ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΓΙΑ ΜΑΘΗΤΕΣ ΚΑΙ ΓΟΝΕΙΣ

1. ΠΕ∆ΙΟ ΒΟΛΗΣ ΕΞΑΙΡΕΤΙΚΩΝ ΚΕΙΜΕΝΩΝ ΜΕΡΙΚΕΣ ΦΟΡΕΣ ΤΟ ΧΡΟΝΟΠΕ∆ΙΟ ΒΟΛΗΣ ΕΞΑΙΡΕΤΙΚΩΝ ΚΕΙΜΕΝΩΝ ΜΕΡΙΚΕΣ ΦΟΡΕΣ ΤΟ ΧΡΟΝΟΠΕ∆ΙΟ ΒΟΛΗΣ ΕΞΑΙΡΕΤΙΚΩΝ ΚΕΙΜΕΝΩΝ ΜΕΡΙΚΕΣ ΦΟΡΕΣ ΤΟ ΧΡΟΝΟΠΕ∆ΙΟ ΒΟΛΗΣ ΕΞΑΙΡΕΤΙΚΩΝ ΚΕΙΜΕΝΩΝ ΜΕΡΙΚΕΣ ΦΟΡΕΣ ΤΟ ΧΡΟΝΟ
ΙΟΥΝΙΟΣ 2013 • ΤΕΥΧΟΣ 14 • ΧΡΟΝΟΣ 8ος
ΜΕ ΤΗΝ ΕΥΓΕΝΙΚΗ ΧΟΡΗΓΙΑ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΟΓΑΛΛΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗΣ ‘‘ΚΑΛΑΜΑΡΙ’’
αργύρης χιόνης/ κική δηµουλά/ χρίστος µ̟ελλές/ µαρίνα λεωνιδο̟ούλου/
αµάρτια σεν/ θουκυδίδης/ έζρα ̟άουντ/ τόµας φρίντµαν/ γιώργος
̟α̟ασωτηρίου, the economist/ florent pagny/ µιχαήλ δερτούζος/ στέλλα
φλωρά/ ντανιέλ ̟ενάκ/ τάσος καφαντάρης/ william blake

2. 2
<<<< EDITOEDITOEDITOEDITO >>>>
Το ωραίο καλοκαίρι α’
Και να τώρα οι µέρες, ̟ου γίνανε ̟ιο ζεστές και
̟ερισσότερο υ̟οσχετικές, τα ̟ρωινά όµορφα µέσα
στη δροσιά της α̟οσυρόµενης νύχτας, τα
µεσηµέρια ήρεµα, µ’ εκείνη την αµυδρή µνήµη της
δηµιουργίας του κόσµου –τόση τεµ̟ελιά και τόσο
δέος α̟έναντι στο φως - τα α̟ογεύµατα µεγάλα,
µε φορτική την ελ̟ίδα για την έλευση της νύχτας
και οι νύχτες µυστήριες, µε τα αρώµατα των
ανθισµένων κή̟ων και τα γιασεµιά να
µεγαλώνουν µυστικά – ό̟ως όλοι µας άλλωστε.
Τα καλοκαίρια διαφέρουν για τους ανθρώ̟ους:
είναι αλλιώς γι’ αυτούς ̟ου θα δουλέψουν έξω
στον ανελέητο ήλιο και αλλιώς γι’ αυτούς ̟ου θα
ξα̟λώσουν στην ̟αραλία, αλλιώς για τους εραστές
των καλοκαιρινών ̟ρωινών και αλλιώς για τους
̟αράσ̟ονδους της νύχτας, αλλιώς γι’ αυτούς ̟ου
̟ροσδοκούν διαρκώς το εξαιρετικό και αλλιώς για
εκείνους ̟ου δεν ̟εριµένουν τί̟οτα ̟ια. Ένα
σύνολο φορτισµένων και αλληλοσυγκρουόµενων
̟ροσδοκιών το καλοκαίρι: για εκείνους ̟ου το
̟εριµένουν σα λύτρωση α̟ό τις οδύνες των
δύσκολων χειµώνων και για εκείνους ̟ου βλέ̟ουν
σ’ αυτό την έξοδο της ψυχής α̟ό τα ενδότερα των
έσω (τα άγια των αγίων).
Για όλους αυτούς, για µένα και για σας, το
καλοκαιράκι είναι διαφορετικό, µα υ̟άρχουν
̟ράγµατα κοινά και ανα̟όδραστα, ̟ράγµατα ̟ου
̟αρέχονται αφειδώλευτα σε όλους, ό̟ως η
ανθρώ̟ινη κατάσταση και η µοίρα: η δίψα των
ανθρώ̟ων και το νερό του Θεού, το σώµα ̟ου
ιδρωκο̟ά και τα κάθιδρα σεντόνια στις οδύνες του
ύ̟νου, η σκιά των αθώων δέντρων και η γλυκύτητα του δειλινού, ο ήλιος ̟ου
ακυρώνει την όραση και το φεγγαρόφως ̟ου την α̟οκαθιστά, οι ορίζοντες
«Χάριν Παιδιάς»
Φανζίν αργών αναγνώ-
σεων και ήσυχων
γραφών, µερικές φορές
το χρόνο.
Γραφεία: Γ. Σχολής 44,
55102, Θεσσαλονίκη.
Ε̟ικοινωνία: τηλ. 2310
472 115, E-mail:
harin_paidias@yahoo.gr
Υ̟εύθυνος έκδοσης,
σύµφωνα µε το νόµο:
Κ. Ν. Καρεµφύλλης.
Όλα τα κείµενα
δηµοσιεύονται
ε̟ώνυµα και
εκφράζουν τις α̟όψεις
των συντακτών τους.
Ε̟ιτρέ̟εται η
αναδηµοσίευση και η
µετάδοση α̟ό κάθε
ο̟τικοακουστικό µέσο
κειµένων της έκδοσης,
µε τον όρο να είναι
ακριβής και να
αναφέρεται η ̟ηγή.
Το ‘‘ΧΑΡΙΝ ΠΑΙ∆ΙΑΣ’’
κυκλοφορεί σε 300
τεύχη και διανέµεται
δωρεάν, µέσα στην
Ελληνογαλλική Σχολή
‘‘Καλαµαρί’’.
Τα ενυ̟όγραφα
κείµενα εκφράζουν τις
α̟όψεις των
συντακτών τους και σε
καµία ̟ερί̟τωση τις
α̟όψεις της χορηγού
σχολής ‘‘Καλαµαρί’’.

3. 3
των ανοιχτών θαλασσών, οι ξεχασµένες κουβέντες των ̟ερασµένων ωρών, οι
ίσκιοι ̟ου λιγοστεύουν στην καθετότητα του φωτός…
Φως µεταφυσικό, γυµνό φως, λυτρωτικό φως, µαύρο φως. Φως εκτυφλωτικό
̟ου ακυρώνει την όραση.
Κι είναι ακριβώς τώρα, ̟ου θέλω να θυµηθώ (γιατί τα καλοκαίρια συνιστούν
το α̟όλυτο µιας µελλοντικής νοσταλγίας): µνήµες µεσηµεριών µε την κρυφή
α̟όδραση της ̟αιδικής αφέλειας α̟ό την υ̟οχρεωτική σιέστα των µεγάλων,
όταν τα τζιτζίκια ̟αρείχαν το τέµ̟ο στο φως κι εµείς σκαρώναµε σκανταλιές
στην αυλή και στους άσ̟ρους σκονισµένους δρόµους, ̟ετώντας ̟έτρες στα
κεραµίδια των σ̟ιτιών, ε̟ινοώντας αυτοσχέδια ̟αιχνίδια σε δροσερά
υ̟όγεια ή ερει̟ωµένες α̟οθήκες, ̟αίρνοντας τις σφεντόνες, για να
κυνηγήσουµε θερµό̟ληκτα ̟ουλιά.
Στο τέλος την ̟λήρωναν οι γάτες και ο µεσηµεριανός ύ̟νος του γείτονα.
Ή ̟άλι εκείνα τα α̟ογεύµατα, µε τη γειτονιά να µαζεύεται για καφέ,
βυσσινάδα, βανίλια - υ̟οβρύχιο και ̟οτήρια κρύου νερού, µε την
κληµαταριά α̟ό ̟άνω και το βρεγµένο χώµα α̟ό κάτω, η θάλασσα ̟ου
̟ήγαµε το ̟ρωί και η δουλειά στα χωράφια να ̟εριµένει, ο ̟α̟̟ούς να
τραγουδάει Κάλλας και να του βγαίνει Ουµ- Καλσούµ κι όλοι µαζί να
τρελαίνονται α̟ό µια ζέστη, ̟ου σε κάνει να νοµίζεις ότι το δέρµα είναι το
ρούχο σου, το δέρµα ̟ρέ̟ει να βγάλεις, το διάφανο δέρµα…
Και οι νύχτες, οι δροσερές νύχτες µε το αεράκι των ήσυχων θαλασσών, οι
ήσυχες ταβέρνες µε τα κορδόνια α̟ό τις αναµµένες λάµ̟ες δί̟λα στα
αρµυρίκια, ο διάστικτος ουρανός µε τους αδέσ̟οτους αστρίτες, τα τριζόνια οι
αµέριµνοι µετρονόµοι του καιρού, το κρυφτό ̟ου ̟αίζαµε µέχρι αργά µε τις
ε̟ιθυµίες να τα φυλάν διαρκώς, κι ένα τραγούδι ̟ου τραγουδούσαµε το ’78,
ανεβαίνοντας στα κατάφυτα τότε βουνά της Φούρκας ‘‘̟άνω στην άµµο την
ξανθή / γράψαµε τ’ όνοµά της· / ωραία ̟ου φύσηξεν ο µ̟άτης / και
σβήστηκε η γραφή. / Με τι καρδιά, µε τι ̟νοή,/ τι ̟όθους και τι ̟άθος /
̟ήραµε τη ζωή µας· λάθος / κι αλλάξαµε ζωή.’’
Χρόνια µετά, αυτά τα όστρακα α̟ό σ̟ασµένες εικόνες θα γράφουν ̟άλι και
̟άλι το όνοµά της σε ξανθές ̟αραλίες των νησιών του Αιγαίου και του
Ιονίου, µέρα και νύχτα, σε αµέτρητα καλοκαίρια, και µοίρα µυστήρια θα
γίνονταν εκείνη η ανύ̟ο̟τη άνω τελεία, ανάµεσα στο ‘‘̟ήραµε τη ζωή µας’’
και το ‘‘λάθος’’. Θα ήταν και θα είναι ̟άντα αυτό το καθοριστικό νήµα ̟ου
συνδέει τους ̟όθους, τα ̟άθη και τα λάθη.
Κωνσταντίνος Καρεµφύλλης

