Νοσηλεία και Έρευνα - Τεύχος 35

1. 57ΤΕΥΧΟΣ/ISSUE 35
Τετραμηνιαίο Επιστημονικό Περιοδικό
Εκδίδεται από την
Εταιρεία Νοσηλευτικών
Σπουδών (ΕΝΣ)
ΤΕΥΧΟΣ/ISSUE
35
Scientific Journal, 3 Issues per Year
Published by the Greek
Nursing Studies Association
(GNSA)
Nursing
Care AND
Research
Aποδελτιώνεται στις βάσεις
ΕΒSCO, CINAHL και Indexed in
ΕΒSCO, CINAHL
ΕΚΔΟΣΕΙΣ
οσελότος
issn 22413960
• Ποιος ο ρόλος των νοσηλευτών όταν ένα σύστημα
υγείας... ασθενεί
• Κοινωνικο-οικονομικές επιπτώσεις της νόσου alzheimer
στην Ελλάδα: Πιλοτική Μελέτη
• Nursing student’s perceptions of disaster nursing:
implications for curricula develpment
• Έκθεση των νοσηλευτών σε αλλεργιογόνες ή
ερεθιστικές ουσίες. Προληπτικά μέτρα
• Ποιότητα ζωής ασθενών με συστηματικό ερυθηματώδη
λύκο: Βιβλιογραφική ανασκόπηση
• “PROMETHEUS’’: A Novel Portable Medical Instrument
Applied in Organ Transplantation
• What can nurses do for... a sick health system?
• Socio-economic impact of Alzheimer’s disease in
Greece. Pilot Study
• Αντιλήψεις των φοιτητών νοσηλευτικής για τη
Νοσηλευτική Μαζικών Καταστροφών: Η σημασία τους
για την ανάπτυξη των προγραμμάτων σπουδών
• Nurses’ exposure in allergy agents or irritant
substances. Preventive measures
• Quality of life in patients with systemic lupus
erythematosus: A literature review
• ”ΠΡΟΜΗΘΕΑΣ”: Το νέο ιατρικό εργαλείο και
ο ρόλος του στον τομέα των μεταμοσχεύσεων οργάνων

2. 58
ΓΝΩΣΤΟΠΟΙΗΣΗ ΠΡΟΣ ΑΝΑΓΝΩΣΤΕΣ
Το τετραµηνιαίο επιστημονικό περιοδικό «Νοσηλεία και Έρευνα» είναι συνδρομητικό και δημοσιεύει -µετά από
κρίση- εργασίες αποκλειστικά των συνδρομητών του και μελών της Εταιρείας Νοσηλευτικών Σπουδών. Από
το Τεύχος 34 το περιοδικό εκδίδεται μόνο σε ηλεκτρονική έκδοση. Για την εγγραφή τους ως συνδρομητές, οι
ενδιαφερόμενοι µπορούν να συμπληρώσουν τη φόρμα της προτελευταίας σελίδας και να την αποστείλουν
στο fax: 210-7461462 ή στο e-mail: contact.ens@gmail.com. Τα τεύχη 29-33 είναι διαθέσιμα στην ιστοσε-
λίδα www.ens-visit.gr.
νοσηλεία
ΚΑΙ Έρευνα
Διεύθυνση Σύνταξης
Χρυσούλα Λεμονίδου, Καθηγήτρια Νοσηλευτικής, ΕΚΠΑ
Συνδιευθυντές Σύνταξης
Ελένη Αποστολοπούλου, Καθηγήτρια Νοσηλευτικής,
Τμήμα Νοσηλευτικής, ΕΚΠΑ
Ιωάννης Ελευσινιώτης, Επίκ. Καθηγητής, Τμήμα Νοση-
λευτικής, ΕΚΠΑ
Παναγιώτα Σουρτζή, Αναπλ. Καθηγήτρια Νοσηλευτι-
κής, Τμήμα Νοσηλευτικής, ΕΚΠΑ
Συντακτική Επιτροπή
Λάμπρος Ανθόπουλος, Ομότ. Καθηγητής, Τμήμα Νο-
σηλευτικής, ΕΚΠΑ
Μαργαρίτα Γιαννακοπούλου, Αναπλ. Καθηγήτρια Νο-
σηλευτικής, Τμήμα Νοσηλευτικής, ΕΚΠΑ
Ελένη Θεοδοσοπούλου, Αναπλ. Καθηγήτρια Νοσηλευ-
τικής, Τμήμα Νοσηλευτικής, ΕΚΠΑ
Δάφνη Καϊτελίδου, Επικ. Καθηγήτρια Νοσηλευτικής,
Τμήμα Νοσηλευτικής, ΕΚΠΑ
Ιωάννης Κακλαμάνος, Αναπλ. Καθηγητής, Τμήμα Νοση-
λευτικής, ΕΚΠΑ
Μαρία Καλαφάτη, Νοσηλεύτρια ΠΕ, MSc, PhD, ΕΤΕΠ
Τμήματος Νοσηλευτικής, ΕΚΠΑ
Αθηνά Καλοκαιρινού, Αναπλ. Καθηγήτρια Νοσηλευτι-
κής, Τμήμα Νοσηλευτικής, ΕΚΠΑ
Ευάγγελος Κωνσταντίνου, Αναπλ. Καθηγητής Νοση-
λευτικής, Τμήμα Νοσηλευτικής, ΕΚΠΑ
Βασιλική Μάτζιου, Αναπλ Καθηγήτρια Νοσηλευτικής,
Τμήμα Νοσηλευτικής, ΕΚΠΑ
Γεώργιος Μπαλτόπουλος, Καθηγητής, Τμήμα Νοση-
λευτικής, ΕΚΠΑ
Θάλεια Μπελλάλη, Αναπλ. Καθηγήτρια Νοσηλευτικής,
ΤΕΙ Θεσσαλονίκης
Κωνσταντίνος Μπίρμπας, Αναπλ. Καθηγητής, Τμήμα
Νοσηλευτικής, ΕΚΠΑ
Τετραμηνιαίο Επιστημονικό Περιοδικό
Εκδίδεται από την Εταιρεία Νοσηλευτικών Σπουδών (ΕΝΣ)
Γεράσιμος Μπονάτσος, Καθηγητής, Τμήμα Νοσηλευτι-
κής, ΕΚΠΑ
Παύλος Μυριανθεύς, Αναπλ. Καθηγητής, Τμήμα Νοση-
λευτικής ΕΚΠΑ
Ελισσάβετ Πατηράκη, Καθηγήτρια Νοσηλευτικής, Τμή-
μα Νοσηλευτικής, ΕΚΠΑ
Σωτήρης Πλακάς, Νοσηλευτής, MSc, PhD, Γενικό Νοσο-
κομείο Αττικής“Σισμανόγλειο”
ΌλγαΣίσκου,Νοσηλεύτρια ΠΕ, MSc, PhD, Επιστημονι-
κή ΣυνεργάτιςΤμήματος Νοσηλευτικής, ΕΚΠΑ, Γενική
Γραμματέας Εταιρείας Νοσηλευτικών Σπουδών
Διεθνής Συντακτική Επιτροπή
John Albarran, Principal Lecturer in Critical Care Nurs-
ing, University of the West of England, Bristol, UK
Maria Katopodi, Assistant Professor, University of Mich-
igan, USA
Κατερίνα Λαμπρινού, Επίκ. Καθηγήτρια Νοσηλευτικής,
Τμήμα Νοσηλευτικής,Τεχνολογικό Πανεπιστήμιο Κύ-
πρου
Anastasia Mallidou, RN, MSc, PhD, Assistant Professor,
University of Victoria, Canada
Αναστάσιος Μερκούρης, Αναπλ. Καθηγητής, Τμή-
μα Νοσηλευτικής,Τεχνολογικό Πανεπιστήμιο Κύ-
πρου
Ελισάβετ Δ.Ε Παπαθανάσογλου, Αναπλ. Καθηγή-
τρια, Τμήμα Νοσηλευτικής,Τεχνολογικό Πανεπι-
στήμιο Κύπρου
Ευριδίκη Παπασταύρου, Επίκ. Καθηγήτρια Νοση-
λευτικής, Τμήμα Νοσηλευτικής,Τεχνολογικό Πα-
νεπιστήμιο Κύπρου
Julie Scholes, Professor of Nursing, University of
Brighton, Brighton, UK
Riita Suhonen, RN, PhD, Professor, University of
Turku, Department of Nursing Science, Turku,
Finland

3. 59ΤΕΥΧΟΣ/ISSUE 35
Scientific Journal, 3 Issues per Year
Published by the Greek Nursing Studies Association (GNSA)
Nursing
Care AND Research
Editor-in-Chief
Chryssoula Lemonidou, RN, MSc, PhD, Professor
of Nursing, University of Athens
Co-Editors
Eleni Apostolopoulou, RN, PhD, Professor of Nursing,
University of Athens
Ioannis Elefsiniotis, PhD, Assistant Professor, Faculty of
Nursing, University of Athens
Panagiota Sourtzi, RN, MSc, PhD, Associate Professor,
Faculty of Nursing, University of Athens
Editorial Board
Lambros Anthopoulos, Emeritus Professor, Faculty of
Nursing, University of Athens
George Baltopoulos, PhD, Professor, Faculty of Nurs-
ing, University of Athens
Thalia Bellali, RN, MSc, PhD, Associate Professor of
Nursing, Technological Educational Institute of Thes-
saloniki
Konstantinos Birbas, PhD, Associate Professor, Faculty
of Nursing, University of Athens
Gerasimos Bonatsos, PhD, Professor, Faculty of Nurs-
ing, University of Athens
Margarita Giannakopoulou, MSc, PhD, Associate Pro-
fessor, Faculty of Nursing, University of Athens
Dafni Kaitelidou, MSc, PhD, Assistant Professor, Faculty
of Nursing, University of Athens
Ioannis Kaklamanos, PhD, Associate Professor, Faculty
of Nursing, University of Athens
Maria Kalafati, RN, MSc, PhD, Faculty of Nursing, Uni-
versity of Athens
Athina Kalokerinou, RN, PhD, Αssociate Professor of
Nursing, Faculty of Nursing, University of Athens
Evangelos Konstantinou, RN, MSc, PhD, Associate Pro-
fessor, Faculty of Nursing, University of Athens
Vassiliki Matziou, RN, PhD, Associate Professor, Fac-
ulty of Nursing, University of Athens
Pavlos Myrianthefs, PhD, Associate Professor, Faculty
of Nursing, University of Athens
Elisabeth Patiraki, RN, PhD, Professor, Faculty of
Nursing, University of Athens
Sotiris Plakas, RN, MSc, PhD, General Hospital of At-
tika «Sismanoglion»
Olga Siskou, RN, MSc, PhD, Faculty of Nursing, Uni-
versity of Athens, General Secretary of the Greek
Nursing Studies Association
EleniTheodossopoulou, Associate Professor, Faculty
of Nursing, University of Athens
International Editorial Board
John Albarran, Principal Lecturer in Critical Care
Nursing, University of the West of England, Bris-
tol, UK
Maria Katopodi, PhD, Assistant Professor, University
of Michigan, USA
Katerina Labrinou, PhD, Assistant Professor in Nurs-
ing, Cyprus University of Technology
Anastasia Mallidou, RN, MSc, PhD, Assistant
Professor, University of Victoria, Canada
Anastasios Merkouris, RN, MSc, PhD, Associate
Professor of Nursing, Faculty of Nursing, Cyprus
University of Technology
Evridiki Papastavrou, PhD, Assistant Professor in
Nursing, Cyprus University of Technology
Elisabeth D.E. Papathanassoglou, RN, MSc, PhD,
Associate Professor, Faculty of Nursing, Cyprus
University of Technology
Julie Scholes, Professor of Nursing, University of
Brighton, Brighton, UK
Riita Suhonen, RN, PhD, Profes sor, University of
Turku, Department of Nursing Science, Turku,
Finland

