เป็นส่วนหนึ่งของเอกสารประกอบการบรรยาย รายวิชา สมาธิเพื่อการพัฒนาชีวิต

1. -------------------------------------------
สัปดาห์ที่ 9
รายวิชา 082 107 สมาธิเพื่อการพัฒนาชีวิต
ประจาภาคต้น ปีการศึกษา 2560
- ลักษณะ ขั้นตอน คุณสมบัติ ประโยชน์ของญาณ
ผศ.ดร.วรากรณ์ พูลสวัสดิ์
ประธานโปรแกรมสังคมศึกษา คณะมนุษยศาสตร์และสังคมศาสตร์ ม.ราชภัฎนครปฐม
*ใช้เป็นสื่อประกอบการบรรยายหัวข้อเท่านั้น
---------------------------------------------
ภญ.รศ.ดร.จุไรรัตน์ นันทานิช (ผู้รับผิดชอบรายวิชา)
ภญ.ผศ.ดร.วิภาลักษณ์ ปฐมชัยวิวัฒน์
อาจารย์อุดม ตะหน่อง(อาจารย์ผู้สอน)
หมวดรายวิชาศึกษาทั่วไป คณะเภสัชศาสตร์ มหาวิทยาลัยศิลปากร
พระราชวังสนามจันทร์ นครปฐม
เอกสารประกอบการบรรยาย

2. 02/11/60
1
ลักษณะ ขันตอน คุณสมบัติ ประโยชน์ของญาณ
ความหมายของญาณ
ความหมายจาก พจนานุกรมแปล ไทย-ไทย อ.เปลือง ณ นคร
ญาณ [ยาน,ยา-นะ, ยาน-นะ] (มค. ญาณ สก. ชฺญาน) น. ความรู้, เครื/องรู้, ปัญญา, ปัญญาอันรู้จัก
, ปรีชาหยั/งรู้, ปรีชากําหนดรู้มีหลายอย่าง เช่น อย่าง ๑ มี ๓ คือ ๑. สัจจญาณ (ปรีชาหยั/งรู้อริยสัจ) ๒.
กิจจญาณ (ปรีชาหยั/งรู้กิจอันควรทํา) ๓. กตญาณ (ปรีชาหยั/งรู้กิจทําแล้ว
จากวิกิพีเดีย สารานุกรมเสรี
ญาณ (บาลี: ñāṇa; สันสกฤต: jñāna ชญาน) แปลว่า ความรู้คือ ปรีชาหยั/งรู้ ปรีชา
กําหนดรู้ หรือ กําหนดรู้ได้ด้วยอํานาจการทําสมาธิและวิปัสสนา เรียกว่า วิชชา บ้าง
ญาณ เป็นไวพจน์คําหนึ/งของปัญญา แต่มักใช้ในความหมายที/จําเพาะกว่า คือเป็นปัญญาที/ทํางานออก
ผลมาเป็นเรื/อง ๆ มองเห็นสิ/งนัน ๆ หรือเรื/องนัน ๆ ตามสภาวะจริงมีการกล่าวถึงญาณในหลายลักษณะ
หรืออาจจัดแบ่งญาณได้เป็น ญาณ 3 (3 หมวด) และ ญาณ 16 (ในวิปัสสนาญาณ)