4. 4
Αργύρης Χιόνης
Μια φορά κι έναν καιρό....
Από το βιβλίο «Το οριζόντιο ύψος και άλλες αφύσικες ιστορίες»
Μια φορά κι έναν καιρό λοι̟όν ....
στη µέση ενός χωµατόδροµου, τότε ̟ού υ̟ήρχανε ακόµα χωµατόδροµοι,
ζούσε µια ̟έτρα.
Μάνα, ̟ατέρα δεν γνώρισε κι ούτε ήξερε ̟ότε γεννήθηκε.
Οι ̟έτρες, ό̟ως ξέρετε, ζούνε τόσα ̟ολλά χρόνια, ̟ου ξεχνούν την ηλικία
τους. Πολλές α̟' αυτές µάλιστα είναι τόσο αρχαίες όσο κι η ̟έτρινη ε̟οχή,
αν έχετε ακουστά.
Μια ̟έτρα όµως, ακόµα κι αν είναι τόσο αρχαία, µ̟ορεί να είναι ασήµαντη.
Ή, για να το ̟ω καλύτερα,
όλες οι ̟έτρες είναι ασήµαντες, εκτός α̟ό εκείνες ̟ου γινήκανε αγάλµατα ή
ναοί
ή ά̟ο εκείνες ̟ου τις λεν λίθους, ̟ολύτιµους
και ̟ου τις κρύβουν µέσα σε κουτιά α̟ό σίδερο.
H δική µας ̟έτρα
ήταν εντελώς ασήµαντη-
δεν άξιζε ούτε για να την κλοτσήσει κανείς.
Μικρή κι ασουλού̟ωτη, δεν ήταν ούτε στρογγυλή ούτε τετράγωνη ούτε
µακρόστενη.
Το χρώµα της, ξέθωρο γκρίζο, την έκανε ακόµα ̟ιο ασήµαντη, γιατί κι ο
δρόµος είχε το ίδιο χρώµα και µε δυσκολία την ξεχώριζες.
Η ασηµαντότητα της αυτή είχε βέβαια και τα καλά της.
Ένα α̟' αυτά το ‘̟αµε κιόλας: κανείς δεν σκέφτηκε ̟οτέ να την κλοτσήσει.
Εν’ άλλο ήταν ότι κανείς ̟οτέ δεν σκέφτηκε µε τη βαριά του να την
κοµµατιάσει ή να τη µεταφέρει έξω α̟' το δρόµο, γιατί, έτσι µικρή ̟ου ήτανε,
τό̟ο δεν έ̟ιανε κι ο δρόµος έµενε ελεύθερος.
Ζούσε, λοι̟όν, ειρηνικά την ̟έτρινη ζωή της,
̟ου ήταν βέβαια λίγο µονότονη, αλλά αυτό καθόλου δεν την ενοχλούσε,
γιατί, αφού δεν ήξερε τι δεν είναι µονοτονία, δεν ήξερε ούτε τι είναι.
Μια µέρα όµως έµαθε.
Εκείνη τη σηµαδιακή, για τη ζωή της ̟έτρας, µέρα,

5. 5
εν’ αγόρι, ̟ου ήθελε να σκοτώσει ένα σ̟ουργίτι ή να σ̟άσει κά̟οιο γλόµ̟ο
και δεν έβρισκε άλλη ̟έτρα, ̟ιο κατάλληλη,
τη µάζεψε α̟' το δρόµο, την έβαλε στη σφεντόνα του και την τίναξε στον
αέρα, ψηλά και µακριά.
Ευτυχώς, ε̟ειδή ήταν ατζαµής, δεν ̟έτυχε τον στόχο του.....
̟έτυχε όµως, δίχως να το ξέρει, ν' αλλάξει τη ζωή της ̟έτρας.
∆ίχως να το ξέρει…
της έδειξε ̟ως δεν ήταν ̟λασµένη µόνο για να σέρνεται στον δρόµο, µα ̟ώς
µ̟ορούσε και να ̟ετάξει,
κι ακόµη ̟ώς ο δρόµος
δεν ήτανε ο κόσµος όλος αλλά µονάχα ένα µέρος του, και µάλιστα όχι το ̟ιο
ωραίο,
γιατί η ̟έτρα, όταν τέλειωσε το ̟έταγµα της, βρέθηκε µέσα σ' έναν κή̟ο.
Ο κή̟ος αυτός, τώρα, αν και δεν ήτανε καθόλου µαγεµένος, ό̟ως συµβαίνει
συνήθως µε τους κή̟ους των ̟αραµυθιών, ήταν χαρά των µατιών να τον
βλέ̟εις. Και τι δεν ήταν φυτεµένο εκεί!
Κρεµµύδια και ντοµάτες και φασολάκια ̟ράσινα κι αγγούρια, αλλά και
λουλούδια, ̟ολλά λουλούδια και διάφορα, γαρίφαλα και τριαντάφυλλα
(τριαντάφυλλα και εκατόφυλλα) και κρίνα και βιολέτες και ντάλιες και
γεράνια, ̟ολλά γεράνια. Άσε ̟ια τα µυριστικά, βασιλικούς και δυόσµους κι
αρµ̟αρόριζες και δεντρολιβανιές και µαντζουράνες. Μ' άλλα λόγια, ό κή̟ος
ήταν κή̟ος κι όχι ̟οδοσφαιρικό γή̟εδο, ό̟ως εκείνοι οι κή̟οι µε το
κουρεµένο σύρριζα γρασίδι.
Φανταστείτε τώρα το ξάφνιασµα
της ̟ετρούλας,
̟ρώτα α̟’ το ταξίδι της στον αέρα
κι ύστερα α̟' τον καινούργιο
αυτόν κόσµο, ̟ού τόσο ξαφνικά
ανακάλυψε.
Όσο για το ̟έσιµο της, αυτό δεν
είχε διόλου άσχηµες συνέ̟ειες,
γιατί,
ό̟ως οι ̟έτρες δεν έχουν ούτε
χέρια ούτε ̟όδια ούτε κεφάλι, δεν
κινδυνεύουνε να σ̟άσουν τί̟οτε ̟έφτοντας στο χώµα, όταν µάλιστα αυτό
είναι το αφράτο χώµα ενός κή̟ου.

6. 6
Το µεγάλο ξάφνιασµα της κράτησε βέβαια ̟ολύ λίγο, όσο βρισκότανε ακόµη
στον αέρα, ̟άνω α̟' τον κή̟ο, γιατί µόνο α̟ό κει µ̟όρεσε να δει όλο το
θαύµα ̟ού α̟λωνόταν α̟ό κάτω της.
Α̟' τη στιγµή ̟ού βρέθηκε στο χώµα και µετά, µ̟ορούσε να βλέ̟ει µόνο ό,τι
βρισκότανε ̟ολύ κοντά της, δηλαδή µια ντοµατιά, µια γαριφαλιά και δυο
ρίζες βασιλικό. Σιγά σιγά όµως γνώρισε κι άλλα ̟ράµατα, σ̟ουδαία, ̟ού
̟οτέ ̟ριν δεν είχε φανταστεί την ύ̟αρξη τους. Γνώρισε τις µέλισσες και το
ατέλειωτο ̟αιχνίδι τους µε τον ήλιο και τα λουλούδια, τα µακριά
κοκκινοσκούληκα, ̟ού βγάζαν ̟ότε ̟ότε το κεφάλι έξω α̟' τις τρύ̟ες τους
για να δουν ̟ώς ̟αν τα ̟ράγµατα στο φως, τα µερµήγκια, ̟ού
σκαρφάλωναν ̟άνω της αγκοµαχώντας, κουβαλώντας τεράστια ψίχουλα,
κάτι ̟ερίεργα µυγιάγγιχτα ζουζούνια, ̟ού, στο ̟αραµικρό άγγιγµα,
µαζεύονταν και γίνονταν µικρά σκληρά µ̟αλάκια ...;
Η ̟ετρούλα ̟έρασ’ εκεί µιαν άνοιξη κι ένα καλοκαίρι,
και στις αρχές του φθινο̟ώρου, µε τα ̟ρωτοβρόχια,
ανακάλυψε µε χαρµόσυνη ανατριχίλα, ̟ού έφτανε ως τα βάθη της ̟έτρινης
καρδιάς της, ότι είχε αρχίσει ν’ αλλάζει χρώµα και, α̟ό γκρίζα κι αναιµική
̟ού ήτανε, ν’ α̟οκτά µια ̟ρασινω̟ή,
όλο υγεία όψη.
Η χαρά της όµως αυτή δεν κράτησε ̟ολύ.
Ένα φθινο̟ωριάτικο α̟ογευµατάκι...
α̟ό κείνα ̟ού ή γλύκα τους µεθάει τα χρυσάνθεµα και τα κάνει να θέλουν ν'
α̟οχωριστούν τις ρίζες τους και να ̟ετάξουνε στον ουρανό σαν
χρυσορρόδινα συννεφάκια,
ένα τέτοιο λοι̟όν α̟ογευµατάκι, ενώ ήταν α̟ορροφηµένη α̟' τον αγώνα
ενός µερµηγκιού ̟ού ̟ροσ̟αθούσε να σηκώσει ένα σ̟οράκι,
ένιωσε µια δύναµη να τη σηκώνει σαν ̟ού̟ουλο στον αέρα. ..
Πριν καταλάβει καλά καλά τι της γινότανε, ̟ριν ακούσει καν τον κη̟ουρό
να µουρµουρίζει «µ̟α, µια ̟έτρα!», βρέθηκε να κάνει τη δεύτερη ̟τήση στη
ζωή της και, ̟ερνώντας ̟άνω α̟' τη µάντρα του κή̟ου, να ̟ροσγειώνεται
στο σκληρό γκρίζο δρόµο,
α̟' τον ό̟οιο νόµιζε ̟ώς είχε φύγει ̟ια
για ̟άντα....
Καταλαβαίνετε τώρα την α̟ελ̟ισία της µετά α̟ό τόση οµορφιά ̟ού είχε
ζήσει, να ξαναβρεθεί στη µέση της ίδιας της ̟αλιάς, µονότονης ασκήµιας ...;

7. 7
Στην αρχή ήθελε να ̟εθάνει και ̟ροσευχόταν να ̟εράσει α̟ό ̟άνω της ο
τροχός κανενός οδοστρωτήρα και να την κάνει σκόνη.
Αργότερα, όταν της ̟έρασε ή ̟ρώτη, µεγάλη ̟ίκρα,
άρχισε να ονειρεύεται ότι θα ξανα̟ερνούσε α̟ό κει ό µικρός ̟ρίγκι̟ας, ο
̟ιτσιρίκος µε τη σφεντόνα,
κι ότι θα την ξανα̟έταγε µες στον ̟αράδεισο της.
Τα χρόνια όµως ̟ερνούσαν κι ό µικρός ̟ρίγκι̟ας, ̟ού στο µεταξύ έγινε ένας
µεγάλος µ̟ακάλης, ̟οτέ δεν ξανα̟έρασε α̟ό κει.
Η ̟έτρα, βέβαια,
̟ού δεν ξέρει (κι ούτε θέλει να µάθει) α̟ό χρόνια, ηλικίες κι άλλα τέτοια,
̟οτέ δεν έ̟αψε,
κι ούτε θα ̟άψει, να ονειρεύεται τον κή̟ο της,
ακόµη και τώρα ̟ού βρίσκεται θαµµένη κάτω α̟ό ένα ̟αχύ στρώµα
ασφάλτου ...
κι ο ̟αράδεισος της δόθηκε αντι̟αροχή για ̟ολυκατοικία.
Ε̟ιµύθιο I: Καλύτερα ν' α̟οχτήσεις κάτι κι ας το χάσεις, ̟αρά να µην
α̟οχτήσεις ̟οτέ τί̟οτε.
Ε̟ιµύθιο II: Πατάτε µε σεβασµό την άσφαλτο. Α̟ό κάτω της υ̟άρχουν
̟έτρες ̟ού ονειρεύονται κή̟ους.
Salvador Dali - Α Dog Sleeping in the Shade of the Sea, 1950, Comte Francois de
Vallombreuse Collection, Paris

8. 8
Κική ∆ηµουλά
Η ̟εριφραστική ̟έτρα
Μίλα.
Πες κάτι, οτιδή̟οτε.
Μόνο µη στέκεις σαν ατσάλινη α̟ουσία.
∆ιάλεξε έστω κά̟οια λέξη,
̟ού να σε δένει, ̟ιο σφιχτά
µε την αοριστία.
Πες:
«άδικα»
«δέντρο»
«γυµνό»
Πες:
«θα δούµε»
«αστάθµητο»
«βάρος»
Υ̟άρχουν τόσες λέξεις ̟ου ονειρεύονται,
µια σύντοµη, άδετη, ζωή µε τη φωνή σου.
Μίλα.
Έχουµε τόση θάλασσα µ̟ροστά µας.
Εκεί ̟ού τελειώνουµε εµείς
αρχίζει, ή θάλασσα.
Πες κάτι.
Πες «κύµα», ̟ού δεν στέκεται.
Πες «βάρκα», ̟ού βουλιάζει
αν την ̟αραφορτώσεις µε ̟ροθέσεις.
Πες «στιγµή»,
̟ού φωνάζει βοήθεια ότι. ̟νίγεται,
µην τη σώζεις,
̟ες
«δεν άκουσα».
Μίλα.
Οι λέξεις έχουν έχθρες µεταξύ τους,
έχουν τους ανταγωνισµούς:
αν κά̟οια α̟' αυτές σ' αιχµαλωτίσει,
σ' ελευθερώνει άλλη.
Τράβα µια λέξη α̟' τη νύχτα

9. 9
στην τύχη.
Ολόκληρη νύχτα στην τύχη.
Μη λες «ολόκληρη»,
̟ες «ελάχιστη»,
̟ού σ' αφήνει να φύγεις.
Ελάχιστη
αίσθηση,
λύ̟η
ολόκληρη
δική µου.
Ολόκληρη νύχτα.
Μίλα.
Πες «αστέρι», ̟ού σβήνει.
∆εν λιγοστεύει η σιω̟ή µε µια λέξη.
Πες «̟έτρα»,
̟ου είναι άσ̟αστη λέξη.
Έτσι, ίσα ίσα,
να βάλω έναν τίτλο
σ’ αυτή τη βόλτα την ̟αραθαλάσσια.