4. 60
Εκδίδεται από την Εταιρεία Νοσηλευτικών Σπουδών (ΕΝΣ)
Εκδότρια - Διευθύντρια Σύνταξης: Χρυσούλα Λεµονίδου
Γραφεία: Παπαδιαµαντοπούλου 123, 115 27 - Αθήνα
Τηλέφωνο: 210-7461.485
e-mail: contact.ens@gmail.com
Τεχνικός εκδότης: Εκδόσεις Οσελότος
Ετήσια Συνδρομή της Ηλεκτρονικής Έκδοσης
Δημόσιες Υπηρεσίες, Βιβλιοθήκες, Επιχειρήσεις, Σωματεία: € 30,00
Φυσικά Πρόσωπα : € 20,00
© Copyright 2007 - 2012: Απαγορεύεται η ολική ή μερική αναδημοσίευση χωρίς γραπτή άδεια του εκδό-
τη και των συγγραφέων.
Περιεχόμενα
νοσηλεία ΚΑΙ Έρευνα
Οδηγίες προς τους Συγγραφείς����������������������������������������������������������
Άθρο Σύνταξης:
Ποιος ο ρόλος των νοσηλευτών όταν ένα σύστημα
υγείας... ασθενεί ������������������������������������������������������������������������������68
Όλγα Σίσκου
ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ
Κοινωνικο-οικονομικές επιπτώσεις της νόσου alzheimer
στην Ελλάδα: Πιλοτική Μελέτη�������������������������������������������������72
Δάφνη Καϊτελίδου, Μαρία Καλογεροπούλου, Αντώνης Α. Μούγιας,
Πέτρος Γαλάνης, Νικόλαος Κοντοδημόπουλος, Παναγιώτα
Παπαδοπούλου, Σταύρος Πασάλογλου, Λυκούργος Λιαρόπουλος
Nursing student’s perceptions of disaster nursing:
implications for curricula develpment�������������������������� 84
Theodoros Pesiridis, Athena Kalokairinou, Panayota Sourtzi
ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΕΙΣ
Έκθεση των νοσηλευτών σε αλλεργιογόνες ή
ερεθιστικές ουσίες. Προληπτικά μέτρα��������������������������������98
Αγγελική Μπιλάλη, Χαρά Σιδηροπούλου, Πέτρος Γαλάνης
Ποιότητα ζωής ασθενών με συστηματικό ερυθηματώδη
λύκο: Βιβλιογραφική ανασκόπηση���������������������������������������108
Ευγενία Μηνασίδου, Θάλεια Mπελλάλη
“PROMETHEUS’’: A Novel Portable Medical Instrument
Applied in Organ Transplantation.����������������������������������������116
Constantinos St. Mammas

5. 61ΤΕΥΧΟΣ/ISSUE 35
Contents
NursingCare AND Research
Published by the Greek Nursing Studies Association (GNSA)
Publisher and Editor-in-Chief: Chryssoula Lemonidou
Address: 123, Papadiamantopoulou st., 115 27 - Athens, GREECE
Tel.: +30 210-7461.485
e-mail: contact.ens@gmail.com
Technical publisher: Ocelotos publishing
Annual Subscriptions 2012 for Εlectronic Version
Public Services, Libraries, Companies, Organisations: € 30,00
Individual Subscriptions: € 20,00
© Copyright 2007 - 2012: All rights reserved. The reproduction of articles (or parts of them) is
prohibited without permission of the publisher and the writers.
Instructions to Authors�������������������������������������������������������������������������
Editorial:
What can nurses do for... a sick health system?������������ 69
Olga Siskou
ORIGINAL PAPERS
Socio-economic impact of Alzheimer’s disease in Greece.
Pilot Study�������������������������������������������������������������������������������������������73
Daphne Kaitelidou, Maria Kalogeropoulou, Antonis A. Mougias,
Petros Galanis, Nick Kontodimopoulos, Panagiota Papadopoulou,
Stavros Pasaloglou, Lycurgus Liaropoulos
Αντιλήψεις των φοιτητών νοσηλευτικής για τη
Νοσηλευτική Μαζικών Καταστροφών: Η σημασία τους
για την ανάπτυξη των προγραμμάτων σπουδών���������� 85
REVIEWS
Nurses’exposure in allergy agents or irritant
substances. Preventive measures��������������������������������������������99
Angeliki Bilali, Xara Sidiropoulou, Petros Galanis
Quality of life in patients with systemic lupus
erythematosus: A literature review������������������������������������� 109
Evgenia Minasidou, Thalia Bellali
”ΠΡΟΜΗΘΕΑΣ”: Το νέο ιατρικό εργαλείο και ο ρόλος του
στον τομέα των μεταμοσχεύσεων οργάνων.��������������������117
Κωνσταντίνος Σ. Μαμμάς

6. 62
Γενικeς Πληροφορiες
1. Γλώσσα γραφής του άρθρου και ευρεί-
ες θεματικές περιοχές Στο περιοδικό «Νοση-
λεία και Έρευνα» δημοσιεύονται, ύστερα από
κρίση, άρθρα στην ελληνική ή αγγλική γλώσ-
σα, που συνεισφέρουν στην κατανόηση και
εξέλιξη όλων των διαστάσεων της νοσηλευτι-
κής φροντίδας. Η Διεύθυνση Σύνταξης αναμέ-
νει άρθρα που αναφέρονται στη νοσηλευτική
πρακτική, την έρευνα, την εκπαίδευση και τη
διοίκηση, με επιστημονική, θεωρητική ή φιλο-
σοφική βάση.
2. Είδη εργασιών Οι εργασίες που δημοσι-
εύονται στο περιοδικό, εμπίπτουν σε μία από
τις ακόλουθες κατηγορίες: α) ερευνητικές με-
λέτες, β) βιβλιογραφικές ανασκοπήσεις και γ)
άρθρα σχετικά με τις εξελίξεις στη νοσηλευ-
τική πρακτική, την εκπαίδευση και τη διοίκη-
ση. Επιπροσθέτως, δημοσιεύονται επιστολές
(έκτασης μέχρι 500 λέξεων), που περιλαμβά-
νουν κρίσεις ή σχόλια για ήδη δημοσιευμένες
εργασίες, εφόσον υποβάλλονται μέσα σε δύο
(2) μήνες από τη δημοσίευση των αντίστοιχων
εργασιών.
3. Παράλληλη δημοσίευση εργασιών Οι ερ-
γασίες πρέπει να υποβάλλονται αποκλειστι-
κά στο περιοδικό «Νοσηλεία και Έρευνα», δεν
πρέπει να έχουν ήδη δημοσιευθεί σε έντυπη ή
Οδηγίες προς τους Συγγραφείς
ηλεκτρονική μορφή, ούτε να βρίσκονται υπό
κρίση από άλλο περιοδικό ή μέσο. Η Διεύθυν-
ση Σύνταξης αποφασίζει για τον (ταχύτερο
δυνατό) χρόνο δημοσίευσης των άρθρων και
διατηρεί το δικαίωμα τροποποίησης της μορ-
φής τους, ωστόσο μεγάλες ή ουσιώδεις τροπο-
ποιήσεις γίνονται μόνο με τη σύμφωνη γνώμη
των συγγραφέων.
Οι συγγραφείς πρέπει να αποφεύγουν να υπο-
βάλουν δύο (2) άρθρα προερχόμενα από την
ίδια ερευνητική εργασία, χωρίς σαφή αιτιολό-
γηση. Επίσης, πρέπει να μην περιλαμβάνουν
σε νέες εργασίες, υλικό ανασκόπησης βιβλιο-
γραφίας που έχει ήδη δημοσιευθεί (π.χ. απο-
φυγή αυτο-λογοκλοπής). Όταν θεωρείται ότι
προκύπτουν δύο(2) άρθρα από την ίδια ερευ-
νητική εργασία, που παρουσιάζουν διαφορε-
τικές διαστάσεις της έρευνας, πρέπει να υπο-
βάλλονται στο περιοδικό «Νοσηλεία και Έρευ-
να», ως ανεξάρτητα και όχι ως δύο(2) μέρη του
ίδιου άρθρου. Κάθε άρθρο πρέπει να είναι αυ-
τόνομο και να μην περιλαμβάνει το άλλο, αν
και μπορεί να αναφέρεται σε αυτό, βιβλιο-
γραφικά. Όταν γίνεται πλήρης περιγραφή της
ερευνητικής μεθοδολογίας στο πρώτο άρθρο,
επαρκεί μία σύντομη περιγραφή της στο δεύ-
τερο (με παραπομπή). Γενικά, πρέπει να απο-
φεύγεται η προσπάθεια δημοσίευσης πολλών
ξεχωριστών άρθρων της ίδιας μελέτης («σαλα-
Οι παρούσες οδηγίες του περιοδικού «Νοσηλεία και Έρευνα» έχουν εναρµονιστεί µε τις «Κοινές Απαι-
τήσεις για τα Άρθρα τα οποία Υποβάλλονται σε Βιοϊατρικά Περιοδικά», σύμφωνα µε τη διεθνή επι-
τροπή εκδοτών ιατρικών περιοδικών.
Αποστολή, Σκοπός και Αναγνώριση του Περιοδικού
Το Περιοδικό «Νοσηλεία και Έρευνα» δέχεται άρθρα από Έλληνες και ξένους ερευνητές και συγ-
γραφείς και βασίζεται σε σύστημα κριτών. Αποστολή του περιοδικού είναι να συμβάλει στην εξέλιξη
της νοσηλευτικής επιστήμης και πρακτικής στην Ελλάδα και διεθνώς.
Στόχος είναι η προαγωγή και διάχυση νέων γνώσεων και ερευνητικών δεδομένων για εφαρμογή
στην κλινική πρακτική. Προς το σκοπό αυτό καλούνται συνάδελφοι νοσηλευτές και συνεργάτες άλ-
λων επιστημών να συνεισφέρουν υψηλού επιπέδου μελέτες στην Ελληνική ή στην Αγγλική γλώσσα.
Στο περιοδικό δημοσιεύονται πρωτότυπες ερευνητικές μελέτες, ανασκοπήσεις, θεωρητικά ή φι-
λοσοφικά άρθρα, ενδιαφέρουσες κλινικές περιπτώσεις και μεθοδολογικά άρθρα από ειδικούς.
Το «Νοσηλεία και Έρευνα» συμπεριλαμβάνεται στα περιοδικά µε εθνική αναγνώριση (ΦΕΚ,Τεύχος
Β’, 1961/23-9-2008). Επίσης, το περιοδικό έγινε δεκτό και αποδελτιώνεται στις Διεθνείς Βάσεις Δεδο-
μένων CINAHL και ΕΒSCO.
62

