
Thích nghóa
Khoâng neân phong phanh, tuyeân truyeàn khuyeát ñieåm cuûa
ngöôøi khaùc, Cuõng khoâng neân khoe khoang, phoâ tröông taøi
naêng vaø sôû tröôøng cuûa mình, Che daáu phaàn xaáu maø bieåu
döông phaàn toát cuûa ngöôøi, Nhaän ít chia nhieàu, phaàn toát thì
nhöôøng cho ngöôøi, phaàn xaáu thì töï laáy.
Chuù: Töï mình coù khuyeát ñieåm thöôøng lo sôï bò ngöôøi hay

33.  33 
bieát, ngöôøi coù choã sai laàm thì ta laïi ñi laät taåy, nhö theá laø baát
minh. Ngöôøi coù sôû ñoaûn, ñem sôû tröôøng cuûa mình ra giuùp,
nhö theá môùi laø ngöôøi coù nghóa. Töï mình coù choã hay chöa
phaûi laø hay, maø phaûi khieâm-toán, laáy caùi hay cuûa mình hôïp
vôùi caùi hay cuûa thieân haï, ñoù laø caùi hay cuûa ngöôøi quaân-töû.
 Quaûn-Troïng laø moät chính trò gia taøi ba loãi laïc, giuùp Teà
Hoaøn-Coâng xöng baù trong thôøi Xuaân-Thu. Baõo Thuùc-Nha laø
ngöôøi baïn tri kyû cuûa Quaûn-Troïng, vaø cuõng laø ngöôøi ñaõ tieán
cöû Quaûn-Troïng cho Teà Hoaøn-Coâng. Khi Baõo Thuùc-Nha maát,
Quaûn-Troïng thöông khoùc Baõo Thuùc-Nha nhö laø maát cha meï.
Quan ñaïi-phu laø Ninh-Thích hoûi Quaûn-Troïng:
- OÂng vôùi Baõo Thuùc-Nha khoâng phaûi hoï haøng thaân-thích
gì, sao laïi ñoäng loøng thöông khoùc nhö theá?
Quaûn-Troïng ñaùp:
- Thôøi ñi buoân chung vôùi Thuùc-Nha, khi chia lôøi luùc naøo
ta cuõng laáy phaàn hôn, nhöng Thuùc-Nha khoâng cho laø ta
tham, bieát ta gaëp caûnh quaãn-baùch baát ñaéc dó môùi laøm nhö
theá. Khi ôû chôï buùa bò ngöôøi doïa naït, Thuùc-Nha khoâng cho ta
laø heøn, maø cho raèng ta laø ngöôøi coù ñoä löôïng. Khi baøn vieäc
vôùi Thuùc-Nha bò hoûng, Thuùc-Nha khoâng cho ta laø ngu, maø
noùi raèng ngöôøi coù luùc may coù luùc ruûi, neân vieäc coù thaønh cuõng
coù baïi. Ta ra laøm quan ba laàn ñeàu bò thaát baïi, Thuùc-Nha
khoâng cheâ ta laø keû voâ taøi, maø noùi raèng ta chöa gaëp thôøi, chöa
tìm ñöôïc vua gioûi. Moãi laàn ra traän ta ñeàu ñöùng ôû phía sau,
Thuùc-Nha khoâng cho raèng ta sôï cheát hay baát taøi, maø noùi
raèng ta coøn coù meï giaø phaûi phuïng-döôõng. Ta nhaãn nhuïc thôø
vua Hoaøn-Coâng, Thuùc-Nha khoâng cho ta laø voâ sæ, bieát ta vì

34.  34 
lôïi ích cuûa thieân haï maø khoâng giöõ tieåu tieát. Sinh ra ta laø cha
meï, hieåu bieát ta laø Thuùc-Nha. Ñoái vôùi ngöôøi hieåu bieát mình,
ñem caû tính meänh ra hieán coøn chöa cho laø quaù, ta khoùc
thöông nhö theá coù thaám vaøo ñaâu?
Ngöôøi sau khen taøi cuûa Quaûn-Troïng, cuõng phaûi khen ñöùc
cuûa Baõo Thuùc-Nha vaäy.
Thuï nhuïc baát oaùn, Thuï suûng nhöôïc kinh, Thí aân baát
caàu baùo, Döõ nhaân baát truy hoái.
Thích nghóa
Moät khi chòu söï khinh khi hay nhuïc maï cuûa ngöôøi,
khoâng sinh loøng oaùn haän, Khi ñöôïc caáp treân ñoaùi hoaøi,
suûng aùi, phaûi toû loøng cung kính lo sôï, chôù neân kieâu haõnh töï
haøo, maø phaûi xeùt xem taøi ñöùc cuûa mình coù töông xöùng hay
khoâng, Moät khi coù thí aân hay giuùp ñôõ ngöôøi, cuõng khoâng
neân mong ngöôøi baùo ñaùp, Khi bieáu taëng ñoà vaät cho ngöôøi,
khoâng neân hoái haän maø ñoøi trôû laïi.
Chuù: Ngöôøi quaân-töû vì ñöùc-haïnh maø khoâng vì ñòa-vò, vì
thöïc chaát chöù khoâng vì hö danh, vì nghóa maø khoâng vì lôïi.
Neân xem vieäc vinh suûng nhö laø moät noãi lo aâu, laø moät gaùnh
naëng, nhö ngöôøi treøo cao sôï teù naëng, trong loøng luùc naøo cuõng
deø daët caån thaän. Vì theá ngöôøi quaân-töû tuy ôû ñòa vò cao maø
vaãn xem nhö thaáp heøn, neân ôû theá cao maø khoâng nguy hieåm.
Moät khi coâng thaønh danh toaïi thì lo nghó ñeán thoái aån. Tri
thoái neân baát nguy, tri chæ neân baát truïy, tri tuùc neân thöôøng laïc.
Ñoù laø thuaät xöû theá cao-minh cuûa baäc quaân-töû.

35.  35 
 Ñaëng-Thoâng, laøm quan döôùi trieàu Haùn, ñöôïc Haùn
Vaên-Ñeá suûng aùi. Coù moät laàn Ñaëng-Thoâng nhôø thaày töôùng soá
xem töôùng, thaày töôùng noùi raèng sau naøy Ñaëng-Thoâng seõ bò
cheát ñoùi. Haùn Vaên-Ñeá bieát ñöôïc chuyeän naøy beøn noùi vôùi
Ñaëng-Thoâng:
- Traåm ñem caû nuùi ñoàng ôû ñaát Thuïc ban cho khanh, vaø
cho khanh ñöôïc pheùp ñuùc tieàn, nhö theá khanh seõ giaøu sang
maõi maõi, laøm sao coù theå cheát ñoùi ñöôïc.
Ñaëng-Thoâng töø ñoù trôû neân cöï phuù, nhöng chæ yû vaøo theá löïc
vaø söï che chôû cuûa vua maø khoâng bieát tu thaân tích ñöùc, khi
Haùn Vaên-Ñeá cheát, vua Caûnh-Ñeá leân ngoâi, nhieàu vò quan
trong trieàu vì ñoá kî Ñaëng-Thoâng neân gieøm taâu cuøng vua
Caûnh-Ñeá. Vua Caûnh-Ñeá voán khoâng thích Ñaëng-Thoâng neân
nhaân cô hoäi naøy tòch thu taøi saûn vaø truaát heát quyeàn haønh cuûa
Ñaëng-Thoâng. Ñaëng-Thoâng vì theá trôû neân ngheøo, phaûi ñi aên
xin. Veà sau quaû nhieân bò cheát ñoùi.
 Ñôøi Baéc Toáng, quaän Giang-Haï coù quaùn röôïu Taân thò.
Moät hoâm coù moät laõo giaø aên maëc lam-luõ ñeán hoûi chuû quaùn:
- Coù röôïu toát gì cho ta uoáng chaêng?
Chuû tieäm beøn sai töûu baûo ñem röôïu haûo haïng ra cho laõo
giaø uoáng. Laõo giaø aên uoáng say söa roài boû ñi, chaúng traû moät
ñoàng xu naøo caû. Chuû tieäm khoâng ñem loøng traùch oaùn vaø
cuõng khoâng toû veû aân haän.
Nöûa naêm sau, laõo giaø trôû laïi quaùn röôïu cuûa Taân thò.
Nhöng laàn naøy laõo khoâng uoáng röôïu nöõa, maø noùi vôùi Taân thò
raèng:
- Luùc tröôùc laõo uoáng röôïu cuûa caùc-haï, nhöng vì quaù ngheøo

