satisfaction of patients in health care

1. Vïóçëåiá
29
¸ñåõíá
ÔÅÕ×ÏÓ/ISSUE
ÊÁÉ
ISSN 1791-1567
Ôåôñáìçíéáßï Åðéóôçìïíéêü Ðåñéïäéêü
Eêäßäåôáé από ôçí
Äôáéñåßá Íïóçëåõôéêþí
Óðïõäþí (ΕΝΣ)
Ιανουαρίος - Απρίλιος 2011
• Αξιολόγηση της Ικανοποίησης των Ασθενών
από την Νοσηλευτική Φροντίδα στα Παθολογικά Τµήµατα
των ∆ηµοσίων Νοσοκοµείων στην Κύπρο
• Ικανοποίηση Ασθενών: Μελέτη Περίπτωσης
σε Κέντρο Υγείας στην Ελλάδα
NURSING
CARE AND
RESEARCH
Published by the
Greek Nursing Studies
Association (GNSA)
• Θεωρητικές Προσεγγίσεις στη ∆ηµόσια Υγεία:
Το Κοινωνικό Μάρκετινγκ
• Πολιτισµική Ετερότητα και Αναζήτηση Βοήθειας
από Υπηρεσίες Ψυχικής Υγείας
January - April 2011
• Medical Patients’ Satisfaction
with Nursing Care
in Public Hospitals in Cyprus
ÄáâÜêç 16, 156 69 ÐÁÐÁÃÏÕ
ÅËËÁÓ - GREECE
• Patient Satisfaction: A Case Study
in a Health Centre in Greece
• Theoretical Approaches in Public Health:
Social Marketing
• Culture Diversity and Help-Seeking
from Mental Health Services

2. Eêäßäåôáé από ôçí
Åôáéñåßá Íïóçëåõôéêþí Óðïõäþí (ΕΝΣ)
Published by the
Greek Nursing Studies Association (GNSA)
Äéåýèõíóç Óýíôáîçò
Editor-in-Chief
×ñõóïýëá Ëåìïíßäïõ, ÊáèçãÞôñéá ÍïóçëåõôéêÞò, ÐáíåðéóôÞìéï
Áèçíþí
Chryssoula Lemonidou, RN, MSc, PhD, Professor of Nursing, University of Athens
ÓõíäéåõèõíôÝò Óýíôáîçò
Co-Editors
ÅëÝíç Áðïóôïëïðïýëïõ, Áíáðë. ÊáèçãÞôñéá ÍïóçëåõôéêÞò, ÐáíåðéóôÞìéï Áèçíþí
ÓùôÞñçò ÐëáêÜò, ÍïóçëåõôÞò, MSc, PhD, Ãåíéêü Íïóïêïìåßï ÁôôéêÞò
«Óéóìáíüãëåéï»
Eleni Apostolopoulou, RN, PhD, Associate Professor of Nursing, University of Athens
Sotiris Plakas, RN, MSc, PhD, General Hospital of Attika «Sismanoglion»
ÓõíôáêôéêÞ ÅðéôñïðÞ
Editorial Board
Ìáñãáñßôá Ãéáííáêïðïýëïõ, Επίκ. Καθηγήτρια ÍïóçëåõôéêÞò, ÐáíåðéóôÞìéï Áèçíþí
Ελένη Θεοδοσοπούλου, Αναπλ. Καθηγήτρια ÍïóçëåõôéêÞò, ÐáíåðéóôÞìéï Áèçíþí
ÄÜöíç Êáúôåëßäïõ, ËÝêôïñáò ÍïóçëåõôéêÞò, ÐáíåðéóôÞìéï Áèçíþí
Ìáñßá ÊáëáöÜôç, ÄéäÜêôùñ ÍïóçëåõôéêÞò, ÅÔÅÐ, ÐáíåðéóôÞìéï
Áèçíþí
Αθηνά Καλοκαιρινού, Αναπλ. Καθηγήτρια Νοσηλευτικής,
Πανεπιστήµιο Αθηνών
Ευάγγελος Κωνσταντίνου, Επίκ. Καθηγητής Νοσηλευτικής,
Πανεπιστήµιο Αθηνών
Áíáóôáóßá Ìáëëßäïõ, ÄéäÜêôùñ ÍïóçëåõôéêÞò, πρώην Áíáðë. ÄéïéêÞôñéá
Íïóïêïìåßïõ Ðáßäùí «Áãßá Óïößá»
ÈÜëåéá ÌðåëëÜëç, Åðßê. ÊáèçãÞôñéá ÍïóçëåõôéêÞò, ÔÅÉ Èåóóáëïíßêçò
ÅëéóóÜâåô ÐáôçñÜêç, Áíáðë. ÊáèçãÞôñéá ÍïóçëåõôéêÞò, ÐáíåðéóôÞìéï
Áèçíþí
Ðáíáãéþôá ÓïõñôæÞ, Áíáðë. ÊáèçãÞôñéá ÍïóçëåõôéêÞò, ÐáíåðéóôÞìéï
Áèçíþí
Thalia Bellali, RN, MSc, PhD, Assistant Professor of Nursing, Technological Educational Institute of Thessaloniki
Margarita Giannakopoulou, MSc, PhD, Assistant Professor, Faculty of
Nursing, University of Athens
Dafni Kaitelidou, MSc, PhD, Lecturer, Faculty of Nursing, University of
Athens
Maria Kalafati, RN, MSc, PhD, Faculty of Nursing, University of Athens
Athina Kalokerinou, RN, PhD, Αssociate Professor of Nursing, Faculty
of Nursing, University of Athens
Evangelos Konstantinou, RN, MSc, PhD, Assistant Professor, Faculty
of Nursing, University of Athens
Anastasia Mallidou, RN, MSc, PhD, former Vice-CEO of General Children’s Hospital of Athens «Agia Sophia»
Elisabeth Patiraki, RN, PhD, Associate Professor, Faculty of Nursing,
University of Athens
Panagiota Sourtzi, RN, MSc, PhD, Associate Professor, Faculty of
Nursing, University of Athens
Eleni Theodossopoulou, Associate Professor, Faculty of Nursing, University of Athens
ÄéåèíÞò ÓõíôáêôéêÞ ÅðéôñïðÞ
International Editorial Board
John Albarran, Principal Lecturer in Critical Care Nursing, University
of the West of England, Bristol, UK
Maria Katopodi, Assist. Professor, University of Michigan, USA
Êáôåñßíá Ëáìðñéíïý, ËÝêôïñáò ÍïóçëåõôéêÞò, Ôå÷íïëïãéêü ÐáíåðéóôÞìéï Êýðñïõ
ÁíáóôÜóéïò Ìåñêïýñçò, Áíáðë. ÊáèçãçôÞò ÍïóçëåõôéêÞò,
Τεχνολογικό Πανεπιστήµιο Κύπρου
ÅëéóóÜâåô Ä.Å. ÐáðáèáíÜóïãëïõ, Αναπλ. ÊáèçãÞôñéá ÍïóçëåõôéêÞò,
Τεχνολογικό ÐáíåðéóôÞìéï Κύπρου
Ευριδίκη Παπασταύρου, Λέκτορας Νοσηλευτικής, Τεχνολογικό
Πανεπιστήµιο Κύπρου
Julie Scholes, Professor of Nursing, University of Brighton, Brighton, UK
John Albarran, Principal Lecturer in Critical Care Nursing, University
of the West of England, Bristol, UK
Maria Katopodi, PhD, Assist. Professor, University of Michigan, USA
Katerina Labrinou, PhD, Lecturer in Nursing, Cyprus University of
Technology
Anastasios Merkouris, RN, MSc, PhD, Associate Professor of Nursing,
Faculty of Nursing, Cyprus University of Technology
Evridiki Papastavrou, PhD, Lecturer in Nursing, Cyprus University of
Technology
Elisabeth D.E. Papathanassoglou, RN, MSc, PhD, Associate Professor,
Faculty of Nursing, Cyprus University of Technology
Julie Scholes, Professor of Nursing, University of Brighton, Brighton, UK
Ãíùóôïðïßçóç ðñïò ôïõò Áíáãíþóôåò
Απο το Τεύχος 29 (Ιανουαρίου-Απριλίου 2011) το τετραµηνιαίο επιστηµονικό περιοδικό «Νοσηλεία και Έρευνα»
εκδίδεται σε ηλεκτρονική µορφή και, προς το παρόν, είναι διαθέσιµο δωρεάν προς ανάγνωση.
Οι συγγραφείς και άλλοι ενδιαφερόµενοι για την ταχυδροµική παραλαβή έντυπων τευχών (ειδική αρχειακή εκτύπωση), µπορούν να εγγραφούν ως συνδροµητές (ετησίως € 60,00) ή να παραγγέλουν συγκεκριµένο τεύχος κάθε φορά (€ 20,00), απευθυνόµενοι στη γραµµατεία, στο e-mail: nursing@mediforce.gr
Aντίτυπα των παλαιότερων τευχών (1-28) είναι διαθέσιµα έναντι € 8,00 έκαστο και αποστέλλονται µε αντικαταβολή.
Οι πίνακες περιεχοµένων των παλαιότερων τευχών είναι διαθέσιµοι στη θέση «Εκδόσεις» του δικτυακού τόπου
www.mediforce.gr (µε επιλογή αριθµού τεύχους).Περισσότερες πληροφορίες: Τηλ.: 210-6512.082
2

3. NURSING CARE AND RESEARCH
Τεύχος 29, Ιανουάριος - Απρίλιος 2011
Issue 29, January - April 2011
Ðåñéå÷üìåíá
Contents
Ïäçãßåò ðñïò ôïõò Óõããñáöåßò..............................................4
¢ñèñï Óýíôáîçò....................................................................9
Instructions to Authors........................................................4
Editorial.....................................................................9
ÅÑÅÕÍÇÔÉÊÅÓ ÅÑÃÁÓÉÅÓ
ORIGINAL PAPERS
Aξιολόγηση της Ικανοποίησης των Ασθενών από την
Νοσηλευτική Φροντίδα στα Παθολογικά Τµήµατα
των ∆ηµοσίων Νοσοκοµείων στην Κύπρο.......................11
Medical Patients’ Satisfaction
with Nursing Care
in Public Hospitals in Cypruw.........................................11
Μερκούρης Αναστάσιος, Ανδρεάδου Αγγελική,
Παπασταύρου Ευρυδίκη, Αθηνή Ευδοκία, Χατζηµπαλάση Μαρία,
Ροβίθης Μιχάλης, Λεµονίδου Χρυσούλα, Πατηράκη Ελισάβετ
Merkouris Anastasios, Andreadou Aggeliki,
Papastavrou Evridiki, Athini Evdokia, Hadjibalassi Maria,
Rovithis Michail, Lemonidou Chryssoula, Patiraki Elissavet
Ικανοποίηση Ασθενών: Μελέτη Περίπτωσης
σε Κέντρο Υγείας στην Ελλάδα............................................17
Patient Satisfaction: A Case Study
in a Health Centre in Greece ...........................................17
Μάρκοβιτς Γιάννης
Markovits Yannis
ÁÍÁÓÊÏÐÇÓH
REVIEW
Θεωρητικές Προσεγγίσεις στη ∆ηµόσια Υγεία:
Το Κοινωνικό Μάρκετινγκ..................................................24
Theoretical Approaches in Public Health:
Social Marketing....................................................................24
Καπετανάκη Aριάδνη-Βεατρίκη, Σουρτζή Παναγιώτα
Kapetanaki Ariadne-Beatrice, Sourtzi Panayota
Πολιτισµική Ετερότητα και Αναζήτηση Βοήθειας
από Υπηρεσίες Ψυχικής Υγείας...........................................31
Culture Diversity and Help-Seeking
from Mental Health Services................................................31
Ζαρταλούδη Αφροδίτη, Μαδιανός Μιχάλης
Zartaloudi Aphroditi, Madianos Michael
Vïóçëåßá
ÊÁÉ
¸ñåõíá
Nursing Care
AND
Research
Εκδίδεται από την Εταιρεία Νοσηλευτικών Σπουδών (ΕΝΣ)
Εκδότρια - ∆ιευθύντρια Σύνταξης: Χρυσούλα Λεµονίδου
Τεχνική Επιµέλεια, Οικονοµική ∆ιαχείριση, ∆ιαφηµίσεις:
MediForce Services S.A.