7. 63ΤΕΥΧΟΣ/ISSUE 35
μοποίηση»), αντί της εμβάθυνσης των διαφο-
ρετικών διαστάσεων και συμπερασμάτων μιας
ερευνητικής προσπάθειας, σε μία ενιαία δημο-
σίευση.
Εφόσον το άρθρο γίνει δεκτό για δημοσίευση
οι συγγραφείς θα πρέπει οπωσδήποτε να συ-
μπληρώσουν και να στείλουν μέσω φαξ στο
νούμερο 0030 210 7461462 τη Φόρμα Δήλω-
σης μη Δημοσίευσης της Εργασίας σεΆλλο Πε-
ριοδικό, η οποία βρίσκεται στα συνοδευτικά
αρχεία στο κάτω μέρος αυτής της σελίδας.
4. Συμμετοχή συγγραφέων στην εκπόνηση
της εργασίας. Όλοι οι συγγραφείς που αναφέ-
ρονται σε ένα άρθρο, πρέπει να έχουν συνει-
σφέρει ενεργά στη σύλληψη και στο σχεδια-
σμό της μελέτης και/ή στην ανάλυση και ερμη-
νεία των δεδομένων και/ή στη συγγραφή του
άρθρου και όλοι πρέπει να έχουν μελετήσει το
περιεχόμενο και εγκρίνει την τελική έκδοση
που έχει υποβληθεί προς δημοσίευση. Η συμ-
μετοχή μόνο στην αναζήτηση χρηματοδότη-
σης μιας έρευνας ή στη συλλογή των δεδομέ-
νων δεν δικαιολογεί την αναφορά μεταξύ των
συγγραφέων, η οποία υποκαθίσταται με την
έκφραση ευχαριστιών. Για το λόγο αυτό, όταν
υπάρχουν περισσότεροι του ενός συγγραφείς,
απαιτείται επιστολή στην οποία θα αναφέρε-
ται ξεχωριστά η συμβολή του κάθε συγγρα-
φέα στην εργασία (π.χ μεθοδολογικός σχεδια-
σμός, στατιστική ανάλυση και ερμηνεία, συγ-
γραφή του τελικού κειμένου, κριτική ανάγνω-
ση και διόρθωση του τελικού κειμένου, βιβλι-
ογραφική ανασκόπηση κ.λπ.). Η σύνταξη του
περιοδικού διατηρεί το δικαίωμα επικοινωνίας
με τους συγγραφείς προκειμένου να λάβει ορι-
σμένες διευκρινίσεις επί των ιδιαίτερων θεμά-
των που αφορούν στην εργασία
5. ΤρόποςυποβολήςτωνεργασιώνΤακείμε-
να προς δημοσίευση υποβάλλονται ηλεκτρο-
νικά, στο e-mail: contact.ens@gmail.com. Οι
εργασίες υποβάλλονται σε ηλεκτρονική μορ-
φή, μέσω e-mail, γραμμένες σε αρχείο τύπου
Word για Windows. Σχήματα, γραφικά και φω-
τογραφίες υποβάλλονται σε χωριστό αρχείο
τύπου .JPEG, .GIF, .TIFF, Microsoft PowerPoint ή
Excel. Οι συγγραφείς πρέπει να επιβεβαιώνουν
την ορθή παραλαβή των εργασιών τους, επι-
κοινωνώντας με τη Γραμματεία σύνταξης κατά
τις εργάσιμες ημέρες και κατά τις ώρες 10.00-
14.00, στο τηλέφωνο: 0030 210 7461485. Επί-
σης, πρέπει πάντα να διατηρούν αντίγραφο
της εργασίας τους.
6. Περιοδικότητα έκδοσης του περιοδικού
Το περιοδικό «Νοσηλεία και Έρευνα» εκδίδεται
τρεις (3) φορές κάθε χρόνο (τετραμηνιαίο) και
δημοσιεύονται σ’αυτό, εργασίες αποκλειστικά
των συνδρομητών του. Ο συγγραφέας ή ένας
τουλάχιστον από τους συγγραφείς οποιουδή-
ποτε υποβαλλόμενου άρθρου πρέπει να είναι
ήδη εγγεγραμμένος συνδρομητής του περιο-
δικού ή ταμειακώς τακτοποιημένο μέλος της
Εταιρείας Νοσηλευτικών Σπουδών για το τρέ-
χον έτος.
7. Διατήρηση του υλικού Οι συγγραφείς ενη-
μερώνονται ότι το υλικό που υποβάλλεται, δια-
τηρείται για ένα μήνα, μετά τη δημοσίευση. Αν
υπάρχειαίτημαεπιστροφήςυλικού,πρέπειναδι-
ατυπώνεται κατά την υποβολή των εργασιών.
Δομή και Μορφή Υποβαλλόμενων Εργασιών
8. Δακτυλογράφηση: Τα άρθρα πρέπει να εί-
ναι δακτυλογραφημένα σε διπλό διάστημα, με
γράμματα μεγέθους 12΄΄ και με λευκό περιθώ-
ριο 2,5 cm σε όλες τις πλευρές κάθε σελίδας
Α4. Οι σελίδες πρέπει να είναι αριθμημένες
στην κάτω δεξιά γωνία (κείμενο και πίνακες),
και τα σχήματα, γραφικά και φωτογραφίες να
υποβάλλονται σε ξεχωριστά αρχεία, με συνε-
χή αρίθμηση.
9. Σελίδα Ταυτότητας: Η πρώτη σελίδα κάθε
άρθρου περιλαμβάνει τον τίτλο της εργασίας
(μέχρι 15 λέξεις) και τα ονοματεπώνυμα του/
των συγγραφέων, στην ελληνική και στην αγ-
γλική γλώσσα. Κάθε ονοματεπώνυμο συνο-
δεύεται από τα τυπικά προσόντα, τον τελευ-
ταίο επαγγελματικό τίτλο, τον εργασιακό φο-
ρέα, την ταχυδρομική και ηλεκτρονική διεύ-
θυνση και τον αριθμό τηλεφώνου επικοινω-
νίας του συγγραφέα. Σε περίπτωση περισσο-
τέρων του ενός συγγραφέων, ορίζεται ποιός
από αυτούς είναι υπεύθυνος για την επικοινω-
νία με το περιοδικό. Οι συγγραφείς συστηματι-
κών ανασκοπήσεων και ερευνητικών μελετών
δεν μπορεί να είναι περισσότεροι των έξι (6),
παρά μόνο κατ’ εξαίρεση, όταν πρόκειται για
διεπιστημονικές, μεγάλης κλίμακας ή πολυκε-
ντρικές μελέτες. Οι συγγραφείς περιγραφικών
ανασκοπήσεων δεν μπορεί να είναι περισσότε-
ροι των δύο (2). Η σελίδα ταυτότητας παραμέ-
νει και φυλάσσεται στη Γραμματεία του περι-
οδικού, μέχρι την ολοκλήρωση της ανώνυμης
κρίσης κάθε εργασίας, λαμβάνοντας ένα κωδι-
κό αριθμό που κοινοποιείται στον συγγραφέα,
63ΤΕΥΧΟΣ/ISSUE 34

8. 64
με e-mail. Με βάση αυτόν τον αριθμό μπορεί ο
ενδιαφερόμενος να ζητεί πληροφορίες για την
εργασία του, μετά την υποβολή της.
10. Σελίδα Τίτλου: Αμέσως μετά τη σελίδα
ταυτότητας ακολουθεί η σελίδα τίτλου, που
περιλαμβάνει ένα περιγραφικό και ένα σύντο-
μο τίτλο της εργασίας. Ο σύντομος τίτλος δι-
ατυπώνεται στην ελληνική και αγγλική γλώσ-
σα και δεν μπορεί να περιλαμβάνει περισσότε-
ρες από πέντε(5) λέξεις. Σ’αυτήν τη σελίδα δεν
αναφέρονται τα ονοματεπώνυμα των συγγρα-
φέων ή οποιοδήποτε άλλο στοιχείο που παρα-
βιάζει την ανωνυμία τους, κατά τη διαδικασία
της κρίσης.
11. Περιλήψεις και Λέξεις-Κλειδιά: Η σελίδα
τίτλου ακολουθείται από δομημένες περιλή-
ψεις (μέχρι 250 λέξεις) στην ελληνική και στην
αγγλική γλώσσα, οι οποίες θα συνοψίζουν με
ακρίβεια το περιεχόμενο της εργασίας. Η πε-
ρίληψη περιλαμβάνει α) εισαγωγή, β) σκοπό
ή σκοπούς, γ) μεθοδολογία, δ) αποτελέσμα-
τα και ε) συμπέρασμα, ενώ δεν πρέπει να πε-
ριλαμβάνει βιβλιογραφικές παραπομπές και
συντομογραφίες. Κάθε περίληψη ακολουθεί-
ται από, μέχρι έξι (6), λέξεις-κλειδιά, οι οποίες
υποδεικνύουν το περιεχόμενο, το σκοπό και
το επίκεντρο του άρθρου.
12. Κύριο Μέρος Εργασίας: Η έκταση του
κυρίως μέρους του άρθρου πρέπει να είναι
2.000-5.000 λέξεις (εκτός των περιλήψεων, πι-
νάκων και βιβλιογραφίας). Ενθαρρύνεται ιδιαί-
τερα η υποβολή μικρών άρθρων (μέχρι 2.500
λέξεις κυρίως κειμένου και μέχρι δεκαπέ-
ντε(15) βιβλιογραφικές παραπομπές). Η επιλο-
γή αυτή προτείνεται για τη δημοσίευση μικρής
έκτασης σημαντικών ερευνητικών δεδομένων,
που δεν έχουν δυνατότητα επανάληψης ή γε-
νίκευσης. Επιπλέον, οι εργασίες μικρής έκτα-
σης έχουν αυξημένες πιθανότητες ταχύτερης
δημοσίευσης.
Μια εργασία πρέπει να περιλαμβάνει ενδιάμε-
σους τίτλους (επικεφαλίδες) που να δομούν το
κείμενο. Οι προτεινόμενοι προς χρήση ενδιά-
μεσοι τίτλοι περιλαμβάνουν: α) εισαγωγή, β)
βιβλιογραφική ανασκόπηση, γ) σκοπός-οί, δ)
ερευνητικά ερωτήματα ή υποθέσεις της μελέ-
της, ε) δείγμα, στ) μέθοδος συλλογής δεδομέ-
νων, ζ) αξιοπιστία και εγκυρότητα, η) ηθικά θέ-
ματα, θ) ανάλυση δεδομένων, ι) αποτελέσμα-
τα/ευρήματα, ια) συζήτηση, ιβ) συμπεράσμα-
τα και σημασία για τη νοσηλευτική πρακτική,
ιγ) περιορισμοί της μελέτης, ιδ) ευχαριστίες
κ.λπ. Οι ενδιάμεσοι τίτλοι πρέπει να επιλέγο-
νται και να προσαρμόζονται, καθώς εξελίσσε-
ται η συγγραφή του άρθρου και πρέπει να δια-
κρίνεται η ιεραρχική σειρά τους. Π.χ. οι κύριοι
ενδιάμεσοι τίτλοι θα αναγράφονται με κεφα-
λαία γράμματα και bold, οι δευτερεύοντες με
πεζοκεφαλαία και bold, οι τριτεύοντες με πλά-
για κ.λπ.
Ανωνυμία Υπό Μελέτη Πληθυσμού
και Πληροφορημένη Συγκατάθεση
Στην εργασία δεν πρέπει να αναφέρονται ονο-
ματεπώνυμα συγκεκριμένων ατόμων, νοσοκο-
μείων η άλλων φορέων, για τη διατήρηση της
ανωνυμίας, εκτός αν υπάρχει ρητή αποδοχή εκ
μέρους των αναφερομένων. Επίσης, οι ασθε-
νείς έχουν το θεμελιώδες δικαίωμα σεβασμού
της ιδιωτικότητας το οποίο δεν θα πρέπει να
παραβιάζεται χωρίς την πληροφορημένη συ-
γκατάθεσή τους. Ωστόσο, στις περιπτώσεις
που οι συγγραφείς κρίνουν ότι κάποια προσω-
πικά στοιχεία των ασθενών είναι απαραίτητα
για επιστημονικούς σκοπούς (όπως τα αρχικά
των ονομάτων των ασθενών ή φωτογραφίες
τους ή στοιχεία του νοσοκομείου όπου νοση-
λεύτηκαν), θα πρέπει να ζητούν την πληροφο-
ρημένη συγκατάθεση των ασθενών προκειμέ-
νου να τα δημοσιεύσουν. Αυτό, σημαίνει ότι
οι συγγραφείς υποχρεώνονται να δείχνουν το
τελικό κείμενο της εργασίας τους (με τα συνο-
δευτικά αρχεία: Εικόνων και Παραρτημάτων)
το οποίο είναι προς υποβολή στο περιοδικό
και να λαμβάνουν εγγράφως τη συγκατάθεση
των ασθενών.
Σε κάθε περίπτωση οι συγγραφείς θα πρέπει
να καταβάλουν προσπάθεια για την εξασφά-
λιση του μεγαλύτερου δυνατού βαθμού ανω-
νυμίας των ασθενών. Για παράδειγμα, η κάλυ-
ψη των ματιών σε μία φωτογραφία, δεν εξα-
σφαλίζει πλήρως την ανωνυμία του εικονιζό-
μενου. Οι αλλαγές σε κάποια χαρακτηριστικά
γνωρίσματα των ασθενών, είναι μία τεχνική
που συστήνεται στους συγγραφείς, εφόσον
βέβαια αυτές οι αλλαγές δεν παραποιούν-
παρερμηνεύουν τα ερευνητικά αποτελέσμα-
τα. Αλλαγές τέτοιου είδους θα πρέπει οπωσ-
δήποτε να γνωστοποιούνται στον εκδότη του
περιοδικού καθώς και να παρέχεται η διαβε-
βαίωση ότι αυτές οι αλλαγές δεν επιφέρουν
καμία «αλλοίωση» επιστημονικής φύσεως. Η
λήψη της έγγραφης πληροφορημένης συγκα-