36.  36 
khoâng coù tieàn traû, nay laõo ñeán ñaây ñeå ñaùp ôn cho caùc-haï.
Noùi xong beøn thoø tay laáy caây buùt loâng ra, veõ hình moät con
haïc treân böùc töôøng. Veõ xong, laõo noùi vôùi Taân thò:
- Moãi khi coù khaùch ñeán, caùc-haï chæ caàn voã tay thì con haïc
treân böùc töôøng naøy seõ bay ra vaø töï muùa haùt.
Laõo giaø noùi xong beøn boû ñi. Taân thò laøm theo lôøi cuûa laõo
giaø daën, khi voã tay, con haïc laõo giaø ñaõ veõ treân böùc töôøng quaû
nhieân bay ra muùa vaø haùt. Khaùch aên uoáng töø ñoù moãi luùc moät
ñoâng, khoâng bao laâu Taân thò trôû neân cöï phuù trong vuøng.
Möôøi naêm sau, laõo giaø laïi trôû veà quaùn röôïu cuûa Taân thò.
Chuû quaùn gaëp laïi coá nhaân, trong loøng vui möøng voâ taû, noùi
vôùi laõo giaø raèng:
- Vì aân-nhaân maø ta môùi coù ngaøy hoâm nay, mong aân-nhaân
haõy löu laïi ñaây cuøng höôûng caûnh phuù quyù.
Laõo giaø cöôøi ñaùp:
- Ñôøi ngöôøi chaúng qua chæ laø moät kieáp phuø-du, phuù-quyù
vinh hoa ñoái vôùi ta cuõng chæ laø moät giaác mô maø thoâi.
Noùi xong beøn laáy saùo ra thoåi, con haïc töø böùc töôøng bay
xuoáng, ñeán tröôùc maët laõo giaø, vaø laõo côõi haïc ñi bieät tích. Ñeå
kyû nieäm laõo giaø vaø con haïc, taïi nôi choã haïc caát caùnh, chuû
tieäm xaây neân moät laàu, laáy teân laø laàu Hoaøng-Haïc. Nay ôû
thaønh Vuõ-Xöông, tænh Haø-Nam Trung-Hoa.
Laõo giaø côõi haïc ñoù chính laø baùt tieân Löõ Thuaàn-Döông toå-
sö.
Sôû vi thieän-nhaân, nhaân giai kính chi, Thieân-ñaïo höõu
chi, phöôùc loäc tuøy chi, chuùng taø vieãn chi, Thaàn-Linh veä

37.  37 
chi, sôû toá taát thaønh, Thaàn-Tieân khaû kí.
Thích nghóa
Ngöôøi haønh thieän, seõ ñöôïc thieân-haï toân-kính, Ñöôïc Trôøi
Phaät phuø hoä, Phöôùc loäc khoâng caàu maø töï ñeán, Taø-Thaàn
AÙc-quyû ñeàu traùnh xa, Laïi ñöôïc Thaàn-Linh hoä trì giuùp ñôõ,
Söï vieäc heã laøm taát thaønh, Laïi coøn hy voïng trôû thaønh Thaàn-
Tieân nöõa.
Chuù: Ñöùc Khoång-Töû noùi: “Thaùnh-nhaân ta chöa ñöôïc
thaáy, nhöng thaáy ngöôøi quaân-töû cuõng xem nhö ñöôïc gaëp
Thaùnh-nhaân vaäy. Ta chöa ñöôïc thaáy ngöôøi thieän, nhöng gaëp
ñöôïc ngöôøi coù haèng taâm laøm vieäc thieän thì cuõng nhö ñöôïc
gaëp ñöôïc ngöôøi thieän vaäy”. Moät ngöôøi ñöôïc xöng laø thieän-
nhaân thì haønh ñoäng vaø vieäc laøm ñeàu hôïp vôùi yù Trôøi, cho neân
quyû Thaàn ñeàu kính troïng. Soáng laø ngöôøi hoaøn thieän treân ñôøi,
khi cheát seõ laø Thaàn-Tieân nôi ñoäng phuû.
 Maïnh-Thöôøng-Quaân laø moät nhaø nghóa hieäp trong thôøi
Chieán-Quoác, laøm teå-töôùng cuûa nöôùc Teà, ñöôïc vua Teà phong
aáp ôû ñaát Tieát. Trong phuû oâng luoân luoân nuoâi treân 300 thöïc
khaùch, tính oâng laïi raát roäng raõi, thöôøng ñem tieàn cho ngöôøi
khaùc vay möôïn. Vì thöïc khaùch moãi ngaøy moät ñoâng, soá tieàn
chi tieâu khoâng ñuû, neân moät hoâm oâng sai moät thöïc khaùch laø
Phuøng-Hoan ñi qua ñaát Tieát ñoøi nôï. Tröôùc khi leân ñöôøng,
Phuøng-Hoan hoûi Maïnh-Thöôøng-Quaân:
- Khi thu ñöôïc tieàn nôï, töôùng-coâng coù caàn mua gì veà
chaêng?
Maïnh-Thöôøng-Quaân ñaùp:

38.  38 
- Xem trong nhaø thieáu gì thì mua.
Khi ñeán ñaát Tieát, Phuøng-Hoan trieäu taäp daân ñeán tuï hoïp vaø
noùi:
- Hoâm nay ta ñeán ñaây khoâng phaûi laø ñoøi nôï, maø laø ñeán
baùo moät tin möøng, chuû ta laø Maïnh-Thöôøng-Quaân noùi tieàn nôï
cuûa quyù vò phuï laõo ñaõ vay möôïn ñeàu khoûi traû, neân hoâm nay
sai ta ñeán ñaây ñeå huûy boû taát caû nhöõng kheá öôùc maø quyù vò ñaõ
laäp trong luùc vay möôïn.
Phuøng-Hoan noùi xong, lieàn ñem kheá öôùc vay nôï cuûa daân
Tieát mang ra xeù heát vaø ñoát tröôùc maët moïi ngöôøi. Khi ñoát
xong, Phuøng-Hoan töø giaõ daân Tieát, trôû veà baùo caùo cuøng
Maïnh-Thöôøng-Quaân.
Thaáy Phuøng-Hoan veà ñeán nhaø, Maïnh-Thöôøng-Quaân hoûi:
- Thu nôï xong roài coù mua gì veà chaêng?
Phuøng-Hoan ñaùp:
- Tröôùc khi ñi toâi ñaõ xem xeùt kyõ löôõng, thaáy nhaø cuûa
töôùng-coâng ngoïc ngaø chaâu baùu chöùa ñaày kho, ngöôøi ñeïp ñaày
nhaø, choù ngöïa cuõng ñaày chuoàng, chaúng thieáu gì heát. Chæ coù
chöõ nghóa laø chöa ñuû, neân hoâm nay ñi ñoøi nôï toâi ñaõ duøng soá
tieàn ñoù mua chöõ nghóa cho töôùng-coâng roài.
Maïnh-Thöôøng-Quaân nghe Phuøng-Hoan noùi xong, trong
loøng bieán saéc:
- Ta vì lo sôï trong nhaø khaùch ñoâng, boång loäc khoâng ñuû chi
tieâu môùi sai tieân-sinh ñi thu nôï, nay tieàn khoâng thu ñöôïc laïi
ñem giaáy nôï mang ñi ñoát, sau naøy chi tieâu khoâng ñuû thì thöïc
khaùch seõ boû ta maø ñi heát, nhö theá goïi laø mua nghóa hay sao?
Phuøng-Hoan ñaùp:

39.  39 
- Ñaát Tieát laø ñaát theá phong cuûa töôùng-coâng, nhaân daân ôû ñoù
seõ laø nhöõng ngöôøi cuøng nhau seû ngoït chia buøi vôùi töôùng-
coâng. Nay keû heøn naøy maïo muoäi ñoát boû giaáy nôï, muïc ñích laø
ñeå daân ñaát aáp bieát caùi ñöùc cuûa töôùng-coâng laø troïng ngöôøi
khinh taøi, nhö theá loøng nhaân nghóa cuûa töôùng-coâng seõ ñöôïc
truyeàn ñi khaép nôi, ñoù laø giuùp töôùng-coâng thu phuïc nhaân taâm
vaäy.
Maïnh-Thöôøng-Quaân nghe Phuøng-Hoan noùi theá, cuõng
khoâng hoûi gì ñeán tieàn nöõa.
Veà sau, Maïnh-Thöôøng-Quaân bò ngöôøi gieøm pha, bò vua
Teà thu hoài aán töôùng vaø ñuoåi veà aáp Tieát. Daân aáp Tieát nhôù ôn
xöa, traêm hoï giaø treû ñeàu dìu nhau ñi ngheânh tieáp. Maïnh-
Thöôøng-Quaân nhìn thaáy caûnh naøy môùi noùi vôùi Phuøng-Hoan:
- YÙ nghóa mua nghóa cuûa tieân-sinh, ñeán baây giôø ta môùi roõ.
Thí ôn cho ngöôøi, ngöôøi seõ ghi loøng taïc daï, caûm nghóa ñôøi
ñôøi.
 Löông Ñaøi-San thöôøng ñoïc saùch taïi moät ñình ôû ven
soâng. Moät hoâm San nghe luõ quyû noùi chuyeän vôùi nhau:
- Ngaøy mai coù moät phuï nöõ ñeán nhaûy soâng töï töû, ta seõ ñöôïc
ñi ñaàu thai.
Saùng hoâm sau Ñaøi-San quaû nhieân thaáy moät thieáu phuï ñaàu
toùc boái roái, vöøa ñi vöøa khoùc muoán nhaûy xuoáng soâng töï töû.
Nhìn thaáy caûnh töôïng naøy, Ñaøi-San nhôù tôùi lôøi cuûa con quyû
ñaõ noùi vaøo hoâm qua, beøn lôùn tieáng keâu ngöôøi thieáu phuï.
Thieáu phuï nghe thaáy tieáng ngöôøi, söïc tænh côn meâ maø
döøng laïi. Ñaøi-San leân tieáng hoûi:
- Coâ-nöông gaëp chuyeän gì maø phaûi quyeân sinh vaäy?

