Μια σύντομη επισκόπηση και κυρίως επανάληψη για τη θεωρία γραμματικής και συντακτικού που θα χρειαστούν οι μαθητές της Γ' Λυκείου κατά την προετοιμασία τους για τις Πανελλήνιες

1. Γραμματική & Συντακτικό στις Πανελλήνιες
Οδηγίες προς ναυτιλομένους

2. 1. Τα σημεία στίξης ως σχόλιο
Ποιος είναι ο ρόλος τους;
Η λειτουργία της στίξης
Τα σημεία στίξης ως σχόλιο

3. Στίξη και σημεία στίξης
Η στίξη διαδραματίζει επομένως σημαντικό ρόλο στην απόδοση του
νοήματος, βοηθά ουσιαστικά στην κατανόηση του κειμένου και
συμβάλλει καθοριστικά στην ποιότητα της επικοινωνίας. Δε
χρησιμοποιείται αυθαίρετα στο λόγο αλλά υπακούει σε ορισμένους
κανόνες, αν και εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τις προθέσεις του
γράφοντος.

4. Κάποια σημεία στίξης παρουσιάζουν
πολυσημία στη λειτουργία τους,
δηλαδή ένα σημείο μπορεί να
δηλώνει αρκετά διαφορετικά
νοήματα ανάλογα με τη χρήση του.
Ας πάρουμε για παράδειγμα το θαυμαστικό.
Οι διαφορετικές χρήσεις του θαυμαστικού
αντιστοιχούν σε διαφορετικούς τύπους
διακύμανσης της φωνής στον προφορικό λόγο.
Μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να δηλώσει την
επιδοκιμασία του ομιλητή στα λεγόμενα, όπως:
Η κοινωνική πολιτική της κυβέρνησης είναι
αρκούντως ικανοποιητική!
Μπορεί όμως και να χρησιμοποιηθεί με τον
αντίθετο τρόπο, για να δηλώσει δηλαδή την
αποδοκιμασία του προς τα λεγόμενα:
Η κοινωνική πολιτική της κυβέρνησης είναι
πραγματικά απαράδεκτη!

6. Τα σημεία στίξης ως προς τη λειτουργεία τους

8. ΤΕΛΕΙΑ
- το τέλος περιόδου
- σύντμηση λέξεων
- συντομογραφίες

9. - το τέλος ημιπεριόδου
Η ημιπερίοδος έχει μεν νοηματική
αυτοτέλεια, όχι όμως και
ολοκληρωμένο νόημα. Για να
ολοκληρωθεί, είναι απαραίτητο και
το τμήμα του λόγου που ακολουθεί.

11. - σε ασύνδετο σχήμα
- στην αρχή και το τέλος
παρενθετικής πρότασης
- πριν και μετά την κλητική
προσφώνηση
- στην παράθεση και την
επεξήγηση
- στις δευτερεύουσες
επιρρηματικές προτάσεις
εκτός από τις ειδικές, τις
ενδοιαστικές, τις πλάγιες
ερωτηματικές και τις
βουλητικές (όταν όμως
αυτές χρησιμοποιούνται
ως επεξηγήσεις, τότε το
κόμμα μπορεί να
σημειωθεί)

14. - την οριοθέτηση παρενθετικών
σχολίων
Τα σχόλια αυτά είναι
επεξηγηματικά ή
συμπληρωματικά και θεωρούνται
αρκετά χρήσιμα ώστε να
συμπεριλαμβάνονται στα
γραφόμενα.

15. - Παραπομπές
- πηγές παραθεμάτων
- επεξηγηματικά στοιχεία
- σχόλιο που επεξηγεί ή
συμπληρώνει αλλά είναι
επουσιώδες

18. Με την απλή συντακτική
του χρήση το
θαυμαστικό…

19. - Προβληματισμό
- Προτροπή
- ειρωνεία
- αμφισβήτηση της αξιοπιστίας
μιας θέσης
- αμφιβολία
- διατύπωση ρητορικής ερώτησης
(ερώτησης δηλαδή της οποίας η
απάντηση είναι αυτονόητη)
- πρόθεση του γράφοντος να
αφυπνίσει τον αναγνώστη αλλά
και για να δείξει απειλή, να
προκαλέσει το ενδιαφέρον, να
δώσει παραστατικότητα.
 Όταν το ερωτηματικό βρίσκεται
εντός παρενθέσεων στο εσωτερικό
της πρότασης, δηλώνει αμφιβολία /
αμφισβήτηση σε σχέση με ένα από
τα στοιχεία του μηνύματος.