10. 10
Χρίστος Στεργ. Μ̟ελλές
Κατοικούµε µια Γλώσσα και µια Ιστορία
Οι ̟ολιτικοί ευαγγελίζονται τη σύνδεση της εκ̟αίδευσης µε τον
̟αγκοσµιο̟οιηµένο Μολώχ της αγοράς. Οµιλούν, ̟ροφανώς, για
δηµιουργία ευ̟ώλητων ̟ολιτών, για εκκολα̟τόµενους δουλο̟άροικους στο
«Νέο Μεσαίωνα».
Ποιοι, αλήθεια, Ελληνες ε̟ιχειρηµατίες-µετα̟ράτες και ̟οιοι ε̟ήλυδες θα
ε̟ενδύσουν στην Ιστορία, τη γλώσσα, την ανθρω̟ιστική ̟αιδεία; Αν
θυσιάζουν σε κά̟οιο Θεό, αυτός δεν είναι άλλος α̟ό τον Μαµωνά. Ποιες
κλήρες της αχαλίνωτης ̟αγκοσµιο̟οίησης θα ε̟ενδύσουν στη δική µας
Ιστορία, όταν α̟ροκάλυ̟τα την α̟αξιώνουν µε το ασύστολο δόγµα «ανήκεις
στην Ιστορία σηµαίνει ξόφλησες, τέλειωσες», καθώς και το στερητικό ιστορικό
σύνδροµο του Φορντ «η Ιστορία είναι µια µ̟ούρδα»; Στόχος η δηµιουργία
«ευνουχισµένων» και λοβοτοµηµένων κοσµο̟ολιτών, χωρίς ιστορική γνώση
και µνήµη, άρα και χωρίς συνείδηση.
Σχετικά µε τη γλώσσα: αναφερόµαστε στη µία και ενιαία ελληνική γλώσσα,
της Σα̟φούς, του Αρχίλοχου, του Πολύβιου («ἐν καιροῖς χαλεποῖς μέμνησο
τῆς γλώσσης»). Τη γλώσσα ̟ου ο Κικέρων ήθελε να διαλέγονται οι θεοί («τῇ
τῶν Ἑλλήνων γλώττῃ χρῶνται»). Τη γλώσσα του Σολωµού, του
Πα̟αδιαµάντη, του Σεφέρη, του Ελύτη («ό̟ου και να σας βρίσκει το κακό,
αδελφοί, ό̟ου και να θολώνει ο νους σας, µνηµονεύετε ∆ιονύσιο Σολωµό και
µνηµονεύετε Αλέξανδρο Πα̟αδιαµάντη»). Τη γλώσσα ̟ου διδάσκεται στις
γειτονιές του κόσµου, α̟' τα ̟ρωτότυ̟α των αρχαίων. Τη γλώσσα ̟ου δίχως
τις ρίζες της ̟ολλές γλώσσες (κύρια η αγγλική) θα ήταν εντελώς διαφορετικές,
καθώς κι ο ̟ανανθρώ̟ινος ̟ολιτισµός. Τη γλώσσα - χειµαρρώδη ̟οταµό ̟ου
̟ηγάζει α̟' τα βάθη των αιώνων µεταφέροντας κι α̟αυγάζοντας
«̟ρογόνους». Και όταν λέµε ̟ρογόνους, εννοούµε τη φύση, την ̟αράδοση,
την Ιστορία, τον ̟ολιτισµό, τα µνηµεία, τις ̟ηγές, τους µύθους, τα
̟αραµύθια. Αυτά, ̟ου εν συντοµία α̟οκαλούµε ανθρώ̟ινες ρίζες.
Α̟' τις κοιλάδες της αιωνιότητας η ακαδηµαϊκός-ελληνίστρια Ζακλίν ντε
Ροµιγί κληροδοτεί: «Για µια χώρα η χρήση της γλώσσας της σηµαίνει και την
ανεξαρτησία της (...). Ολος ο κόσµος ̟ρέ̟ει να µάθει ελληνικά. Η ελληνική
γλώσσα βοηθάει, κατ' αρχήν, να καταλάβουµε τη δική µας γλώσσα».
Αλογάριαστα τα φωτοστέφανα, για γλώσσα κι Ιστορία, α̟ό ̟νευµατικούς
σκα̟ανείς, ό̟ου γης, ̟ροδίδουν το έρεβος της αβελτηρίας µας.

11. 11
Ε̟ειδή «δεν κατοικούµε µια χώρα, κατοικούµε µια γλώσσα και µια Ιστορία»,
̟αραφράζοντας Εµίλ Σιοράν. Ε̟ειδή η γλώσσα είναι η ψυχή κι η Ιστορία η
συνείδησή µας. Ε̟ειδή η κλασική ̟αιδεία µας ανήκει στα ̟ανανθρώ̟ινα
τιµαλφή (τα οµηρικά και ησιόδεια έ̟η - 700 ̟.Χ. ̟ερί̟ου - α̟οτελούν τις
̟ρώτες γρα̟τές µαρτυρίες στην Ευρώ̟η). Ε̟ειδή ̟ονούν οι ̟ολιτικές
ε̟ισηµάνσεις-̟ροτρο̟ές του Γάλλου ̟ροέδρου, Φρανσουά Μιτεράν, στον
Ανδρέα Πα̟ανδρέου: «Αν ήµουν ̟ρωθυ̟ουργός της Ελλάδας, δεν θα έκανα
τί̟οτε ̟ου να µην ̟ερνά µέσα α̟' τον Πολιτισµό». Ε̟ειδή, τέλος, η κρίση
είναι γενική και εδράζεται σε σταθερές διαχρονικές αδυναµίες µας, µε το
έλλειµµα ̟αιδείας κυριότερη αιτία και αιτιατό της ̟αρακµής, ̟ροσβλέ̟ουµε,
σωτήρια, στον ̟ροσανατολισµό της εκ̟αίδευσης -̟έρα α̟' τη µονοµερή
σύνδεσή της µε την αγορά εργασίας- και στον Άνθρω̟ο και την Παιδεία και
τον Αρχαιοελληνικό Πολιτισµό, µιας κι ο τελευταίος α̟οτελεί το συγκριτικό
οικουµενικό ̟λεονέκτηµά µας.
Φαντάζεσθε ̟όσες Ακαδηµίες Πλάτωνα και ̟όσα Λύκεια Αριστοτέλη θα
ίδρυαν Γάλλοι ή Άγγλοι, για ̟αράδειγµα, αν µ̟ορούσαν να
̟ολιτογραφήσουν τους ̟αρα̟άνω φιλόσοφους; Η γειτονική Τουρκία
«διδάσκει» Αριστοτέλη και Θουκυδίδη. Στα καθ' ηµάς, τούτοι οι ̟ρόγονοι,
θεωρούνται έωλοι κι ανωφελείς.
Σήµατα λυγρά*, α̟ό το µέλλον, οι ε̟ισηµάνσεις του καθηγητή Νίκου
Παρασκευό̟ουλου: «Ο νέος ερευνητής του αρχαιοελληνικού ̟ολιτισµού θα
̟εριβάλλεται α̟ό βιβλιοθήκες ̟ου φτωχαίνουν και ινστιτούτα ̟ου κλείνουν.
Θα γαντζωθεί, ίσως, σε δηµόσια ̟ανε̟ιστήµια, των ο̟οίων, όµως, η ε̟ιβίωση
θα εξαρτάται α̟ό οικονοµικές α̟οδόσεις. Ο ίδιος θα διακονεί µια ε̟ιστήµη,
για την ο̟οία η αγορά και οι ε̟ιτελείς της ε̟αγγελµατικής κατάρτισης δεν
ενδιαφέρονται καθόλου».
«Την άνοιξη αν δεν τη βρεις, τη φτιάχνεις», υ̟οστηρίζει ο µεγάλος Ελύτης.
Ευλογηµένη, σαν ξεφωλιάζει α̟' τις χούφτες του: «Ως κι ένα ̟εριβόλι
ολόκληρο έβγαλα γιοµάτο εσ̟εριδοειδή ̟ου µύριζαν Ηράκλειτο κι
Αρχίλοχο. Μα 'ταν τόση η ευωδιά ̟ου φοβήθηκα. Κι έ̟ιασα σιγά - σιγά να
δένω λόγια σαν διαµαντικά, να την καλύψω τη χώρα ̟ου αγα̟ούσα»...
Ελευθεροτυ̟ία, Σάββατο 2 Μαρτίου 2013
*λυγρά σήµατα: ολέθρια, θανάσιµα σηµεία (γραφής)

12. 12
Μαρίνα Λεωνιδο̟ούλου
Ναι, θα έφευγα.
Όχι ε̟ειδή υ̟άρχει κρίση. Όχι ε̟ειδή οι δουλειές είναι δύσκολες. Όχι ε̟ειδή
µε ζορίζει το δάνειο. Αλλά ε̟ειδή ζω σε µια χώρα ̟ου οι συµ̟ατριώτες µου
µάλλον δεν αγα̟ούν τελικά, µιας και αγά̟η χωρίς σεβασµό δεν υ̟άρχει. ∆εν
µιλώ για τους φοροφυγάδες, τους ε̟αγγελµατίες συνδικαλιστές, τα ̟άσης
φύσεως λαµόγια. Μιλώ για µια ̟ολύ µεγαλύτερη, φοβάµαι, µάζα. Που
κοιτάζει α̟οκλειστικά και µόνο την ̟άρτη της, τον ̟αρά της, τον κύκλο της,
το σ̟ίτι της, αδιαφορώντας ̟αντελώς για ό,τι κοινό. Που δεν τηρεί κανέναν
κανόνα – ούτε καν τους στοιχειώδεις της καλής συµ̟εριφοράς – και δεν έχει
και κανέναν σκο̟ό να τους τηρήσει ̟οτέ. Που ̟εριµένει ̟άντα α̟ό κά̟οιον
άλλον, κά̟οιον αόριστο τρίτο – συνήθως αυτός λέγεται κράτος, όταν δεν
λέγεται µ@…@ς – να κάνει τα ̟άντα για λογαριασµό του: α̟’ το να του βρει
δουλειά µέχρι να του καθαρίσει τα σκαλιά όταν χιονίσει.
Είναι κακόγουστος, κακότρο̟ος και κακό̟ιστος. ∆εν λέει καληµέρα,
̟αρακαλώ κι ευχαριστώ. Πετάει το σκου̟ίδι του στον δρόµο. Κα̟νίζει στο
εστιατόριο γιατί έτσι γουστάρει. Αγνοεί ε̟ιδεικτικά την ουρά στα τυριά κι αν
του το υ̟ενθυµίσει κανείς ενοχλείται µεγαλοφώνως. Βγάζει τον σκύλο βόλτα
– αν τον βγάλει – και δεν διανοείται να µαζέψει τα κουραδάκια του. Το
µ̟αλκόνι του είναι η α̟οθήκη του και στα ̟αλιά του τα ̟α̟ούτσια αν εσύ
̟ίνεις καφέ µε θέα τη σκεβρωµένη σιδερένια ντουλά̟α και δυο
σφουγγαρίστρες. Κτίζει τριώροφο και σε κάθε βεράντα βάζει άλλα κάγκελα –
λες και τα ̟ήρε ρετάλια α̟ό καλάθι. Ακούει ̟ως κάτι καλό έγινε κι αντί να
χαρεί, ψάχνει να βρει τον λάκκο στη φάβα.
∆εν τον θέλω ̟ια στην καθηµερινότητά µου. Έχει καταστρέψει την ̟ατρίδα
µου. Είναι µίζερος και κινδυνεύω να µε ̟άρει µ̟άλα η µιζέρια του. Ναι,
λοι̟όν. Αν ήµουν δεκαοκτώ, εικοσιοκτώ, τριανταοκτώ, θα ήµουν κολληµένη
σ’ ένα PC και θα έψαχνα τα job opportunities ανά τον κόσµο. Θα έφευγα
όχι για µια καλύτερη δουλειά, όχι για ̟ερισσότερα λεφτά, αλλά για να
ξαναβρώ την ̟οιότητα της καθηµερινότητάς µου. Τις αξίες της οργανωµένης
κοινωνίας ̟ου θα ήθελα να µάθουν τα ̟αιδιά µου- της συλλογικής εργασίας,
της κοινωνικής ̟ροσφοράς, του εθελοντισµού. Τη χαρά του να κυκλοφορώ
ελεύθερα στο δρόµο, να ̟αίρνω το λεωφορείο ό̟οτε θέλω και να µου λέει
καληµέρα η ταµίας στο σου̟ερµάρκετ. Κι ας ήταν γκρίζος ο ουρανός κι ας
µην είχε θάλασσα.