9. 65ΤΕΥΧΟΣ/ISSUE 35
τάθεσης θα πρέπει να αναφέρεται στην ενότη-
τα της μεθοδολογίας, στο τελικό κείμενο της
προς υποβολή εργασίας.
Τήρηση Κώδικα Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων
Σεπερίπτωσηπουοισυγγραφείςδημοσιεύουν
αποτελέσματα πειραμάτων, τα οποία έγιναν
σε ανθρώπους θα πρέπει να δηλώσουν στην
ενότητα της μεθοδολογίας, το αν αυτά έγιναν
βάσει των όσων αναφέρονται στη Διακήρυ-
ξη για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα του Ελσίνκι
του 1975, όπως αυτή αναθεωρήθηκε το 2004.
Αν τυχόν υπάρχουν κάποιες παρεκκλίσεις στη
μεθοδολογία υλοποίησης των πειραμάτων σε
σχέση με τα όσα αναφέρονται στη Διακήρυξη
του Ελσίνκι θα πρέπει οι συγγραφείς οπωσδή-
ποτε να αιτιολογούν αυτές τις παρεκκλίσεις.
Ιδιαίτερα, όσον αφορά την εκπόνηση κλινικών
μελετών (παρεμβατικών και μη), θα πρέπει οι
συγγραφείς να δηλώνουν, στην ενότητα της
μεθοδολογίας αν αυτές διεξήχθησαν μετά από
έγκριση του Εθνικού Οργανισμού Φαρμάκων
(ΕΟΦ) σύμφωνα με την Υπουργική Απόφαση
ΔΥΓ3/89292, ΦΕΚ Β1973/31-12-2003 (εναρμό-
νιση με την Directive 2001/20/EC)
Επιπλέον, πρέπει να λαμβάνεται υπόψη ότι τα
δεδομένα είναι ιστορικά και πρέπει να αναφέ-
ρονται στον αόριστο χρόνο. Ωστόσο, ο χρόνος
συλλογής των δεδομένων πρέπει να αναφέρε-
ται, τόσο στην περίληψη, όσο και στο κυρίως
κείμενο. Για παράδειγμα, στην περίπτωση των
εμπειρικών (ερευνητικών) μελετών, αυτό μπο-
ρεί να διατυπωθεί ως εξής: «Η συλλογή των δε-
δομένων έγινε κατά τη διάρκεια του 2007» ή
«Η συλλογή των δεδομένων έγινε κατά τη δι-
άρκεια 18 μηνών, στο χρονικό διάστημα 2006-
2007». Σημειώνεται ότι στο περιοδικό «Νο-
σηλεία και Έρευνα» δεν δημοσιεύονται άρ-
θρα που αναφέρονται σε δεδομένα παλαιό-
τερα των πέντε(5) ετών, εκτός αν αιτιολογείται
επαρκώς η τρέχουσα σχετικότητα και χρησι-
μότητά τους. Στις ποιοτικές μελέτες, τα άτομα
πρέπει να αναφέρονται με αριθμούς ή ψευδώ-
νυμα (σε εισαγωγικά) και να υπάρχει ισορρο-
πία των αναφορών σε όλο το φάσμα των απα-
ντήσεων.
Στην περίπτωση των ανασκοπήσεων, πρέπει
να αναφέρεται το έτος που έγινε η ανασκόπη-
ση και το εύρος των ετών δημοσίευσης των
μελετών που ανασκοπήθηκαν. Ανάλογες λε-
πτομέρειες πρέπει να αναφέρονται και στην
περίπτωση ιστορικών μελετών. Οι στατιστικές
δοκιμασίες που χρησιμοποιούνται, πρέπει να
ορίζονται και, όπου είναι απαραίτητο, να τεκ-
μηριώνονται με βιβλιογραφικές παραπομπές.
Οι συντομογραφίες και τα σύμβολα πρέπει να
χρησιμοποιούνται σπάνια και μόνον όταν επα-
ναλαμβάνονται μεγάλα σε έκταση ονόματα ή
εκφράσεις. Τα πλήρη ονόματα ή εκφράσεις θα
αναφέρονται ολόκληρα κατά την πρώτη χρή-
ση, ακολουθούμενα από τη συντομογραφία σε
παρένθεση. Σε κάθε περίπτωση, θα ακολου-
θούνται οι κανόνες που ισχύουν στις δημοσι-
εύσεις του Royal Society of Medicine Press.
13. Αντικρουόμενα συμφέροντα: H εμπι-
στοσύνη του κοινού στη διαδικασία κρίσης
των υποβαλλόμενων άρθρων εξαρτάται εν μέ-
ρει και από τον τρόπο διαχείρισης τυχόν αντι-
κρουόμενων συμφερόντων κατά τη συγγρα-
φή, την αξιολόγηση και τη λήψη της τελικής
απόφασης εκ μέρους της διεύθυνσης σύντα-
ξης για τη δημοσίευσή τους ή όχι. Αντικρου-
όμενα συμφέροντα υφίστανται όταν κάποιος
συγγραφέας (ή το ίδρυμα από το οποίο προ-
έρχεται ο συγγραφέας), κάποιος κριτής ή ο δι-
ευθυντής σύνταξης έχουν οικονομικές ή δια-
προσωπικές σχέσεις που με αρνητικό τρόπο
επηρεάζουν τις ενέργειές τους αναφορικά με
το άρθρο που έχει υποβληθεί προς κρίση στο
περιοδικό. Πιο συγκεκριμένα, σύμφωνα με τις
κοινές απαιτήσεις που πρέπει να πληρούν τα
άρθρα τα οποία υποβάλλονται σε βιοϊατρικά
περιοδικά (όπως αυτές έχουν εκδοθεί το Φε-
βρουάριο του 2006 από τη Διεθνή Επιτροπή
Εκδοτών Ιατρικών Περιοδικών) αντικρουόμε-
να συμφέροντα υφίστανται όταν υπάρχουν οι-
κονομικές σχέσεις (π.χ σχέσεις εργοδότη - ερ-
γαζόμενου, ιδιοκτησίας περιουσίας, οικονο-
μικών τιμητικών επάθλων, και αμειβόμενων
εμπειρογνωμοσυνών), οι οποίες είναι οι πιο
εύκολα αναγνωρίσιμες και αυτές που πιο συ-
χνά υπονομεύουν την αξιοπιστία του περιο-
δικού, των εκδοτών, των συγγραφέων και της
επιστήμης γενικότερα. Ωστόσο, αντικρουόμε-
να συμφέροντα μπορεί να προκύψουν και για
άλλους λόγους, όπως οι κακές διαπροσωπικές
σχέσεις, ο ακαδημαϊκός ανταγωνισμός κ.α.
Οι συγγραφείς θα πρέπει να δηλώσουν στο τέ-
λος του κειμένου της εργασίας τους και πριν
από τον κατάλογο της βιβλιογραφίας, αν θε-
ωρούν ότι η κρίση –αξιολόγηση της εργασία
τους, δύναται να επηρεαστεί ή όχι από την
ύπαρξη τυχόν αντικρουόμενων συμφερόντων

10. 66
Ο κατάλογος της βιβλιογραφίας ακολουθεί το
σύστημα Harvard, π.χ. γράφεται με αλφαβη-
τική σειρά, με βάση το επώνυμο του πρώτου
συγγραφέα. Ο κατάλογος της βιβλιογραφίας
πρέπει να περιλαμβάνει τα επώνυμα των συγ-
γραφέων και τα αρχικά, τη χρονολογία της δη-
μοσίευσης, τον τίτλο του άρθρου, το πλήρες
όνομα του περιοδικού, τον αριθμό του τόμου
(και τον αριθμό του τεύχους, εάν οι σελίδες
του τόμου δεν είναι συνεχόμενες) και την πρώ-
τη και τελευταία σελίδα του άρθρου. Όταν η
παραπομπή αφορά βιβλίο, αναφέρεται ο συγ-
γραφέας, η χρονολογία, ο τίτλος, ακολουθείται
από τον εκδότη και την πόλη. Όταν η παρα-
πομπή αφορά κεφάλαιο σε βιβλίο, πρέπει να
δίνονται λεπτομέρειες για το συγγραφέα (είς)
του βιβλίου, τη χρονολογία, τον τόπο δημοσί-
ευσης και τον εκδοτικό οίκο. Οι παραπομπές
που αναφέρεται ότι είναι «υπό δημοσίευση»
(«in press»), γίνονται αποδεκτές μόνον εάν συ-
νοδεύονται από επιστολή αποδοχής του αντί-
στοιχου περιοδικού.
Παραδείγματα:
Williams N. (2001). Patient resuscitation fol-
lowing major thermal trauma. Nursing in Criti-
cal Care: 6: 115-121
Muller D, Harns P, Watley L. (1986). Nursing
Children: Psychology Research and Practice.
London: Harper Row.
Lewis T, Hell J. (1992). Rhabdomyolysis and
Myoglobinuria. In: Hall J, Schmidt G, Wood L.
(eds), Principles of Critical Care,Volume 2. New
York: McGraw Hill.
Οι ιστοσελίδες (websites) αναφέρονται ως
ακολούθως:
National Institute for Clinical Excellence (2000)
Final appraisal determination: Drugs for early
thrombolysis in the treatment of acute myo-
cardial infarction, NICE, www.nice.org.uk/arti-
cle.asp?a=36672.Πρόσβασηστις7Οκτωβρίου
2006.
17. Πίνακες,Σχήματα,Γραφικά,Φωτογραφίες:
Οι πίνακες πρέπει να αναφέρονται στο κείμενο
ως Πίνακες, να αριθμούνται με τη σειρά παρά-
θεσής τους, π.χ. ως Πίνακας 1, Πίνακας 2 κλπ
και να ενσωματώνονται στη σωστή θέση τους
στοκείμενο.Όλεςοιεικόνες,συμπεριλαμβανο-
μένων των φωτογραφιών, πρέπει να αναφέρο-
νται στο κείμενο ως Σχήματα και να αριθμού-
όπως αυτά περιγράφονται παραπάνω.
14. Πηγές χρηματοδότησης: Οι συγγραφείς
θα πρέπει να αναφέρουν τα λεπτομερή στοι-
χεία (επωνυμία φορέα, στοιχεία επικοινωνίας,
χορηγούμενο ποσό) όλων των χρηματοδοτι-
κών πηγών από τις οποίες ενισχύθηκε η εκ-
πόνηση της εργασίας τους. Παραδείγματα τέ-
τοιων πηγών είναι: χρηματοδοτήσεις από εται-
ρείες ιατρικού ενδιαφέροντος ή μη, υποτροφί-
ες, επιχορηγήσεις προερχόμενες από εθνικούς
ή κοινοτικούς πόρους, ενισχύσεις από επιστη-
μονικούς φορείς (π.χ. επιστημονικές εταιρείες,
μη κερδοσκοπικά ιδρύματα κ.λπ.). Επίσης, θα
πρέπει να αναφέρεται αν η εργασία εκπονήθη-
κε στο πλαίσιο κάποιου προγράμματος εθνι-
κού ή διακρατικού, το οποίο χρηματοδοτή-
θηκε από πόρους εθνικούς ή της αλλοδαπής.
Στην περίπτωση αυτή, θα πρέπει να αναφέ-
ρονται τα πλήρη στοιχεία του προγράμματος
(φορέας ανάθεσης, χρονική διάρκεια, ποσό
χρηματοδότησης κλπ). Τα παραπάνω στοιχεία
θα πρέπει να αναφέρονται σε ξεχωριστή ενό-
τητα μετά την ενότητα όπου γίνονται οι δηλώ-
σεις περί αντικρουόμενων συμφερόντων.
15. Ευχαριστίες Μετά την ενότητα των χρη-
ματοδοτικών πηγών ακολουθεί η προαιρετι-
κή ενότητα των ευχαριστιών, στην οποία ανα-
φέρονται τα ονόματα και οι ιδιότητες ατόμων
πουσυνέβαλαν(π.χ.μέσωτηςπαροχήςπρωτο-
γενών στοιχείων, ή μέσω της κριτικής ανάγνω-
σης του κειμένου προς δημοσίευση ή μέσω
της γνωμοδότησής τους) στην εκπόνηση της
εργασίας (πέραν από τους συγγραφείς). Στην
ενότητα αυτή, θα πρέπει να αναφέρονται και
τυχόν χορηγοί-δωρητές υλικών και μέσων που
ήταν απαραίτητα για τη διεξαγωγή της έρευ-
νας.
16. Βιβλιογραφικές Παραπομπές Οι βιβλιο-
γραφικές παραπομπές μέσα στο κείμενο πρέ-
πει να αναφέρουν τα επώνυμα των συγγρα-
φέων, ακολουθούμενα από τη χρονολογία, με
χρονολογική σειρά, π.χ. (Lewis 1975, Barnett
1992, Chalmers 1994). Όταν υπάρχουν περισ-
σότεροι από δύο συγγραφείς, αναφέρεται το
όνομα του πρώτου συγγραφέα και ακολουθεί-
ται από et al., π.χ. (Barder et al. 1994), αλλά όλοι
οι συγγραφείς πρέπει να αναφέρονται στον
κατάλογο της βιβλιογραφίας. Όταν στο κεί-
μενο υπάρχουν εισαγωγικά, πρέπει πάντα να
αναφέρεται και η σελίδα, π.χ. (Chalmers 1994,
p.7). Όλες οι αναφορές πρέπει να γίνονται από
τις πρωτογενείς πηγές.