40.  40 
Thieáu phuï ñaùp:
- Gia ñình thieáp ngheøo, choàng thieáp laïi ham côø baïc, thua
nôï quaù nhieàu, baét thieáp phaûi vaøo laàu-xanh tieáp khaùch laáy
tieàn traû nôï. Thieáp tuy queâ muøa, nhöng ñöôïc söï giaùo huaán
cuûa song-thaân, coøn bieát chuùt ít lieâm-sæ, neân thaø cheát maø
khoâng muoán laøm nhuïc thanh danh.
San noùi:
- Coâ-nöông chôù neân quyeân sinh, toâi coù chuùt ít tieàn baïc coù
theå giuùp ñôõ gia ñình coâ qua khoûi côn hoaïn naïn naøy.
Ñaøi-San vöøa noùi xong thì thaáy moät thanh nieân, thôû hoån
heån chaïy ñeán keùo laáy tay cuûa thieáu phuï.
San noùi vôùi ngöôøi thanh nieân:
- OÂng vì côø baïc maø taùn gia baïi saûn, sau naøy neân chöøa.
Tieàn baïc maát ñi coøn coù theå kieám ñöôïc, ngöôøi cheát ñi roài thì
khoâng theå soáng laïi nöõa. OÂng nôï ngöôøi ta bao nhieâu toâi coù theå
giuùp oâng traû cho.
Hai vôï choàng caûm taï Ñaøi-San maø ñi. Ñeâm ñoù Ñaøi-San laïi
nghe moät quyû noùi:
- Ñaùng leõ ra ta ñaõ ñöôïc ñi ñaàu thai roài, nhöng bò chaøng
thö-sinh laøm hoûng chuyeän.
Moät quyû khaùc giaän noùi:
- Sao khoâng laøm haïi thaèng ñoù ñi?
Quyû khaùc ñaùp:
- Khoâng ñöôïc ñaâu, Thöôïng-Ñeá ñaõ tuyeån ngöôøi naøy laøm
Thöôïng-thö sau naøy, mình khoâng theå haïi noù ñöôïc
Veà sau Ñaøi-San thi ñoã ñöôïc boå laøm chöùc ngöï-söû, vaø sau
cuøng leân chöùc Thöôïng-thö.

41.  41 
 Baùt-Tieân Taøo Quoác-Cöïu laø em ruoät cuûa Taøo Thaùi-Haäu
ñôøi Toáng. Tuy laø quoác-cöïu (oâng caäu cuûa moät nöôùc) trong
trieàu, nhöng khoâng vì quyeàn theá maø hieån uy vôùi ngöôøi. Taøo
Quoác-Cöïu coù moät ngöôøi em laø Taøo-Nhò, thöôøng hay caäy theá
haïi ngöôøi, laäp beø ñaûng ñeå choáng ngöôøi trung löông trong
trieàu, laïi ñoaït gaùi chieám vôï cuûa daân, chaúng boû ñieàu aùc naøo
maø khoâng laøm, trong trieàu noäi ngoaïi ñeàu oaùn giaän nhöng
khoâng daùm noùi. Taøo Quoác-Cöïu haèng raày Taøo-Nhò, nhöng
tính cuûa Nhò khoâng chöøa, Taøo Quoác-Cöïu than raèng: Laøm
laønh coù phuùc, laøm aùc mang hoïa, ñoù laø luaät Trôøi. Toå-tieân nhaø
ta coù ñöùc neân kieáp naøy môùi ñaëng giaøu sang, nay em mình
laøm nhieàu ñieàu thaát ñöùc baát nhaân, laøm cho thieân haï oaùn
gheùt, khi phuùc ñöùc nhaø ta heát roài thì hoïa seõ ñeán vaø ta cuõng
traùnh khoâng khoûi bò laây. Ta phaûi traùnh tröôùc, neáu khoâng sau
naøy taát mang hoïa.
Quoác-Cöïu vì theá maø ñem heát taøi saûn ra boá thí cho daân
ngheøo, vaø chu du thieân haï ñeå phoûng ñaïo. Veà sau gaëp Haùn
Chung-Ly vaø Löõ Thuaàn-Döông hai vò toå-sö truyeàn thoï taâm-
phaùp, tu chöùng quaû vò, laø moät vò Tieân trong Baùt-Tieân maø daân
gian thöôøng truyeàn tuïng.
Duïc caàu Thieân-Tieân giaû, ñöông laäp nhaát thieân tam
baùch thieän, duïc caàu Ñòa-Tieân giaû, ñöông laäp tam baùch
thieän.
Thích nghóa
Muoán caàu chöùc vò Thieân-Tieân, phaûi laäp moät nghìn ba
traêm (1300) ñieàu thieän, Muoán caàu chöùc vò Ñòa-Tieân thì phaûi

42.  42 
laäp ba traêm (300) ñieàu thieän.
Chuù: 1) Ngöôøi tu haønh coù Ñaïo coù ñöùc, chöùng quaû thoaùt
voøng luaân-hoài laø Thieân-Tieân. Ñòa-Tieân laø ngöôøi haønh thieän
cöùu ñôøi, chæ coù phaàn ñöùc nhöng khoâng ñaéc Ñaïo, sau khi cheát
ñöôïc Ñöùc Ngoïc-Ñeá phong laøm Thaàn cuûa moät vuøng, höôûng
höông quaû cuûa ngöôøi cuùng baùi vaøi ba traêm naêm.
Thaàn Tieân ñeàu do ngöôøi tu haønh thaønh, trung hieáu tieát
nghóa laø baäc thang ñöa ngöôøi ñeán coõi Tieân, thieän haønh laø caàu
ñöa ngöôøi rôøi beå khoå veà theá giôùi Cöïc-Laïc. Khi chöa thaønh
Ñaïo, Thaàn Tieân cuõng laø ngöôøi, chæ khaùc nhau ôû choã laø bieát
laäp chí vaø haønh thieän tích ñöùc maø thoâi.
 Tuøng-Lang coù ngö-phuû Lyù-Chaùnh, ngöôøi chính-tröïc,
ñaïm baïc danh lôïi, soáng baèng ngheà ñaùnh caù qua ngaøy. Moãi
khi ñaùnh ñöôïc caù, thöôøng hay mua röôïu veà töï nhaép. Moät
hoâm ñang ñaùnh cheùn moät mình, boãng nhieân coù moät ngöôøi
xuaát hieän ñöùng tröôùc cöûa. Lyù-Chaùnh leân tieáng:
- Caùc-haï laø ai vaäy?
Ngöôøi kia ñaùp:
- Ta khoâng phaûi laø ngöôøi maø laø quyû, cheát ôû döôùi soâng naøy
ñaõ naêm naêm, nay thaáy oâng uoáng röôïu thieáu baïn neân muoán
ñeán laøm quen vaø caàu xin moät cheùn.
Lyù-Chaùnh ñaùp:
- Neáu coù höùng thuù thì môøi caùc-haï ngoài chung cuøng nhaép,
laøm baïn vôùi röôïu, ngöôøi hay quyû ñeàu nhö nhau caû.
Quyû nhaän lôøi môøi cuûa Lyù-Chaùnh, ngöôøi vaø quyû ngoài treân
baøn röôïc cheø taïc vôùi nhau. Khi röôïu heát, quyû beøn töø giaõ. Veà
sau quyû thöôøng ñeán uoáng röôïu vôùi Lyù-Chaùnh, moái tình nhaân

43.  43 
quyû ñaõ trôû thaønh ñoâi baïn tri giao.
Moät hoâm quyû ñeán gaëp Lyù-Chaùnh:
- Ngaøy mai seõ coù ngöôøi cheát giöõa soâng, ñeä seõ ñöôïc ñi ñaàu
thai, nay ñeán töø giaõ huynh, caàu chuùc söùc khoûe cuûa huynh
ñöôïc doài daøo, bình an.
Vaøi ngaøy sau, Lyù-Chaùnh laïi thaáy ngöôøi baïn quyû ñeán thaêm
vôùi boä maët buoàn baõ. Lyù-Chaùnh hoûi:
- Maáy ngaøy tröôùc huynh ñaõ noùi laø ñi ñaàu thai cô maø, sao
hoâm nay vaãn coøn ôû ñaây?
Quyû ñaùp:
- Ñuùng ra hoâm ñoù coù ngöôøi laùi ñoø bò cheát chìm, nhöng
ngöôøi ñoù moà coâi töø nhoû, laïi phaûi nuoâi theâm moät ngöôøi em
daïi, thaáy maø toäi nghieäp, neân loøng ñeä khoâng nôõ thaáy ngöôøi
cheát ñeå mình ñi ñaàu thai. Cho neân hoâm nay ñeán gaëp huynh
uoáng röôïu giaûi saàu.
Moät thaùng sau, ngöôøi baïn quyû laïi ñeán töø giaõ Lyù-Chaùnh:
- Ngaøy mai coù moät thanh nieân ñeán bôi loäi vaø seõ cheát taïi
ñaây, ñeä seõ ñöôïc ñi ñaàu thai, nay ñeán töø giaõ huynh.
Lyù-Chaùnh:
- Ñeä chuùc möøng cho huynh vaäy.
Qua vaøi ngaøy, trong luùc ñang uoáng röôïu, Lyù-Chaùnh laïi
thaáy ngöôøi baïn quyû xuaát hieän, Lyù-Chaùnh hoûi:
- Huynh vaãn chöa ñöôïc ñaàu thai hay sao?
Quyû ñaùp:
- Soá cuûa ngöôøi ñoù ñuùng ra bò cheát chìm vaøo hoâm ñoù,
nhöng ñeä thaáy ngöôøi ñoù haõy coøn meï giaø phaûi nuoâi, nghó ñeán
maø thöông haïi neân ñeä cöùu ngöôøi thanh nieân ñoù.