13. 13
Το τίµηµα ̟ου ̟ληρώνουµε γι’ αυτόν τον γαλανό ουρανό είναι τεράστιο.
∆εν είµαι ούτε δεκαοκτώ, ούτε εικοσιοκτώ, ούτε τριανταοκτώ. Αλλά κοιτάζω
̟ού και ̟ού, λάγνα, τις αγγελίες στο guardianjobs και δεν δυσκολεύοµαι
καθόλου να µε δω να φεύγω.
http://espressocroquant.wordpress.com

14. 14
Αµάρτια Σεν
Το αίτηµα για δικαιοσύνη
Α̟ό τον Θανάση Γιαλκέτση
Το κείµενο ̟ου ακολουθεί είναι ένα α̟όσ̟ασµα α̟ό την ̟αρέµβαση του
Ινδού νοµ̟ελίστα οικονοµολόγου Αµάρτια Σεν στο Φεστιβάλ της
Ε̟ιστήµης, ̟ου έγινε στη Ρώµη τον ̟ερασµένο Ιανουάριο 2013.
Οι δυνατότητές µας να ζήσουµε µια καλή ζωή, να είµαστε ευχαριστηµένοι,
ευτυχισµένοι, ελεύθεροι να ε̟ιλέξουµε τον τύ̟ο ζωής ̟ου θέλουµε,
υ̟ερβαίνουν κατά ̟ολύ αυτά ̟ου κατορθώνουµε να ̟ραγµατο̟οιήσουµε. Η
ανθρώ̟ινη µειονεξία ̟ηγάζει α̟ό ̟οικίλους ̟αράγοντες, αλλά µία α̟ό τις
κύριες ̟ηγές των ορίων µας –αλλά και της δύναµής µας, ανάλογα µε τις
̟εριστάσεις- είναι και το ότι η ατοµική ζωή εξαρτάται α̟ό τον χαρακτήρα
της κοινωνίας στην ο̟οία ζούµε.
Η φύση του ̟ροβλήµατος φωτίζεται ̟ολύ καλά α̟ό την κρίση ̟ου έ̟ληξε
την Ευρώ̟η τα τελευταία χρόνια, α̟ό τα βάσανα και τις στερήσεις ̟ου
ε̟ηρεάζουν τη ζωή των ανθρώ̟ων στην Ιταλία και την Ελλάδα, στην
Πορτογαλία και τη Μεγάλη Βρετανία, στη Γαλλία και τη Γερµανία, σε όλη
σχεδόν την Ευρώ̟η. Όχι µόνο για τη σηµερινή αλλά και για τη µελλοντική
Ευρώ̟η ̟ρόκειται για µια καταστροφή ̟ου έχει σύνθετες αιτίες και της
ο̟οίας οφείλουµε να ερευνήσουµε τη γένεση, την όξυνση και τη διάρκεια. Θα
ήταν δύσκολο να κατανοήσουµε την κατάσταση των ανθρώ̟ινων υ̟άρξεων
̟ου εµ̟λέκονται σε αυτήν την τραγωδία, χωρίς να µελετήσουµε ̟ώς
συνέβαλε σε αυτήν η κακή λειτουργία των θεσµών ̟ου κυβερνούν τη ζωή
τους: τον ρόλο των αγορών και των θεσµών ̟ου συνδέονται µε αυτές αλλά
και των κρατικών θεσµών. Στη σκληρή ύφεση στην ο̟οία έχει βυθιστεί ο
κόσµος, και ιδιαίτερα η Ευρώ̟η, υ̟άρχει ένας ̟ελώριος αριθµός ανέργων,
υ̟άρχουν άνθρω̟οι µε δραστικά µειωµένα εισοδήµατα, ̟ου δεν έχουν
̟ρόσβαση σε θεµελιώδη αγαθά και υ̟ηρεσίες και δεν διαθέτουν την
ελευθερία να διαχειριστούν τη ζωή τους, ενώ άλλοι ευηµερούν.
Είναι χαρακτηριστικό γνώρισµα µιας οικονοµικής κρίσης το ότι ̟ροκαλεί
βαθιές διαιρέσεις, αλλά το αίσθηµα ότι ζούµε µια συµφορά, ε̟ειδή έγινε κάτι
̟ολύ εσφαλµένο, µ̟ορούν να το νιώσουν τόσο εκείνοι ̟ου ̟λήττονται α̟ό
τη µακρά ύφεση όσο και εκείνοι ̟ου δεν έχουν ̟ληγεί. Γιατί η Ευρώ̟η
βρίσκεται σε αυτήν την τόσο άσχηµη κατάσταση; Στην ̟ραγµατικότητα έχει
δύο ̟ροβλήµατα να αντιµετω̟ίσει: την ακαµψία του ενιαίου νοµίσµατος
στην ευρωζώνη και τη διαχείριση της ύφεσης µε την ̟ολιτική της λιτότητας
̟ου ε̟έλεξαν ισχυροί Ευρω̟αίοι ̟ολιτικοί και οικονοµικοί ηγέτες. Στην

15. 15
ευρωζώνη η ολοκλήρωση και η νοµισµατική ένωση, ̟ου υλο̟οιήθηκαν
χωρίς να υ̟οστηρίζονται α̟ό µια οικονοµική και ̟ολιτική ένωση, δεν
̟ροκαλούν µόνο οικονοµικά ατυχήµατα αλλά και εχθρικές σχέσεις µεταξύ
των λαών των διάφορων χωρών. Συνε̟ώς το σενάριο της κρίσης και των
διασώσεων µε αντάλλαγµα δρακόντειες ̟ερικο̟ές στις δηµόσιες υ̟ηρεσίες
̟ροκάλεσε κοινωνική δυσαρέσκεια (…).
Οι Αµερικανοί ̟ροκάλεσαν την κρίση, αλλά ενήργησαν ταχύτερα α̟ό τους
Ευρω̟αίους για να µετριάσουν την έντασή της ̟αρέχοντας δηµοσιονοµικά
κίνητρα. Η Ευρώ̟η υιοθέτησε, αντίθετα, µια εξαιρετικά αντι̟αραγωγική
φιλοσοφία σωτηρίας µέσω της λιτότητας. Είναι δύσκολο να δούµε στη
λιτότητα µια συνετή οικονοµική λύση στην τωρινή ευρω̟αϊκή δυσθυµία. ∆εν
είναι καν ένα καλό µέσο για να µειωθούν τα ελλείµµατα του δηµόσιου τοµέα.
Το ̟ακέτο των µέτρων ̟ου α̟αιτούν οι οικονοµικοί ηγέτες είναι ριζικά
αντιανα̟τυξιακό. Στην ευρωζώνη η ανά̟τυξη ̟αρα̟αίει και το ΑΕΠ έχει
̟έσει τόσο ώστε η αναγγελία µηδενικής ανά̟τυξης να φαίνεται σαν «καλή
είδηση». Είναι µια α̟οτυχηµένη ̟ολιτική στην Ευρώ̟η, ό̟ως ήταν και στις
Ηνωµένες Πολιτείες στη δεκαετία του 1930 και ̟ιο ̟ρόσφατα στην Ια̟ωνία.
Στην ̟αγκόσµια ιστορία αφθονούν, αντίθετα, οι α̟οδείξεις ότι ο καλύτερος
τρό̟ος για να µειωθεί το έλλειµµα δεν είναι η λιτότητα, αλλά µια ταχεία
οικονοµική ανά̟τυξη ̟ου γεννάει δηµόσιο εισόδηµα, µε το ο̟οίο µ̟ορεί να
καλυφθεί το έλλειµµα. Μετά τον ∆εύτερο Παγκόσµιο Πόλεµο, τα ̟ελώρια
ευρω̟αϊκά ελλείµµατα εξαλείφθηκαν σε µεγάλο βαθµό χάρη σε µια ταχεία
ανά̟τυξη.
Κάτι ̟αρόµοιο
έγινε κατά τα οκτώ
χρόνια της
̟ροεδρίας Κλίντον,
̟ου άρχισε µε ένα
̟ελώριο έλλειµµα
και έληξε µε την
εξάλειψή του,
καθώς και στη
Σουηδία µεταξύ
των ετών 1994 και
1998. Σήµερα η
κατάσταση είναι διαφορετική, ε̟ειδή η τιµωρία της λιτότητας ε̟ιβάλλεται
για να µειωθούν τα ελλείµµατα σε ̟ολλές χώρες ̟ου έχουν µηδενικό ή
αρνητικό ̟οσοστό ανά̟τυξης. Το να δηµιουργούν όλο και ̟ερισσότερη
ανεργία, εκεί ό̟ου υ̟άρχει µια αναξιο̟οίητη ̟αραγωγική ικανότητα, είναι
µια ̟αράδοξη στρατηγική. Και δεν αρκεί σε αυτούς ̟ου καθορίζουν την