Ãñáöåßá: ÄáâÜêç 16, 156 69 - ÐáðÜãïõ
ÔçëÝö.: 210-6512.282, Fax: 210-6525.656
e-mail: nursing@mediforce.gr
Published by the Greek Nursing Studies Association (GNSA)
Publisher and Editor-in-Chief: Chryssoula Lemonidou
Technical Editor, Commercial and Advertisements Administrator: MediForce Services S.A.
Address: 16, Davaki st., 156 69 - Papagou, GREECE
Tel.: +30 210-6512.282, Fax: +30 210-6525.656
e-mail: nursing@mediforce.gr
ÅôÞóéåò ÓõíäñïìÝò 2011 της Έντυπης Έκδοσης
Annual Subscriptions 2011 for Print Version
Äçìüóéåò Õðçñåóßåò, ÂéâëéïèÞêåò, Åðé÷åéñÞóåéò, Óùìáôåßá:
Ατοµικές Συνδροµές (ταχυδρόµηση στην Ελλάδα) :
ÁôïìéêÝò ÓõíäñïìÝò (ταχυδρόµηση στο Åîùôåñéêό):
ÌåìïíùìÝíá Ôåý÷ç (ταχυδρόµηση στην Ελλάδα):
ÌåìïíùìÝíá Ôåý÷ç (ταχυδρόµηση στο Εξωτερικό):
€ 90,00
€ 60,00
€ 80,00
€ 20,00
€ 27,00
Public Services, Libraries, Companies, Organisations:
Individual Subscriptions (in Greece):
Individual Subscriptions (Rest of the World):
Price per Issue (in Greece):
Price per Issue (Rest of the World):
€ 90,00
€ 60,00
€ 80,00
€ 20,00
€ 27,00
Copyright 2007 - 2011
Copyright 2007 - 2011
Áðáãïñåýåôáé ç ïëéêÞ Þ ìåñéêÞ áíáäçìïóßåõóç ÷ùñßò ãñáðôÞ Üäåéá ôïõ
åêäüôç, ôùí óõããñáöÝùí και της διαχειρίστριας εταιρείας.
All rights reserved. The reproduction of articles (or parts of them) is prohibited
without permission of the publisher, the writers and the technical editor.
3

4. Ïäçãßåò ãéá ôïõò Óõããñáöåßò
Οι παρούσες οδηγίες του περιοδικού «Νοσηλεία και Έρευνα»
έχουν εναρµονιστεί µε τις «Κοινές Απαιτήσεις για τα Άρθρα τα
οποία Υποβάλλονται σε Βιοϊατρικά Περιοδικά» σύµφωνα µε τη
διεθνή επιτροπή εκδοτών ιατρικών περιοδικών.
ÁðïóôïëÞ êáé Óêïðüò ôïõ Ðåñéïäéêïý
Το Περιοδικό «Νοσηλεία και Έρευνα» δέχεται άρθρα από Έλληνες και
ξένους ερευνητές και συγγραφείς και βασίζεται σε σύστηµα κριτών.
Αποστολή του περιοδικού είναι να συµβάλει στην εξέλιξη της
νοσηλευτικής επιστήµης και πρακτικής στην Ελλάδα και διεθνώς.
Στόχος είναι η προαγωγή και διάχυση νέων γνώσεων και ερευνητικών δεδοµένων για εφαρµογή στην κλινική πρακτική. Προς το σκοπό
αυτό καλούνται συνάδελφοι νοσηλευτές και συνεργάτες άλλων επιστηµών να συνεισφέρουν υψηλού επιπέδου µελέτες στην Ελληνική ή
στην Αγγλική γλώσσα. Στο περιοδικό δηµοσιεύονται πρωτότυπες
ερευνητικές µελέτες, ανασκοπήσεις, θεωρητικά ή φιλοσοφικά άρθρα,
ενδιαφέρουσες κλινικές περιπτώσεις και µεθοδολογικά άρθρα από
ειδικούς. Το «Νοσηλεία και Έρευνα» συµπεριλαµβάνεται στα περιοδικά µε εθνική αναγνώριση (ΦΕΚ, Τεύχος Β’, 1961/23-9-2008).
ÃåíéêÝò Ðëçñïöïñßåò
1. Γλώσσα Γραφής των Άρθρων και Ευρείες Θεµατικές Περιοχές: Στο
περιοδικό «Νοσηλεία και Έρευνα» δηµοσιεύονται, ύστερα από κρίση,
άρθρα στην ελληνική ή αγγλική γλώσσα, που συνεισφέρουν στην
κατανόηση και εξέλιξη όλων των διαστάσεων της νοσηλευτικής φροντίδας. Η ∆ιεύθυνση Σύνταξης αναµένει άρθρα που αναφέρονται στη
νοσηλευτική πρακτική, την έρευνα, την εκπαίδευση και τη διοίκηση,
µε επιστηµονική, θεωρητική ή φιλοσοφική βάση.
2. Είδη Εργασιών: Οι εργασίες που δηµοσιεύονται στο περιοδικό,
εµπίπτουν σε µία από τις ακόλουθες κατηγορίες: α) ερευνητικές µελέτες, β) βιβλιογραφικές ανασκοπήσεις και γ) άρθρα σχετικά µε τις
εξελίξεις στη νοσηλευτική πρακτική, την εκπαίδευση και τη διοίκηση.
Επιπροσθέτως, δηµοσιεύονται επιστολές (έκτασης µέχρι 500 λέξεων),
που περιλαµβάνουν κρίσεις ή σχόλια για ήδη δηµοσιευµένες εργασίες, εφόσον υποβάλλονται µέσα σε δύο(2) µήνες από τη δηµοσίευση
των αντίστοιχων εργασιών.
3. Παράλληλη ∆ηµοσίευση Εργασιών: Οι εργασίες πρέπει να υποβάλλονται αποκλειστικά στο περιοδικό «Νοσηλεία και Έρευνα», δεν
πρέπει να έχουν ήδη δηµοσιευθεί σε έντυπη ή ηλεκτρονική µορφή,
ούτε να βρίσκονται υπό κρίση από άλλο περιοδικό ή µέσο. Η ∆ιεύθυνση Σύνταξης αποφασίζει για τον (ταχύτερο δυνατό) χρόνο δηµοσίευσης των άρθρων και διατηρεί το δικαίωµα τροποποίησης της µορφής
τους, ωστόσο µεγάλες ή ουσιώδεις τροποποιήσεις γίνονται µόνο µε τη
σύµφωνη γνώµη των συγγραφέων.
Οι συγγραφείς πρέπει να αποφεύγουν να υποβάλουν δύο(2) άρθρα
προερχόµενα από την ίδια ερευνητική εργασία, χωρίς σαφή αιτιολόγηση. Επίσης, πρέπει να µην περιλαµβάνουν σε νέες εργασίες, υλικό
ανασκόπησης βιβλιογραφίας που έχει ήδη δηµοσιευθεί (π.χ. αποφυγή αυτο-λογοκλοπής).
Όταν θεωρείται ότι προκύπτουν δύο(2) άρθρα από την ίδια ερευνητική εργασία, που παρουσιάζουν διαφορετικές διαστάσεις της έρευνας,
πρέπει να υποβάλονται στο περιοδικό «Νοσηλεία και Έρευνα», ως
ανεξάρτητα και όχι ως δύο(2) µέρη του ίδιου άρθρου. Κάθε άρθρο
πρέπει να είναι αυτόνοµο και να µην περιλαµβάνει το άλλο, αν και
4
µπορεί να αναφέρεται σε αυτό, βιβλιογραφικά. Όταν γίνεται πλήρης
περιγραφή της ερευνητικής µεθοδολογίας στο πρώτο άρθρο, επαρκεί
µία σύντοµη περιγραφή της στο δεύτερο (µε παραποµπή). Γενικά, πρέπει να αποφεύγεται η προσπάθεια δηµοσίευσης πολλών ξεχωριστών
άρθρων της ίδιας µελέτης («σαλαµοποίηση»), αντί της εµβάθυνσης
των διαφορετικών διαστάσεων και συµπερασµάτων µιας ερευνητικής
προσπάθειας, σε µία ενιαία δηµοσίευση.
Εφόσον το άρθρο γίνει δεκτό για δηµοσίευση, οι συγγραφείς θα πρέπει οπωσδήποτε να συµπληρώσουν και να στείλουν µέσω fax στο
0030 210 65 25 656 τη Φόρµα ∆ήλωσης µη ∆ηµοσίευσης της Εργασίας σε Άλλο Περιοδικό, την οποία θα παραλάβουν µαζί µε την τελική επιστολή αποδοχής.
4. Συµµετοχή Συγγραφέων στην Εκπόνηση της Εργασίας: Όλοι οι
συγγραφείς που αναφέρονται σε ένα άρθρο, πρέπει να έχουν συνεισφέρει ενεργά στη σύλληψη και στο σχεδιασµό της µελέτης και/ή στην
ανάλυση και ερµηνεία των δεδοµένων και/ή στη συγγραφή του άρθρου και όλοι πρέπει να έχουν µελετήσει το περιεχόµενο και εγκρίνει
την τελική έκδοση που έχει υποβληθεί προς δηµοσίευση. Η συµµετοχή µόνο στην αναζήτηση χρηµατοδότησης µιας έρευνας ή στη
συλλογή των δεδοµένων δεν δικαιολογεί την αναφορά µεταξύ των
συγγραφέων, η οποία υποκαθίσταται µε την έκφραση ευχαριστιών.
Για το λόγο αυτό, όταν υπάρχουν περισσότεροι του ενός συγγραφείς,
απαιτείται επιστολή στην οποια θα αναφέρεται ξεχωριστά η συµβολή
του καθε συγγραφέα στην εργασία (π.χ µεθοδολογικος σχεδιασµός,
στατιστική ανάλυση και ερµηνεία, συγγραφή του τελικού κειµένου,
κριτική ανάγνωση και διόρθωση του τελικού κειµένου, βιβλιογραφική ανασκόπηση κλπ). Η σύνταξη του περιοδικού διατηρεί το δικαίωµα επικοινωνίας µε τους συγγραφείς προκειµένου να λάβει ορισµένες
διευκρινίσεις επί των ιδιαίτερων θεµάτων που αφορούν στην
εργασία.
5.Τρόπος Υποβολής των Εργασιών: Τα κείµενα προς δηµοσίευση
υποβάλλονται ηλεκτρονικά, στο e-mail: nursing@mediforce.gr. Προς
το παρόν, είναι εφικτή και η ταχυδροµική υποβολή, στη διεύθυνση:
MediForce Services S.A. (για το περιοδικό «Νοσηλεία και Έρευνα»),
∆αβάκη 16, 15669-Παπάγου. Και στην περίπτωση της ταχυδροµικής
υποβολής οι εργασίες υποβάλλονται σε ηλεκτρονική µορφή, σε δισκέτα ή CD καλής ποιότητας, γραµµένες σε Word για Windows. Σχήµατα, πίνακες, γραφικά και φωτογραφίες (αποκλειστικά ασπρόµαυρα)
υποβάλλονται σε χωριστό αρχείο .JPEG, .GIF, .TIFF, Microsoft PowerPoint και Excel. Οι συγγραφείς πρέπει να επιβεβαιώνουν την ορθή
παραλαβή των εργασιών τους, επικοινωνώντας µε τη Γραµµατεία
σύνταξης κατά τις εργάσιµες ηµέρες και κατά τις ώρες 10.00-15.00,
στο τηλέφωνο: 0030 210-6512.282. Επίσης, πρέπει πάντα να διατηρούν αντίγραφο της εργασίας τους.
6. Συχνότητα Έκδοσης του Περιοδικού: Το περιοδικό «Νοσηλεία και
Έρευνα» εκδίδεται τρεις (3) φορές κάθε χρόνο (τετραµηνιαίο) και
δηµοσιεύονται σ’ αυτό εργασίες, αποκλειστικά, των συνδροµητών
του. Ο συγγραφέας ή ένας τουλά-χιστον από τους συγγραφείς οποιουδήποτε υποβαλλόµενου άρθρου πρέπει να είναι ήδη εγγεγραµµένος συνδροµητής του περιοδικού.
7. ∆ιατήρηση του Υλικού: Οι συγγραφείς ενηµερώνονται ότι το υλικό
που υποβάλλεται διατηρείται για ένα µήνα, µετά τη δηµοσίευση. Αν
υπάρχει αίτηµα επιστροφής υλικού, πρέπει να διατυπώνεται κατά την
υποβολή των εργασιών.