44.  44 
Lyù-Chaùnh:
- Huynh quaû laø ngöôøi coù loøng nhaân-töø, coù ngaøy seõ ñöôïc
phuùc baùo. Huynh khoâng ñi ñaàu thai nhöng ñeán ñaây taïc cheùn
cuøng ñeä cuõng vui.
Quyû noùi:
- Ngaøy mai coù moät thieáu phuï ñeán nhaûy soâng töï töû, ñeä seõ
ñöôïc ñi ñaàu thai, neân ñeán baùo cho huynh hay.
Lyù-Chaùnh:
- Ñeä cuõng möøng cho huynh, mong huynh ñöôïc ñaàu thai
vaøo gia ñình phuù quyù.
Qua vaøi ngaøy, Lyù-Chaùnh laïi thaáy ngöôøi baïn quyû ñeán neân
ngaïc nhieân hoûi:
- UÛa, huynh vaãn chöa ñöôïc ñaàu thai aø?
Quyû ñaùp:
- Thieáu-phuï nhaûy soâng laø ngöôøi coù chöõa, ñeä laø nam nhi
cheát coøn khoå nhö vaäy, neáu laø ñaøn baø phuï nöõ thì laïi caøng khoå
theâm, ñeä laïi nghó ñeán moät meänh maø cheát ñeán hai ngöôøi, loøng
laïi caøng khoâng nôõ, neân ñeä boû yù ñònh ñi ñaàu thai, laøm moät
ngöôøi baïn quyû vónh vieãn cuøng huynh.
Lyù-Chaùnh:
- Neáu huynh khoâng cheâ ñeä ngheøo, boû chuyeän ñôøi ra
ngoaøi, coù röôïu thì mình nhaép chung, thì laøm ngöôøi hay laøm
quyû cuõng khoâng coù gì khaùc bieät caû, huynh nghó coù ñuùng
khoâng?
Ñoâi baïn nhaân quyû töø ñoù laïi caøng thaám thieát hôn. Moät hoâm
Lyù-Chaùnh thaáy ngöôøi baïn quyû maëc aùo caåm baøo ñeán thaêm
mình, neân ngaïc nhieân hoûi:

45.  45 
- Huynh laøm gì maø hoâm nay aên maëc sang troïng ñeán theá?
Ngöôøi baïn quyû ñaùp:
- Hoâm nay ñeä ñeán ñaây ñeå baùo tin möøng vaø cuõng ñeå töø giaõ
huynh. Möøng khoâng phaûi laø ñeä ñöôïc ñi ñaàu thai laøm kieáp
ngöôøi, maø laø laøm Thaàn cuûa soâng naøy. Ñöùc Ngoïc-Ñeá xeùt ñeä
coù loøng nhaân-töø, chaúng nhöõng khoâng nôõ haïi ngöôøi maø coøn coù
loøng cöùu ngöôøi, vì loøng traéc-aån naøy neân ñeä ñöôïc Ñöùc Ngoïc-
Ñeá phong laøm Thaàn.
Caåu hoaëc phi nghóa nhi ñoäng, Boäi lyù nhi haønh, Dó aùc vi
naêng, Nhaãn taùc taøn haïi, AÙm taëc löông thieän.
Thích nghóa
Neáu nhö suy tính ñeán chuyeän phi nghóa, Laøm chuyeän traùi
vôùi ñaïo-lyù, Laøm vieäc aùc maø khoâng bieát hoái caûi laïi cho ñoù laø
taøi naêng cuûa mình, Nhaãn taâm taøn saùt sanh linh, Möu toan
aùm haïi ngöôøi hieàn.
Chuù: 1) Söï vieäc hôïp vôùi nghóa thì baát caåu, vieäc laøm hôïp
vôùi lyù thì traùnh ñöôïc hoïa. Cho neân ngöôøi quaân-töû khi ñoäng
thì xeùt ñeán nghóa, haønh thì xeùt ñeán lyù. Neáu ñoäng maø phi
nghóa thì haønh seõ boäi lyù, vaø loãi töø ñoù maø ra, toäi töø ñoù maø neân.
2) Ñöùc cuûa Trôøi laø haùo sanh vaø aùc töû, loøng ngöôøi cuõng theá.
Coù ngöôøi naøo khoâng ham soáng vaø sôï cheát ñaâu? Vaät vôùi ta
cuøng moät theå, cuõng bieát vui möøng, giaän hôøn, yeâu gheùt, cuõng
bieát ñau ñôùn vaø ham soáng sôï cheát nhö ta. Leõ naøo nhaãn taâm
taøn saùt ñoàng loaïi hay sao?
 Ñôøi Toáng coù ngöôøi Chu-Baùi, thích nuoâi boà caâu. Moät

46.  46 
hoâm con meøo trong nhaø caén cheát con chim cuûa Baùi, Baùi
giaän, laáy dao chaët ñöùt boán caúng cuûa con meøo, meøo keâu la
thaûm thieát, vaøi ngaøy sau môùi cheát. Veà sau vôï cuûa Chu-Baùi
sinh haï moät ngöôøi con trai, nguõ-quan ñaày ñuû nhöng khoâng
coù chaân tay. Ngöôøi ñöông thôøi cho raèng ñöùa con taøn taät cuûa
Chu-Baùi laø con meøo ñaàu thai ñeå traû thuø.
3) AÙm laø aâm thaàm, taëc laø laøm haïi. Hieáu, ñeã, trung, tín, leã,
nghóa, lieâm, sæ laø baùt ñöùc, laø tính thuaàn löông chí-thieän cuûa
moïi ngöôøi, baåm phuù töø Trôøi, neân Trôøi hæ. AÙm taëc löông thieän
laø ñi nghòch vôùi Thieân-Lyù, ngöôøi vôùi Trôøi ñeàu oaùn, traùnh sao
cho khoûi hoïa.
AÙm vuõ quaân thaân, Maïn kyø tieân sinh.
Thích nghóa
Khi giaáu caáp treân vaø phuï-maãu, Ngaïo maïn, khoâng toân
kính baäc thaày.
Chuù: Vu laø khinh khi, Quaân chæ ngöôøi laõnh ñaïo trong
nöôùc, Thaân chæ cha meï trong nhaø, Maïn laø baát kính, Tieân-
sinh laø thaày hoïc. AÙm vuõ quaân thaân maø khoâng troïng, xem
thöôøng thaày hoïc maø khoâng kính ñeàu laø toäi ngoã nghòch.
 Laøng Taân-An coù ngöôøi hoï Uoâng, tö chaát thoâng minh,
naêm leân taùm tuoåi ñaõ bieát laøm thô vaên, moät khi ñoïc ñöôïc saùch
naøo ñeàu khoâng bao giôø queân. Nhöng tính tình ngaïo maïn,
xem trôøi baèng vung, thöôøng hay cheá nhaïo thaày hoïc tröôùc
maët quaàn chuùng. Moät hoâm ngaùp mieäng buoàn nguû, trong
mieäng nhaûy ra moät vaät hình thuø nhö ngöôøi, chæ maët Uoâng

47.  47 
traùch raèng: “Ngöôi ñuùng ra laø traïng-nguyeân, nhöng vì khinh
maïn thaày hoïc, ñaéc toäi vôùi Trôøi neân trong soå ñaõ bò xoùa teân.
Vaø ta cuõng khoâng coøn theo haàu nhaø ngöôi nöõa”. Noùi xong
beøn bieán maát. Hoâm sau, Uoâng môû saùch ra ñoïc, khoâng bieát
ñeán moät chöõ, vaø baàn cuøng laän ñaän suoát ñôøi.
Baïn kyø sôû söï, Cuoáng chö voâ thöùc, Baùng chö ñoàng hoïc.
Thích nghóa
Khoâng trung thaønh vôùi chöùc vuï vaø vieäc laøm cuûa mình,
Löøa doái, gaït gaãm keû voâ thöùc, Huûy baùng baïn hoïc ñeå caàu lôïi
cho mình.
Chuù: 1) Baïn laø phaûn-boäi, phaûn-nghòch. Söï neáu hieåu theo
nghóa heïp, laø beà döôùi söï beà treân, nhö ñaày tôù söï chuû, baøy toâi
thôø vua. Hieåu theo nghóa roäng chæ veà cöông vò cuûa moät
ngöôøi ñoái vôùi vieäc laøm, nhö coâng nhaân trong moät coâng
xöôûng, vieân chöùc trong moät coâng ty, coâng-chöùc trong moät cô
quan... Baát cöù ôû trong moät ñòa vò naøo, ta ñeàu phaûi taän taâm,
moät loøng, ñeå laøm troøn boån phaän vaø traùch nhieäm cuûa mình.
Nhö ñaày tôù söï chuû cuõng nhö baøy toâi thôø vua ñeàu phaûi trung.
Neáu ñi ngöôïc laïi thì laø hai loøng, ñoù laø baát trung vaø baát nghóa,
laø söï phaûn boäi. (Neáu gaëp chuû voâ ñaïo hay baát nhaân, baát ñaéc
dó phaûi rôøi boû, laø tröôøng hôïp “Phi ñaïo taéc thoái” maø khoâng
ôû trong phaïm vi boäi-nghòch).
2) Thöùc laø trí-thöùc, Voâ-thöùc chæ haïn ngöôøi taàm thöôøng,
kieán thöùc khoâng cao. Cuoáng laø söï löøa doái, khoâng thöïc. Gaëp
ngöôøi kieán thöùc khoâng baèng mình, laáy taøi trí cuûa mình ñeå