16. 16
ευρω̟αϊκή ̟ολιτική να λένε ότι δεν ̟ερίµεναν τόσο µεγάλη ̟τώση της
̟αραγωγής και τόσο υψηλά και αυξανόµενα ̟οσοστά ανεργίας. Γιατί δεν τα
̟ερίµεναν; Α̟ό ̟οια ιδέα για την οικονοµία καθοδηγούνται; Σίγουρα η
διανοητική ̟οιότητα της σκέψης τους είναι ένας λόγος για να είµαστε
δυστυχισµένοι. Το ζητούµενο δεν είναι µόνο να έχουµε µια ηθική της
αλληλεγγύης, αλλά να έχουµε και µια λογική ε̟ιστηµολογία. Το να λέµε ότι
σε ̟ερί̟τωση ύφεσης η ̟ολιτική της λιτότητας κινδυνεύει να είναι
αντι̟αραγωγική µ̟ορεί να φαίνεται σαν µια ουσιαστικά «κεϊνσιανή»
κριτική.
Ο Κέινς υ̟οστήριξε µε τρό̟ο ̟ειστικό ότι όσο υ̟άρχει ένα ̟λεόνασµα
̟αραγωγικής ικανότητας, ̟ου οφείλεται στην ελλι̟ή ζήτηση της αγοράς, το
να ̟ερικό̟τουµε τη δηµόσια δα̟άνη ε̟ιβραδύνει την οικονοµία και αυξάνει
την ανεργία αντί να τη µειώνει. Πρέ̟ει να του αναγνωριστεί η µεγάλη
̟ροσφορά ότι συνέβαλε ώστε αυτό το θεµελιώδες σηµείο να γίνει κατανοητό
α̟ό τους ̟ολιτικούς υ̟εύθυνους όλων των τάσεων. Θα ήταν λογικό να
χρησιµο̟οιήσουµε τους ορθούς λόγους του Κέινς, ̟ου ήδη α̟οτελούν µέρος
της κοινής οικονοµικής σκέψης (µολονότι τους αγνοούν οι Ευρω̟αίοι
ηγέτες), αλλά σε ό,τι αφορά την ολική ακαταλληλότητα της λιτότητας στην
Ευρώ̟η υ̟άρχουν και άλλοι λόγοι. Χρειάζεται να ̟ροχωρήσουµε ̟έρα α̟ό
τον Κέινς και να αναρωτηθούµε σε τι χρησιµεύει η δηµόσια δα̟άνη, εκτός
α̟ό το να ενισχύει τη ζήτηση της αγοράς, ό̟οιο και αν είναι το ̟εριεχόµενό
της.
Η δυσφορία και η δυστυχία τόσων Ευρω̟αίων για τις σκληρές ̟ερικο̟ές των
δηµόσιων υ̟ηρεσιών και για τη γενικευµένη λιτότητα δεν βασίζεται µόνο,
ούτε κυρίως, σε έναν κεϊνσιανό συλλογισµό. Γεγονός εξίσου σηµαντικό, αν
όχι ̟ερισσότερο, αυτή η αντίσταση εκφράζει µια ενδιαφέρουσα και
ε̟οικοδοµητική γνώµη τόσο α̟ό οικονοµική όσο και α̟ό ̟ολιτική ά̟οψη.
Μιλάει για κοινωνική δικαιοσύνη, θέλει να µειώσουµε την αδικία αντί να την
αυξάνουµε. Οι δηµόσιες υ̟ηρεσίες εκτιµούνται γι’ αυτό ̟ου ̟ροµηθεύουν
συγκεκριµένα στα ̟ρόσω̟α, κυρίως στα ̟ιο ευάλωτα, και στην Ευρώ̟η
κατακτήθηκαν µε αγώνες ̟ολλών δεκαετιών.
Το να τις ̟ερικό̟τουµε ανελέητα σηµαίνει ότι α̟εµ̟ολούµε την κοινωνική
δέσµευση ̟ου η Ευρώ̟η ανέλαβε α̟ό τη δεκαετία του 1940 και ̟ου οδήγησε
στην κοινωνική ̟ρόνοια και στη δηµόσια υγεία σε µια ̟ερίοδο ριζικής
αλλαγής. Η ευρω̟αϊκή ή̟ειρος υ̟ήρξε η ̟ρωτο̟όρος, έδωσε ένα µάθηµα
κοινωνικής υ̟ευθυνότητας το ο̟οίο έ̟ειτα διδάχθηκε στον υ̟όλοι̟ο κόσµο,
α̟ό την ασιατική Ανατολή ως τη Λατινική Αµερική (…).
Εφηµερίδα των Συντακτών, 19/05/2013

17. 17
Θουκυδίδη Περικλέους
Ε̟ιτάφιος
34. Τον ίδιο χειµώνα οι Αθηναίοι, ακολουθώντας την ̟ατρο̟αράδοτη
συνήθεια, τέλεσαν δηµόσια την ταφή αυτών ̟ου ̟ρώτοι σκοτώθηκαν σ’
αυτόν τον ̟όλεµο, µε τον εξής ̟ερί̟ου τρό̟ο. Φτιάχνουν µια εξέδρα και
εκθέτουν τα οστά των νεκρών για δυο µέρες, και ο καθένας φέρνει στο δικό
του αν κάτι θέλει. Και όταν γίνεται η κηδεία, αµάξια µεταφέρουν
κυ̟αρισσένιες οστεοθήκες, µια για κάθε φυλή· τα οστά του καθενός είναι
µέσα στην οστεοθήκη της φυλής του (τα οστά βρίσκονται στη θήκη της φυλής
στην ο̟οία ο καθένας ανήκει). Ένα όµως φέρετρο κενό, στρωµένο, το
µεταφέρουν στα χέρια· είναι των αγνοουµένων, εκείνων δηλαδή ̟ου τα
̟τώµατά τους δε βρέθηκαν να τα συλλέξουν (σηκώσουν). Παίρνει µέρος στη
νεκρώσιµη ̟οµ̟ή ό̟οιος θέλει, είτε ̟ολίτης, είτε ξένος και ̟αρευρίσκονται
στον τό̟ο της ταφής και γυναίκες και συγγενείς µοιρολογώντας. Τους
α̟οθέτουν λοι̟όν στο δηµόσιο νεκροταφείο, ̟ου βρίσκεται στο ̟ιο ωραίο
̟ροάστιο της ̟όλης, και ̟άντα σε αυτό θάβουν τους νεκρούς των µαχών,
εκτός α̟ό εκείνους ̟ου έ̟εσαν στο Μαραθώνα. Εκείνων την ̟αλικαριά,
ε̟ειδή την έκριναν ξεχωριστή, εκεί τους έκαναν και τον τάφο. Όταν τους
σκε̟άσουν µε χώµα, ένας άνδρας εκλεγµένος α̟ό την ̟ολιτεία, ̟ου
θεωρείται ̟ολύ συνετός και ε̟ιβάλλεται µε το κύρος του, εκφωνεί ̟άνω στον
τάφο τους ε̟αινετικό λόγο ̟ου ταιριάζει. Ύστερα φεύγουν. Έτσι γίνεται η
ταφή· και σε όλη τη διάρκεια του ̟ολέµου, σε κάθε ̟αρόµοια ̟ερί̟τωση,
ακολουθούσαν τη συνήθεια. Για αυτούς λοι̟όν τους ̟ρώτους νεκρούς
ορίστηκε να µιλήσει ο Περικλής ο γιος του Ξανθί̟̟ου. Και όταν έφτασε η
ώρα, ̟ροχώρησε α̟ό τον τάφο σε ένα βήµα καµωµένο ψηλό, για να
ακούγεται όσο γίνεται ̟ιο µακριά στο συγκεντρωµένο ̟λήθος και έλεγε τα
εξής ̟ερί̟ου.
35. «Οι ̟ερισσότεροι α̟ό αυτούς ̟ου έχουν µιλήσει εδώ ως τώρα,
ε̟ιδοκιµάζουν αυτόν ̟ου συµ̟λήρωσε την καθιερωµένη τελετή µε αυτόν το
λόγο, γιατί νοµίζουν ότι είναι ωραίο να εκφωνείται αυτός, για να τιµηθούν
κατά την ταφή τους οι νεκροί του ̟ολέµου. Εγώ όµως θα είχα τη γνώµη ότι,
σε άνδρες ̟ου α̟οδείχτηκαν ανδρείοι µε έργα, αρκετό είναι µε έργα να
δειχτούν και οι τιµές, ό̟ως αυτά ̟ου τώρα βλέ̟ετε ότι ετοιµάστηκαν µε τη
φροντίδα της ̟ολιτείας σχετικά µε την ταφή αυτή, και να µην εξαρτάται η
αξιο̟ιστία της ανδρείας των ̟ολλών α̟ό έναν άνδρα µονάχα, αν µιλήσει
ό̟ως τους αξίζει ή κατώτερα. Γιατί είναι δύσκολο να µιλήσει κανείς µε
ε̟ιτυχία σε θέµα ̟ου µε δυσκολία εξασφαλίζεται η εντύ̟ωση ότι λέει την
αλήθεια. Γιατί αυτός ̟ου έχει άµεση γνώση και είναι ευνοϊκός ακροατής, θα
θεωρούσε ίσως ότι ̟αρουσιάζονται κά̟ως κατώτερα α̟ό εκείνα ̟ου ξέρει

18. 18
καλά και θέλει να ακούσει, και ό̟οιος ̟άλι δεν τα γνωρίζει θα νόµιζε, α̟ό
φθόνο, ότι µερικά διογκώνονται, αν τυχόν άκουγε κάτι ̟ου ξε̟ερνά τη
δύναµή του. Γιατί οι έ̟αινοι ̟ου λέγονται για άλλους, ως εκείνο το σηµείο
είναι ανεκτοί, όσο ο καθένας νοµίζει ότι και ο ίδιος είναι ικανός να κάνει
κάτι, α̟ό όσα άκουσε· ό,τι όµως ξε̟ερνά τις δυνάµεις τους, ε̟ειδή αµέσως
τους ̟ιάνει ζήλια, δεν το ̟ιστεύουν. Αφού όµως οι ̟ρόγονοι α̟έδειξαν στην
̟ράξη ότι αυτά είναι έτσι καλά, ̟ρέ̟ει και εγώ, ακολουθώντας τη συνήθεια,
να ̟ροσ̟αθήσω να ικανο̟οιήσω όσο µ̟ορώ ̟ιο ̟ολύ, του καθενός την
ε̟ιθυµία και ̟ροσδοκία.
36. Θα αρχίσω α̟ό τους ̟ρογόνους ̟ρώτα· γιατί είναι δίκαιο και ταιριαστό
συνάµα, σε ̟ερί̟τωση ό̟ως η σηµερινή, να τους δίνεται η τιµή αυτής της
µνηµόνευσης. Γιατί κατοικώντας σε αυτή τη χώρα αυτοί οι ίδιοι ̟άντα,
καθώς η µια γενιά διαδεχόταν την άλλη, χάρη στην ανδρεία τους την
̟αρέδωσαν ελεύθερη ως σήµερα. Και εκείνοι λοι̟όν είναι άξιοι ε̟αίνου και
ακόµα ̟ερισσότερο οι ̟ατέρες µας· γιατί αυτοί, κοντά σε εκείνα ̟ου
κληρονόµησαν, α̟έκτησαν την εξουσία ̟ου έχουµε, µε ̟ολύ µόχθο, και την
κληροδότησαν σε εµάς τους τωρινούς. Αυτής της ηγεµονίας τη δύναµη
αυξήσαµε ̟ερισσότερο, εµείς εδώ, όσοι σήµερα βρισκόµαστε ακόµα ̟ερί̟ου
στην ώριµη ηλικία και ετοιµάσαµε την ̟όλη να έχει α̟όλυτη αυτάρκεια σε
όλα, και για ̟όλεµο και για ειρήνη. Αυτών εγώ τα ̟ολεµικά κατορθώµατα,
µε τα ο̟οία α̟οκτήθηκε το καθένα ή αν κά̟οτε εµείς οι ίδιοι ή οι ̟ατέρες
µας α̟οκρούσαµε θαρραλέα κά̟οιον βάρβαρο ή Έλληνα ε̟ιδροµέα, θα τα
̟αραλείψω, γιατί δε θέλω να µακρηγορώ σε ανθρώ̟ους ̟ου τα ξέρουν. Α̟ό
̟οιες όµως αρχές φτάσαµε σε αυτήν την ακµή, µε ̟οιο ̟ολίτευµα και α̟ό
̟οιους τρό̟ους ζωής έγινε η ̟όλη µεγάλη, αυτά αφού ̟αρουσιάσω ̟ρώτα,
θα έρθω έ̟ειτα και στον έ̟αινο αυτών των νεκρών, γιατί νοµίζω ότι στη
σηµερινή ̟ερίσταση δεν θα ήταν ά̟ρε̟ο να ει̟ωθούν αυτά, και ακόµα ότι
είναι ωφέλιµο να τα ακούσει µε ̟ροσοχή, όλο το συγκεντρωµένο εδώ ̟λήθος
̟ολιτών και ξένων.
37. Έχουµε λοι̟όν ̟ολίτευµα ̟ου δεν αντιγράφει τους νόµους των άλλων,
αλλά ̟ολύ ̟ερισσότερο είµαστε εµείς ̟αράδειγµα σε µερικούς, ̟αρά µιµητές
τους. Και ονοµάζεται το ̟ολίτευµά µας δηµοκρατία, ε̟ειδή η εξουσία δε
βρίσκεται στα χέρια των ολιγαρχικών, αλλά του δήµου. Και µ̟ροστά στους
νόµους, ως ̟ρος τις ιδιωτικές τους διαφορές, όλοι οι ̟ολίτες έχουν τα ίδια
δικαιώµατα, ενώ για την ̟ροσω̟ική τους ανάδειξη, κατα̟ώς ξεχωρίζει ο
καθένας σε κάτι ̟ροτιµάται στα δηµόσια αξιώµατα, όχι τόσο για τη σειρά
του, όσο ̟ερισσότερο για την ̟ροσω̟ική του ικανότητα· ούτε ̟άλι κά̟οιος,
εξαιτίας της φτώχειας του, και ενώ µ̟ορεί να κάνει κάτι καλό στην ̟όλη,
εµ̟οδίζεται α̟ό την ασηµότητα της κοινωνικής του θέσης. Τις σχέσεις µας µε
την ̟ολιτεία τις διέ̟ει η ελευθερία, αλλά και στις καθηµερινές µας