20. - κάποιο υπονοούμενο το
οποίο πρέπει να
συμπεράνει ο αναγνώστης
- στιγμιαία παύση της
ανάγνωσης πριν από ένα
στοιχείο του μηνύματος στο
οποίο πρέπει ο αναγνώστης
να εστιάσει την προσοχή
του
- συγκίνηση
- ντροπή
- δισταγμό
- απειλή
- προβληματισμό

21. - αποστασιοποίηση του
γράφοντος από τα γραφόμενα
- μεταφορική χρήση μιας λέξης
του κειμένου
- έμφαση
- αμφισβήτηση
- ειρωνεία

22. Το ρήμα στη γραμματική
Το ρήμα στο συντακτικό

23. χρόνος
Ενεστώτας
Παρατατικός
Αόριστος
Συνοπτικός
Μέλλοντας
Εξακολουθη
τικός
Μέλλοντας
Παρακείμενος
Υπερσυντέλικος
Συντελεσμένος
Μέλλοντας
φωνή
ενεργητική
παθητική
διάθεση
Ενεργητική
Μέση
Παθητική
Ουδέτερη
συζυγία
Α’ συζυγία
Β’ συζυγία
έγκλιση
Οριστική
Προστακτική
Υποτακτική
πρόσωπο
Α (εγώ,
εμείς)
Β (εσύ,
εσείς)
Γ (αυτός, -ή,
-ό, αυτοί)
αριθμός
Ενικός
Πληθυντικός
Δηλαδή όλα αυτά
τα στοιχεία που
χρειαζόμαστε για
να κλίνουμε και να
χρησιμοποιήσουμε
ένα ρήμα στο λόγο

24.  Τα ρηματικά
πρόσωπα και το
ύφος
 Η λειτουργία
και ο ρόλος των
εγκλίσεων

26. Α’ ενικό
Χρησιμοποιείται προκειμένου ο
πομπός να μιλήσει για γεγονότα
που βίωσε ή να εκθέσει προσωπικές
σκέψεις και απόψεις
Προσδίδει αμεσότητα, ζωντάνια,
ζωηρότητα, ενδιαφέρον στο λόγο,
αφού η αφήγηση εμπεριέχει το
στοιχείο της προσωπικής μαρτυρίας
Ο λόγος ενέχει υποκειμενικότητα,
αφού τα πράγματα προσεγγίζονται
μέσα από μια εσωτερική οπτική
γωνία. Η εστίαση είναι εσωτερική
και λειτουργεί το προσωπικό
φίλτρο του πομπού
Ο τόνος γίνεται εξομολογητικός
Προκαλεί συγκινησιακή φόρτιση
στο δέκτη, αφού παρακολουθεί και
βιώνει προσωπικά βιώματα του
πομπού
Τονίζεται το «εγώ» και
ενδεχομένως υποδηλώνει ή δηλώνει
με σαφήνεια -όταν γίνεται συνεχής
χρήση- εγωκεντρισμό και
εγωπάθεια, πιθανόν και στα όρια
της αλαζονείας, π.χ. στον πολιτικό
λόγο που κινείται στα όρια της
προπαγάνδας (λόγοι του Χίτλερ)

27. Α’ πληθυντικό
Ο πομπός εντάσσει τον εαυτό
του μέσα σε ένα ευρύτερο
σύνολο ατόμων, π.χ. στους
ακροατές του, γίνεται «ένα με
αυτούς», μιλάει «μαζί με
αυτούς και γι’ αυτούς» και έτσι
πετυχαίνει να τους
ευαισθητοποιήσει κατά τον
καλύτερο και πιο
αποτελεσματικό τρόπο, να
τους περάσει άμεσα το μήνυμα
και ενδεχομένως να τους
πείσει
Ο πομπός μιλάει
εκπροσωπώντας κάποια
«ομάδα», στην οποία ανήκει,
π.χ. κάποιο πολιτικό κόμμα και
έτσι ο λόγος του αποκτά
ευρύτερη διάσταση,
καθολικότητα, μεγαλύτερη
αποδοχή και ίσως και
εγκυρότητα