48.  48 
giuùp phaàn baát tuùc cuûa ngöôøi laø moät vieäc toát. Neáu lôïi duïng
loøng ngaây ngoâ cuûa ngöôøi maø laáy chuyeän baát thöïc ñeå gaït gaãm
thì laø moät ñieàu aùc vaäy.
Ñoàng hoïc laø ngöôøi cuøng hoïc chung moät thaày. Baïn hoïc
phaûi ñoái xöû vôùi nhau nhö anh em. Ñaõ laø baïn hoïc thì phaûi
giuùp ñôõ laãn nhau, coù phuùc cuøng höôûng, gaëp hoaïn-naïn cuøng
chòu, nhö theá môùi laø tình ñoàng moân. Tình baïn nhö Baõo
Thuùc-Nha ñoái vôùi Quaûn-Troïng thì ñöôïc tieáng thôm muoân
thuôû, coøn nhö Baøng-Quyeân ñoái vôùi Toân-Taãn thì mang tieáng
xaáu ñôøi ñôøi.
Hö vu traù nguïy, Coâng kieát toâng thaân, Cöông cöôøng
baát nhaân, Ngaän leä töï duïng.
Thích nghóa
Duøng chuyeän khoâng thöïc teá ñeå vu oan vaø duøng thuû ñoaïn
xaûo traù ñeå löøa ngöôøi, Bôùi moùc chuyeän tö ñeå coâng kích ngöôøi
ñoàng toäc, Tính tình böôùng bænh, khoâng loøng nhaân-töø, Taùo
baïo chuyeân quyeàn, khoâng nghe lôøi khuyeân baûo cuûa ngöôøi
khaùc.
Chuù: 1) Hö chæ söï vieäc voâ caên cöù, Vu laø bòa chuyeän
khoâng thöïc, Traù laø quyû quyeät, Nguïy laø giaû taïo, ñeàu laø loøng
baát chaùnh haïi ngöôøi, khoâng neân coù.
2) Toâng thaân laø ngöôøi ñoàng toäc. Ngöôøi trong moät toäc nhö
caønh caây chung moät thaân, cuøng moät reã. Thaân nhôø reã môùi
soáng, thaân coù nhaùnh boâng môùi thònh vaø traùi môùi nhieàu. Reã,
thaân, caønh taïo neân caây, thieáu ñi moät thì caây khoâng theå keát

49.  49 
traùi. Ngöôøi cuøng toäc cuõng theá, hoã töông hoã trôï môùi laøm raïng
ñöôïc caùi vinh trong hoï, moïi ngöôøi ñeàu ñöôïc thôm laây. Neáu
vì ganh tî maø bôùi moùc, hay coâng kích ñeå haõm haïi nhau, thì
nhö traùi caây bò hö thoái maø töï sinh doøi, chæ coù haïi maø khoâng
coù lôïi.
3) Cöông cöôøng chæ söï taøn nhaãn hung baïo, Ngaân leä chæ
loøng daï saét ñaù voâ tình, ñeàu laø caùi haïi cuûa loøng nhaân.
 Veä-Öôûng laø ngöôøi nöôùc Veä thôøi Chieán-Quoác, chuyeân
duøng hình luaät ñeå trò ngöôøi, Veä-Öôûng ñöôïc Coâng-Toân-Toïa
tieán cöû cho Nguïy Hueä-Vöông. Khi Coâng-Toân-Toïa maát,
Nguïy Hueâ-Vöông khoâng duøng, Veä-Öôûng qua nöôùc Taàn,
ñöôïc Taàn Hieáu-Coâng troïng duïng. Veä-Öôûng chuû tröông raèng
laáy baù-ñaïo trò nöôùc thì nöôùc môùi maïnh, neân ñaët naëng hình
luaät baét daân chuùng phaûi theo. Phaøm nhöõng khu ñaát naøo bò boû
hoang, daân trong vuøng phuï caän phaûi ñi khai khaån, bao nhieâu
ruoäng ñaát khai ñöôïc ñeàu laø quan-ñieàn, ngöôøi daân khoâng
ñöôïc rieâng moät taác ñaát naøo, trai phaûi caøy ruoäng, gaùi phaûi deät
cöûi, ngöôøi khoâng thieát vieäc laøm seõ bò trò toäi. Veà maët quaân söï
Veä-Öôûng ra leänh, laáy ñaàu cuûa giaëc laøm coâng traïng, thuû caáp
nhieàu thì coâng seõ lôùn, ngöôøi naøo sôï traän luøi böôùc thì bò cheùm
ngang löng, ra traän khoâng coâng thì bò töôùc boû chöùc töôùc.
Ngöôøi daân coù vieäc tranh ñaáu hay toá tuïng, baát keå ngöôøi ñuùng
hay sai, caû hai ñeàu bò cheùm. Laïi ñaët ra luaät lieân trò, laáy möôøi
nhaø laøm thaønh moät lieân, moät nhaø coù loãi thì chín nhaø phaûi toá
caùo, neáu khoâng toá caùo thì caû möôøi nhaø cuõng ñeàu bò toäi, haøng
xoùm coù ngöôøi ñeán nguû troï ngöôøi troï ñeàu phaûi coù giaáy pheùp,
neáu traùi leänh thì ngöôøi chuû laãn ngöôøi troï ñeàu bò cheùm.

50.  50 
Khi luaät môùi ñöôïc ban haønh, quan ñaïi phu laø Cam-Long
vaø Ñoã-Trí vì nghò luaän can giaùn, ñeàu bò giaùng chöùc, Theá-töû
khoâng theo, Veä-Öôûng taâu vôùi Taàn Hieáu-Coâng, baét toäi cuûa
quan thaùi-sö Coâng Toân-Giaû vaø thaùi-phoù Coâng-töû Kieàu laø
thaày hoïc cuûa theá-töû, ngöôøi bò caét muõi, ngöôøi bò thích chöõ vaøo
maët. Baù quan vaên voõ vì sôï hình luaät cuûa Veä-Öôûng, ñeàu
khoâng daùm nghò luaän. Veä-Öôûng laïi thaân haønh tra xeùt töû
phaïm, moät ngaøy gieát hôn baûy traêm ngöôøi. Baù taùnh ñeàu kinh
sôï luaät haø khaéc cuûa Veä-Öôûng, naèm nguû thöôøng hay giaät
mình.
Khi vua Taàn Hieáu-Coâng maát, theá-töû leân ngoâi laø Hueä Vaên-
Coâng. Veä-Öôûng töï phuï mình laø ngöôøi coù coâng vôùi tieân trieàu,
neân ra vaøo ngaïo maïn. Coâng-töû Kieàu tröôùc kia bò Veä-Öôûng
caét muõi, caêm giaän trong loøng neân cuøng Coâng Toân-Giaû taâu
vôùi Hueä Vaên-Coâng:
- Quyeàn theá cuûa ñaïi-thaàn cao thì nöôùc seõ nguy. Veä-Öôûng
laäp pheùp cai trò nöôùc Taàn, tuy nöôùc ñöôïc thònh trò, nhöng
treân döôùi ñeàu cho raèng ñoù laø pheùp cuûa Veä-Öôûng maø khoâng
noùi laø pheùp cuûa nöôùc Taàn, hôn nöõa treân döôùi ñeàu oaùn thuø
Veä-Öôûng, neáu beä-haï khoâng nghó caùch ñoái phoù e sau naøy
nöôùc seõ loaïn.
Hueä Vaên-Coâng voán ñaõ khoâng thích Veä-Öôûng nay nghe lôøi
cuûa Coâng-töû Kieàu vaø Coâng-Toân-Giaû, lieàn sai ngöôøi thu
töôùng aán cuûa Veä-Öôûng vaø ñuoåi veà aáp Thöông-OÂ.
Khi Veä-Öôûng ra ñi, coù traêm quan ñöa tieãn, oai nghi beä veä,
Coâng-Toân-Giaû cuøng Coâng-töû Kieàu maät baùo cho Hueä Vaên-
Coâng hay laø Veä-Öôûng khoâng bieát aên naên hoái loãi, laïi tieám

51.  51 
duøng nghi thöùc cuûa vöông giaû, e raèng khi veà ñeán Thöông-OÂ
seõ laøm phaûn. Hai vò quan ñaïi phu Cam-Long vaø Ñoã-Trí luùc
tröôùc bò Veä-Öôûng laøm haïi, cuõng ñöùng ra laøm chöùng laø coù
vieäc naøy. Hueä Vaên-Coâng giaän, laäp töùc sai Coâng-Toân-Giaû
daãn binh ñuoåi baét Veä-Öôûng. Veä-Öôûng ñi xe ra khoûi thaønh ñaõ
traêm daëm, boãng nghe maët sau coù quaân lính ñuoåi theo, bieát laø
Hueä Vaên-Coâng sai ngöôøi ñeán baét, trong loøng lo sôï, voäi truùt
boû aùo muõ, giaû trang laøm thöôøng daân ñi troán. Khi chaïy ñeán
Haøm-Quan thì trôøi saép toái, Veä-Öôûng tìm ñeán moät khaùch saïn
xin nguû troï. Chuû khaùch saïn hoûi laáy giaáy pheùp, Veä-Öôûng
khoâng coù, chuû khaùch saïn noùi:
- Pheùp cuûa Thöông-Quaân (Veä-Öôûng) caám ngöôøi khoâng
giaáy pheùp ñeán nguû troï, neáu phaïm phaùp thì seõ bò toäi, neân
khoâng daùm nhaän oâng.
Veä-Öôûng than thaàm: Chính ta ñaët ra pheùp aáy ñeå haïi ta.
Sau bò Coâng-Toân-Giaû baét ñöôïc. Hueä Vaên-Coâng ra leänh chu
di tam toäc cuûa Veä-Öôûng, laïi sai ngöôøi troùi thaân cuûa Veä-Öôûng
vaø duøng naêm con traâu phanh thaây. Daân chuùng thuø gheùt Veä-
Öôûng neân giaønh laáy thòt cuûa Veä-Öôûng maø aên.
OÂi, chæ vì coâng danh lôïi loäc maø haø khaéc voâ tình, taøn nhaãn
voâ ñaïo, coâng danh ñöôïc toaïi roài thì bò toäi dieät thaân vaø chu di
tam toäc. Chaúng phaûi laø quaû baùo sao!
Thò phi baát ñaùng, Höôùng boäi quai nghi, Ngöôïc haï thuû
coâng, Sieåm thöôïng hy chæ.
Thích nghóa
Khoâng phaân bieät thò phi, cho vieäc xaáu laø toát vaø vieäc toát laø