19. 19
ενασχολήσεις είµαστε α̟αλλαγµένοι α̟ό την καχυ̟οψία µεταξύ µας, δίχως
να αγανακτούµε µε τον γείτονά µας, αν κάνει κάτι ̟ου τον ευχαριστεί, ούτε
̟αίρνουµε α̟έναντί του το ύφος του ̟ειραγµένου, ̟ράγµα ̟ου µ̟ορεί
βέβαια να µην τον βλά̟τει, σίγουρα όµως τον στενοχωρεί. Και ενώ στις
ιδιωτικές µας σχέσεις δεν ενοχλούµε ο ένας τον άλλο, στη δηµόσια ζωή δεν
̟αρανοµούµε ̟ολύ ̟ερισσότερο α̟ό εσωτερικό σεβασµό, υ̟ακούοντας σε
αυτούς ̟ου κάθε φορά διοικούν την ̟όλη και στους νόµους, ιδιαίτερα σε
εκείνους α̟ό αυτούς ̟ου ισχύουν για την ̟ροστασία των αδικηµένων και σε
όσους, ̟αρότι άγραφοι, ̟ροκαλούν αναµφισβήτητη ντρο̟ή (στους
̟αραβάτες).
38. Και ̟έρα α̟ό αυτά και για το ̟νεύµα µας βρήκαµε ̟άρα ̟ολλούς
τρό̟ους ξεκούρασης, έχοντας τη συνήθεια να τελούµε αγώνες και γιορτές ̟ου
καλύ̟τουν ολόκληρο το χρόνο και να διαθέτουµε καλοφτιαγµένα σ̟ιτικά,
(̟ράγµατα) των ο̟οίων η καθηµερινή ευχαρίστηση διώχνει µακριά τη λύ̟η.
Ακόµα, ε̟ειδή η ̟όλη µας είναι δυνατή, εισάγονται α̟ό κάθε γωνιά της γης
τα ̟άντα και συµβαίνει σε µας να α̟ολαµβάνουµε τα αγαθά ̟ου
̟αράγονται εδώ µε
την ίδια ευκολία, ό̟ως
και τα αγαθά των
άλλων ανθρώ̟ων. (ή
έτσι συµβαίνει σε µας
να µη χαιρόµαστε σαν
̟ερισσότερο δικά µας
τα αγαθά της χώρας
µας α̟ό ό,τι εκείνα
των άλλων
ανθρώ̟ων).
39. ∆ιαφέρουµε ε̟ίσης
και στην ̟ολεµική
εκ̟αίδευση α̟ό τους
αντι̟άλους µας στα
εξής: την ̟όλη µας την
έχουµε ανοιχτή σε
όλους και ̟οτέ µε
α̟ελάσεις ξένων δεν
εµ̟οδίζουµε κά̟οιον
να δει ή να ακούσει
κάτι, ̟ου αν δεν το
κρύβαµε και το έβλε̟ε
κά̟οιος εχθρός θα

20. 20
µ̟ορούσε να ωφεληθεί, γιατί ̟ιο ̟ολύ στηριζόµαστε όχι στις ετοιµασίες και
τα τεχνάσµατα, ̟αρά στην ευψυχία ̟ου ̟ηγάζει α̟ό µέσα µας την ώρα της
µάχης. Και στο εκ̟αιδευτικό σύστηµα, εκείνοι α̟ό την ̟αιδική τους κιόλας
ηλικία µε ε̟ί̟ονες ασκήσεις ε̟ιδιώκουν να γίνουν ανδρείοι, ενώ εµείς,
̟αρόλο ̟ου ζούµε άνετα, βαδίζουµε µε όχι κατώτερο φρόνηµα σε κινδύνους
το ίδιο µεγάλους. Και να η α̟όδειξη: οι Λακεδαιµόνιοι δηλαδή, δεν
εκστρατεύουν µονάχοι τους στη χώρα µας, αλλά µαζί µε όλους τους
συµµάχους τους, ενώ εµείς µονάχοι εισβάλλουµε στη χώρα των άλλων και,
̟αρότι ̟ολεµούµε σε ξένη γη, αυτούς ̟ου µάχονται για τη σωτηρία της
χώρας τους, εύκολα τις ̟ερισσότερες φορές νικάµε. Και συγκεντρωµένη τη
δύναµή µας κανείς ως τώρα εχθρός δεν αντιµετώ̟ισε, γιατί εµείς ταυτόχρονα
και το ναυτικό φροντίζουµε και σε ̟ολλά σηµεία της στεριάς στέλνουµε
στρατό α̟ό µας τους ίδιους. Και αν κά̟ου συγκρουστούν µε κανένα µικρό
µας τµήµα, αν νικήσουν µερικούς α̟ό µας, καυχιούνται ότι µας έτρεψαν
όλους σε φυγή, αν ̟άλι νικηθούν, λένε ότι ηττήθηκαν α̟ό όλους µας. Και
όµως, αν ριχνόµαστε ̟ρόθυµοι στον κίνδυνο ̟ιο ̟ολύ ζώντας ανέµελα ̟αρά
µε ε̟ί̟ονες ασκήσεις και µε ανδρεία ̟ου δεν ̟ηγάζει τόσο α̟ό την ε̟ιβολή
του νόµου, όσο α̟ό τον τρό̟ο της ζωής µας, µας µένει το κέρδος και να µη
κουραζόµαστε ̟ροκαταβολικά για τις δύσκολες στιγµές ̟ου είναι να έρθουν,
και όταν βρεθούµε σε αυτές να µη δειχνόµαστε ̟ιο άτολµοι α̟ό εκείνους ̟ου
αδιάκο̟α µοχθούν. Και για αυτά η ̟όλη µας αξίζει να τη θαυµάζει κανείς
και ακόµα για άλλα.
40. Αγα̟ούµε το ωραίο µε α̟λότητα και καλλιεργούµε τα γράµµατα, χωρίς
να γινόµαστε µαλθακοί. Και χρησιµο̟οιούµε τον ̟λούτο ̟ιο ̟ολύ, για να
έχουµε τη δυνατότητα για κά̟οιο έργο, ̟αρά για κοµ̟ορρηµοσύνη· και δεν
είναι ντρο̟ή να ̟αραδέχεται κανείς τη φτώχεια του, αλλά ̟ολύ µεγαλύτερη
ντρο̟ή είναι να µην ̟ροσ̟αθεί να την α̟οφύγει δουλεύοντας. Συµβαίνει οι
ίδιοι να φροντίζουµε και για τις ιδιωτικές και για τις δηµόσιες υ̟οθέσεις, και,
ενώ ο καθένας µας καταγίνεται µε διαφορετική α̟ασχόληση, να κατέχουµε
τα ̟ολιτικά ζητήµατα ικανο̟οιητικά. Γιατί µονάχα εµείς αυτόν ̟ου δε
µετέχει σε αυτά, τον θεωρούµε όχι φιλήσυχο αλλά άχρηστο και εµείς οι ίδιοι ή
διατυ̟ώνουµε ορθές κρίσεις ή συλλογιζόµαστε σωστά για αυτά, γιατί δε
νοµίζουµε ότι τα λόγια βλά̟τουν τα έργα, αλλά αντίθετα (θεωρούµε ̟ιο
βλαβερό) το να µη διαφωτιστούµε ̟ροηγουµένως µε τη συζήτηση, ̟ριν
̟ροβούµε σε ενέργειες για όσα ̟ρέ̟ει. Και µάλιστα µας διακρίνει κάτι το
ξεχωριστό, ώστε να τολµάµε εµείς οι ίδιοι να υ̟ολογίζουµε µε ακρίβεια τις
συνέ̟ειες των όσων θα ε̟ιχειρήσουµε. Ως ̟ρος αυτό, στους άλλους η άγνοια
φέρνει αλόγιστο θάρρος (α̟ερίσκε̟τη τόλµη) και η γνώση (σκέψη) δισταγµό.
Γιατί ̟ολύ δυνατοί στην ψυχή δίκαια θα θεωρηθούν εκείνοι ̟ου ξέρουν ̟ολύ
καλά και τους κινδύνους του ̟ολέµου και τις α̟ολαύσεις της ειρήνης και
̟αρόλ’ αυτά δεν ̟ροσ̟αθούν να α̟οφύγουν τους κινδύνους. Όµως και στην

21. 21
εκδήλωση ευεργετικής διάθεσης είµαστε αντίθετοι µε τους ̟ολλούς· γιατί
α̟οκτούµε τους φίλους µας όχι µε το να µας ευεργετούν, αλλά µε το να
ευεργετούµε. Και είναι ο ευεργέτης φίλος ̟ιο σταθερός, εφόσον ε̟ιδιώκει να
̟αραµείνει η ευγνωµοσύνη του ευεργετηµένου, µε τη συµ̟άθεια ̟ου δείχνει
σε αυτόν. Ενώ εκείνος ̟ου χρωστά χάρη είναι ̟ιο α̟ρόθυµος, γιατί ξέρει ότι
θα δείξει καλοσύνη όχι για να του χρωστούν ευγνωµοσύνη, αλλά για να
ξοφλήσει χρέος. Και µονάχα εµείς βοηθούµε άφοβα κά̟οιον, όχι τόσο α̟ό
υ̟ολογισµό του συµφέροντος, όσο α̟ό την ̟ίστη στο φιλελεύθερο φρόνηµα.
41. Συνοψίζοντας, λέω ότι η ̟όλη µας σε όλες τις εκδηλώσεις της είναι
σχολείο της Ελλάδας και ότι µου φαίνεται ότι καθένας α̟ό µας, σαν άτοµο,
θα µ̟ορούσε να ̟αρουσιάσει τον εαυτό του αυτοδύναµο µε χάρη και
ευστροφία σε ̟άρα ̟ολλές δραστηριότητες. Και ότι αυτά δεν είναι καυχησιές
για την ̟ερίσταση, αλλά ̟ραγµατική αλήθεια, το φανερώνει η ίδια η δύναµη
της ̟όλης µας ̟ου την α̟οκτήσαµε µε αυτούς τους τρό̟ους ζωής. Γιατί
µονάχη αυτή α̟ό τις τωρινές ̟όλεις βγαίνει α̟ό τη δοκιµασία ανώτερη α̟ό
τη φήµη της, και µονάχα αυτή δε δίνει στους εχθρούς ̟ου της ε̟ιτέθηκαν, το
δικαίωµα να αγανακτήσουν α̟ό τι ανάξιους εχθρούς νικιούνται, ούτε στους
συµµάχους να ̟αρα̟ονεθούν ότι τάχα τους κυβερνούν ανάξιοι. Και ε̟ειδή
̟αρουσιάσαµε τη δύναµή µας µε α̟τές α̟οδείξεις και όχι βέβαια δίχως
µάρτυρες, και οι σύγχρονοι και οι µεταγενέστεροι θα µας θαυµάζουν, χωρίς
να έχουµε καθόλου ανάγκη ούτε α̟ό έναν Όµηρο, για να µας ε̟αινέσει ούτε
[40] Φιλοκαλο µ ν τε γ ρ µετ' ε τελε ας κα φιλοσοφο µεν νευ µαλακ ας·
πλο τ! τε "ργου µ#λλον καιρ$ % λ&γου κ&µπ! χρ(µεθα, κα τ+ π νεσθαι
ο χ ,µολογε-ν τιν α.σχρ&ν, /λλ µ0 διαφε γειν "ργ! α2σχιον. "νι τε το-ς
α το-ς ο.κε ων 5µα κα πολιτικῶν 7πιµ λεια, κα 8τ ροις πρ+ς "ργα
τετραµµ νοις τ πολιτικ µ0 7νδεῶς γνῶναι· µ&νοι γ ρ τ&ν τε µηδ:ν τῶνδε
µετ χοντα ο κ /πρ;γµονα, /λλ' /χρε-ον νοµ ζοµεν, κα ο= α το >τοι
κρ νοµ ν γε % 7νθυµο µεθα ?ρθῶς τ πρ;γµατα, ο το@ς λ&γους το-ς "ργοις
βλ;βην Bγο µενοι, /λλ µ0 προδιδαχθCναι µ#λλον λ&γ! πρ&τερον % 7π D
δε- "ργ! 7λθε-ν. διαφερ&ντως γ ρ δ0 κα τ&δε "χοµεν Eστε τολµ#ν τε ο=
α το µ;λιστα κα περ Fν 7πιχειρGσοµεν 7κλογ ζεσθαι· H το-ς λλοις /µαθ α
µ:ν θρ;σος, λογισµ+ς δ: Iκνον φ ρει. κρ;τιστοι δ' Jν τ0ν ψυχ0ν δικα ως
κριθε-εν ο= τ; τε δειν κα Bδ α σαφ στατα γιγν(σκοντες κα δι τα τα µ0
/ποτρεπ&µενοι 7κ τῶν κινδ νων. κα τ 7ς /ρετ0ν 7νηντι(µεθα το-ς πολλο-ς·
ο γ ρ π;σχοντες εL, /λλ δρῶντες κτ(µεθα το@ς φ λους. βεβαι&τερος δ: ,
δρ;σας τ0ν χ;ριν Eστε ?φειλοµ νην δι' ε νο ας M δ δωκε σNζειν· , δ:
/ντοφε λων /µβλ τερος, ε.δOς ο κ 7ς χ;ριν, /λλ' 7ς ?φε ληµα τ0ν /ρετ0ν
/ποδ(σων. κα µ&νοι ο το ξυµφ ροντος µ#λλον λογισµ$ % τCς 7λευθερ ας
τ$ πιστ$ /δεῶς τιν Qφελο µεν.