11. 67ΤΕΥΧΟΣ/ISSUE 35
νται με τη σειρά παράθεσής τους, π.χ. Σχήμα 1,
Σχήμα 2 κλπ. Πίνακες και Σχήματα πρέπει να
έχουν τίτλο και μπορούν να συνοδεύονται από
επεξηγηματικό κείμενο (λεζάντα), που δεν θα
υπερβαίνει τις τριάντα(30) λέξεις.Το περιοδικό
διατηρεί το δικαίωμα προσαρμογής του μεγέ-
θους των σχημάτων, για τεχνικούς λόγους.
Σε περίπτωση χρησιμοποίησης υλικού (περι-
λαμβανομένων των σχημάτων, πινάκων κ.λπ.)
που έχει ήδη δημοσιευθεί αλλού, πρέπει να
εξασφαλίζεται, πριν την υποβολή ενός άρ-
θρου, η άδεια των αρχικών συγγραφέων ή αυ-
τών που κατέχουν τα πνευματικά δικαιώματα
του αναπαραγόμενου υλικού. Οι συγγραφείς
των δημοσιευμένων άρθρων έχουν την ευθύ-
νη για οποιαδήποτε επίπτωση από παραβίαση
του copyright τρίτων.
Διαδικασία Κρίσης
18. Όλες οι υποβαλλόμενες εργασίες κρίνο-
νται (ως ανώνυμες) από δύο(2) ανεξάρτητους
Κριτές και, εφόσον περιλαμβάνουν σύνθετες
στατιστικές δοκιμασίες, από στατιστικολόγο.
Οι Κριτές αποφαίνονται αν ένα άρθρο είναι α)
δημοσιεύσιμο ως έχει, β) δημοσιεύσιμο ύστε-
ρα από διορθώσεις ή γ) μη δημοσιεύσιμο. Σε
περίπτωση διαφωνίας των κριτών αποφαίνε-
ται οριστικά η Διεύθυνση Σύνταξης, λαμβάνο-
ντας υπόψη τις παρατηρήσεις και των δύο Κρι-
τών.
Αν οι κριτές υποδείξουν διορθώσεις, η εργα-
σία επιστρέφεται από τη γραμματεία του περι-
οδικού στον/στους συγγραφείς για επαναδια-
τύπωση και επανυποβολή το αργότερο εντός
6 εβδομάδων από την ημερομηνία αποστολής
των σχολίων του κριτή (η διάρκεια διόρθωσης
των εργασιών από τους κριτές ανέρχεται συ-
νήθως σε 6-8 εβδομάδες και σε κάποιες περι-
πτώσεις μπορεί να φτάσει και τις 10 εβδομά-
δες). Κατά την επανυποβολή ο/οι συγγραφείς
θα πρέπει μέσω επιστολής προς το διευθυ-
ντή σύνταξης να δηλώσει/ουν τις διορθώσεις
που έχουν κάνει σύμφωνα με τις υποδείξεις
των κριτών. Η διορθωμένη εργασία, εάν κριθεί
αναγκαίο, ξαναστέλνεται στους Κριτές οι οποί-
οι επιβεβαιώνουν ή όχι τη διόρθωση του κει-
μένου σύμφωνα με τις συστάσεις τους, οπό-
τε η διεύθυνση σύνταξης λαμβάνει την τελική
της απόφαση για τη δημοσίευση του άρθρου
Δοκίμιο, Ανάτυπο, Πρόσθετα Αντίτυπα
19. Ηλεκτρονικό Ανάτυπο Μετά τη δημοσί-
ευση αποστέλλεται στο συγγραφέα που είναι
υπεύθυνος για την επικοινωνία, η ηλεκτρονι-
κή διεύθυνση της δημοσίευσης. Ηλεκτρονικά
ανάτυπα διανέμονται από αυτόν, στους υπό-
λοιπους συγγραφείς. Το περιοδικό δεν εκδίδει
τυπογραφικά ανάτυπα των δημοσιευόμενων
εργασιών.
Πνευματικά Δικαιώματα
20.Προϋπόθεσηγιατηδημοσίευσηοποιασ-
δήποτε εργασίας στο περιοδικό «Νοσηλεία
και Έρευνα» είναι η παραχώρηση από τους
συγγραφείς αυτού του αποκλειστικού δικαιώ-
ματος στην Εταιρεία Νοσηλευτικών Σπουδών.
Μαζί με το δοκίμιο αποστέλλεται στους συγ-
γραφείς ειδικό έντυπο παροχής άδειας απο-
κλειστικής δημοσίευσης, το οποίο συμπλη-
ρώνεται, υπογράφεται και επιστρέφεται ταχυ-
δρομικά στο περιοδικό, μαζί με το διορθωμέ-
νο δοκίμιο του άρθρου.
Όταν ένα άρθρο προέρχεται από μεγάλη ερευ-
νητική μελέτη και οι ίδιοι ή άλλοι συγγραφείς
έχουν προετοιμάσει επιπλέον άρθρα (χωρι-
στές παρουσιάσεις), τα οποία έχουν δημοσιευ-
θεί ή υποβληθεί προς δημοσίευση σε αυτό ή
άλλο περιοδικό, ο συγγραφέας που είναι υπεύ-
θυνος για την επικοινωνία οφείλει να ενημε-
ρώσει τη Διεύθυνση Σύνταξης, προκειμένου
να διασφαλισθεί ότι δεν παραβιάζονται πνευ-
ματικά δικαιώματα τρίτων. Οποιαδήποτε επί-
πτωση από παραβίαση πνευματικών δικαιω-
μάτων βαρύνει τους συγγραφείς των δημοσι-
ευμένων άρθρων και το περιοδικό θα προβαί-
νει στις ανάλογες ενέργειες.
ΤΕΛΙΚΗ ΕΠΙΣΗΜΑΝΣΗ
Παρακαλούνται οι συνδρομητές που προ-
ετοιμάζουν εργασίες προς δημοσίευση
στο περιοδικό «Νοσηλεία και Έρευνα», να
τηρούν σχολαστικά τις παραπάνω Οδηγίες
προς τους Συγγραφείς, προς αποφυγή κα-
θυστερήσεων στη δημοσίευση των εργα-
σιών τους και στην κυκλοφορία των τευ-
χών.

12. 68
Σε μια εποχή οικονομικής ύφεσης, όπως αυτή
που βιώνουμε στην Ελλάδα, οι επιπτώσεις της
συρρίκνωσης και στον τομέα της υγείας είναι
αναπόφευκτες, ενίοτε και εντονότερες από
τους υπόλοιπους τομείς. Στο διάστημα 2009 -
2011, το ΑΕΠ μειώθηκε κατά €22,6 δις ή 9,8%,
ενώ η Συνολική Δαπάνη Υγείας μειώθηκε κατά
€4,4 δις ή κατά 19% . Τελικά, το 2011 η συνο-
λική δαπάνη υγείας εκτιμήθηκε σε €18,6 δις,
εκ των οποίων τα €12,4 δις ήταν η δημόσια,
επιτυγχάνοντας το Μνημονιακό στόχο για συ-
γκράτηση της συνολικής δαπάνης υγείας στο
9% του ΑΕΠ και της δημόσιας δαπάνης υγείας
στο 6% του ΑΕΠ, σύμφωνα με το Σύστημα Λο-
γαριασμών Υγείας1. Έτσι, από μηχανή «ανά-
1 Πρόκειται για τριαξονικό σύστημα καταγραφής της
δαπάνης υγείας, σύμφωνα με το οποίο, για κάθε κατη-
γορία δαπάνης ταυτοποιείται μέσω συγκεκριμένων κω-
δικών, ο Χρηματοδοτικός Φορέας, HF: Health Financing
(Scheme) (π.χ ΥΥΚΑ –HF 1.1.1.1, Υπουργείο Οικονομι-
κών-HF 1.1.1.2, Ταμεία Κοινωνικής Ασφάλισης-HF 1.2,
Ιδιωτική Ασφάλιση Υγείας-HF 2.2, Νοικοκυριά-HF 2.3
κα), η κατεύθυνση της δαπάνης ανά Προμηθευτή Υγεί-
ας, HP: Health Providers (π.χ Νοσοκομεία HP.1, Κέντρα
HP 3.4 Υγείας, Φαρμακεία HP 4.1, Ιδιώτες Γιατροί HP 3.1,
Οδοντίατροι HP 3.2 κλπ) και η Υγειονομική Δραστηρι-
ότητα που διενεργείται ΗC: Health Care Function (π.χ
ενδονοσοκομειακή νοσηλεια- ΗC 1.1, εξωνοσοκομεια-
κή φροντίδα- HC 1.3, φαρμακευτική περίθαλψη HC 5.1,
προληπτικές δράσεις HC 6.0 κλπ)
To ΣΛΥ χρησιμοποιείται από κοινού από τον ΟΟΣΑ, την
Eurostat και τον ΠΟΥ για τη συλλογή στοιχείων υγειο-
νομικής δαπάνης από τις συμμετέχουσες (σε κάθε ορ-
γανισμό) χώρες και η εφαρμογή του είναι υποχρεωτική
σύμφωνα και με Κοινοτικό Κανονισμό. Στην Ελλάδα, για
πρώτη φορά ξεκίνησε η εφαρμογή του, το Σεπτέμβριο
του 2011 και ολοκληρώθηκε στον Ιανουάριο του 2013,
με τη δημιουργία χρονολογικής σειράς για τα έτη 2003-
2011. Η υλοποίηση του έργου πραγματοποιήθηκε από
τρεις συνεργαζόμενους φορείς την Ελληνική Στατιστι-
κή Αρχή (ΕΛΣΤΑΤ), το Υπουργείο Υγείας και Κοινωνικής
Αλληλεγγύης (ΥΥΚΑ) και το Εθνικό και Καποδιστριακό
Πανεπιστήμιο Αθηνών (ΕΚΠΑ) μέσω του Τμήματος Νο-
σηλευτικής (Εργαστήριο Οργάνωσης και Αξιολόγησης
Υπηρεσιών Υγείας).
πτυξης», η υγεία μεταβλήθηκε σε εργαλείο δη-
μοσιονομικής εξυγίανσης. Αν η διόγκωση που
καταγράφηκε τα χρόνια πριν το 2009, οφεί-
λονταν σε σπατάλη και διαφθορά, αυτή είναι
καλή εξέλιξη. Αν όμως η μείωση της δαπάνης
συνοδεύεται από άρνηση αναγκαίων υπηρεσι-
ών προς τους πολίτες λόγω υποχρηματοδότη-
σης, αυτή είναι μία δραματική εξέλιξη. Διαχρο-
νικός στόχος ενός ευνομούμενου κοινωνικού
κράτους πρόνοιας θα πρέπει να είναι η ισότι-
μη, βάσει της πραγματικής ανάγκης, και ευχε-
ρής πρόσβαση κάθε πολίτη στην υγειονομική
φροντίδα, σε κόστος που μπορεί η κοινωνία να
επωμιστεί. Προς την κατεύθυνση αυτή προτεί-
νονται τρεις παρεμβάσεις:
• Υιοθέτηση και προσαρμογή στην
ελληνική πραγματικότητα Νοση-
λευτικών Πρωτοκόλλων.
Η οικονομική κρίση έχει τροποποιήσει και την
εκδήλωση της ζήτησης για υπηρεσίες υγείας.
Η ροή των ασθενών προς τις δημόσιες μονά-
δες υγείας ολοένα και αυξάνει, καθώς η δυνα-
τότητα προσέγγισης του ιδιωτικού τομέα συ-
νεχώς και περιορίζεται λόγω αντίστοιχης συρ-
ρίκνωσης των εισοδημάτων. Πρόσθετα, το νο-
σολογικό προφίλ των προσερχόμενων ασθε-
νών είναι επιβαρυμένο. Τα έντονα κοινωνικο-
οικονομικά προβλήματα έχουν αντίκτυπο και
σε σωματικό επίπεδο. Το χειρότερο είναι ότι
τα ελάσσονα προβλήματα υγείας συνήθως
παραγνωρίζονται και η αναζήτηση υγειονομι-
κής φροντίδας μετατίθεται χρονικά μέχρι την
εκδήλωση κάποιου κραυγαλέου συμπτώμα-
τος (WHO, 2009, Lusardi et al., 2010, Martin-
Moreno et al., 2010).
Ποιος ο ρόλος των νοσηλευτών όταν ένα
σύστημα υγείας... ασθενεί
Όλγα Χρ. Σίσκου Νοσηλεύτρια ΠΕ, MSc, PhD
Τμήμα Νοσηλευτικής- ΕΚΠΑ
Γενική Γραμματέας Εταιρείας Νοσηλευτικών Σπουδών
Άρθρο Σύνταξης