52.  52 
xaáu, Chuyeân laøm vieäc nghòch lyù coù haïi cho xaõ hoäi, Vì tranh
laáy coâng maø baïo ngöôïc vaø haø-khaéc vôùi caáp döôùi, Nònh hoùt
mong ñöôïc loøng cuûa caáp treân.
Chuù: 1) Söï vieäc ñuùng thì noùi ñuùng, sai thì phaûi noùi sai
chôù neân thieân vò maø ñieân ñaûo phaûi traùi.
2) Höôùng laø höôùng theo, boäi laø ñi ngöôïc laïi. Ñieàu hôïp vôùi
nhaân nghóa thì phaûi theo, khoâng hôïp thì neân traùnh, ñoù laø
hôïp-nghi. Ngöôïc laïi, leõ ñaùng theo maø traùnh, leõ ñaùng traùnh
maø theo goïi laø quai-nghi, ñi nghòch vôùi Thieân-lyù.
3) Coâng laø coâng-huaân, thaønh-tích. Coù thaønh-tích töùc coù
coâng, coù coâng thì coù töôùc loäc. Laáy coâng laøm vinh hieån laø
nguyeän voïng cuûa moãi ngöôøi. Tinh trung baùo quoác laø coâng
ñaùng thöôûng, chính trò oån ñònh khoâng coù troäm cöôùp, nhaân
daân aên no maëc aám laø coâng ñaùng möøng, laäp thieän ngoân pheùp
taéc ñeå trò theá laø coâng ñaùng kính. Coøn nhö haø khaéc vôùi caáp
döôùi ñeå laáy coâng laø ñieàu baát nhaân. Khi ñaõ baát nhaân thì traùnh
sao khoûi löôùi Trôøi.
4) Laáy loøng trung nghóa phuïng söï caáp treân laø kính, duøng
lôøi nònh hoùt ñeå mong ñöôïc loøng laø khi maõn khoâng thöïc. Ñaõ
sinh loøng khi maõn thì taâm ñòa baát chaùnh, do ñoù treân döôùi ñeàu
thieân leäch maø ñi ñeán choã sai laàm.
Thuï aân baát caûm, Nieäm oaùn baát höu, Khinh mieät Thieân
daân, Nhieãu loaïn quoác chaùnh.
Thích nghóa
Mang ôn cuûa ngöôøi maø khoâng bieát caûm taï baùo ñaùp, Gaëp

53.  53 
oaùn thì nuoâi haän trong loøng maø khoâng queân, Cô may coù
ñöôïc moät chöùc töôùc thì töï kieâu maõn maø khinh mieät quaàn
chuùng, Laøm roái loaïn, quaáy nhieãu quoác-chính.
Chuù: 1) Chòu ôn maø khoâng nghó ñeán ñeàn ñaùp, vì ôn laø
loøng toát cuûa ngöôøi neân deã nhaän vaø mau queân, oaùn laø loøng
xaáu cuûa ngöôøi ñoái vôùi ta neân khoù chòu vaø khoù queân. Chòu ôn
ngöôøi maø nghó ñeán caùch baùo ñaùp laø loøng nhaân, traùi laïi thì laø
baát nghóa. Gaëp oaùn maø khoâng nghó ñeán haän thuø cuõng laø loøng
nghóa, neáu nuoâi haän trong loøng thì deã sinh loøng traû thuø vaø
maàm moùng cuûa caùi hoïa cuõng ñaõ tieàm taøng ôû trong ñoù. Cho
neân ngöôøi ñôøi thöôøng noùi “Oaùn chæ neân giaûi maø khoâng neân
keát” laø vaäy.
 Quaùch-Töû-Nghi vaø Lyù-Quang-Baät laø hai vò phoù töôùng
cuûa An-Töû-Thuaän nhaø Ñöôøng. Tính tình cuûa hai ngöôøi voán
khoâng hôïp, yù kieán cuûa hai ngöôøi laïi thöôøng hay xung ñoät laãn
nhau. Nhieàu khi hai ngöôøi cuøng ñi vôùi nhau trong moät chieác
xe, cuøng ngoài chung nhau trong moät baøn tieäc, nhöng hai beân
ñeàu khoâng hoûi han nhau.
Veà sau Quaùch-Töû-Nghi ñöôïc leân laøm töôùng thay An-Töû-
Thuaän. Lyù-Quan-Baät sôï Quaùch-Töû-Nghi vì hieàm-khích maø
laøm haïi mình, neân ñeán gaëp Quaùch-Töû-Nghi vaø noùi raèng:
- Toâi thöôøng hay xích mích vôùi töôùng quaân, neáu coù loãi thì
cheát vaãn cam taâm, coøn vôï con toâi laø ngöôøi voâ toäi, mong
töôùng quaân roäng löôïng dung thöù.
Quaùch-Töû-Nghi nghe Lyù-Quan-Baät noùi theá, trong loøng
hoaûng hoát, lieàn ñaùp laïi:
- Toâi naøo daùm ñem loøng oaùn haän rieâng tö maø ñi haïi töôùng

54.  54 
quaân. Töôùng quaân laø ngöôøi taøi ba, trong nöôùc laïi ñang loaïn
laïc, ngoaøi töôùng quaân ra khoâng ai coù theå caàm quaân bình trò
ñöôïc. YÙ kieán baát hôïp chæ laø chuyeän nhoû giöõa ta vaø töôùng
quaân, vieäc nöôùc troïng ñaïi, hai ta leõ naøo laïi vì chuyeän nhoû
nhaët rieâng tö maø laøm haïi ñeán ñaïi söï cuûa nöôùc hay sao?
Quaùch-Töû-Nghi noùi xong, nöôùc maét raøn ruïa, laïi duøng lôøi
trung nghóa ñeå kích leä, vaø phong Lyù-Quan-Baät leân chöùc
Tieát-ñoä-söù. Söï hieàm khích thuø nghòch cuûa hai ngöôøi baêng
thích töø ñoù, vaø thaân thieän vôùi nhau hôn bao giôø heát.
2) Ngöôøi do Trôøi sinh neân goïi laø Thieân-daân. Trôøi sinh
ngöôøi thì cuõng thöông ngöôøi, ta cuõng laø ngöôøi ñoàng theå vôùi
bao nhieâu ngöôøi khaùc, leõ naøo vì ôû trong moät ñòa vò khaùc maø
ta laïi sinh loøng khinh khi xem ngöôøi nhö loaøi vaät maø haø hieáp
hay sao!
3) Quoác-chaùnh laø kyû-cöông cuûa moät nöôùc (haønh-phaùp,
luaät phaùp vaø tö-phaùp), laáy chaùnh ñeå trò nöôùc thì nöôùc yeân,
gaây roái trong vieäc trò an laø hoïa lôùn cuûa nöôùc vaäy.
Thöôûng caäp phi nghóa, Hình caäp voâ coâ.
Thích nghóa
Töôûng thöôûng khoâng ñuùng nghóa, Gia hình phaït cho
ngöôøi voâ toäi.
Chuù: 1) Muïc ñích cuûa söï töôûng thöôûng laø ñeå khuyeán
khích ngöôøi coù coâng, ñeå ngöôøi khaùc noi theo maø laøm. Hình
phaït laø ñeå trò ngöôøi coù loãi, mong keû khaùc laáy ñoù laøm göông
maø khoâng neân theo. Ngöôøi ñaùng thöôûng maø khoâng ñöôïc
thöôûng, ngöôøi khoâng ñaùng thöôûng maø laïi ñöôïc thöôûng laø