3. 02/11/60
2
ความหมายของญาณ
ความหมายจาก พจนานุกรมแปล ไทย-ไทย ราชบัณฑิตยสถาน
ญาณ [ยาน ยานะ- ยานนะ-] น. ปรีชาหยั/งรู้หรือกําหนดรู้ที/เกิดจากอํานาจสมาธิ ความสามารถหยั/งรู้
เป็นพิเศษ. (ป. ส. ชฺ?าน).[ยาน ยานะ- ยานนะ-] น. ปรีชาหยั/งรู้หรือกําหนดรู้ที/เกิดจากอํานาจสมาธิ
ความสามารถหยั/งรู้เป็นพิเศษ.
ความหมายเชิงปฏิบัติวิปัสสนา
โยคีที/ฝึกกําหนด จนรู้เห็นว่าร่างกายขันธ์ ๕ เป็นอนิจจัง ทุกขัง อนัตตา คือเห็นแจ้งซึ/งพระไตรลักษณ์
ของรูปและนาม โดยอาศัยการปฏิบัติวิปัสสนากัมมัฏฐานเป็นเครื/องมือด้วยอินทรีย์ ๕ ที/สมบูรณ์
สภาวธรรมและปัญญาของจิตจะปรากฏขึนตามลําดับ ซึ/งเป็นผลของวิปัสสนากัมมัฏฐานคือ โสฬสญาณ
(วิปัสสนาญาณ ๑๖) หรือภาวนามยปัญญา
คําว่า ญาณ แปลว่า ปัญญา แต่ถ้าคําว่า ปัญญา หมายรวมหมด ทังปริยัติ ทังปฏิบัติ แต่ถ้าคําว่า
ญาณ หมายเอาความรู้ที/เกิดขึนจากการปฏิบัติเท่านัน แต่ที/จริงก็เป็นอันเดียวกันนั/นแหละ แต่เป็น
ปัญญาคนละขัน
ญาณ ปัญญา อภิญญา
ปัญญา แปลว่า ความรู้ทั/ว คือรู้ทั/วถึงเหตุถึงผล รู้
อย่างชัดเจน, รู้เรื/องบาปบุญคุณโทษ, รู้สิ/งที/ควรทํา
ควรเว้น เป็นต้น เป็นธรรมที/คอยกํากับศรัทธา
เพื/อให้เชื/อประกอบด้วยเหตุผล ไม่ให้หลงเชื/ออย่างงม
งาย
ปัญญา ทําให้เกิดได้ 3 วิธี คือ
1.โดยการสดับตรับฟัง การศึกษาเล่าเรียน (สุตมย
ปัญญา)
2.โดยการคิดค้น การตรึกตรอง (จินตามยปัญญา)
3.โดยการอบรมจิต การเจริญภาวนา (ภาวนามย
ปัญญา)
ปัญญาคือ ความรอบรู้, ความฉลาดอันเกิดจากการเรียนรู้
และคิด.
อภิญญา

4. 02/11/60
3
สรุปความหมายของญาณ
วิปัสสนาญาณ คือ ปัญญา ความรู้ ความเห็นแจ้งด้วยตนเองถึงธรรมชาติที/แท้จริงของรูปนาม
(ความไม่เที/ยง เป็นทุกข์ เป็นอนัตตา ไม่อยู่ในอํานาจของใคร ไม่เป็นไปตามใจปรารถนา ยึดมั/นถือ
มั/นไม่ได้ฯลฯ) อันเป็นผลจากการเจริญวิปัสสนา ซึ/งเมื/อความรู้ความเห็นแจ้งนีพอกพูนขึนเรื/อยๆ
ก็จะทําให้ความรู้สึกนึกคิด ตลอดจนการมองโลก ของผู้ปฏิบัติ เปลี/ยนแปลงไปตามลําดับขันของ
ปัญญานัน ทีละมากบ้างน้อยบ้าง จนในที/สุดก็จะทําลายความยึดมั/นถือมั/นในสิ/งต่างๆ อันเป็นต้นเหตุ
แห่งกิเลส และความทุกข์ทังปวง ลงไปอย่างถาวรในขณะแห่งมรรคญาณ และจะเห็นผลของการ
ทําลายนันได้อย่างชัดเจน ในขณะแห่งผลญาณ

5. 02/11/60
4

6. 02/11/60
5

7. 02/11/60
6

8. 02/11/60
7

9. 02/11/60
8

10. 02/11/60
9

11. 02/11/60
10

12. 02/11/60
11