5. ÍÏÓÇËÅÉÁ ÊÁÉ ÅÑÅÕÍÁ
ÄïìÞ êáé ÌïñöÞ Õðïâáëëüìåíùí Åñãáóéþí
8. ∆ακτυλογράφηση: Τα άρθρα πρέπει να είναι δακτυλογραφηµένα
σε διπλό διάστηµα, µε γράµµατα µεγέθους 12΄΄ και µε λευκό περιθώριο 2,5 cm σε όλες τις πλευρές κάθε σελίδας Α4. Οι σελίδες πρέπει να
είναι αριθµηµένες στην κάτω δεξιά γωνία και τα ασπρόµαυρα σχήµατα, πίνακες, γραφικά και φωτογραφίες να υποβάλλονται σε ξεχωριστές σελίδες, µε συνεχή αρίθµηση.
9. Σελίδα Ταυτότητας: Η πρώτη σελίδα κάθε άρθρου περιλαµβάνει
τον τίτλο της εργασίας (µέχρι 15 λέξεις) και τα ονοµατεπώνυµα
του/των συγγραφέων, στην ελληνική και στην αγγλική γλώσσα. Κάθε
ονοµατεπώνυµο συνοδεύεται από τα τυπικά προσόντα, τον τελευταίο
επαγγελµατικό τίτλο, τον εργασιακό φορέα, την ταχυδροµική και
ηλεκτρονική διεύθυνση και τον αριθµό τηλεφώνου επικοινωνίας του
συγγραφέα. Σε περίπτωση περισσοτέρων του ενός συγγραφέων,
ορίζεται ποιός από αυτούς είναι υπεύθυνος για την επικοινωνία µε το
περιοδικό.
Οι συγγραφείς συστηµατικών ανασκοπήσεων και ερευνητικών
µελετών δεν µπορεί να είναι περισσότεροι των έξι(6), παρά µόνο κατ’
εξαίρεση, όταν πρόκειται για διεπιστηµονικές, µεγάλης κλίµακας ή
πολυκεντρικές µελέτες. Οι συγγραφείς περιγραφικών ανασκοπήσεων
δεν µπορεί να είναι περισσότεροι των δύο(2). Η σελίδα ταυτότητας
παραµένει και φυλάσσεται στη Γραµµατεία του περιοδικού, µέχρι την
ολοκλήρωση της ανώνυµης κρίσης κάθε εργασίας, λαµβάνοντας ένα
κωδικό αριθµό που κοινοποιείται στον συγγραφέα, µε e-mail. Με
βάση αυτόν τον αριθµό µπορεί ο ενδιαφερόµενος να ζητεί πληροφορίες για την εργασία του, µετά την υποβολή της.
10. Σελίδα Τίτλου: Αµέσως µετά τη σελίδα ταυτότητας ακολουθεί η
σελίδα τίτλου, που περιλαµβάνει ένα περιγραφικό και ένα σύντοµο
τίτλο της εργασίας. Ο σύντοµος τίτλος διατυπώνεται στην ελληνική και
αγγλική γλώσσα και δεν µπορεί να περιλαµβάνει περισσότερες από
πέντε(5) λέξεις. Σ’ αυτήν τη σελίδα δεν αναφέρονται τα ονοµατεπώνυµα των συγγραφέων ή οποιοδήποτε άλλο στοιχείο που παραβιάζει
την ανωνυµία τους, κατά τη διαδικασία της κρίσης.
11. Περιλήψεις και Λέξεις-Κλειδιά: Η σελίδα τίτλου ακολουθείται από
δοµηµένες περιλήψεις (µέχρι 250 λέξεις) στην ελληνική και στην
αγγλική γλώ-σσα, οι οποίες θα συνοψίζουν µε ακρίβεια το περιεχόµενο της εργασίας. Η περίληψη περιλαµβάνει α) εισαγωγή, β) σκοπό
ή σκοπούς, γ) µεθοδολογία, δ) αποτελέσµατα και ε) συµπέρασµα, ενώ
δεν πρέπει να περιλαµβάνει βιβλιογραφικές παραποµπές και συντοµογραφίες. Κάθε περίληψη ακολουθείται από, µέχρι έξι(6), λέξειςκλειδιά, οι οποίες υποδεικνύουν το περιεχόµενο, το σκοπό και το
επίκεντρο του άρθρου.
12. Κύριο Μέρος Εργασίας: Η έκταση του κυρίως µέρους του άρθρου πρέπει να είναι 2.000-5.000 λέξεις (εκτός των περιλήψεων, πινάκων και βιβλιογρα-φίας). Ενθαρρύνεται ιδιαίτερα η υποβολή µικρών
άρθρων (µέχρι 2.500 λέξεις κυρίως κειµένου και µέχρι δεκαπέντε(15)
βιβλιογραφικές παραποµπές). Η επιλογή αυτή προτείνεται για τη
δηµοσίευση µικρής έκτασης σηµαντικών ερευνητικών δεδοµένων,
που δεν έχουν δυνατότητα επανάληψης ή γενίκευσης. Επιπλέον, οι
εργασίες µικρής έκτασης έχουν αυξηµένες πιθανότητες ταχύτερης
δηµοσίευσης.
Μια εργασία πρέπει να περιλαµβάνει ενδιάµεσους τίτλους (επικεφαλίδες) που να δοµούν το κείµενο. Οι προτεινόµενοι προς χρήση
ενδιάµεσοι τίτλοι περιλαµβάνουν: α) εισαγωγή, β) βιβλιογραφική
ανασκόπηση, γ) σκοπός-οί, δ) ερευνητικά ερωτήµατα ή υποθέσεις της
µελέτης, ε) δείγµα, στ) µέθοδος συλλογής δεδοµένων, ζ) αξιοπιστία
και εγκυρότητα, η) ηθικά θέµατα, θ) ανάλυση δεδοµένων, ι) αποτελέσµατα/ευρήµατα, ια) συζήτηση, ιβ) συµπεράσµατα και σηµασία για τη
νοσηλευτική πρακτική, ιγ) περιορισµοί της µελέτης, ιδ) ευχαριστίες
κ.λπ. Οι ενδιάµεσοι τίτλοι πρέπει να επιλέγονται και να προσαρµόζονται, καθώς εξελίσσεται η συγγραφή του άρθρου και πρέπει να διακρίνεται η ιεραρχική σειρά τους. Π.χ. οι κύριοι ενδιάµεσοι τίτλοι θα
αναγράφονται µε κεφαλαία γράµµατα και bold, οι δευτερεύοντες µε
πεζοκεφαλαία και bold, οι τριτεύοντες µε πλάγια κ.λπ.
Ανωνυµία υπό µελέτη πληθυσµού και Πληροφορηµένη Συγκατάθεση. Στην εργασία δεν πρέπει να αναφέρονται ονοµατεπώνυµα συγκεκριµένων ατόµων, νοσοκοµείων η άλλων φορέων, για τη διατήρηση
της ανωνυµίας, εκτός αν υπάρχει ρητή αποδοχή εκ µέρους των αναφεροµένων. Επίσης, οι ασθενείς έχουν το θεµελιώδες δικαίωµα σεβασµού της ιδιωτικότητας το οποίο δεν θα πρέπει να παραβιάζεται χωρίς την πληροφορηµένη συγκατάθεσή τους. Ωστόσο, στις περιπτώσεις
που οι συγγραφείς κρίνουν ότι κάποια προσωπικά στοιχεία των ασθενών είναι απαραίτητα για επιστηµονικούς σκοπούς (όπως τα αρχικά
των ονοµάτων των ασθενών ή φωτογραφίες τους ή στοιχεία του νοσοκοµείου όπου νοσηλεύτηκαν), θα πρέπει να ζητούν την πληροφορηµένη συγκατάθεση των ασθενών προκειµένου να τα δηµοσιεύσουν.
Αυτό, σηµαίνει ότι οι συγγραφείς υποχρεώνονται να δείχνουν το
τελικό κείµενο της εργασίας τους (µε τα συνοδευτικά αρχεία: Πινάκων,
Εικόνων και Παραρτηµάτων) το οποίο είναι προς υποβολή στο περιοδικό και να λαµβάνουν εγγράφως τη συγκατάθεση των ασθενών .
Σε κάθε περίπτωση οι συγγραφείς θα πρέπει να καταβάλουν προσπάθεια για την εξασφάλιση του µεγαλύτερου δυνατού βαθµού ανωνυµίας των ασθενών. Για παράδειγµα, η κάλυψη των µατιών σε µία
φωτογραφία, δεν εξασφαλίζει πλήρως την ανωνυµία του εικονιζόµενου. Οι αλλαγές σε κάποια χαρακτηριστικά γνωρίσµατα των ασθενών,
είναι µία τεχνική που συστήνεται στους συγγραφείς, εφόσον βέβαια
αυτές οι αλλαγές δεν παραποιούν-παρερµηνεύουν τα ερευνητικά
αποτελέσµατα. Αλλαγές τέτοιου είδους θα πρέπει οπωσδήποτε να
γνωστοποιούνται στον εκδότη του περιοδικού, καθώς και να παρέχεται η διαβεβαίωση ότι αυτές οι αλλαγές δεν επιφέρουν καµία «αλλοίωση» επιστηµονικής φύσεως.
Η λήψη της έγγραφης πληροφορηµένης συγκατάθεσης θα πρέπει να
αναφέρεται στην ενότητα της µεθοδολογίας, στο τελικό κείµενο της
προς υποβολή εργασίας.
Τήρηση Κώδικα Ανθρωπίνων ∆ικαιωµάτων
Σε περίπτωση που οι συγγραφείς δηµοσιεύουν αποτελέσµατα πειραµάτων, τα οποία έγιναν σε ανθρώπους, θα πρέπει να δηλώσουν
στην ενότητα της µεθοδολογίας, το αν αυτά έγιναν βάσει των όσων
αναφέρονται στη ∆ιακήρυξη για τα Ανθρώπινα ∆ικαιώµατα του Ελσίνκι του 1975, όπως αυτή αναθεωρήθηκε το 2004. Αν τυχόν
υπάρχουν κάποιες παρεκκλίσεις στη µεθοδολογία υλοποίησης των
πειραµάτων, σε σχέση µε τα όσα αναφέρονται στη ∆ιακήρυξη του
Ελσίνκι, θα πρέπει οι συγγραφείς οπωσδήποτε να αιτιολογούν αυτές τις παρεκκλίσεις.
Ιδιαίτερα, όσον αφορά στην εκπόνηση κλινικών µελετών (παρεµβατικών και µη), θα πρέπει οι συγγραφείς να δηλώνουν, στην ενότητα
της µεθοδολογίας, αν αυτές διεξήχθησαν µετά από έγκριση του Εθνι5

6. ÍÏÓÇËÅÉÁ ÊÁÉ ÅÑÅÕÍÁ
κού Οργανισµού Φαρµάκων (ΕΟΦ) σύµφωνα µε την Υπουργική
Απόφαση ∆ΥΓ3/89292,ΦΕΚ Β1973/31-12-2003 (εναρµόνιση µε την
Directive 2001/20/EC)
Επιπλέον, πρέπει να λαµβάνεται υπόψη ότι τα δεδοµένα είναι ιστορικά και πρέπει να αναφέρονται στον αόριστο χρόνο. Ωστόσο, ο χρόνος συλλογής των δεδοµένων πρέπει να αναφέρεται, τόσο στην περίληψη, όσο και στο κυρίως κείµενο. Για παράδειγµα, στην περίπτωση
των εµπειρικών (ερευνητικών) µελετών, αυτό µπορεί να διατυπωθεί
ως εξής: «Η συλλογή των δεδοµένων έγινε κατά τη διάρκεια του
2007» ή «Η συλλογή των δεδοµένων έγινε κατά τη διάρκεια 18 µηνών, στο χρονικό διάστηµα 2006-2007». Σηµειώνεται ότι στο περιοδικό «Νοσηλεία και Έρευνα» δεν δηµοσιεύονται άρθρα που αναφέρονται σε δεδοµένα παλαιότερα των πέντε(5) ετών, εκτός αν αιτιολογείται επαρκώς η τρέχουσα σχετικότητα και χρησιµότητά τους. Στις
ποιοτικές µελέτες, τα άτοµα πρέπει να αναφέρονται µε αριθµούς ή
ψευδώνυµα (σε εισαγωγικά) και να υπάρχει ισορροπία των αναφορών σε όλο το φάσµα των απαντήσεων.
Στην περίπτωση των ανασκοπήσεων, πρέπει να αναφέρεται το έτος
που έγινε η ανασκόπηση και το εύρος των ετών δηµοσίευσης των
µελετών που ανασκοπήθηκαν. Ανάλογες λεπτοµέρειες πρέπει να αναφέρονται και στην περίπτωση ιστορικών µελετών.