29. Προσδίδει αντικειμενικότητα,
αμεροληψία, ουδετερότητα, αφού ο
πομπός προσπαθεί να
αποστασιοποιηθεί από τα πράγματα
και να τα προσεγγίσει στις
πραγματικές τους διαστάσεις, μέσα
από μια εξωτερική οπτική γωνία, από
μια μηδενική εστίαση
Χρησιμοποιείται για γενικεύσεις
σκεπτικών, προκειμένου να
προκύψουν συμπεράσματα με
ευρύτερη ισχύ και αποδοχή

31. Εγκλίσεις
Ορισμός
Οι μορφές που παίρνει το
ρήμα για να φανερώσει
πως θέλουμε να
παρουσιάσουμε αυτό που
σημαίνει (το ρήμα).
Είδη
Οριστική:
δηλώνει το οριστικό, το
πραγματικό –σχηματίζει
όλους τους χρόνους
(άρνηση: δεν)
Υποτακτική:
δηλώνει κάτι το
υποκειμενικό, το μη
δεδομένο –σχηματίζει
ενεστώτα, αόριστο,
παρακείμενο,
συνοδεύεται κυρίως από
τα μόρια να, ας (άρνηση:
μην)
Προστακτική:
δηλώνει προσταγή –
σχηματίζει ενεστώτα και
αόριστο Ε.Φ. και αόριστο
Π.Φ. (δεν έχει άρνηση)

33. Ποιόν ενέργειας Χρονική βαθμίδα
Εξακολουθητικό Ενεστώτας Παρατατικός Εξακολουθητικός Μ.
Συνοπτικό - Αόριστος Συνοπτικός Μ.
Συντελεσμένο Παρακείμενος Υπερσυντέλικος Συντελεσμένος Μ.
Πριν προχωρήσουμε να θυμηθούμε κάτι από τους χρόνους των ρημάτων

36. Οριστική
1. Το οριστικό, το βέβαιο (απλή οριστική
2. Το δυνατό, με θα + οριστική
παρατατικού ή υπερσυντέλικου (δυνητική
οριστική)
3. Το πιθανό, με θα + οριστική κάθε
χρόνου (πιθανολογική οριστική)
4. Ευχή, με τα μόρια μακάρι να, ας, είθε,
άμποτε + οριστική παρελθοντικού χρόνου
(ευχετική οριστική)
5. Παράκληση
6. Προσταγή, προτροπή, παραίνεση, με το
ας + οριστική παρατατικού ή
υπερσυντέλικου

40. να
• απορία, σκέψη,
υπόθεση του
ομιλητή
• υπόθεση που
εμπεριέχει ευχή
• προσταγή,
παράκληση
• παραχώρηση,
υποχώρηση του
ομιλητή
• άδεια να γίνει κάτι
(πρβ: μπορώ να)
• ευχή
ας
• παραχώρηση
• προσταγή,
παράκληση,
προτροπή
• ευχή
• υπόθεση
θα
• +παρελθοντικοί
χρόνοι:
δυνατότητα,
πιθανότητα
• απόδοση
υποθετικού λόγου
(για να αποδώσει
με ακρίβεια το
βαθμό
πιθανότητας
πραγματοποίησης
του γεγονότος)

41.  Η ενεργητική
και παθητική
σύνταξη

44. Ενεργητική σύνταξη
Δίνεται έμφαση στο δράστη, δηλαδή στο
πρόσωπο, ζώο ή πράγμα, που προβαίνει
σε μια ενέργεια. Έτσι, το γραμματικό
υποκείμενο συμπίπτει με το λογικό
υποκείμενο-δράστη.
Το ύφος γίνεται πιο άμεσο, προσωπικό,
ζωντανό, ενώ ο λόγος, επειδή ακολουθεί
τη λογική σειρά των μετεχόντων στην
ενέργεια-δράση, είναι πιο καθαρός και
κατανοητός, διευκολύνοντας τις
διαδικασίες πρόσληψης και κατανόησης
των νοημάτων.