55.  55 
“Thöôûng caäp phi nghóa”, nhö theá laøm cho ngöôøi quaân-töû thaát
yù, keû tieåu-nhaân ñaéc chí. Ñoù laø maàm moùng cuûa caùi loaïn,
chaúng meâ hoaëc laém sao!
 Thôøi Chieán-Quoác, vua Hueä-Vöông nöôùc Nguïy hoûi vò
ñaïi-thaàn laø Thaäp-Bì raèng:
- Khanh nghe ngöôøi ta pheâ bình quaû-nhaân nhö theá naøo?
Thaäp-Bì taâu raèng:
- Moïi ngöôøi ñeàu noùi raèng beä-haï laø ngöôøi nhaân-töø vaø hay
gia ôn cho ngöôøi.
Nghe Thaäp-Bì taâu nhö theá, Nguïy Hueä-Vöông laáy laøm
möøng vaø noùi:
- Nhö theá thì coâng-ñöùc cuûa quaû-nhaân seõ lôùn vaäy.
Thaäp-Bì ñaùp:
- Khoâng phaûi theá ñaâu, haï thaàn e raèng coâng-ñöùc cuûa beä-haï
seõ laøm cho nöôùc bò maát.
Nguïy Hueä-Vöông ngaïc nhieân hoûi:
- Loøng nhaân-töø vaø gia ôn cho ngöôøi ñeàu laø vieäc thieän, laøm
vieäc thieän maø phaûi maát nöôùc nhö theá laø nghóa lyù gì?
Thaäp-Bì thöa:
- Tuy coù loøng nhaân-töø nhöng keát quaû cuûa loøng töø khoâng
mang ñeán vieäc thieän maø ñöa ñeán vieäc aùc thì laø haïi. Beä-haï
khoâng xeùt lyù, ngöôøi coù toäi cuõng khoâng tröøng phaït thì sau naøy
seõ loaïn. Gia ôn cuõng theá, neáu khoâng xeùt lyù thì keû voâ coâng
cuõng ñöôïc thöôûng, nhö vaäy laø thöôûng phaït khoâng coâng bình,
ngöôøi voâ coâng möøng, ngöôøi coù coâng oaùn. Nhö theá nöôùc
chaúng nguy hay sao!
Nguïy Hueä-Vöông cho lôøi noùi cuûa Thaäp-Bì coù lyù, khen

56.  56 
Thaäp-Bì raèng:
- Khanh quaû laø hai caùnh tay cuûa quaû-nhaân vaäy.
2) Coâ laø toäi. Hình phaït duøng ñeå tröøng trò keû coù toäi, trong
tröôøng hôïp baát ñaéc dó môùi phaûi duøng ñeán cöïc hình. Vì toäi do
töï gaây, ngöôøi maéc toäi tuy chòu hình nhöng loøng khoâng oaùn
hôøn. Neáu toäi traïng khoâng roõ maø buoäc toäi cho ngöôøi, hay vì
thuø haän rieâng tö, vì nhaän cuûa hoái loä maø coá yù gheùp toäi, gia
hình cho ngöôøi voâ toäi, nhö theá laø laïm hình. Ngöôøi bò hình
chòu oan vaø ngöôøi laïm hình cuõng seõ bò oaùn.
Saùt nhaân thuû taøi, khuynh nhaân thuû vò.
Thích nghóa
Gieát ngöôøi ñeå laáy cuûa, Duøng möu moâ haïi ngöôøi maát chöùc
sau ñoù thöøa cô tieám vò.
Chuù: 1) Taøi laø ñieàu caàn thieát trong sinh hoaït haøng ngaøy,
neân moïi ngöôøi ñeàu muoán, Ñöùc Khoång-Töû noùi: “Quaân-töû aùi
taøi thuû chi höõu ñaïo”. Ngöôøi quaân-töû laáy taøi ñeàu hôïp vôùi ñaïo
nghóa, neáu laøm giaøu maø traùi vôùi ñaïo nghóa, ngöôøi quaân-töû
cho ñoù laø moät ñieàu sæ nhuïc. Tieàn nhö nöôùc, coù theå chôû
thuyeàn vaø cuõng coù theå laøm ñaém thuyeàn. Coù tieàn maø duøng
khoâng ñuùng coøn phaûi mang hoïa, huoáng chi laø gieát ngöôøi ñeå
laáy cuûa, phaïm caû hai toäi laø saùt nhaân vaø ñaïo-taëc. Luaät nöôùc
coøn khoù dung, luaät Trôøi haù laïi sô xuaát hay sao!
2) Khuynh laø khuynh ñaûo. Chöùc töôùc, ñòa vò do taøi ñöùc
maø coù ñöôïc goïi laø ñaéc-vò, Duøng möu moâ laøm cho ñòa vò cuûa
ngöôøi khaùc bò maát maø thöøa cô chieám höôûng laø ñoaït-vò. Ñaéc

57.  57 
vò chaùnh, ñoaït vò gian, ñaõ gian thì khoâng theå laâu daøi vaø Trôøi
ñaát cuõng khoâng dung.
Chu luïc haøng phuïc, Bieám chaùnh baøi hieàn, Laêng coâ böùc
quaû, Khí phaùp thuû loä.
Thích nghóa
Saùt haïi ñòch nhaân coù taâm haøng-phuïc, Bieám truïc ngöôøi
chính tröïc, baøi xích ngöôøi hieàn taøi coù ñöùc, Laêng nhuïc coâ-
nhi, aùp böùc quaû-phuï, Laøm vieäc khoâng giöõ chaùnh phaùp,
Nhaän cuûa hoái-loä cuûa ngöôøi.
Chuù: 1) Ñaïo-Ñöùc Kinh cheùp: “Duøng binh laø ñieàu baát
töôøng, trong tröôøng hôïp traùnh khoâng khoûi chieán tranh baát
ñaéc dó môùi duøng ñeán”. Hai beân giao chieán laø ñaùnh baïi ñoái
phöông ñeå tranh laáy phaàn thaéng, khi ñoái phöông baïi traän coù
taâm haøng phuïc töùc laø muoán caàu laáy caùi soáng. Ngöôøi muoán
caàu soáng ta laïi gieát ngöôøi, ñoù laø ñieàu ñaïi aùc, baát nhaân.
 Lyù-Quaûng laø vò danh töôùng ñôøi Haùn, coù taøi thieän-xaï
baùch phaùt baùch truùng, giao chieán vôùi quaân Hung-Noâ treân
baûy möôi traän, laäp nhieàu chieán coâng hieån haùch, nhöng chæ
ñöôïc Haùn Voõ-Ñeá phong cho chöùc thaùi-thuù. Trong khi ñoù, boä
haï cuûa Lyù-Quaûng coù nhieàu ngöôøi ñöôïc phong töôùc Haàu.
Lyù-Quaûng laáy laøm buoàn raàu, moät hoâm ñeán gaëp vò töôùng-só
Vöông-Soùc ñeå hoûi roõ nguyeân do.
Vöông-Soùc hoûi:
- Töôùng quaân thöû nghó xem coù laøm chuyeän gì traùi vôùi
löông taâm cuûa mình chaêng?

58.  58 
Lyù-Quaûng ñaùp:
- Baûn thaân toâi chöa töøng laøm ñieàu gì aùm muoäi hay thaát
ñöùc naøo caû. Chæ coù moät laàn giao tranh vôùi rôï Hoà, duøng keá
khuyeân duï ñoái phöông ñaàu haøng, nhöng sau ñoù soá ngöôøi ñaàu
haøng treân 800 ngöôøi ñeàu bò toâi ra leänh gieát cheát. Cho ñeán
nay, trong loøng vaãn thöôøng caûm thaáy aên naên, hoái haän.
Vöông-Soùc:
- Gieát ngöôøi coù taâm haøng phuïc laø moät toäi naëng, hôn nöõa soá
ngöôøi cheát vì leänh cuûa töôùng-quaân laïi treân 800 maïng.
Töôùng-quaân khoâng ñöôïc phong haàu laø taïi saùt nghieäp quaù
naëng.
Trong luùc tuoåi giaø, Lyù-Quaûng caùo quan veà höu, nhöng
quaân Hung-Noâ vaãn thöôøng ñeán quaáy nhieãu ñaát Trung-
nguyeân. Lyù-Quaûng laïi tình nguyeän ñem quaân ñi deïp giaëc.
Sau traän chieán, quaân lính cuûa Lyù-Quaûng ñaïi baïi, Lyù-Quaûng
chaïy laïc vaøo röøng. Xong nghó ñeáùn söï thaát baïi maø hoå theïn,
beøn ruùt göôm ra töï vaãn.
Veà sau, chaùu cuûa Lyù-Quaûng laø Lyù-Laêng giao tranh vôùi
quaân Hung-Noâ bò baïi traän, trong tröôøng hôïp baát ñaéc dó phaûi
ñaàu haøng Hung-Noâ, bò vua Haùn gheùp vaøo toäi phaûn nghòch
neân caû gia-toäc ñeàu bò gieát cheát.
2) Nöôùc duøng ngöôøi chính tröïc, hieàn taøi thì nöôùc môùi
maïnh, daân môùi giaøu. Bieám chaùnh baøi hieàn chaúng phaûi laø ñöa
quoác gia ñeán choã suy yeáu hay sao? Nhöõng keû vì lôïi ích caù
nhaân maø laøm haïi cho nöôùc, ñeàu laø toäi nhaân cuûa lòch söû.
Dó khuùc vi tröïc, Dó tröïc vi khuùc, Nhaäp khinh vi troïng.