Οι στατιστικές δοκιµασίες που χρησιµοποιούνται, πρέπει να ορίζονται και, όπου είναι απαραίτητο, να τεκµηριώνονται µε βιβλιογραφικές παραποµπές.
Οι συντοµογραφίες και τα σύµβολα πρέπει να χρησιµοποιούνται
σπάνια και µόνον όταν επαναλαµβάνονται µεγάλα σε έκταση ονόµατα ή εκφράσεις. Τα πλήρη ονόµατα ή εκφράσεις θα αναφέρονται
ολόκληρα κατά την πρώτη χρήση, ακολουθούµενα από τη συντοµογραφία σε παρένθεση. Σε κάθε περίπτωση, θα ακολουθούνται οι
κανόνες που ισχύουν στις δηµοσιεύσεις του Royal Society of Medicine Press.
13. Αντικρουόµενα Συµφέροντα: H εµπιστοσύνη του κοινού στη διαδικασία κρίσης των υποβαλλόµενων άρθρων εξαρτάται εν µέρει και
από τον τρόπο διαχείρισης τυχόν αντικρουόµενων συµφερόντων
κατά τη συγγραφή, την αξιολόγηση και τη λήψη της τελικής απόφασης εκ µέρους της διεύθυνσης σύνταξης για τη δηµοσίευσή τους ή
όχι. Αντικρουόµενα συµφέροντα υφίστανται όταν κάποιος συγγραφέας (ή το ίδρυµα από το οποίο προέρχεται ο συγγραφέας), κάποιος
κριτής ή ο διευθυντής σύνταξης έχουν οικονοµικές ή διαπροσωπικές
σχέσεις που µε αρνητικό τρόπο επηρεάζουν τις ενέργειές τους αναφορικά µε το άρθρο που έχει υποβληθεί προς κρίση στο περιοδικό. Πιο
συγκεκριµενα, σύµφωνα µε τις κοινές απαιτήσεις που πρέπει να πληρούν τα άρθρα τα οποία υποβάλλονται σε βιοϊατρικά περιοδικά (όπως
αυτές έχουν εκδοθεί το Φεβρουάριο του 2006 από τη ∆ιεθνή Επιτροπή Εκδοτών Ιατρικών Περιοδικών) αντικρουόµενα συµφέροντα
υφίστανται όταν υπάρχουν οικονοµικές σχέσεις (π.χ σχέσεις εργοδότη
- εργαζόµενου, ιδιοκτησίας περιουσίας, οικονοµικών τιµητικών επάθλων, και αµειβόµενων εµπειρογνωµοσυνών), οι οποίες είναι οι πιο
εύκολα αναγνωρίσιµες και αυτές που πιο συχνά υπονοµεύουν την
αξιοπιστία του περιοδικού, των εκδοτών, των συγγραφέων και της
επιστήµης γενικότερα. Ωστόσο, αντικρουόµενα συµφέροντα µπορεί
να προκύψουν και για άλλους λόγους, όπως οι κακές διαπροσωπικές
σχέσεις, ο ακαδηµαϊκός ανταγωνισµός κ.α
Οι συγγραφείς θα πρέπει να δηλώσουν στο τέλος του κειµένου της
6
εργασίας τους και πριν από τον κατάλογο της βιβλιογραφίας, αν θεωρούν ότι η κρίση –αξιολόγηση της εργασία τους, δύναται να επηρεαστεί ή όχι από την ύπαρξη τυχόν αντικρουόµενων συµφερόντων
όπως αυτά περιγράφονται παραπάνω.
14. Πηγές Χρηµατοδότησης: Οι συγγραφείς θα πρέπει να αναφέρουν
τα λεπτοµερή στοιχεία (επωνυµία φορέα, στοιχεία επικοινωνίας,
χορηγούµενο ποσό) όλων των χρηµατοδοτικών πηγών από τις οποίες
ενισχύθηκε η εκπόνηση της εργασίας τους. Παραδείγµατα τέτοιων
πηγών είναι: χρηµατοδοτήσεις από εταιρείες ιατρικού ενδιαφέροντος
ή µη, υποτροφίες, επιχορηγήσεις προερχόµενες από εθνικούς ή κοινοτικούς πόρους, ενισχύσεις από επιστηµονικούς φορείς (π.χ επιστηµονικές εταιρείες, µη κερδοσκοπικά ιδρύµατα κλπ). Επίσης, θα
πρέπει να αναφέρεται αν η εργασία εκπονήθηκε στο πλαίσιο κάποιου
προγράµµατος εθνικού ή διακρατικού, το οποίο χρηµατοδοτήθηκε
από πόρους εθνικούς ή της αλλοδαπής. Στην περίπτωση αυτή, θα πρέπει να αναφέρονται τα πλήρη στοιχεία του προγράµµατος (φορέας
ανάθεσης, χρονική διάρκεια, ποσό χρηµατοδότησης κλπ).
Τα παραπάνω στοιχεία θα πρέπει να αναφέρονται σε ξεχωριστή ενότητα µετά την ενότητα όπου γίνονται οι δηλώσεις περί αντικρουόµενων συµφερόντων.
15. Ευχαριστίες: Μετά την ενότητα των χρηµατοδοτικών πηγών ακολουθεί η προαιρετική ενότητα των ευχαριστιών, στην οποία αναφέρονται τα ονόµατα και οι ιδιότητες ατόµων που συνέβαλαν (π.χ µέσω της
παροχής πρωτογενών στοιχείων, ή µέσω της κριτικής ανάγνωσης του
κειµένου προς δηµοσίευση ή µέσω της γνωµοδότησής τους) στην
εκπόνηση της εργασίας (πέραν από τους συγγραφείς). Στην ενότητα
αυτή, θα πρέπει να αναφέρονται και τυχόν χορηγοί-δωρητές υλικών
και µέσων που ήταν απαραίτητα για τη διεξαγωγή της έρευνας.
16. Βιβλιογραφικές Παραποµπές: Οι βιβλιογραφικές παραποµπές
µέσα στο κείµενο πρέπει να αναφέρουν τα επώνυµα των συγγραφέων, ακολουθούµενα από τη χρονολογία, µε χρονολογική σειρά, π.χ.
(Lewis 1975, Barnett 1992, Chalmers 1994). Όταν υπάρχουν περισσότεροι από δύο συγγραφείς, αναφέρεται το όνοµα του πρώτου
συγγραφέα και ακολουθείται από et al., π.χ. (Barder et al. 1994), αλλά
όλοι οι συγγραφείς πρέπει να αναφέρονται στον κατάλογο της βιβλιογραφίας. Όταν στο κείµενο υπάρχουν εισαγωγικά, πρέπει πάντα να
αναφέρεται και η σελίδα, π.χ. (Chalmers 1994, p.7). Όλες οι αναφορές
πρέπει να γίνονται από τις πρωτογενείς πηγές.
Ο κατάλογος της βιβλιογραφίας ακολουθεί το σύστηµα Harvard, π.χ.
γράφεται µε αλφαβητική σειρά, µε βάση το επώνυµο του πρώτου
συγγραφέα. Ο κατάλογος της βιβλιογραφίας πρέπει να περιλαµβάνει
τα επώνυµα των συγγραφέων και τα αρχικά, τη χρονολογία της
δηµοσίευσης, τον τίτλο του άρθρου, το πλήρες όνοµα του περιοδικού, τον αριθµό του τόµου (και τον αριθµό του τεύχους, εάν οι
σελίδες του τόµου δεν είναι συνεχόµενες) και την πρώτη και τελευταία
σελίδα του άρθρου. Όταν η παραποµπή αφορά βιβλίο, αναφέρεται ο
συγγραφέας, η χρονολογία, ο τίτλος, ακολουθείται από τον εκδότη
και την πόλη. Όταν η παραποµπή αφορά κεφάλαιο σε βιβλίο, πρέπει
να δίνονται λεπτοµέρειες για το συγγραφέα(είς) του βιβλίου, τη χρονολογία, τον τόπο δηµοσίευσης και τον εκδοτικό οίκο. Οι παραποµπές που αναφέρεται ότι είναι «υπό δηµοσίευση» («in press»), γίνονται αποδεκτές µόνον εάν συνοδεύονται από επιστολή αποδοχής του
αντίστοιχου περιοδικού.

7. ÍÏÓÇËÅÉÁ ÊÁÉ ÅÑÅÕÍÁ
Παραδείγµατα:
∆οκίµιο, Ανάτυπο, Πρόσθετα Αντίτυπα
Williams N. (2001). Patient resuscitation following major thermal
trauma. Nursing in Critical Care: 6: 115-121
19. ∆οκίµιο: Μετά τη σελιδοποίηση αποστέλλεται στον συγγραφέα,
που είναι υπεύθυνος για την επικοινωνία µε το περιοδικό, δοκίµιο
του άρθρου σε µορφή PDF, ηλεκτρονικά ή ταχυδροµικά. Για να
εκτυπώσει το αρχείο, ο συγγραφέας χρειάζεται το πρόγραµµα Acrobat Reader, το οποίο µπορεί να ληφθεί (δωρεάν) από την ιστοσελίδα:
www.adobe.com/products/acrobat/readstep2.html
Muller D, Harns P, Watley L. (1986). Nursing Children: Psychology
Research and Practice. London: Harper Row.
Lewis T, Hell J. (1992). Rhabdomyolysis and Myoglobinuria. In: Hall J,
Schmidt G, Wood L. (eds), Principles of Critical Care, Volume 2. New
York: McGraw Hill.
Οι ιστοσελίδες (websites) αναφέρονται ως ακολούθως:
National Institute for Clinical Excellence (2000) Final appraisal determination: Drugs for early thrombolysis in the treatment of acute
myocardial infarction, NICE, www.nice.org.uk/article.asp?a =36672.
Πρόσβαση στις 7 Οκτωβρίου 2006.
17. Σχήµατα, Πίνακες, Γραφικά, Φωτογραφίες: Γι’ αυτά τα στοιχεία
των δηµοσιευµάτων ισχύει, κατ’ αρχήν, ο κανόνας ότι πρέπει να υποβάλλονται σε ασπρόµαυρη µορφή, µε αξιοποίηση των τόνων (αποχρώσεων %) του µαύρου χρώµατος και τις αναγκαίες διαφοροποιήσεις στα σχήµατα κλπ.
Όλες οι εικόνες, συµπεριλαµβανοµένων των φωτογραφιών, πρέπει να
αναφέρονται στο κείµενο ως Σχήµατα και να αριθµούνται µε τη σειρά
παράθεσής τους, π.χ. Σχήµα 1, Σχήµα 2 κλπ. Πρέπει επίσης να έχουν
τίτλο και µπορούν να συνοδεύονται από επεξηγηµατικό κείµενο (λεζάντα), που δεν θα υπερβαίνει τις τριάντα(30) λέξεις. Τα σχήµατα κάθε
µορφής θα παρέχονται ως µονόστηλα (πλάτος 86mm) ή ως δίστηλα
όταν απαιτείται (πλάτος 177mm). Το περιοδικό διατηρεί το δικαίωµα
προσαρµογής του µεγέθους των σχηµάτων, για τεχνικούς λόγους.
Σε περίπτωση χρησιµοποίησης υλικού (περιλαµβανοµένων των
σχηµάτων, πινάκων κ.λπ.) που έχει ήδη δηµοσιευθεί αλλού, πρέπει
να εξασφαλίζεται, πριν την υποβολή ενός άρθρου, η άδεια των
αρχικών συγγραφέων ή αυτών που κατέχουν τα πνευµατικά
δικαιώµατα του αναπαραγόµενου υλικού. Οι συγγραφείς των δηµοσιευµένων άρθρων έχουν την ευθύνη για οποιαδήποτε επίπτωση από
παραβίαση του copyright τρίτων.
18. ∆ιαδικασία Κρίσης. Όλες οι υποβαλλόµενες εργασίες κρίνονται
(ως ανώνυµες) από δύο(2) ανεξάρτητους Κριτές και, εφόσον περιλαµβάνουν σύνθετες στατιστικές δοκιµασίες, από στατιστικολόγο. Οι
Κριτές αποφαίνονται αν ένα άρθρο είναι α) δηµοσιεύσιµο ως έχει, β)
δηµοσιεύσιµο ύστερα από διορθώσεις ή γ) µη δηµοσιεύσιµο. Σε περίπτωση διαφωνίας των κριτών αποφαίνεται οριστικά η ∆ιεύθυνση
Σύνταξης, λαµβάνοντας υπόψη τις παρατηρήσεις και των δύο Κριτών.