47. Μονόπτωτο ρήμα (με ένα αντικείμενο)
Ο Άρης χτύπησε τον Κώστα
ενεργητικής
φωνής
παθητικής
φωνής
Ο Κώστα χτυπήθηκε από τον Άρη

48. Μονόπτωτο ρήμα (με ένα αντικείμενο που
είναι δευτερεύουσα πρόταση)
Οι γονείς μου αποφάσισαν να αλλάξουμε σπίτι
ενεργητικής
φωνής
παθητικής
φωνής +
απρόσωπο
Αποφασίστηκε από τους γονείς μου να αλλάξουμε
σπίτι

49. Δίπτωτο ρήμα (με δύο αντικείμενα:
άμεσο, έμμεσο)
Η γιαγιά χάρισε στη Μαρία ένα δαχτυλίδι
ενεργητικής
φωνής
παθητικής
φωνής
Ένα δαχτυλίδι χαρίστηκε στη Μαρία από τη γιαγιά

50. Δίπτωτο ρήμα (με δύο αντικείμενα:
άμεσο, έμμεσο δευτερεύουσα)
Ο δάσκαλος ενημέρωσε το μαθητή ότι αρίστευσε
ενεργητικής
φωνής
παθητικής
φωνής
Ο μαθητής ενημερώθηκε από το δάσκαλο ότι
αρίστευσε

51. Δίπτωτο ρήμα (με δύο αντικείμενα: άμεσο
δευτερεύουσα, έμμεσο)
Ο δάσκαλος ανακοίνωσε στο μαθητή ότι αύριο δεν θα
γίνει μάθημα
ενεργητικής
φωνής
παθητικής
φωνής +
απρόσωπο
Ανακοινώθηκε στο μαθητή (από τον δάσκαλο) ότι
αύριο δεν θα γίνει μάθημα

52. Δίπτωτο ρήμα (με ένα αντικείμενα και ένα
κατηγορούμενο του αντικειμένου)
Οι μαθητές ψήφισαν τον Κώστα πρόεδρο
ενεργητικής
φωνής
παθητικής
φωνής +
απρόσωπο
Ο Κώστας ψηφίστηκε πρόεδρος από τους μαθητές

53. Μονόπτωτο ρήμα που λήγει σε –μαι (με
ένα αντικείμενο)
Οι εχθροί αντιλαμβάνονται το τέχνασμα μας
αποθετικό
Το τέχνασμα μας έγινε αντιληπτό από τους εχθρούς
Αποθετικά λέγονται τα ρήματα
που έχουν μόνο παθητική φωνή
– Προσοχή! Μπορεί όμως να
έχουν ενεργητική διάθεση!

54. με συμπλήρωμα
με την πρόθεση
με ή για.
• «Αυτό δεν σε ικανοποιεί!» (ενεργητική)  «Δεν ικανοποιείσαι
με αυτό!» (παθητική)
• «Η πολιτική ενδιαφέρει ελάχιστα τους νέους» (ενεργητική) 
«Οι νέοι ενδιαφέρονται ελάχιστα για την πολιτική» (παθητική)
με συμπλήρωμα
του τόπου.
• «Η τιμή περιλαμβάνει και τα έξοδα μετακίνησης» (ενεργητική)
 «Τα έξοδα μετακίνησης περιλαμβάνονται στην τιμή»
(παθητική)
με γενική
προσδιοριστική.
• «Ο άνθρωπος δε θα χάσει την πίστη του, αν αγωνίζεται για
υψηλά ιδανικά» (ενεργητική) «Η πίστη του ανθρώπου δε θα
χαθεί, αν αγωνίζεται για υψηλά ιδανικά» (παθητική)

55. Οι ευθύνες αρχίζουν
από τα όνειρα…
Γ. Σεφέρης
Ευχαριστώ για τον χρόνο σας,
Ελευθερίου Εύη