13. 69ΤΕΥΧΟΣ/ISSUE 35
Το οξύμωρο σχήμα της αυξημένης ροής ασθε-
νών (και μάλιστα κλινικά επιβαρυμένων) προς τις
υφιστάμενες δημόσιες μονάδες υγείας με ταυτό-
χρονη όμως μείωση της χρηματοδότησης αυτών,
θα πρέπει να οδηγήσει τους υπευθύνους της ηγε-
σίας τους υγειονομικού τομέα στη λήψη μέτρων
για την ορθολογική διαχείριση των πεπερασμέ-
νων πόρων, με τρόπο όμως τέτοιο ώστε αφενός
μεν να διασφαλίζεται η άμεση παροχή ασφαλούς
και αποτελεσματικής υγειονομικής φροντίδας,
αφετέρου δε να εκμηδενίζεται κάθε πιθανότητα
σπατάλης.
Προς την κατεύθυνση αυτή, η υιοθέτηση πρω-
τοκόλλων, επιστημονικά τεκμηριωμένων και
πρακτικά δοκιμασμένων στην ελληνική πραγ-
ματικότητα, κρίνεται απολύτως αναγκαία. Προ-
τεραιότητα θα πρέπει να δοθεί στην υιοθέτηση
Νοσηλευτικών Πρωτοκόλλων καθώς οι Νοση-
λευτές λόγω της αδιάλειπτης παρουσίας τους
στις μονάδες υγείας και της άμεσης επαφής
τους με τους ασθενείς, διαδραματίζουν πρω-
ταγωνιστικό ρόλο, τόσο κατά την παροχή της
αμιγούς υγειονομικής φροντίδας, όσο και κατά
την οργάνωση και διαχείριση των πεπερασμέ-
νων πόρων (π.χ αναλώσιμα) εντός των δημοσί-
ων δομών. Η προσπάθεια αυτή, ήδη υλοποιεί-
ται σε ακαδημαϊκό επίπεδο (Πατηράκη, 2009),
και πιλοτικά σε ορισμένα νοσοκομεία και υγει-
ονομικές περιφέρειες (4η ΥΠΕ, 2012), ενώ ανα-
μένεται η καθολική εφαρμογή νοσηλευτικών
πρωτοκόλλων κατόπιν σχετικής απόφασης
από την ηγεσία του τομέα της υγείας2.
• Ανάπτυξη Νοσηλευτικών Μονά-
δων Μακροχρόνιας Φροντίδας
Από το 2011 ξεκίνησε η προσπάθεια αναδιορ-
γάνωσης του νοσοκομειακού τομέα του ΕΣΥ.
Στο πλαίσιο αυτό, πολλές καινοτόμες προτά-
σεις παρουσιάστηκαν σε ακαδημαϊκό επίπε-
δο3 όπως για παράδειγμα η οργάνωση των νο-
2 Το διάστημα αυτό βρίσκεται σε εξέλιξη έργο που
αφορά στη «Λειτουργική Αναβάθμιση Φορέων Πρω-
τοβάθμιας Φροντίδας Υγείας στην Περιφέρεια Πελο-
ποννήσου, με την ανάπτυξη δώδεκα (12) Νοσηλευ-
τικών Πρωτοκόλλων», χρηματοδοτούμενο από το
Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Ανάπτυξη Ανθρώπινου
Δυναμικού. Το έργο υλοποιείται από το Τμήμα Νο-
σηλευτικής του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου σε
συνεργασία με το Τμήμα Νοσηλευτικής του ΕΚΠΑ
3 Το 2011 ανατέθηκε από το ΥΥΚΑ στο Εργαστήριο Ορ-
γάνωσης και Αξιολόγησης Υπηρεσιών Υγείας του Τμή-
σοκομείων κατά κύκλους με συμπληρωματική
μεταξύ τους λειτουργία, η αυτόνομη, συνεχής
και ανεξάρτητη από το σύστημα εφημεριών
των νοσοκομείων λειτουργία καθορισμένων
Τμημάτων Επειγόντων Περιστατικών (ΤΕΠ) σε
κάθε κύκλο (νοσοκομείων), η ανάπτυξη εξει-
δικευμένων μονάδων αντιμετώπισης συχνών
νοσολογικών οντοτήτων (καρκίνο, αγγειακά
εγκεφαλικά επεισόδια, καρδιακές παθήσεις,
χρόνια αποφρακτική πνευμονοπάθεια κα) και
τέλος η μετατροπή μικρών και περιορισμένης
δραστηριότητας νοσοκομείων σε μετανοσο-
κομειακές δομές που λείπουν από την ελληνι-
κή πραγματικότητα (π.χ nursing homes).
Επί του παρόντος έχουν υλοποιηθεί από την
κεντρική ηγεσία κάποιες διοικητικές συνενώ-
σεις ομοειδών τμημάτων εντός των νοσοκο-
μείων καθώς και η διοικητική ενοποίηση ομά-
δων (συνήθως γειτνιαζόντων) νοσοκομείων
(ΥΥΚΑ, 2012). Η εφαρμογή ριζοσπαστικότε-
ρων μέτρων στο πλαίσιο της δημοσιονομικής
εξυγίανσης του νοσοκομειακού τομέα, εξακο-
λουθεί να παραμένει ζητούμενο.
Προς την κατεύθυνση αυτή, η ανάπτυξη (με
μετατροπή υφιστάμενων μονάδων χαμηλής
δραστηριότητας) δομών Μακροχρόνιας Νοση-
λευτικής Φροντίδας θα πρέπει να αντιμετωπι-
στεί ως ζήτημα υψηλής προτεραιότητας. Με-
λέτες από το εξωτερικό δεικνύουν ότι πρό-
κειται για μονάδες με άριστη σχέση κόστους-
αποτελεσματικότητας, καθώς προσφέρουν
υψηλήςποιότηταςυπηρεσίεςμετανοσοκομεια-
κής φροντίδας σε ευρύ φάσμα ασθενών (μέτρι-
ας έως σοβαρής βαρύτητας) και με κόστος ση-
μαντικά χαμηλότερο συγκριτικά με τις υπόλοι-
πες δομές στις οποίες νοσηλεύονται ασθενείς
μετά το οξύ στάδιο της ασθένειας. Στις ΗΠΑ,
περισσότεροι από το 50% των δικαιούχων του
προγράμματος MEDICARE λαμβάνουν υπηρε-
σίες υγείας μετά το οξύ στάδιο της ασθένειας
από δομές νοσηλευτικής φροντίδας, με διάμε-
σο χρόνο νοσηλείας τις 20 μέρες. Οι ασθενείς
οι οποίοι λαμβάνουν τέτοιου είδους υπηρεσίες
υψηλής ποιότητας έχουν τρεις φορές μεγαλύ-
τερη πιθανότητα να επανενταχθούν φυσιολο-
γικά στον κοινωνικό ιστό και στις επαγγελμα-
ματος Νοσηλευτικής του ΕΚΠΑ, η μελέτη για το «Επι-
χειρησιακό Σχέδιο Αναδιάρθρωσης Νοσοκομείων», τα
αποτελέσματα της οποίας βρίσκονται διαθέσιμα στην
ιστοσελίδα : http://platon.cc.uoa.gr/~reconweb/new2/