Αν οι κριτές υποδείξουν διορθώσεις, η εργασία επιστρέφεται από τη
γραµµατεία του περιοδικού στον/στους συγγραφείς για επαναδιατύπωση και επανυποβολή το αργότερο εντός 6 εβδοµάδων από την
ηµεροµηνία αποστολής των σχολίων του κριτή (η διάρκεια διόρθωσης των εργασιών από τους κριτές ανέρχεται συνήθως σε 6-8 εβδοµάδες και σε κάποιες περιπτώσεις µπορεί να φτάσει και τις 10 εβδοµάδες). Κατά την επανυποβολή ο/οι συγγραφεις θα πρέπει µέσω επιστολής προς το διευθυντή σύνταξης να δηλώσει/λώσουν τις διορθωσεις που έχουν κάνει σύµφωνα µε τις υποδείξεις των κριτών. Η διορθωµένη εργασία, εάν κριθεί αναγκαίο, ξαναστέλνεται στους Κριτές οι
οποιοι επιβεβαιώνουν ή όχι τη διόρθωση του κειµένου σύµφωνα µε
τις συστάσεις τους, οπότε η διεύθυνση σύνταξης λαµβάνει την τελική
της απάφαση για τη δηµοσίευση του άρθρου.
Στο περιθώριο των τυπωµένων σελίδων του δοκιµίου ο συγγραφέας
µπορεί να προβεί στην επισήµανση τυπογραφικών λαθών ή παροραµάτων, αλλά αποκλείεται η µεταβολή του κειµένου ή η προσθήκη σχεδίων. Το διορθωµένο δοκίµιο επιστρέφεται ταχυδροµικά στο περιοδικό, εντός τριών(3) ηµερών, διαφορετικά ανα-βάλλεται η δηµοσίευση του άρθρου για το επόµενο τεύχος.
20. Ηλεκτρονικό Ανάτυπο: Μετά τη δηµοσίευση αποστέλλεται στο
συγγραφέα που είναι υπεύθυνος για την επικοινωνία, ηλεκτρονικό
ανάτυπο του άρθρου σε µορφή αρχείου PDF. Ηλεκτρονικά ανάτυπα
διανέµονται από αυτόν, στους υπόλοιπους συγγραφείς. Το περιοδικό
δεν εκδίδει τυπογραφικά ανάτυπα των δηµοσιευόµενων εργασιών.
21. Πρόσθετα Αντίτυπα: Ο ενδιαφερόµενοι συγγραφείς µπορούν να
προµηθευθούν πρόσθετα (έντυπα) αντίτυπα (πέραν του συνδροµητικού) του τεύχους δηµοσίευσης της εργασίας τους, στην τρέχουσα τιµή
µεµονωµένων τευχών του περιοδικού «Νοσηλεία και Έρευνα». Τα επιθυµητά αντίτυπα αποστέλλονται και ταχυδροµικά, µε αντικαταβολή.
Πνευµατικά ∆ικαιώµατα
22. Προϋπόθεση για τη δηµοσίευση οποιασδήποτε εργασίας στο περιοδικό «Νοσηλεία και Έρευνα» είναι η παραχώρηση από τους συγγραφείς αυτού του αποκλειστικού δικαιώµατος στην εκδότρια εταιρεία MediForce Services S.A. Μαζί µε το δοκίµιο αποστέλλεται στους
συγγραφείς ειδικό έντυπο παροχής άδειας αποκλειστικής δηµοσίευσης, το οποίο συµπληρώνεται, υπογράφεται και επιστρέφεται ταχυδροµικά στο περιοδικό, µαζί µε το διορθωµένο δοκίµιο του άρθρου.
Όταν ένα άρθρο προέρχεται από µεγάλη ερευνητική µελέτη και οι ίδιοι
ή άλλοι συγγραφείς έχουν προετοιµάσει επιπλέον άρθρα (χωριστές
παρουσιάσεις), τα οποία έχουν δηµοσιευθεί ή υποβληθεί προς δηµοσίευση σε αυτό ή άλλο περιοδικό, ο συγγραφέας που είναι υπεύθυνος
για την επικοινωνία οφείλει να ενηµερώσει τη ∆ιεύθυνση Σύνταξης,
προκειµένου να διασφαλισθεί ότι δεν παραβιάζονται πνευµατικά δικαιώµατα τρίτων. Οποιαδήποτε επίπτωση από παραβίαση πνευµατικών δικαιωµάτων βαρύνει τους συγγραφείς των δηµοσιευµένων άρθρων και το περιοδικό θα προβαίνει στις ανάλογες ενέργειες.
Η εκδότρια εταιρεία MediForce Services S.A. διατηρεί το δικαίωµα να
συµπεριλάβει µεταγενέστερα, σε επίτοµες συλλογές άρθρων επί διαφόρων γνωστικών αντικειµένων, συναφείς εργασίες που δηµοσιεύθηκαν στο περιοδικό «Νοσηλεία και Έρευνα», χωρίς πρόσθετη άδεια
των συγγραφέων, υπό την προϋπόθεση ότι τα βιβλία αυτά εκδίδονται
από την ίδια.
ΤΕΛΙΚΗ ΕΠΙΣΗΜΑΝΣΗ
Παρακαλούνται οι συνδροµητές που προετοιµάζουν εργασίες προς
δηµοσίευση στο περιοδικό «Νοσηλεία και Έρευνα», να τηρούν
σχολαστικά τις παραπάνω Οδηγίες προς τους Συγγραφείς, προς αποφυγή καθυστερήσεων στη δηµοσίευση των εργασιών τους και στην
κυκλοφορία των τευχών.
7

8. ìéá Ýêäïóç ôçò MediForce
Êõêëïöïñåß...
Ì
Ýóá ó’ Ýíá óýã÷ñïíï äéåèíÝò ðåñéâÜëëïí ðïõ ÷áñáêôçñßæåôáé áðü áýîçóç ôïõ áñéèìïý ôùí áôõ÷çìÜôùí,
öõóéêÝò êáôáóôñïöÝò, ôñïìïêñáôéêÝò åðéèÝóåéò ðïõ ïäçãïýí óå ìáæéêÞ åìöÜíéóç èõìÜôùí êáé üôáí ï áñéèìüò ôùí áôüìùí ðïõ ðñïóÝñ÷ïíôáé óôéò Õðçñåóßåò Åðåßãïõóáò
Öñïíôßäáò [emergency care services] áõîÜíåôáé êÜèå Ýôïò, ç ðñüêëçóç ãéá ôá óýã÷ñïíá õãåéïíïìéêÜ
óõóôÞìáôá åßíáé ç ïñèïëïãéêÞ ïñãÜíùóç êáé ï áðïôåëåóìáôéêüò óõíôïíéóìüò ôùí õðçñåóéþí åðåßãïõóáò öñïíôßäáò, þóôå íá áíôåðåîÝñ÷ïíôáé éêáíïðïéçôéêÜ óôçí áõîçìÝíç æÞôçóç êáé óôéò áíÜãêåò
êáé áðáéôÞóåéò ôùí áóèåíþí ðïëéôþí. Óôï ðëáßóéï
áõôü áíáäåéêíýåôáé ç áíÜãêç ãéá ïñãÜíùóç êáé
ëåéôïõñãßá áõôüíïìùí, ïëïêëçñùìÝíùí êáé äõíáìéêþí ÔìçìÜôùí Åðåéãüíôùí Ðåñéóôáôéêþí (ÔÅÐ),
ôá ïðïßá íá ðáñÝ÷ïõí õðçñåóßåò åðåßãïõóáò öñïíôßäáò üëï ôï 24ùñï êáé 365 çìÝñåò ôï Ýôïò, ìå âÜóç ôéò óýã÷ñïíåò áðáéôÞóåéò êáé ðñïäéáãñáöÝò ôçò
ðïéüôçôáò, ùò ðñïò ôïõò åîÞò êýñéïõò Üîïíåò:
• ÊÜëõøç áíáãêþí áóèåíþí,
• ÅñãïíïìéêÞ ÷ùñïôáîßá êáé õëéêïôå÷íéêÞ
õðïäïìÞ,
• ÏñãáíùôéêÞ äïìÞ,
• Äéá÷åßñéóç áíèñùðßíùí ðüñùí,
• Óýóôçìá ëåéôïõñãßáò êáé
• Ìç ÷á íé óìïýò å ëÝã ÷ïõ êáé âåë ôß ù óçò
äéåñãáóéþí.
Á
Óåëßäåò 376
ËéáíéêÞ ÔéìÞ: € 32,00
ÁðïóôÝëëåôáé ìå áíôéêáôáâïëÞ: € 38,00
Ãéá ðáñáããåëßåò: 210-6512.082, 6512.282
õôü ôï âéâëßï ðáñïõóéÜæåé ôéò âáóéêÝò áñ÷Ýò
ïñãÜíùóçò êáé ëåéôïõñãßáò åíüò ÔÅÐ, áíáöÝñåé óçìáíôéêÜ ðáñáäåßãìáôá ëåéôïõñãßáò
êáé ìïíôÝëá ïñãÜíùóçò áðü ðñïçãìÝíá óõóôÞìáôá õãåßáò ôïõ åîùôåñéêïý (ð.÷. Çí. Âáóßëåéï, ÇÐÁ),
êáôáãñÜöåé ôçí õöéóôÜìåíç êáôÜóôáóç óôçí ÅëëÜäá, áðü ðëåõñÜò íïìïèåôéêïý ðëáéóßïõ, éó÷õïõóþí ðñïäéáãñáöþí ëåéôïõñãßáò êëð. êáé äéáôõðþíåé ïñéóìÝíåò ðñïôÜóåéò ãéá ôç âåëôßùóç ôïõ õöéóôÜìåíïõ óõóôÞìáôïò ðáñï÷Þò åðåßãïõóáò öñïíôßäáò óôç ÷þñá ìáò. ÔÝëïò, ç Ýêäïóç áõôÞ áðïôåëåß
ôçí êëéíéêÞ ìáôéÜ åðÜíù óôá ïñãáíùôéêÜ êáé äéïéêçôéêÜ èÝìáôá, ðáñÝ÷ïíôáò ôáõôü÷ñïíá ôç äéïéêçôéêÞ êáé ïñãáíùôéêÞ äéÜóôáóç ôçò êëéíéêÞò ðñÜîçò
óôï ÔìÞìá Åðåéãüíôùí Ðåñéóôáôéêþí. Áõôü åðéôõã÷Üíåôáé áðü ôï öéëôñÜñéóìá ôùí ðëçñïöïñéþí ôçò
âéâëéïãñáößáò, õðü ôï ðñßóìá ôçò äéïéêçôéêÞò ðåßñáò ôçò óõããñáöÝùò, ìå âÜóç ôï êëéíéêü, íïóçëåõôéêü êáé åñåõíçôéêü ôçò õðüâáèñï.
Ìðïñåßôå íá äåßôå ôá Ðåñéå÷üìåíá ôïõ âéâëßïõ óôçí çëåêôñïíéêÞ äéåýèõíóç: www.mediforce.gr

9. ¢ñèñï Óýíôáîçò
ÍÏÓÇËÅÉÁ ÊÁÉ ÅÑÅÕÍÁ, 2011, 29: 9-10
Η Οικονοµική Κρίση
και ο Τοµέας της Υγείας
Βack to Basics: Μια θεωρητική Προσέγγιση
Λυκούργος Λιαρόπουλος
Καθηγητής Οικονοµικών της Υγείας
Τµήµα Νοσηλευτικής, Πανεπιστήµιο Αθηνών
éá ôï óõíôñéðôéêÜ ìåãáëýôåñï ìÝñïò ôçò áíèñþðéíçò éóôïñßáò ôïõ, ôï êýñéï êáé ßóùò ìïíáäéêü
ìÝëçìá ôïõ áíèñþðïõ Þôáí ç åðéâßùóç, äçëáäÞ ç åîáóöÜëéóç ôñïöÞò êáé ç áíáðáñáãùãÞ. Áêüìç
êáé êáôÜ ôéò ôåëåõôáßåò ëßãåò ÷éëéåôßåò, ç ïñãÜíùóç ôùí
êïéíùíéþí äåí åß÷å ùò óôü÷ï ôç óõíïëéêÞ åõçìåñßá, áëëÜ ôçí åîáóöÜëéóç, êáô’ áñ÷Þí, ôçò áôïìéêÞò áóöÜëåéáò
ðïõ ðñïóäßäïõí ïé ìåãÜëïé áñéèìïß ôçò ïìÜäáò Þ ôçò
öõëÞò. Óôï ìéêñü ÷ñïíéêü äéÜóôçìá êáôÜ ôï ïðïßï ï Üíèñùðïò õðÜñ÷åé êáé æåé óôï ðëáßóéï ôçò êïéíùíßáò, óå
êÜðïéá ìÝñç áíáðôý÷èçêå áõôü ðïõ óÞìåñá ïíïìÜæïõìå ðïëéôéóìü. Áíáðôý÷èçêå, äçëáäÞ, ìßá åíáó÷üëçóç ìå
ôéò ðñáãìáôéêÝò áíÜãêåò ôïõ áíèñþðïõ, õëéêÝò êáé ðíåõìáôéêÝò, óôï âáèìü ðïõ áõôÞ íá áðïôåëÝóåé ïäçãü ãéá
ôç ìåôåîÝëéîç ôïõ áíèñþðïõ óå áõôü ðïõ, áõôÜñåóêá,
êáé ìÜëëïí õðåñïðôéêÜ, áðïêáëïýìå óÞìåñá «êõñßáñ÷ï
åßäïò». Óå êáìßá ðåñßðôùóç, üìùò, ïé ðïëéôéóìïß áõôïß
äåí õðÝôáîáí ôï áôïìéêü óõìöÝñïí óå åõñýôåñåò êïéíùíéêÝò áíÜãêåò êáé åðéäéþîåéò.