59.  59 
Thích nghóa
Khoâng phaân bieät khuùc-tröïc thò-phi, thaáy coù lôïi cho mình
thì cho sai laø ñuùng, traùi laïi thì cho ñuùng laø sai, Ngöôøi coù loãi
nheï maø xeùt naëng, ñeå ngöôøi chòu khoå.
Chuù: Khuùc laø cong, tröïc laø thaúng, khinh laø nheï, troïng
laø naëng. Phaùp luaät ñaët ra laø ñeå moïi ngöôøi phaûi tuaân theo,
moät khi phaïm phaùp, ñöùng tröôùc vaønh moùng ngöïa thì quan
daân ñeàu bình ñaúng. Neáu vì thieân-vò hay nhaän cuûa hoái loä, hay
vì thuø oaùn rieâng tö maø laøm ñaûo caùn caân phaùp luaät, thì ngöôøi
hieàn seõ bò oan, nhö theá laø nghòch lyù. Ñaõ nghòch lyù thì traùnh
sao cho khoûi hoïa!
Kieán saùt gia noä, Tri quaù baát caûi, Tri thieän baát vi, Töï
toäi daãn tha.
Thích nghóa
Thaáy ngöôøi chòu cöïc hình saép bò gieát maø khoâng toû loøng
thöông haïi, laïi coøn saán noä theâm, Coù loãi maø khoâng bieát hoái
caûi, Bieát ñöôïc vieäc thieän maø khoâng laøm, Töï mình maéc toäi
maø laïi loâi keùo theâm ngöôøi khaùc vaøo, ñeå ngöôøi maéc oan vaø
chòu toäi nhö mình.
Chuù: 1) Treân ñôøi khoâng coù gì quyù hôn sinh maïng, loaøi
coân truøng coøn ham soáng sôï cheát, huoáng chi laø ngöôøi. Moät
ngöôøi duø toäi aùc taøy trôøi, nhöng khi saép cheát cuõng toû loøng hoái
haän. Ta phaûi thöông tieác cho ngöôøi chòu hình phaûi rôøi khoûi
cha meï, vôï con, vaø bieát bao nhieâu thaân nhaân khaùc phaûi ñau
loøng tröôùc caûnh sinh töû ly bieät naøy. Nhìn thaáy caûnh naøy

60.  60 
chaúng leõ khoâng ñoäng loøng thöông xoùt hay sao. Kieán saùt gia
noä laø ngöôøi khoâng coù loøng nhaân, cuõng laø ngöôøi aùc vaäy.
 Löông Voõ-Ñeá moät hoâm ñi daïo ngoaøi thaønh, thaáy moät
ngöôøi baùn döa ñöùng giöõa chôï chaøo khaùch baùn haøng. Moät
ngöôøi aên maëc sang troïng ñi tôùi, traû giaù raát cao, ngöôøi baùn
döa chaúng nhöõng khoâng chòu baùn, maø coøn giaän döõ chöûi
maéng, cho raèng khaùch giaøu naøy khinh khi mình. Khaùch thaáy
ngöôøi baùn döa giaän döõ beøn boû ñi. Khoâng moät luùc, Voõ-Ñeá
thaáy moät ngöôøi aên maëc lam luõ ñi tôùi muoán mua döa, ngöôøi
baùn döa khi thaáy ngöôøi khaùch naøy ñeán, beøn töôi cöôøi noùi
chuyeän vôùi khaùch nhö ñaõ quen bieát töø laâu vaø taëng luoân traùi
döa cho vò khaùch khoâng quen bieát maø khoâng nhaän laáy moät
ñoàng tieàn naøo. Voõ-Ñeá caûm thaáy kyø laï, beøn ñem chuyeän thaáy
ñöôïc hoûi Chí-Coâng thieàn-sö. Thieàn-sö ñaùp:
“Ngöôøi baùn döa kieáp tröôùc laø moät teân töû-phaïm, khi bò ñöa
ra phaùp tröôøng haønh hình, coù moät ngöôøi thaáy teân töû-phaïm laø
teân ñaïi aùc trong laøng, chaúng nhöõng khoâng toû loøng thöông
xoùt, trong loøng coøn giaän theâm vaø chöûi thaàm: Toäi aùc nhö maøy
phaûi cheát cho sôùm ñeå khoûi haïi ngöôøi, vaø phaûi cheát nhieàu laàn
môùi ñuùng. Coù moät ngöôøi khaùc, khi thaáy teân töû-phaïm saép
cheát, toû loøng thöông haïi vaø nghó thaàm: Tuoåi treû nhö vaäy maø
saép phaûi chòu cöïc hình, toäi nghieäp thaät, neáu ñöôïc quan lôùn
giaûm hình bieát ñaâu sau naøy coù ngaøy seõ bieát aên naên maø caûi taø
quy chaùnh.
Ngöôøi khaùch aên maëc sang troïng chính laø ngöôøi ñaõ chöûi
thaàm teân töû-phaïm, coøn ngöôøi aên maëc lam luõ ñoù laø ngöôøi toû
loøng ñoàng tình thöông xoùt”.

61.  61 
 Lyù-Nhöôïc-Thuûy laø moät vò quan giöõ chöùc ty-lyù vuøng
Hoaøi-Nam Ñôøi Minh. Vaøo thôøi loaïn laïc, lính cuûa Thuûy baét
ñöôïc naêm teân cöôùp, Thuûy ñeán tra vaán, naêm teân cöôùp muoán
traùnh toäi ñeàu vu khai laø hoøa-thöôïng cuûa moät chuøa noï laø ñoàng
ñaûng cuûa teân ñaàu soï Lyù-Töï-Thaønh, coøn hoï chæ laø nhöõng teân
tieåu toát maø thoâi, mong Thuûy duøng toäi nheï ñeå phaùt laïc. Thuûy
chaúng nhöõng khoâng giaûm toäi maø coøn baét naêm teân cöôùp ra
cheùm, laïi baét vò hoøa-thöôïng ñeán tra taán. Hoøa-Thöôïng keâu
oan laø ngöôøi tu haønh khoâng vöôùng ñeán chuyeän phaøm. leõ naøo
laïi ñoàng loõa vôùi keû cöôùp. Thuûy vaãn khoâng xeùt phaûi traùi, ñem
hoøa-thöôïng ra phaùp tröôøng haønh hình. Khi hoøa-thöôïng cheát,
nguïc toát laø Lyù-Naêng töï nhieân phaùt ñieân, mieäng thoát ra lôøi:
- Hoøa-thöôïng, hoøa-thöôïng, gieát hoøa-thöôïng khoâng phaûi laø
loãi taïi toâi, toâi chæ laø ngöôøi thi haønh leänh cuûa quan ty-lyù maø
thoâi.
Nguïc toát noùi xong, beùn laên ra cheát tuoát. Qua ngaøy thöù hai
Lyù-Nhöôïc-Thuûy cuøng quan laïi trong nha moân ñeàu cheát baát
ñaéc kyø töû.
UÛng taéc phöông thuaät.
Thích nghóa
Coù ñöôïc phöông thuaät höõu ích cho ñôøi maø giaáu dieám, baûo
thuû bí-maät khoâng cho ngöôøi ñôøi hay.
Chuù: Phöông-thuaät khaùc vôùi vu-thuaät. Vu-thuaät laø pheùp
thuaät coù haïi cho ñôøi nhö phuø pheùp, buøa ngaõi... coøn phöông-
thuaät laø thuaät coù ích cho ñôøi nhö y boác, tinh töôùng... Ngöôøi
xöa coù ñöôïc moät phöông-thuaät ñeàu ghi cheùp vaøo saùch vôû ñeå

62.  62 
löu truyeàn cho haäu theá, nhö theá môùi giuùp ích ñöôïc cho ngöôøi
ñôøi sau. Chæ coù mình bieát thoâi, moät khi cheát ñi roài cuõng
khoâng theå mang theo ñöôïc, neáu chæ truyeàn cho ngöôøi trong
toäc (gia truyeàn) chæ cuõng giuùp ñöôïc ngöôøi trong gia toäc maø
thoâi. Sao baèng truyeàn laïi cho nhieàu ngöôøi ñeå moïi ngöôøi
trong thieân haï ñeàu höôûng chung moät ôn hueä thì chaúng quyù
laém sao! Khoa hoïc ngaøy nay tieán boä ñöôïc laø nhôø coâng
nghieân cöùu cuûa caùc khoa hoïc gia tieân phong, vaø nhôø keát quaû
cuûa baäc tieàn nhaân löu laïi, neân trong thôøi ñaïi vaên-minh naøy
môùi coù theå ñaït tôùi möùc tuyeät ñænh ñöôïc.
 An-Huy coù vò lang y hoï Töôûng, ñöôïc moät toa thuoác
giaûi ñoäc raát hieäu nghieäm. Phaøm ngöôøi, heã uoáng nhaèm tín-
thaïch, khi duøng toa thuoác ñoù ñeàu coù theå khôûi töû hoài sinh.
Nhöng vò lang y naøy ham taøi, moãi khi trò bònh cho ngöôøi ñeàu
töï ñaët giaù tröôùc, neáu bònh nhaân traû noåi thì chöõa cho, traùi laïi
thì ñeå ngöôøi truùng ñoäc maø cheát.
Moät hoâm, vò lang y naøy ñi qua moät laøng khaùc haønh ngheà,
vaø ôû troï trong moät khaùch-saïn. Trong ñeâm nghæ ngôi, boãng
nhieân baïo bònh maø cheát. Ngay trong ñeâm hoâm ñoù, ñeán baùo
moäng cho chuû khaùch-saïn hay:
- Toâi laø moät y só teân xxx. ôû taïi xxx, ñeán ñaây haønh ngheà. Vì
quaù ham taøi, ñem toa thuoác giaûi ñoäc tín-thaïch laáy laøm cuûa
rieâng maø khoâng truyeàn cho ngöôøi khaùc, moät khi chöõa beänh
cho ngöôøi laïi ñaët giaù raát cao, vaø töø choái chöõa bònh cho ngöôøi
ngheøo. Soá ngöôøi cheát vì toâi coù treân möôøi ngöôøi, nay bò Trôøi
phaït, baïo bònh maø cheát taïi ñaây. Dieâm-Vöông phaït toâi phaûi
ñaàu thai möôøi laàn, vaø moãi laàn ñeàu uoáng nhaèm tín-thaïch maø