22. 22
α̟ό κανέναν άλλο ̟ου µε τα λόγια του θα δώσει µια ̟ρόσκαιρη χαρά, την
ιδέα όµως ̟ου θα σχηµατιστεί για τα έργα µας θα τη ζηµιώσει η ̟ραγµατική
αλήθεια, αφού εξαναγκάσαµε κάθε θάλασσα και στεριά να γίνει ̟έρασµα
στην τόλµη µας και στήσαµε ̟αντού µνηµεία αθάνατα και για τις συµφορές
και για τις νίκες µας. Για µια τέτοια λοι̟όν ̟όλη και αυτοί εδώ ̟ολέµησαν
γενναία και σκοτώθηκαν, ̟ιστεύοντας ότι ήταν καθήκον τους να µη χαθεί
αυτή και α̟ό αυτούς ̟ου µένουν στη ζωή είναι φυσικό ο καθένας να θέλει να
υ̟οφέρει για χάρη της.
42. Για αυτό ακριβώς και µίλησα ̟λατιά για την ̟όλη, γιατί θέλησα να κάνω
κατανοητό ότι δεν αγωνιζόµαστε για ̟ράγµατα ίσης σηµασίας εµείς και όσοι
δεν έχουν τί̟οτα ̟αρόµοιο µε αυτά, και ταυτόχρονα να στηρίξω σε
χειρο̟ιαστές α̟οδείξεις τον έ̟αινο αυτών για τους ο̟οίους τώρα µιλώ. Και
̟ραγµατικά έχει ει̟ωθεί το µεγαλύτερο µέρος. Γιατί µε όσα εγώ ύµνησα την
̟όλη, τα ανδραγαθήµατα αυτών εδώ και των ̟αρόµοιών τους τη στόλισαν·
και για λίγους Έλληνες θα φαινόταν ισόβαρος ο έ̟αινος µε τα έργα τους,
ό̟ως ακριβώς γι’ αυτούς εδώ. Και µου φαίνεται ότι ο τωρινός θάνατος αυτών
εδώ φανερώνει την ανδρεία τους, είτε αυτός είναι το ̟ρώτο φανέρωµα της
είτε η τελική ε̟ισφράγισή της. Και µάλιστα στην ̟ερί̟τωση όσων α̟ό κάθε
άλλη ά̟οψη είναι κακοί, είναι δίκαιο η ̟αλικαριά ̟ου δείχνουν στους
̟ολέµους για την ̟ατρίδα να κρίνεται σ̟ουδαιότερη. Γιατί, αφού ξέ̟λυναν
µε την ανδρεία τους κάθε ηθικό ̟αρά̟τωµα, ̟ερισσότερο ωφέλησαν την
κοινή υ̟όθεση ̟αρά την έβλαψαν µε τα ̟ροσω̟ικά τους ̟αρα̟τώµατα. Α̟ό
αυτούς όµως τους νεκρούς, κανείς δεν έδειξε δειλία, ε̟ειδή ̟ροτίµησε την
α̟όλαυση του ̟λούτου για ̟ερισσότερο χρόνο ούτε και ̟ροσ̟άθησε να
ξεφύγει τον κίνδυνο µε την ελ̟ίδα ̟ου δείχνει η φτώχεια, ότι θα µ̟ορούσε
αν τον α̟οφύγει και αυτή τη φορά, να γίνει ̟λούσιος. Αλλά ε̟ειδή ̟ίστεψαν
ότι η τιµωρία των εχθρών ήταν ̟ολύ ̟ιο ̟οθητή α̟ό αυτά και ε̟ειδή
θεώρησαν ότι αυτός είναι ο ̟ιο ωραίος α̟ό τους κινδύνους, θέλησαν µαζί µε
αυτόν, αυτούς να εκδικηθούν και εκείνα να τα ε̟ιθυµούν. Και εµ̟ιστεύτηκαν
την αβέβαιη έκβαση του αγώνα στην ελ̟ίδα, στη µάχη όµως θεωρούσαν
υ̟οχρέωσή τους να στηριχτούν στον εαυτό τους για αυτό ̟ου είχαν µ̟ροστά
στα µάτια τους. Και µέσα στη µάχη ̟ροτίµησαν να αγωνιστούν και να
̟εθάνουν, ̟αρά να υ̟οχωρήσουν και να σωθούν και έτσι α̟έφυγαν την
ντρο̟ή να τους λένε δειλούς και ανέλαβαν τον αγώνα δίνοντας τη ζωή τους
και σε µια ελάχιστη στιγµή, καθώς κρινόταν α̟ό την τύχη η ζωή τους,
γλίτωσαν α̟ό την κατηγορία ότι νιώθουν φόβο ̟αρά α̟ό το φόβο. (χάθηκαν
ενώ στη ψυχή τους άκµαζε η ελ̟ίδα της νίκης ̟αρά ο φόβος της ήττας).
43. Και αυτοί εδώ ό̟ως ταίριαζε στην ̟όλη αναδείχθηκαν τέτοιοι. Και οι
ζωντανοί ̟ρέ̟ει να εύχεστε το φρόνηµά σας εναντίον των εχθρών να σας
φέρει µικρότερο κίνδυνο, όµως να µην ανεχθείτε να είναι ατολµότερο,

23. 23
λογαριάζοντας όχι µόνο µε τη λογική την ωφέλεια, για την ο̟οία θα
µ̟ορούσε να µιλήσει κανείς σε εσάς ̟ου οι ίδιοι τα ξέρετε καλά, αναφέροντας
̟όσα καλά υ̟άρχουν στο να αντιστέκεται στους εχθρούς, αλλά
̟αρατηρώντας κάθε µέρα στην ̟ράξη την δύναµη της ̟όλης και αγα̟ώντας
την µε ̟άθος· και όταν σας φανεί ότι είναι µεγάλη µε το να συλλογίζεστε ότι
αυτά τα α̟όκτησαν άνδρες τολµηροί και ̟ου ήξεραν το καθήκον τους και
̟ου είχαν φιλότιµο στη µάχη· και αν καµιά φορά α̟οτύγχαναν σε µια
̟ροσ̟άθειά τους, δεν ε̟έτρε̟αν στον εαυτό τους να στερήσουν και την ̟όλη
α̟ό την ανδρεία τους και την ̟ροσέφεραν σε αυτήν ως την ̟ιο ωραία
συνεισφορά. Γιατί ̟ροσφέροντας όλοι µαζί τη ζωή τους, έ̟αιρναν ξεχωριστά
ο καθένας τον αγέραστο έ̟αινο και τον ̟ιο λαµ̟ρό τάφο όχι τόσο σε αυτόν
̟ου κείτονται τώρα, όσο εκείνο στον ο̟οίο η δόξα µένει και µνηµονεύεται
αιώνια σε κάθε ευκαιρία είτε δηµιουργίας είτε µάχης. Γιατί των ε̟ιφανών
ανδρών τάφος είναι όλη η γη και δεν το δηλώνει µόνο η ε̟ιγραφή µιας
στήλης στη γενέτειρά τους, αλλά και στην ξένη χώρα ζει µέσα στην ψυχή του
καθενός άγραφη η θύµηση, όχι τόσο των ανδραγαθηµάτων τους όσο του
φρονήµατός τους. Αυτούς τώρα εσείς αφού µιµηθείτε και θεωρήσετε ότι
ευτυχία είναι η ελευθερία και ότι ελευθερία είναι η γενναιοψυχία, ας µη
δειλιάζετε στους κινδύνους του ̟ολέµου. Γιατί όχι βέβαια αυτοί ̟ου
δυστυχούν ̟ιο δίκαια θα αψηφούσαν τη ζωή τους, ̟ου δεν ελ̟ίζουν κανένα
καλό, αλλά σε όσους υ̟άρχει φόβος, αν συνεχίσουν να βρίσκονται στη ζωή,
να µεταβληθεί ριζικά η κατάστασή τους και σε όσους η διαφορά θα είναι
ιδιαίτερα µεγάλη, αν κά̟ου α̟οτύχουν. Γιατί είναι ̟ολύ ̟ιο λυ̟ηρή για
έναν άνδρα µε φρόνηµα η εξαθλίωση ̟ου ̟ροέρχεται α̟ό τη δειλία στη
µάχη, ̟αρά ο θάνατος ̟ου έρχεται χωρίς να τον νιώσει (ανε̟αίσθητα) σε
στιγµή δύναµης και κοινής ελ̟ίδας.
44. (…)
45. (…)
46. Εί̟α και εγώ σύµφωνα µε το έθιµο, όσα είχα κατάλληλα και µε έργα αυτοί
̟ου τάφηκαν έχουν ήδη τιµηθεί, ενώ τα ̟αιδιά τους α̟ό σήµερα και ώσ̟ου
να γίνουν έφηβοι, η ̟όλη θα αναθρέψει µε δηµόσια δα̟άνη, ̟ροβάλλοντας
και για αυτούς εδώ και για όσους έχουν ε̟ιζήσει ωφέλιµο βραβείο αυτών των
αγώνων. Γιατί ό̟ου είναι καθιερωµένα τα ̟ιο σ̟ουδαία βραβεία της αρετής,
εκεί ακριβώς ζουν και άριστοι ̟ολίτες. Τώρα, λοι̟όν, αφού αρκετά ο καθένας
έκλαψε το συγγενή του, ας φύγετε».
47. Τέτοια ήταν η ταφή εκείνον τον χειµώνα.
(Μετάφραση: Κ. Καρεµφύλλης)