Óå üëï ôï äéÜóôçìá ðïõ ï Üíèñùðïò ó÷çìÜôéóå êïéíùíßåò êáé áíÝðôõîå ðïëéôéóìïýò, ôï êõñßáñ÷ï óôïé÷åßï
Þôáí ç áíèñùðïêåíôñéêÞ êáé áôïìéêéóôéêÞ áíÜðôõîç ôçò
áíèñþðéíçò äñáóôçñéüôçôáò. Ç éóôïñßá åßíáé ãåìÜôç áðü áôïìéêÜ áíèñþðéíá åðéôåýãìáôá Þ åãêëÞìáôá, áëëÜ
äåí Ý÷åé íá åðéäåßîåé óôéãìÝò üðïõ ôï «êïéíü êáëü», ùò
óõëëïãéêÞ Ýêöñáóç êáé äñÜóç, åðéêñÜôçóå ôïõ áôïìéêïý óõìöÝñïíôïò. Ïé ðüëåìïé Þôáí êáôáêôçôéêïß Þ áðåëåõèåñùôéêïß ìå áíáöïñÜ óôïí çãÝôç, ïé èñçóêåßåò áíáðôý÷èçêáí ùò ó÷Ýóç ôïõ áôüìïõ ìå ôç èåüôçôá êáé ïé åöåõñÝóåéò êáé ç åðéóôÞìç åßíáé áôïìéêÝò åîÜñóåéò. Áêüìç êáé ôá ðáñáäåßãìáôá öéëáíèñùðéêþí éäñõìÜôùí ìå
ôá ìïíáóôÞñéá ôïõ Ìåóáßùíá, äåí Þôáí ðáñÜ éäéüôõðåò
«óõììá÷ßåò» êïóìéêþí êáé èñçóêåõôéêþí çãåôþí ðïõ
õðçñåôïýóáí ôá ðñïóùðéêÜ ôïõò óõìöÝñïíôá.1 Ôï êïéíùíéêü óõìöÝñïí ìüíï ùò êáñéêáôïýñá ðñïâëÞèçêå
ùò êåíôñéêüò óêïðüò êáé ìüíï ãéá Ýíá áðåéñïåëÜ÷éóôï
÷ñïíéêü äéÜóôçìá óôá êïììïõíéóôéêÜ êáèåóôþôá ôïõ
20ïõ áéþíá.
Ã
1
Ôï öáéíüìåíï ðåñéãñÜöåôáé óôï åðéêü éóôïñéêü ìõèéóôüñçìá «Ïé ÓôõëïâÜôåò ôçò
ÃÞò» ôïõ Ken Follett.
Áêüìç êáé åêåß ðïõ ðáñïõóéÜóèçêå ãéá ðñþôç öïñÜ
êáé áíáðôý÷ôçêå ôï óðÝñìá ôçò éäÝáò ôïõ êïéíùíéêïý
êñÜôïõò, áõôü Ýãéíå ùò «áìõíôéêÞ» ðïëéôéêÞ êßíçóç áðü
äåîéÝò êõâåñíÞóåéò, åßôå ãéá íá «ðñïëÜâïõí» ôï óïóéáëéóôéêü êßíäõíï (Bismarck óôç Ãåñìáíßá ôï 1890), åßôå ùò
«áíôáìïéâÞ» ìåôÜ áðü Ýíáí åîïíôùôéêü ðüëåìï
(Churchill óôç Âñåôáíßá ôï 1944). Ç éóôïñßá ôùí óõóôçìÜôùí êïéíùíéêÞò ðñüíïéáò êáé õãåßáò ïõóéáóôéêÜ äåí
ìåôñÜåé ðåñéóóüôåñá áðü 70-80 ÷ñüíéá êáé ðñÝðåé íá åéäùèåß óôï ðëáßóéï ôçò ãåíéêüôåñçò ïéêïíïìéêÞò áíÜðôõîçò êáé ðñïóðÜèåéáò áíáóõãêñüôçóçò ðïõ áêïëïýèçóå
ôï äåýôåñï ìåãÜëï ðüëåìï.2 Ôáõôü÷ñïíá, üìùò, äåí
ìðïñïýìå íá õðïôéìÞóïõìå êáé ôï ðïëéôéêü «äÝïò» ðïõ
åíÝðíåå ç éó÷õñÞ ðáñïõóßá ìßáò óõãêñïôçìÝíçò «áñéóôåñÞò» êñáôéêÞò åêäï÷Þò óôï ðáñÜäåéãìá ôçò ÅÓÓÄ. Ç
êõñéáñ÷ßá êåíôñïáñéóôåñþí êõâåñíÞóåùí êáé éäåþí
óôçí Åõñþðç êáé ç ôáõôü÷ñïíç åíäõíÜìùóç ôïõ êïéíùíéêïý êñÜôïõò óôï äéÜóôçìá 1950-1975 äåí åßíáé ôõ÷áßá ãåãïíüôá, áëëÜ äåí öáßíåôáé íá åðáíáëáìâÜíïíôáé
óôéò ìÝñåò ìáò.
Ôï óõìðÝñáóìá áðü ôá ðáñáðÜíù åßíáé üôé ç äçìéïõñãßá ôïõ êïéíùíéêïý êñÜôïõò êáé ôïõ óõóôÞìáôïò
õãåßáò êáé êïéíùíéêÞò ðñüíïéáò óôï ðëáßóéü ôïõ äåí áðïôåëåß óõóôáôéêü óôïé÷åßï áõôïý ðïõ Ý÷ïõìå áðïêáëÝóåé äõôéêü ðïëéôéóìü, êáé åßíáé ðáíôåëþò Üãíùóôç
óôïí áíáôïëéêü (áíáäõüìåíï) êüóìï. Ç «äåéëÞ» áíáöïñÜ óôá ó÷åôéêÜ êåßìåíá äéåèíþí óõìâÜóåùí áðÝ÷ïõí ðïëý áðü ôï íá êáôï÷õñþóïõí ôçí åëåýèåñç
ðñüóâáóç óå õðçñåóßåò õãåßáò ùò Ýíá âáóéêü êáé áíáëëïßùôï áíèñþðéíï «äéêáßùìá». Óôçí êáëýôåñç ðåñßðôùóç, ïäçãïýí óôç äéáôýðùóç ìßáò «õðï÷ñÝùóçò»
ôçò Ðïëéôåßáò, ôçí ïðïßá, üìùò, áõôÞ åêðëçñþíåé ìüíï
óôï âáèìü ðïõ êñßíåé êáé üôáí êáé üóï ìðïñåß. Ç óõíôáãìáôéêÞ «êáôï÷ýñùóç» ôïõ äéêáéþìáôïò ôïõ åëëçíéêïý ëáïý óå õðçñåóßåò õãåßáò, óå áíôéðáñáâïëÞ ìå
ôç óçìåñéíÞ êáôÜóôáóç ôïõ ÅÓÕ óôçí ÅëëÜäá ìáò äßíåé
ìßá ãåýóç ôçò éó÷ýïò ôÝôïéùí ðïëéôéêþí õðïó÷Ýóåùí.
Ðéóôåýù üôé êÜíïõí ðïëý óïâáñü ëÜèïò üóïé õðïôé2
Ãéá ðåñéóóüôåñá, ï áíáãíþóôçò ðáñáðÝìðåôáé óôï ðñüóöáôï âéâëßï ôïõ óõããñáöÝùò, «ÄéåèíÞ ÓõóôÞìáôá Õãåßáò», Åêäüóåéò ÂÇÔÁ, ÁèÞíá, 2010.
9

10. ÍÏÓÇËÅÉÁ ÊÁÉ ÅÑÅÕÍÁ
ìïýí ôç ×ïìðóéáíÞ åêäï÷Þ ãéá ôç öýóç ôïõ áíèñþðïõ.
Óôï óõãêëïíéóôéêü âéâëßï ôïõ «Ï Ðüëåìïò óôïí Êüóìï»,3 ï óçìáíôéêüôåñïò éóôïñéêüò ôùí çìåñþí ìáò
Âñåôáíüò Niall Ferguson, ãñÜöåé ãéá ôïí ôñüðï ìå ôïí ïðïßï ëáìâÜíïíôáí êáßñéåò áðïöÜóåéò ãéá ôç äéÜôáîç ôùí
óôñáôåõìÜôùí êáé ôç äéåîáãùãÞ ôùí ìá÷þí óôïõò äýï
ðáãêüóìéïõò ðïëÝìïõò, áëëÜ êáé óå Üëëåò áðü ôéò ðïëëÝò óõññÜîåéò ôïý 20ïõ áéþíá. Ç áñéèìçôéêÞ ôùí «áðïäåêôþí» ðñïâëåðüìåíùí áðùëåéþí, ç åðéëïãÞ ôçò ìåèüäïõ ôùí å÷èñïðñáîéþí (áåñïðïñßá Þ óôñáôüò êëð)
êáé üëç ç ëïãéêÞ ôïõ ðïëÝìïõ ìáñôõñåß ìßá ðëÞñç ðåñéöñüíçóç ôçò Ýííïéáò ôçò áîßáò ôçò æùÞò.4 Ç åõêïëßá ìåôÜðôùóçò ôïõ áíèñþðïõ óå êáôÜóôáóç «êôÞíïõò» ðïõ
óêïôþíåé Þ âéÜæåé ôïí ìéóçôü áíôßðáëï ìå ôçí ßäéá åõêïëßá ðïõ áðïëáìâÜíåé ìßá üðåñá, äåß÷íåé áõôü ðïõ ðñþôïò ï Öñüõíô õðïóôÞñéîå, äçëáäÞ ôï äéóõðüóôáôï ôçò
áíèñþðéíçò öýóçò ìå ôçí áÝíáç ìÜ÷ç ôïõ «åñùôéêïý»
(äçìéïõñãéêïý) ìå ôï êáôáóôñïöéêü Ýíóôéêôï.5 Óôçí
ðñáãìáôéêüôçôá, ï ßäéïò ï Üíèñùðïò öáßíåôáé íá äßíåé
ðïëý ìéêñÞ (Þ êáìéÜ) áîßá óôç æùÞ ùò åããåíÝò Þ åíäïãåíÝò (inherent) áãáèü. Öáßíåôáé üôé ç áîßá ôçò æùÞò âñßóêåôáé óå áõôÜ ðïõ (ìáò) ðñïóöÝñåé üóï õðÜñ÷åé, áëëÜ
ü÷é ùò áõèýðáñêôç áîßá, ðáñÜ ôéò êáôÜ êáéñïýò ìåãáëüóôïìåò äéáêçñýîåéò.