14. 70
τικές τους δραστηριότητες σε σχέση με τους
υπόλοιπους ασθενείς (Τhe Alliance for Quality
Nursing Home Care, 2011).
Ο συνωστισμός χρόνιων ασθενών σε δημό-
σιες κλίνες οξείας νοσηλείας εντός των μεγά-
λων αστικών κέντρων, ή η ανάθεση της φρο-
ντίδας αυτών αποκλειστικά στο οικογενειακό
περιβάλλον, είναι πρακτικές που δεν συνδέο-
νται με άριστα κλινικά αποτελέσματα. Από την
άλλη, η συνέχιση της υπό-λειτουργίας οιονεί
νοσοκομείων αποτελεί ανεπίτρεπτη σπάταλη
πόρων, ειδικά για την Ελλάδα της οικονομικής
κρίσης.
Στο πλαίσιο αυτό, η μετατροπή μέρους των δη-
μοσίων ιδρυματικών μονάδων οριακής δρα-
στηριότητας, σε δομές μακροχρόνιας νοση-
λευτικής φροντίδας είναι μια πρόταση ρεαλι-
στική, οικονομικά αποδοτική, κοινωνικά επω-
φελής και συνεπώς θα πρέπει να προγραμμα-
τιστεί η άμεση εφαρμογής της.
• Αναβάθμιση της Νοσηλευτικής
Στελέχωσης
ΕίναιπροφανέςότιτόσοηεφαρμογήΝοσηλευ-
τικών Πρωτοκόλλων, όσο και η λειτουργία δο-
μών Μακροχρόνιας Νοσηλευτικής Φροντίδας,
προϋποθέτουν τη στελέχωση του συστήματος
με επαρκή αριθμό πτυχιούχων νοσηλευτών.
Η προϋπόθεση αυτή σε καμία περίπτωση δεν
ισχύει, καθώς η αναλογία των 3,3 νοσηλευτών
/ 1.000 κατοίκους το 2009 στην Ελλάδα, είναι
υπο-διπλάσια της αντίστοιχης στις χώρες του
ΟΟΣΑ (OECD, 2012).
H πρόταση, για μαζικές προσλήψεις νοσηλευ-
τών και μάλιστα αναβαθμισμένων προσόντων
θα κρίνονταν ανεδαφική, λόγω της οικονομι-
κής δυσπραγίας των ημερών. Ωστόσο, πριν τη
λήψη των όποιων αποφάσεων, σκόπιμη κρίνε-
ται η μελέτη της διεθνούς και τεκμηριωμένης
εμπειρίας επί του θέματος.
Από την ανασκόπηση σύγχρονων μελετών
προκύπτει ότι η αυξημένη αναλογία νοσηλευ-
τών προς ασθενείς συμβάλει στη συγκράτηση
ή ακόμη και στη μείωση του κόστους νοσηλεί-
ας, λόγω μείωσης της διάρκειας νοσηλείας των
ασθενών (Thungjaroenkul et al., 2007) και πε-
ριορισμού «παρενεργειών» (Barkel et al., 2002)
κατά τη διάρκεια νοσηλείας (π.χ κατακλίσεις,
ενδονοσοκομειακές λοιμώξεις κα).
Επίσης, η αναλογία των πτυχιούχων νοσηλευ-
τών προς το σύνολο του νοσηλευτικού προ-
σωπικού είναι αντιστρόφως ανάλογη του κό-
στους λειτουργίας των μονάδων υγείας. Οι
πτυχιούχοι νοσηλευτές με τις αυξημένες δεξι-
ότητες και γνώσεις δύνανται να παρέχουν κλι-
νικά αποτελεσματικότερη φροντίδα, περιορί-
ζοντας ταυτόχρονα την άσκοπη κατανάλωση
πόρων (Bloom et al., 1997).
Ακόμη όμως και η προσβασιμότητα των πολι-
τών στην υγειονομική φροντίδα διευκολύνε-
ται από την αυξημένη στελέχωση του συστή-
ματος υγείας με πτυχιούχους νοσηλευτές. Ήδη
από το 2008 στη Φλόριντα των ΗΠΑ, καταρτί-
στηκε σχέδιο για τη βελτίωση της πρόσβασης
του 40% περίπου των πολιτών που στερού-
νταν αναγκαίες φροντίδες, με κύριο μέτρο τη
διεύρυνση –αναβάθμιση του ρόλου των πτυ-
χιούχων νοσηλευτών. Στο πλαίσιο αυτού του
προγράμματος εξουσιοδοτημένοι νοσηλευ-
τές είχαν δικαίωμα περιορισμένης συνταγο-
γράφησης, παραπομπής σε εξειδικευμένους
γιατρούς, και γενικότερα καθοδήγησης των
ασθενών μέσα στο σύστημα (Florida Coalition
of Advanced Practice Nurses, 2008). Αν τα πα-
ραπάνω φαίνεται να απέχουν αρκετά από την
τρέχουσα ελληνική πραγματικότητα, θα μπο-
ρούσαν κάλλιστα να εφαρμοστούν στο άμε-
σο μέλλον, καθώς μάλιστα οι συνθήκες υπαγο-
ρεύουν τη λήψη αντίστοιχων μέτρων.
Οι Νοσηλευτές ως η ‘’ραχοκοκαλιά’’ του υγει-
ονομικού συστήματος και οι αμεσότεροι εκ-
φραστές των αναγκών-επιθυμιών των ασθε-
νών, έχουν τη δυναμική ορθολογικής αντιμε-
τώπισης των φλεγόντων προβλημάτων, υπό
το πρίσμα των σύγχρονων προκλήσεων. Οι
καθημερινοί τους αγώνες στους χώρους ερ-
γασίας (με τις τεράστιες ελλείψεις σε υλικοτε-
χνική υποδομή) αποδεικνύουν τη διάθεση συ-
νεισφοράς τους και στην τρέχουσα περίοδο
κρίσης. Τα παραπάνω τρία μέτρα, αποτελούν
ενδεικτικές μόνο παρεμβάσεις, οι οποίες δύ-
ναται να συνεισφέρουν στην πολυπόθητη συ-
γκράτηση της δαπάνης υγείας, με ταυτόχρο-
νη όμως διατήρηση, ή ακόμη και αναβάθμιση
της ποιότητας της φροντίδας υγείας. Αναμέ-
νονται οι πολιτικές αποφάσεις και η λήψη των

15. 71ΤΕΥΧΟΣ/ISSUE 35
αντίστοιχων θεσμικών μέτρων, ώστε οι όποιες
προτάσεις να μην προστίθενται απλά στο «ευ-
χολόγιο» που έχει αναπτυχθεί κατά τις τελευ-
ταίες δεκαετίες, για την αποτελεσματική λει-
τουργία του τομέα της υγείας.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Ξενόγλωσση
Barkell NP., Killinger KA., Schultz SD. (2002). “The re-
lationship between nurse staffing models and pa-
tient outcomes: A descriptive study”. Outcomes
Manag., Jan-Mar; 6 (1): 27-33
Bloom, JR., Alexander, JA., Nuchols, BA. (1997).
“Nurse staffing patterns and hospital efficiency in
the United States”. Social Science Medicine, 44,
145-55
Florida Coalition of Advanced Practice Nurses (2008).
“Advanced Practice Nurses: Improving Access to
Health Care and Containing Costs”. An Action Plan
for the State of Florida
Lusardi Ann., Schneider D., Tufano P. (2010). “The Eco-
nomic Crisis and Medical Care Usage” Harvard Busi-
ness School, working paper 10-079
Martin-Moreno JM, Alfonso-Sanchez, JL, Harris, M,
Lopez-Valcarcel, BG (2010), “The effects of the fi-
nancial crisis on primary prevention of cancer”, Eu-
ro J Cancer. Sep 46 (14)L: 2525-33
ΟECDHealthData2012.“HowDoesGreeceCompare”.
Available on http://www.oecd.org/els/health-
systems/BriefingNoteGREECE2012.pdf (last visited
22/03/2013)
Τhe Alliance for Quality Nursing Home Care (2011).
“Nursing Facilities Cost-Effectively Treat an Increas-
ingly Complex Patient Population, Benefiting Sen-
iors and Taxpayers Care”. Available on http://www.
aqnhc.org/pdfs/care-context-2011-09.pdf (last
visited 21/03/2013)
Thungjaroenkul P., Cummings GG., Embleton Α,
(2007). “The Impact of Nurse Staffing on Hospital
Costs and Patient Length of Stay: A Systematic Re-
view” Nurs Econ. 2007 ;Oct 25(5):255-65
WHO (2009). “ The financial Crisis and Global Health”.
Information note2009/1
Ελληνική
Πατηράκη – Κουρμπάνη Ε. (2009). Οδηγός Ανάπτυξης
Σχεδίου Νοσηλευτικής Φροντίδας Διαγνώσεις,
Παρεμβάσεις και Αιτιολογήσεις, 11η Αγγλική
Έκδοση – 1η Ελληνική Έκδοση, Εκδόσεις Π. Χ.
Πασχαλίδης. Επιμέλεια του: Doenges M. E., Moor-
house M. F., Murr A. (2008). Nurse’ s pocket guide –
diagnoses, prioritized interventions and rationales,
11th edition, F. A. Davis Company Philadelphia.
4η ΥΠΕ, (2012). «Προτυποποιημένες Νοσηλευτικές
Διαδικασίες Κλινικά Νοσηλευτικά Πρωτό­
κολλα». Διαθέσιμες στην ηλεκτρονική διεύθυνση:
http://www.4ype.gr/index.php?option =com_
contentview=articleid=443%3Anosileftik
a-protokollacatid# (τελευταία ημερομηνία
πρόσβασης: 16/03/2013)
Υπουργείο Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης-ΥΥΚΑ
(2012). «Έκθεση Αποτελεσμάτων ΥΥΚΑ και των
Μονάδων του ΕΣΥ 2011». ΕΣΠΑ 2007-2013

16. 72
ερευνητικη εργασια
Περίληψη
ΕΙΣΑΓΩΓΗ: Η άνοια αποτελεί μία ιδιαίτερα δα-
πανηρή νόσο λόγω των αυξημένων πόρων που
διατίθενται για την πρόληψη, τη διάγνωση, τη
θεραπεία και τη διαχείρισή της.
ΣΚΟΠΟΣ: Η μελέτη επιχειρεί την οικονομική
αποτίμηση της νόσου, με τη δημιουργία ενός
ερωτηματολογίουμέσωτουοποίουεκτιμάταιξε-
χωριστά κάθε είδους εξόδων που επιβαρύνει τον
ασθενή και την οικογένειά του, είτε άμεσα ως δα-
πάνη είτε έμμεσα ως απώλεια παραγωγικότητας.
ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ: Αναπτύχθηκε εξειδικευμένο
ερωτηματολόγιο από τους ερευνητές το οποίο
βασίσθηκε εν μέρει στο ερευνητικό εργαλείο
CATS (Caregiver ActivitiesTime Survey). Η πιλοτι-
κή φάση της μελέτης πραγματοποιήθηκε σε δύο
κέντρα φροντίδας ασθενών με άνοια. Το πιλοτι-
κό δείγμα ευκολίας αποτέλεσαν 46 ασθενείς.
ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ: Το ερωτηματολόγιο, που
βασίσθηκε εν μέρει στο ερωτηματολόγιο των
Jacobsenetal.(2011),ελέγχθηκεκαιδιαμορφώ-
θηκε ώστε να είναι εύκολα κατανοητό από αν-
θρώπους όλων των εκπαιδευτικών βαθμίδων.
Τα αποτελέσματα που προέκυψαν κατά την πι-
λοτική μελέτη ήταν συμβατά με τα αποτελέσμα-
τακαιάλλωνδιεθνώνμελετώνγιατοκόστοςτης
νόσου. Το συνολικό ετήσιο κόστος της νόσου
εκτιμήθηκε σε €12.140 (SD: 6.555,9) για το ήπιο
στάδιο, σε €13.735 (SD: 7.858,7) για το μέτριο
στάδιο και σε €22.666 (SD: 8.467,2) για το σοβα-
ρό στάδιο (το οποίο θα πρέπει να σημειωθεί ότι
δεν περιλάμβανε ιδρυματοποιημένους ασθε-
νείς). Πιο αναλυτικά, στην ήπια μορφή της νό-
σου το 79% του συνολικού κόστους αποτελεί το
κόστος ευκαιρίας του κύριου και του δευτερεύ-
οντα φροντιστή, το 10% το κόστος της φαρμα-
κευτικής αγωγής, το 3% το κόστος των ιατρικών
επισκέψεων και το 2% το κόστος της νοσοκομει-
ακής περίθαλψης. Αντίστοιχα, στη μέτρια μορφή
της νόσου το 77% του συνολικού κόστους απο-
τελεί το κόστος ευκαιρίας του κύριου φροντιστή
και του δευτερεύοντα φροντιστή, το 10% το κό-
στος της φαρμακευτικής αγωγής, το 1% το κό-
στος των ιατρικών επισκέψεων και το 4% το κό-
στος της νοσοκομειακής περίθαλψης. Η απώλεια
παραγωγικότητας του κύριου φροντιστή ανέρ-
χεται στο 5% και 2% του συνολικού κόστους ανά
ασθενή με Alzheimer σε ήπιο και μέτριο στάδιο,
αντίστοιχα, γεγονός που επιβεβαιώνει τη σημα-
ντική επίπτωση της νόσου όχι μόνο στον ασθενή
αλλά και στο συγγενικό του περιβάλλον.
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ:Όσοεπιδεινώνεταιοασθενής
και μεταβαίνει από το ήπιο στάδιο σε βαρύτερα
αυξάνεται τόσο το κόστος του υγειονομικού όσο
και του μη υγειονομικού τομέα καθώς και η απώ-
λεια παραγωγικότητας. Ως εκ τούτου κρίνεται
ιδιαίτερα σημαντική, από οικονομικής πλευράς,
η κατά το δυνατόν μεγαλύτερη παραμονή των
ασθενών στα πρώιμα στάδια της νόσου.
Λέξεις-κλειδιά: νόσος Αλτσχάιμερ, εκτίμη-
ση κόστους, Ελλάδα
Χρηματοδότηση: Η μελέτη υποστηρίχθηκε
εν μέρει οικονομικά από την εταιρεία Novartis
Hellas
Κοινωνικο-οικονομικές επιπτώσεις της νόσου
alzheimer στην Ελλάδα: Πιλοτική Μελέτη
Δάφνη Καϊτελίδου,ΕπίκουρηΚαθηγήτριαΤμήματοςΝοσηλευτικήςΠανεπιστημίουΑθηνών,Διευθύντρια
Εργαστηρίου Οργάνωσης και Αξιολόγησης Υπηρεσιών Υγείας Πανεπιστημίου Αθηνών
Μαρία Καλογεροπούλου, Επιστημονική Συνεργάτις Εργαστηρίου Οργάνωσης και Αξιολόγησης
Υπηρεσιών Υγείας Τμήματος Νοσηλευτικής Πανεπιστημίου Αθηνών
Αντώνης Α. Μούγιας, Ψυχίατρος Ψυχογηριατρικής Εταιρείας «Ο Νέστωρ»
Πέτρος Γαλάνης, Νοσηλευτής ΠΕ, MSc, PhD, Επιστημονικός Συνεργάτης Εργαστηρίου Οργάνωσης και
Αξιολόγησης Υπηρεσιών Υγείας Τμήματος Νοσηλευτικής Πανεπιστημίου Αθηνών
Νικόλαος Κοντοδημόπουλος, Εξωτερικός Συνεργάτης Εργαστηρίου Οργάνωσης και Αξιολόγησης
Υπηρεσιών Υγείας Τμήματος Νοσηλευτικής Πανεπιστημίου Αθηνών
Παναγιώτα Παπαδοπούλου, Μεταπτυχιακή φοιτήτρια Τμήματος Νοσηλευτικής Πανεπιστημίου Αθηνών
Σταύρος Πασάλογλου, Health Economics Pricing / Reimbursement Manager, Novartis Hellas
Λυκούργος Λιαρόπουλος, Ομότιμος Καθηγητής Πανεπιστημίου Αθηνών