Ôï ôåëåõôáßï êáé ó÷åôéêÜ óðÜíéï åðåéóüäéï óôáèåñÞò
ïéêïíïìéêÞò áíÜðôõîçò óôï ôñßôï ôÝôáñôï ôïõ 20ïõ áéþíá ãéá ôï äõôéêü êüóìï ðÞñå ôÝëïò ìå ôéò ðåôñåëáúêÝò
êñßóåéò 1973 êáé 1978. Ôï áêïëïýèçóå ìßá åðï÷Þ ïéêïíïìéêÞò êáé ðïëéôéêÞò áâåâáéüôçôáò êáôÜ ôçí ïðïßá ç íåïöéëåëåýèåñç ïéêïíïìéêÞ ðïëéôéêÞ ðÞñå ôçí «åêäßêçóÞ» ôçò, ïäçãþíôáò óå áëëåðÜëëçëåò «öïýóêåò» êÜèå
åßäïõò êáé, ôåëéêÜ óôçí êñßóç ðïõ Üñ÷éóå ôï 2007-8. Ôï
íÝï áõôü óêçíéêü áíáðôýóóåôáé óå ðåñéâÜëëïí ðáãêïóìéïðïßçóçò ðïõ ïäçãåß êáé óå Ýíôáóç ôçò ïéêïíïìéêÞò
áíéóüôçôáò, Ýìöõôçò, Üëëùóôå, óôï êáðéôáëéóôéêü óýóôçìá. Óôï íÝï ðïëõðïëéêü êüóìï, ïé ðïëéôéêÝò, ãåùðïëéôéêÝò êáé, öõóéêÜ, ïéêïíïìéêÝò êñßóåéò öáíôÜæïõí óÞìåñá ðåñßðïõ áíáðüöåõêôåò. Ç äõíáôüôçôá ôçò ðáãêüóìéáò, ðëÝïí, äéáêõâÝñíçóçò, ðïõ, Üëëùóôå, äåí äéáöáßíåôáé, ðñïóöÝñåé ðïëý ëßãåò åëðßäåò ãéá áóöáëÞ
äéåõèÝôçóç ôùí ðñïâëçìÜôùí. Åäþ áñêåß ìüíï íá õðåíèõìßóïõìå ôé óõíÝâç óôïí êüóìï üôáí óôç äåêáåôßá
ôïõ 1930 ãíùñßóáìå ìßá âáèåéÜ ïéêïíïìéêÞ êñßóç êáé
ðïý êáôÝëçîáí, ìå äçìïêñáôéêü ôñüðï (óôç ×éôëåñéêÞ
Ãåñìáíßá), êïéíùíßåò ðïõ åß÷áí, ìÜëéóôá, ðïëëÜ íá åðéäåßîïõí óôï åðßðåäï ôïõ ðïëéôéóìïý êáé ôçò äéáíüçóçò
ìÝ÷ñé ôüôå (Ãåñìáíßá, Éôáëßá, Éáðùíßá êëð). Êáé, öõóéêÜ,
3
Niall Ferguson, «The War of the World: History’s age of Hatred», Penguin 2006.
Ç «áñéèìçôéêÞ» ôçò áéôéïëüãçóçò ôùí âïìâáñäéóìþí óôç ×éñïóßìá êáé ôï ÍáãêáóÜêé ôï 1945 áðü ôçí ðëåõñÜ ôùí Áìåñéêáíþí êáé ç ãåíéêüôåñç Ýììåóç Þ Üìåóç áðïäï÷Þ áðü ôçí ðáãêüóìéá êïéíüôçôá åßíáé Ýíá áíáôñé÷éáóôéêü ðáñÜäåéãìá.
5
Åßíáé êáé ç áðÜíôçóç ôïõ Öñüõíô óå åðéóôïëÞ ôïõ Áëìðåñô ÁúíóôÜéí ôï 1931, ìå
ôçí ïðïßá ôïõ æçôïýóå íá êéíçôïðïéçèïýí ãéá ôç äçìéïõñãßá ìßáò «êïéíùíßáò ôùí
äéáíïïõìÝíùí» ìå óêïðü ôçí áíÜó÷åóç ôùí ó÷åäßùí ôïõ ×ßôëåñ. (Ferguson (2006)
ôüìïò Â, óåë. 976.
4
10
ãéá ôïõò ðïëý ...áéóéüäïîïõò óôï âÜèïò êáñáäïêåß ç ïéêïëïãéêÞ êáé êëéìáôéêÞ êñßóç ìå üóá áõôÞ óõíåðÜãåôáé.
ÓõìðÝñáóìá êáé ìÜèçìá ãéá ôçí ÅëëÜäá
Áò äïýìå ôþñá, åéäéêüôåñá ãéá ôçí ÅëëÜäá, ðïéá åßíáé ôá âáóéêÜ Þ ôá åðéðëÝïí ðñïâëÞìáôá ðïõ äçìéïõñãïýíôáé ëüãù ôçò ðáñïýóáò ïéêïíïìéêÞò êñßóçò. Áí êáé
ìéóþ ôçí áíáöïñÜ óôçí «åëëçíéêÞ éäéáéôåñüôçôá» ðïõ
ðÜíôá ÷ñçóéìïðïéåßôáé ùò Üëëïèé ïðéóèïäñüìçóçò êáé
áðñáîßáò áðü ôïõò äéáíïçôéêÜ ïêíçñïýò, ïöåßëù íá äå÷ôþ üôé åìåßò Ý÷ïõìå ôþñá Ýíá óïâáñü ðñüâëçìá. Äåí
÷ùñÜ áìöéâïëßá üôé ç Õãåßá «÷ñùóôÜåé» Üìåóåò êáé óçìáíôéêÝò ïéêïíïìßåò áí ç ÅëëÜäá åßíáé íá åðéæÞóåé. Ç
ðñïóùðéêÞ ìïõ Üðïøç åßíáé üôé ç óõíïëéêÞ äáðÜíç
ðñÝðåé íá ìåéùèåß ôï 2011 êáôÜ 2% ôïõ ÁÅÐ óå ó÷Ýóç
ìå ôï åðßðåäï ôïõ 2009. Óðåýäù, üìùò íá ðù üôé ç áíÜãêç ãéá åîïéêïíüìçóç äåí ïöåßëåôáé óôçí ðáñïõóßá ôïõ
ÄÍÔ, áëëÜ óôï üôé ç óðáôÜëç ðüñùí êáé ç äéï÷ÝôåõóÞ
ôïõò óôçí ðáñáïéêïíïìßá êáé ôç äéáöèïñÜ Þôáí Ýíá
äéáñêÝò Ýãêëçìá êáôÜ ôçò ðáôñßäáò êáé ôïõ ëáïý, ðïõ ïîýíèçêå óôçí 5åôßá 2004-2009. ÅðåéäÞ, üìùò, ç ìåãÜëç
áõôÞ ìåßùóç ðñïûðïèÝôåé ìåôáâïëÞ óå êáôåóôçìÝíåò
íïïôñïðßåò áëëÜ êáé ïñãáíùôéêÝò áëëáãÝò, äåí ìðïñåß
íá óõíôåëåóèåß ãñÞãïñá. Ãéá ôï ëüãï áõôü ï Õðïõñãüò
åßíáé õðï÷ñåùìÝíïò íá êáôáöýãåé óå êÜèå ìÝôñï Üìåóçò
áðüäïóçò ìå óôü÷ï ôç ìåãáëýôåñç äõíáôÞ åîïéêïíüìçóç. ¸ôóé, åßíáé áíèñùðßíùò áäýíáôï íá áó÷ïëçèåß êáé
ìå Üëëá ðïëý óïâáñÜ êáé äéáñèñùôéêÜ ðñïâëÞìáôá
ðïõ ÷ñïíßæïõí ìå ðïëý óïâáñÝò åðéðôþóåéò. ÁíáãêáóôéêÜ, ç ìéêñïäéá÷åßñéóç, ãéá üëï ôï 2011, èá êõñéáñ÷Þóåé
óå âÜñïò ôïõ ó÷åäéáóìïý ãéá Ýíá êáëýôåñï óýóôçìá.
Ëõðçñü áëëÜ áíáðüöåõêôï êáé, ðÜíôùò, Ýíá óïâáñü
ðñüâëçìá.
Το 13ο Πανελλήνιο Συνέδριο
Management Υπηρεσιών Υγείας
Η Ελληνική Εταιρεία Management Υπηρεσιών
Υγείας (ΕΕΜΥΥ) διοργανώνει το 13ο Πανελλήνιο
συνέδριο της, το Φθινόπωρο 2011, στη Μαγνησία. Το κεντρικό θέµα του συνεδρίου είναι «Νοσοκοµειακή ∆ιοίκηση και ∆ιεύθυνση-Επαγγελµατικές Προδιαγραφές και Βέλτιστες Πρακτικές»,
ενώ προβλέπεται πρόσθετη πολυθεµατική συµµετοχή (µε ελεύθερες ανακοινώσεις). Οι περιλήψεις
µπορούν να υποβληθούν µέχρι την Παρασκευή,
6 Μαΐου 2011. Περισσότερες πληροφορίες: 2106512.082 και στο site www.mediforce.gr.

11. ÅÑÅÕÍÇÔÉÊÇ ÅÑÃÁÓÉÁ
ORIGINAL PAPER
ÍÏÓÇËÅÉÁ ÊÁÉ ÅÑÅÕÍÁ, 2011, 29: 11-16
NURSING CARE AND RESEARCH, 2011, 29: 11-16
Αξιολόγηση της Ικανοποίησης
των Ασθενών από την
Νοσηλευτική Φροντίδα
στα Παθολογικά Τµήµατα
των ∆ηµοσίων Νοσοκοµείων
στην Κύπρο
Medical Patients’
Satisfaction
with Nursing Care
in Public Hospitals
in Cyprus
Μερκούρης Αναστάσιος
Merkouris Anastasios
Αναπληρωτής Καθηγητής, Πρόεδρος Τµήµατος Νοσηλευτικής,
Τεχνολογικό Πανεπιστήµιο Κύπρου
Associate Professor, Chair, Department of Nursing,
Cyprus University of Technology
Ανδρεάδου Αγγελική
Andreadou Aggeliki
Νοσηλεύτρια, Μεταπτυχιακή Συνεργάτης, Τµήµα Νοσηλευτικής,
Τεχνολογικό Πανεπιστήµιο Κύπρου
Nurse, Postgraduate Fellow, Department of Nursing,
Cyprus University of Technology
Παπασταύρου Ευρυδίκη
Papastavrou, Evridiki
Λέκτορας, Τµήµα Νοσηλευτικής, Τεχνολογικό Πανεπιστήµιο Κύπρου
Πρόεδρος Συµβουλίου Νοσηλευτικής και Μαιευτικής Κύπρου
Lecturer, Department of Nursing, Cyprus University of Technology
President of the Council of Nursing and Midwifery.
Αθηνή Ευδοκία
Athini Evdokia
Ανώτερη Λέκτορας (Ενταγµένη), Τµήµα Νοσηλευτικής,
Τεχνολογικό Πανεπιστήµιο Κύπρου
Senior Lecturer , Department of Nursing,
Cyprus University of Technology
Χατζηµπαλάση Μαρία
Hadjibalassi Maria
Λέκτορας (Ενταγµένη), Τµήµα Νοσηλευτικής,
Τεχνολογικό Πανεπιστήµιο Κύπρου
Lecturer, Department of Nursing,
Cyprus University of Technology
Ροβίθης Μιχάλης
Rovithis Michail
Καθηγητής Εφαρµογών, Τµήµα Νοσηλευτικής ΑΤΕΙ Κρήτης
Clinical Tutor, Department of Nursing, Technological Institute of Crete
Λεµονίδου Χρυσούλα
Lemonidou Chryssoula
Καθηγήτρια, Αντιπρόεδρος, Τµήµα Νοσηλευτικής,
Πανεπιστήµιο Αθηνών
Professor, Vice-President, Faculty of Nursing,
University of Athens
Πατηράκη Ελισάβετ
Patiraki Elissavet
Αναπληρώτρια Καθηγήτρια, Τµήµα Νοσηλευτικής,
Πανεπιστήµιο Αθηνών
Associate Professor, Faculty of Nursing,
University of Athens
ÐÅÑÉËÇØÇ
ABSTRACT
ΣΚΟΠΟΣ: Η αξιολόγηση της ικανοποίησης των ασθενών στα παθολογικά τµήµατα των δηµόσιων νοσοκοµείων στην Κύπρο και η
διερεύνηση πιθανής συσχέτισης της µε δηµογραφικούς και άλλους
παράγοντες των ασθενών.
ΥΛΙΚΟ ΚΑΙ ΜΕΘΟ∆ΟΣ: Ο σχεδιασµός της έρευνας ήταν
διερευνητικός, περιγραφικός, µε δοµηµένη συνέντευξη πρόσωπο µε
πρόσωπο. Η συλλογή των δεδοµένων έγινε µε το ερωτηµατολόγιο
PURPOSE: To measure medical patients’ satisfaction with nursing care in hospitals of the public sector in Cyprus and explore
possible relationships with background factors.
MATERIALS AND METHOD: An exploratory, descriptive
design with face to face, structured interview was employed.
Data were collected by using the MPSS questionnaire and the
sample consisted of 159 medical (49,1%) patients from 5 pub11

12. ÍÏÓÇËÅÉÁ ÊÁÉ ÅÑÅÕÍÁ
MPSS και το δείγµα αποτέλεσαν 159 ασθενείς από τα 5 δηµόσια
νοσοκοµεία της Κύπρου µε 3 τουλάχιστον µέρες νοσηλείας.
ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ: Η πλειονότητα των ασθενών του δείγµατος
ήταν άνδρες (98, 61,6%). Γενικά οι ασθενείς ήταν αρκετά ικανοποιηµένοι από τη νοσηλευτική φροντίδα (Mean=3,86, SD=0,64,
R=1-5). Συγκεκριµένα, ήταν περισσότερο ικανοποιηµένοι από την
τεχνική πλευρά της νοσηλευτικής φροντίδας (Mean = 4,16, SD=0,66)
και λιγότερο από την πληροφόρηση (Mean=3,63, SD=0,98) και τις
ξενοδοχειακές υπηρεσίες (Mean=3,81, SD=0,67) και ειδικότερα µε το
φαγητό (Mean=3,45, SD=0,80) και το χρόνο για ξεκούραση
(Mean=3,63 SD=0,95). ∆εν βρέθηκε στατιστικά σηµαντική διαφορά
ως προς το φύλο, την ηλικία, το µορφωτικό επίπεδο και τον τόπο
διαµονής.
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ: Οι νοσηλευτές πρέπει να δείξουν µεγαλύτερο
ενδιαφέρον για την πληροφόρηση των ασθενών. Υπάρχει ανάγκη
για συνεχή µέτρηση της ικανοποίησης των ασθενών, προκειµένου να
γίνουν δυνατές οι συγκρίσεις και να αξιολογηθεί η επίδραση των
διαφόρων παρεµβάσεων στη φροντίδα τους.
licl hospitals in Cyprus with at least three days of hospitalization.
RESULTS: The majority of the sample were male (98,
61,6%%). Overall, patients reported high satisfaction with
nursing care (Mean=3,86, SD=0,64). More specifically, patients
were more satisfied with the technical aspect of care (Mean=
4,16, SD=0,66) and less with the information giving (Mean=3,63, SD=0,98) and the hotel services (Mean=3,81, SD=0,67),
especially the food and the time for rest. No statistical difference was found in relation to the gender, age, educational level and the residency.
CONCLUSIONS: Nurses must give more attention to the
information giving process. There is a need for measurement
on a continuous basis in order to make comparisons.
Õðåýèõíïò Áëëçëïãñáößáò:
Μερκούρης Αναστάσιος
Τηλ.: +35722001624, +35722001610,
E-mail: anastasios.merkouris@cut.ac.cy
Corresponding Author:
Μerkouris Anastasios
Tel.: +35722001624, +35722001610
E-Mail: anastasios.merkouris@cut.ac.cy
ÅÉÓÁÃÙÃÇ:
Ôá ôåëåõôáßá ÷ñüíéá, ôï óõíå÷þò áõîáíüìåíï êüóôïò ôùí õðçñåóéþí õãåßáò êáé ç áíÜãêç ãéá êáëýôåñç áîéïðïßçóç ôùí äéáèÝóéìùí ðüñùí áðáó÷ïëïýí üëá ôá áíáðôõãìÝíá êñÜôç (Merkouris, 1999a). ÅðïìÝíùò, åßíáé öáíåñÞ ç áíÜãêç ãéá ìÝôñçóç ôçò
áðïôåëåóìáôéêüôçôáò ôçò öñïíôßäáò õãåßáò, ðñïêåéìÝíïõ íá êñéèåß ç óùóôÞ Þ ü÷é áîéïðïßçóç ôùí äéáèÝóéìùí ðüñùí.
Ç éêáíïðïßçóç ôùí áóèåíþí áðïôåëåß Ýíá ðïëý óçìáíôéêü
äåßêôç áðïôåëÝóìáôïò ôçò ðïéüôçôáò ôùí õðçñåóéþí õãåßáò
(Johansson, Oleni, & Fridlund, 2002; Laschinger, Hall, Pedersen, &
Almost, 2005). Ï Donabedian, äßíåé óôçí éêáíïðïßçóç ôùí áóèåíþí ìéá ôåëåßùò îå÷ùñéóôÞ äéÜóôáóç èåùñþíôáò üôé ç ôåëéêÞ åðéâåâáßùóç ôçò ðïéüôçôáò êáèïñßæåôáé ü÷é ìüíï áðü ôï áðïôÝëåóìá
ôçò öñïíôßäáò, äçëáäÞ ôï åðéèõìçôü åðßðåäï õãåßáò, áëëÜ êáé áðü ôçí éêáíïðïßçóç ôïõ áóèåíïýò ðïõ åßíáé áíáðüóðáóôï óôïé÷åßï êáé áíáãíùñßóéìï ìÝôñï ôçò ðïéüôçôáò ôçò öñïíôßäáò õãåßáò
(Donabedian, 1980) . Óýìöùíá ìå Üëëïõò åñåõíçôÝò, ç éêáíïðïßçóç äåí åßíáé áðëÜ ìÝôñï áðïôåëÝóìáôïò ôçò ðïéüôçôáò, áëëÜ
óêïðüò ôçò öñïíôßäáò õãåßáò ðïõ åðçñåÜæåé Üëëïõò óêïðïýò êáé
áðïôåëÝóìáôá (Merkouris, 2008, p.356).
Óôï ðáñåëèüí, ïé åðáããåëìáôßåò õãåßáò Þôáí ïé ìüíïé áñìüäéïé
ãéá ôçí áîéïëüãçóç ôçò ðïéüôçôáò. ÓÞìåñá, ïé ÷ñÞóôåò õðçñåóéþí
õãåßáò Ý÷ïõí õøçëüôåñï åðßðåäï ìüñöùóçò, åßíáé êáëýôåñá ðëçñïöïñçìÝíïé êáé ðéï êñéôéêïß áðÝíáíôé óôéò õðçñåóßåò ðïõ ôïõò
ðñïóöÝñïíôáé. Ç ôå÷íïëïãßá êáé ç ïñãÜíùóç ôùí óõóôçìÜôùí
öñïíôßäáò Ý÷åé åðßóçò áëëÜîåé äñáìáôéêÜ ôá ôåëåõôáßá ÷ñüíéá, ìå
óõíÝðåéá, ü÷é ìüíï ôçí áýîçóç ôïõ êüóôïõò, áëëÜ êáé ôç äõíáôüôçôá ðïëëþí åíáëëáêôéêþí èåñáðåõôéêþí êáé äéáãíùóôéêþí ðáñåìâÜóåùí. Ðáñ’ üëï üìùò, ðïõ óÞìåñá ïé áóèåíåßò äÝ÷ïíôáé ðåñéóóüôåñï ðïëýðëïêåò ôå÷íïëïãéêÜ èåñáðåßåò áðü åîåéäéêåõìÝíïõò åðáããåëìáôßåò, åîáêïëïõèïýí íá áéóèÜíïíôáé, üôé äåí ôõã÷Üíïõí ôçò áðáñáßôçôçò öñïíôßäáò êáé ôáõôü÷ñïíá äçìéïõñãïýíôáé ðïëëÜ åñùôÞìáôá ãéá ôçí åðßðôùóç üëùí áõôþí ôùí áëëáãþí óôïí áóèåíÞ. Ï êáëýôåñïò ôñüðïò ãéá íá âñåèåß ìéá áðÜíôç12
óç óå áõôÜ ôá åñùôÞìáôá åßíáé íá åñùôçèåß ï ßäéïò ï áóèåíÞò êáé
áõôü, ãéáôß ìðïñåß íá äþóåé ðëçñïöïñßåò ðïõ äåí õðÜñ÷ïõí óôïí
éáôñéêü Þ íïóçëåõôéêü öÜêåëï, ãéá ôéò ïðïßåò åßíáé ï ðéï áîéüðéóôïò êñéôÞò (OTA, 1988).
Åêôüò üìùò áðü ôçí áîéïëüãçóç ôùí ðñïóöåñïìÝíùí õðçñåóéþí, õðÜñ÷ïõí êáé Üëëïé ëüãïé ðïõ åðéâÜëëïõí ôç ìÝôñçóç ôçò
éêáíïðïßçóçò ôùí áóèåíþí. Ðïëëïß åñåõíçôÝò èåùñïýí ôçí éêáíïðïßçóç ôùí áóèåíþí ùò óçìáíôéêÞ ðçãÞ ðëçñïöïñéþí ãéá ôçí
ðïéïôéêÞ âåëôßùóç ôçò öñïíôßäáò êáé èåñáðåõôéêÞ ðáñÝìâáóç
ðïõ óõíåéóöÝñåé óôçí áõôïèåñáðåßá, åíþ Üëëïé ðñïôåßíïõí üôé ç
ìÝôñçóÞ ôçò ìðïñåß íá ÷ñçóéìïðïéçèåß ìå åðéôõ÷ßá óôç äéïßêçóç
ðñïóùðéêïý êáé óôçí ðñïþèçóç ôùí õðçñåóéþí õãåßáò, ýóôåñá
áðü ìåëÝôç ôùí óõíèçêþí ôçò áãïñÜò (Merkouris, 2008, p.356).
Ï Vuori (1988), ðïëëÜ ÷ñüíéá ðñéí, äéåñåýíçóå ôïõò ëüãïõò
ðïõ Ý÷ïõí ïäçãÞóåé óå áìöéóâÞôçóç ôçò åãêõñüôçôáò ôùí ìåôñÞóåùí éêáíïðïßçóçò ôùí áóèåíþí êáé êáôÝëçîå üôé: (á) ïé áóèåíåßò
äåí Ý÷ïõí ôéò åðéóôçìïíéêÝò êáé ôå÷íéêÝò ãíþóåéò íá áîéïëïãÞóïõí
ôçí ðïéüôçôá ôçò öñïíôßäáò, (â) ïé áóèåíåßò ìðïñåß íá åßíáé óå ôÝôïéá öõóéêÞ êáé øõ÷ïëïãéêÞ êáôÜóôáóç ðïõ äåí ôïõò åðéôñÝðåé íá
åêöñÜóïõí áíôéêåéìåíéêÝò áðüøåéò, (ã) ç ôá÷ýôáôç åíáëëáãÞ ôùí
ðáñåìâÜóåùí, äéáãíùóôéêþí äïêéìáóéþí êáé ìåôñÞóåùí äåí åðéôñÝðåé óôïõò áóèåíåßò íá Ý÷ïõí ìéá ïëïêëçñùìÝíç êáé áíôéêåéìåíéêÞ åéêüíá ãéá ôï ôé ãßíåôáé, (ä) ïé åðáããåëìáôßåò êáé ïé áóèåíåßò
ìðïñåß íá Ý÷ïõí äéáöïñåôéêïýò óôü÷ïõò, êáé (å) ç Ýííïéá ôçò
ðïéüôçôáò åîáñôÜôáé áðü ôéò ðïëéôéóìéêÝò óõíÞèåéåò êáé äéáöÝñåé
áðü ÷þñá óå ÷þñá. ÅîáñôÜôáé, áêüìá, áðü ÷áñáêôçñéóôéêÜ ôùí áóèåíþí üðùò ç çëéêßá, ôï öýëï, ôï ìïñöùôéêü åðßðåäï, ôçí êïéíùíéêÞ ôÜîç êáé ôï åðßðåäï õãåßáò ôùí áóèåíþí.
Ïé áóèåíåßò öáßíåôáé üôé ðñÜãìáôé Ý÷ïõí äõóêïëßá óôï íá äéáôõðþóïõí åéëéêñéíÜ ôéò áðüøåéò ôïõò ãéá ôéò ðáñå÷üìåíåò õðçñåóßåò, ãåãïíüò ðïõ ìåéþíåé ôçí åãêõñüôçôá ôùí ìåôñÞóåùí. Ç äõóêïëßá áõôÞ åßíáé ðéèáíü íá ïöåßëåôáé óôçí ôÜóç ãéá êïéíùíéêÞ
óõììüñöùóç Þ/êáé óôçí åîÜñôçóç áðü ôï ðñïóùðéêü.