17. 73ΤΕΥΧΟΣ/ISSUE 35
Abstract
INTRODUCTION: Dementia is a very cost-
ly disease because of the increased resourc-
es consumed for prevention, diagnosis, treat-
ment and management of dementia. The cost
of disease goes beyond the direct health cost,
i.e. cost mainly borne by the health sector, as
the disease has significant economic and so-
cial impact on both patients themselves and
their families.
OBJECTIVES:Thisstudyattemptstheeconom-
ic evaluation of Alzheimer’s disease, consider-
ing separately each category of cost borne by
the patient and his/her family, either as an ex-
pense or as a loss of productivity.
METHODS: The study was conducted at two
care centers for patients with dementia. The
convenience sample was 46 patients. The data
were collected via a questionnaire developed
by the researchers of this study and was partly
based on the research tool CATS (Caregiver Ac-
tivities Time Survey).
RESULTS: The questionnaire that was used was
partly based on the questionnaire by Jacobsen
et al. (2011), and was tested and formulated to
be easily understood by people of all education-
al levels. The results obtained during the pilot
study were consistent with the results of other
international studies on the cost of the disease.
The total annual cost of the disease was esti-
mated at €12,140 (SD: 6,555.9) for the mild
stage, at €13,735 (SD: 7,858.7) for the moderate
stage and €22,666 (SD: 8,467.2) for the severe
stage (excluded institutionalized patients).
More specifically, in the mild form of the dis-
ease, 79% of the total cost is the opportunity
cost of the primary and the secondary caregiv-
er, 10% is the cost of medication, 3% is the cost
of medical visits and 2% is the hospitalization
cost. Respectively, in the moderate form of the
disease, 77% of the total cost is the opportuni-
ty cost of the primary and the secondary care-
giver, 10% is the cost of medication, 1% is the
cost of medical visits and 4% is the hospitaliza-
tion cost. The productivity loss of the primary
caregiver exceeds 5% and 2% of the total cost
per patient with mild and moderate Alzheim-
er’s stage, respectively, which confirms the sig-
nificant economic impact of the disease on
both patients themselves and their families.
CONCLUSIONS: In conclusion, as the patient
gets worse and goes from mild to more severe
stages, the direct and indirect health cost as well
as the loss of productivity also increase. There-
fore it is especially important when possible to
prolong the stay of patients in the early stages
of the disease.
Keywords: Alzheimer’s disease, cost evalu-
ation, Greece
Funding: The study was partially funded
by Novartis Hellas
original paper
Socio-economic impact of Alzheimer’s disease
in Greece. Pilot Study
Daphne Kaitelidou, Assistant Professor, Faculty of Nursing, University of Athens
Maria Kalogeropoulou, RN, MSc, PhD
Antonis A. Mougias, Psychiatrist at Nestor Psychogeriatric Association
Petros Galanis RN, MSc, PhD
Nick Kontodimopoulos, MSc, PhD
Panagiota Papadopoulou, RN
Stavros Pasaloglou, MSc, MBA
Lycurgus Liaropoulos, Professor Emeritus, University of Athens

18. 74
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Η άνοια αποτελεί την τρίτη πιο δαπανηρή
νόσο, μετά τα καρδιαγγειακά νοσήματα και
τον καρκίνο, λόγω των αυξημένων πόρων που
διατίθενται για την πρόληψη, τη διάγνωση, τη
θεραπεία και τη διαχείρισή της και εξαρτάται
σε μεγάλο βαθμό από τις ιατρικές δαπάνες (θε-
ραπευτική και φαρμακευτική αγωγή), τον χρό-
νο των φροντιστών καθώς και το στάδιο της
ασθένειας. Συνολικά, το μέσο ετήσιο κόστος
ανά ασθενή ποικίλλει, καθώς εξαρτάται από
το στάδιο της νόσου, υπερβαίνοντας σύμφω-
να με ορισμένες μελέτες τα €35.067 (Sadik and
Wilcock, 2003; Rice et al., 1993). Το σημαντι-
κότερο ποσοστό του κόστους της ασθένειας
αποτελεί το κόστος των φροντιστών (ποσοστό
που κυμαίνεται από 75-80%) ενώ ακολουθεί το
κόστος της νοσοκομειακής περίθαλψης (13%),
το κόστος των ιατρικών επισκέψεων (4%), το
κόστος των αναλώσιμων και της φαρμακευ-
τικής αγωγής (6%) (Rice et al., 1993; Lopez-
Bastida et al., 2006).
Συγκεκριμένα, το συνολικό κόστος της άνοιας
για το αμερικανικό σύστημα υγείας ξεπερνά-
ει τα €88 δις (€102,6 εκατ. ανά εκατ. πληθ.) κα-
θώς το ετήσιο κόστος φροντίδας του ανοϊκού
ασθενούς κυμαίνεται από €8.285 έως €32.256
ανάλογα με τη σοβαρότητα της νόσου (Sadik
and Wilcock, 2003). Αντίστοιχα, οι Moore et al.
(2001) εκτιμούν ότι το ετήσιο κόστος της νό-
σου (συμπεριλαμβανομένης και της απώλειας
παραγωγικότητας) στις ΗΠΑ κυμαίνεται από
€20.538 έως €88.427 ανά ασθενή. Οι Rice et
al. (1993) εκτιμούν ότι το συνολικό κόστος της
νόσου Alzheimer στην Καλιφόρνια ξεπερνά τα
€43.086, με το άμεσο υγειονομικό κόστος να
αγγίζειτα€11.525ανάασθενή,απόταοποίατο
76% αντιστοιχεί στο κόστος των φροντιστών.
Επίσης, το άμεσο μη υγειονομικό κόστος αγγί-
ζει τα €31.642 ανά ασθενή (Rice et al., 1993).
Στην Αγγλία το μέσο ετήσιο κόστος της νόσου
Alzheimer ανά ασθενή εκτιμάται από €24.283
για περιπτώσεις ήπιας μορφής της νόσου έως
€54.5243 για περιπτώσεις σοβαρής μορφής
της νόσου (Knapp and Prince, 2007).
Αντίστοιχα είναι τα ευρήματα και από μελέ-
τες σε άλλες χώρες σύμφωνα με τα οποία το
ετήσιο κόστος φροντίδας των ασθενών εξαρ-
τάται από το στάδιο της νόσου. Στην Ισπανία,
οι Lopez-Bastida et al. (2006) εκτίμησαν ότι το
μέσο ετήσιο κόστος της νόσου Alzheimer αγ-
γίζει τα €28.198, με το μεγαλύτερο ποσοστό
να αποτελεί το το κόστος των φροντιστών και
το κόστος της φαρμακευτικής αγωγής. Στο Ισ-
ραήλ το ετήσιο κόστος φροντίδας ασθενή με
Alzheimer αγγίζει τα €17.873 (Beeri et al., 2002)
ενώ στον Καναδά κυμαίνεται από €6.823 για
ασθενή με ήπια μορφή Alzheimer έως €26.565
για ασθενή με σοβαρή μορφή Alzheimer (Hux
et al., 1998).
Κοινό σημείο των παραπάνω μελετών αποτε-
λεί η ένδειξη ότι το άμεσο μη υγειονομικό κό-
στος, στο οποίο περιλαμβάνεται το κόστος
των φροντιστών, αποτελεί το μεγαλύτερο πο-
σοστό του συνολικού κόστους της νόσου, κα-
θώς φαίνεται ότι οι ανοϊκοί ασθενείς, που αντι-
μετωπίζονται στο σπίτι, διαθέτουν φροντιστή
ενώ οι μισοί από αυτούς έχουν περισσότερους
από έναν φροντιστή (Castro et al., 2010).
Σύμφωνα με στοιχεία της Ελληνικής Εταιρείας
Νόσου Alzheimer και Συναφών Διαταραχών,
το 2010 υπήρχαν 35,6 εκατ. άτομα με άνοια πα-
γκοσμίως (Alzheimer’s Disease International,
2011). Εκτιμάται ότι ο αριθμός αυτός θα αγγί-
ξει τα 65,7 εκατ. έως το 2030 και τα 115,4 εκατ.
έως το 2050 (Brookmeyer et al., 2007). Συγκε-
κριμένα, για την Ελλάδα, ο αριθμός των ατό-
μων με άνοια αγγίζει τις 196 χιλιάδες και εκτι-
μάται ότι έως το 2030 θα ανέλθει στις 276 χι-
λιάδες και στις 365 χιλιάδες έως το 2050.
Το κόστος της νόσου Alzheimer στην Ελλά-
δα δεν έχει εκτιμηθεί μέχρι σήμερα μέσω μιας
πλήρους οικονομικής μελέτης. Οι έως σήμε-
ρα προσπάθειες αποτέλεσαν κυρίως μία αδρή
προσέγγιση του κόστους της νόσου. Συγκε-
κριμένα, οι Κυριόπουλος και συν. (2005) αξι-
οποίησαν τις απόψεις εμπειρογνωμόνων, στο
πλαίσιο μιας ομάδας ειδικών (expert panel).Τα
αποτελέσματα της μελέτης επιβεβαίωσαν ότι
η ανάγκη για ιατρικές υπηρεσίες αυξάνονται
κατά τη μετάβαση των ασθενών από το στά-
διο αυτονομίας στο στάδιο εξάρτησης (Κυριό-
πουλος και συν., 2005). Σε παρόμοια μελέτη
κοστολόγησης της νόσου Alzheimer των Ωρο-
λογάς και συν. (2005), χωρίς όμως πλήρη περι-
γραφή της μεθοδολογίας που ακολουθήθηκε,
το κόστος της νόσου (φαρμακευτική αγωγή,
τα ιατρικά έξοδα, τα έξοδα μεταφοράς και τα