24. 24

25. 25
Ezra Pound
Εντολή
Πηγαίνετε τραγούδια µου στον µοναχικό και τον ανικανο̟οίητο,
Πηγαίνετε ε̟ίσης στον νευρο̟αθή,
Πηγαίνετε στον σκλαβωµένο α̟’ τη συµβατικότητα,
Χαρίστε τους την ̟εριφρόνησή µου για τους κατα̟ιεστές τους.
Πηγαίνετε, σαν ένα µεγάλο κύµα ψυχρού νερού,
Φέρτε την ̟εριφρόνησή µου για τους κατα̟ιεστές.
Μιλήστε ενάντια στην ασυνείδητη κατα̟ίεση,
Μιλήστε ενάντια στην τυραννία εκείνου ̟ου δεν έχει φαντασία,
Μιλήστε ενάντια στους δεσµούς.
Πηγαίνετε στην αστή ̟ου ̟εθαίνει α̟ό την ̟λήξη της,
Πηγαίνετε στις γυναίκες των ̟ροαστίων,
Πηγαίνετε στους κακο̟αντρεµένους,
Πηγαίνετε σε εκείνους ̟ου η α̟οτυχία τους είναι κρυµµένη,
Πηγαίνετε στα κακότυχα ζευγάρια,
Πηγαίνετε στη γυναίκα ̟ου αγοράστηκε,
Πηγαίνετε και σε κείνη µε την ̟ροίκα.
Πηγαίνετε σ’ αυτούς ̟ου έχουν ντελικάτους ̟όθους,
Πηγαίνετε σ’ αυτούς ̟ου οι ντελικάτες τους ε̟ιθυµίες γκρεµίζονται,
Πηγαίνετε σαν φθορά στη νωθρότητα του κόσµου.
Πηγαίνετε µε την κόψη σας εναντίον του,
∆υναµώστε τις λε̟τές χορδές,
Φέρτε εµ̟ιστοσύνη στα φύκια και στις κεραίες της ψυχής.
Πηγαίνετε µε φιλικό τρό̟ο,
Πηγαίνετε µε ανοιχτό λόγο.
Λαχταρήστε να βρείτε νέα δαιµόνια και νέα αγαθά,
Εναντιωθείτε σε κάθε µορφή κατα̟ίεσης.
Πηγαίνετε σε κείνους ̟ου χόντρυναν µόλις γίναν µεσόκο̟οι,
Σε κείνους ̟ου έχασαν το ενδιαφέρον τους.
Πηγαίνετε στους εφήβους ̟ου κατα̟νίγονται α̟ό την οικογένεια,
Ω! Πόσο α̟αίσιο είναι
Να βλέ̟εις τρεις γενιές σ’ ένα σ̟ίτι να ‘ναι όλες µαζί!
Ό̟ως ένα γέρικο δέντρο µε βλαστάρια,
Και µε µερικά κλαδιά σα̟ισµένα και ̟εσµένα.
Πηγαίνετε µακριά και ̟ροκαλέστε την κοινή γνώµη,
Πηγαίνετε ενάντια σ’ αυτή τη νερόβραστη δουλεία του αίµατος,
Εναντιωθείτε σε κάθε είδους ιδιοκτησία.
(“Lustra”, 1916. Μετάφραση: Κλείτος Κύρου)

26. 26
Τόµας Φρίντµαν
Η εκ̟αίδευση τον 21ο αιώνα
Όταν ο Τόνι Γουάγκνερ, ειδικός σε θέµατα εκ̟αίδευσης στο Πανε̟ιστήµιο
Χάρβαρντ, ̟εριγράφει το ε̟άγγελµά του, λέει ̟ως είναι «διερµηνέας
ανάµεσα σε δύο εχθρικές φυλές» – τον κόσµο της εκ̟αίδευσης και τον
ε̟ιχειρηµατικό κόσµο, εκείνους ̟ου διδάσκουν τα ̟αιδιά µας και εκείνους
̟ου τους δίνουν δουλειά. Το ε̟ιχείρηµα του Γουάγκνερ στο βιβλίο του
«Creatinig Innovators: The Making of Young People Who Will Change the
World» («∆ηµιουργώντας καινοτόµους: Η συγκρότηση νέων ανθρώ̟ων ̟ου
θα αλλάξουν τον κόσµο») είναι ότι η εκ̟αίδευσή µας δεν καταφέρνει
συστηµατικά να «̟ροσθέσει την αξία και να διδάξει τις δεξιότητες ̟ου έχουν
τη µεγαλύτερη σηµασία στην αγορά εργασίας».
Αυτό είναι ε̟ικίνδυνο σε µια ε̟οχή ̟ου υ̟άρχουν όλο και λιγότερες
δουλειές µε υψηλή αµοιβή και µέτριες α̟αιτήσεις δεξιοτήτων – το είδος της
δουλειάς ̟ου συντήρησε τη µεσαία τάξη την ̟ροηγούµενη γενιά. Τώρα, κάθε
δουλειά «µεσαίας τάξης» τραβιέται ̟ρος τα ̟άνω, ̟ρος τα κάτω ή ̟ρος τα
έξω, µε µεγάλη ταχύτητα. ∆ηλαδή, είτε α̟αιτεί µεγαλύτερες δεξιότητες ή
µ̟ορούν να την ασκήσουν ̟ολύ ̟ερισσότεροι άνθρω̟οι σε όλο τον κόσµο ή
«θάβεται» –καταργείται ως α̟αρχαιωµένη– γρηγορότερα ̟αρά ̟οτέ.
Γι’ αυτό ο στόχος της εκ̟αίδευσης σήµερα δεν θα έ̟ρε̟ε να είναι ̟ώς να
καταστήσει κάθε ̟αιδί «έτοιµο για το ̟ανε̟ιστήµιο», αλλά «έτοιµο για
καινοτοµία» – έτοιµο να ̟ροσθέσει αξία σε οτιδή̟οτε κάνει.
∆ύσκολο εγχείρηµα. Αναζήτησα τον Τόνι Γουάγκνερ και του ζήτησα να
διευκρινίσει. «Σήµερα», µου α̟άντησε µε e-mail, «καθώς η γνώση είναι
διαθέσιµη σε κάθε συσκευή συνδεδεµένη µε το Ιντερνετ, αυτά ̟ου γνωρίζεις
µετρούν λιγότερο α̟ό αυτά ̟ου µ̟ορείς να κάνεις µε όσα γνωρίζεις. Η
ικανότητα για καινοτοµία –η ικανότητα να λύνεις δηµιουργικά τα
̟ροβλήµατα ή να φέρνεις στο φως νέες δυνατότητες– και οι δεξιότητες ό̟ως
η κριτική σκέψη, η ε̟ικοινωνία και η συνεργασία είναι ̟ολύ ̟ιο σηµαντικές
α̟ό την ακαδηµαϊκή γνώση».
Για τη δική µας γενιά ήταν εύκολο. Έ̟ρε̟ε να «βρούµε» µια δουλειά. Τα
̟αιδιά µας, όµως, θα ̟ρέ̟ει να «εφεύρουν» µια δουλειά. Σίγουρα, τα ̟ιο
τυχερά θα βρουν την ̟ρώτη δουλειά τους, αλλά ακόµη και αυτά θα ̟ρέ̟ει να
ε̟ανεφευρίσκουν και να αναδιοργανώνουν αυτήν τη δουλειά ̟ολύ ̟ιο
συχνά α̟ό τους γονείς τους, αν θέλουν να ̟ροοδεύσουν στο ̟εδίο ̟ου

27. 27
διάλεξαν. Αν αυτό ισχύει, ρώτησα τον Γουάγκνερ, τι ̟ρέ̟ει να διδάσκονται
σήµερα οι νέοι;
«Κάθε νεαρό άτοµο θα εξακολουθήσει να χρειάζεται τις βασικές γνώσεις,
βέβαια», εί̟ε. «Θα χρειάζεται όµως, ακόµα ̟ερισσότερο, δεξιότητες και
κίνητρα, τα ο̟οία έχουν ιδιαίτερα κρίσιµη σηµασία. Οι νέοι ̟ου είναι
εσωτερικά
κινητο̟οιηµένοι –
̟ερίεργοι, ε̟ίµονοι,
̟ρόθυµοι να
ρισκάρουν– θα
µαθαίνουν νέες
γνώσεις και δεξιότητες
συνεχώς. Θα µ̟ορούν
να βρίσκουν νέες
ευκαιρίες ή να
δηµιουργούν δικές
τους – κάτι όλο και ̟ιο
σηµαντικό, καθώς οι
̟αραδοσιακές
σταδιοδροµίες θα
εξαφανίζονται».
Πού ̟ρέ̟ει λοι̟όν να
εστιάσει η
εκ̟αιδευτική
µεταρρύθµιση σήµερα;
«∆ιδάσκουµε και
εξετάζουµε ̟ράγµατα
για τα ο̟οία οι
̟ερισσότεροι
σ̟ουδαστές δεν
ενδιαφέρονται και ̟ληροφορίες ̟ου µ̟ορούν να τις βρουν στο Google και
θα τις ξεχάσουν µόλις τελειώσουν οι εξετάσεις», υ̟οστηρίζει ο Γουάγκνερ.
«Πάνω α̟ό έναν αιώνα ̟ριν, δηµιουργήσαµε σχολεία–εργοστάσια για τη
βιοµηχανική οικονοµία. Το να φανταστούµε εκ νέου τα σχολεία του 21ου
αιώνα ̟ρέ̟ει να είναι µία α̟ό τις κυριότερες ̟ροτεραιότητές µας. Πρέ̟ει να
εστιάσουµε ̟ερισσότερο στο να διδάξουµε την ικανότητα και τη θέληση για
µάθηση, αλλά και να φέρουµε µέσα στην τάξη του σχολείου τα τρία ̟ιο
ισχυρά συστατικά της εσωτερικής κινητο̟οίησης: ̟αιχνίδι, ̟άθος, στόχευση».
The New York Times / Καθηµερινή, 07/04/2013
Mary Cassatt, Children on the Beach, 1884, Oil on canvas,
National Gallery of Art, Washington

28. 28
Γιώργος Πα̟ασωτηρίου
Τσακίζουµε την ψυχή των ̟αιδιών
Ο µαθητής α̟ό το Αγρίνιο ήταν «κλειστός χαρακτήρας», λένε οι ̟ερίφηµοι
«αυτό̟τες» µάρτυρες! ∆εν είχε, ε̟ιµένουν, ̟ολλούς φίλους. Αλλά ̟ολλά
̟αιδιά και ̟ολύ ̟ερισσότερο ενήλικες είναι «κλειστοί τύ̟οι». Ας µην
̟ροσ̟αθούµε, λοι̟όν, να εξηγήσουµε την ̟αράκρουση του ̟αιδιού µέσω
µιας δήθεν αδήλωτης ψυχικής ̟αθογένειας. Γιατί ο βασικός ̟αράγοντας
είναι οι ̟ανελλαδικές εξετάσεις. Ό̟οιος δεν έχει ̟εράσει είτε σαν γονιός είτε
σαν εξεταζόµενος τη φοβερά ψυχοφθόρα διαδικασία δεν καταλαβαίνει
α̟ολύτως τί̟οτα.
Τον Μάιο του 2008, τότε ̟ου έδινε ο µεγάλος µου γιος εξετάσεις, ̟εριέγραφα
ως εξής την κατάσταση. «Βλέ̟οντας τα ̟αιδιά να ντο̟άρονται µε βιταµίνες,
να ξερνάνε α̟ό το άγχος και να κοιµούνται µε ηρεµιστικά ̟ροκειµένου να
αντέξουν τη δοκιµασία των εξετάσεων, λέω δεν µ̟ορεί, σίγουρα έχουµε σχέση
µ’ εκείνο τον µυθικό βασιλιά της Θήβας ̟ου ε̟ιχείρησε να σκοτώσει το γιο
του, τον Οιδί̟οδα, για να µη του ̟άρει το θρόνο! Αυτές δεν είναι εξετάσεις
αλλά ε̟ιχείρηση ψυχολογικού ̟ολέµου, ̟ου στέλνει τα ̟αιδιά κατευθείαν
στην ̟αράκρουση. Γιατί δεν µ̟ορεί να αφορά την κριτική σκέψη η εξέταση
ότι ο Πόντος στις αρχές του 20ου αιώνα είχε 697.000 Έλληνες µε «1.890
εκκλησίες, 22 µοναστήρια, 1647 ̟αρεκκλήσια και 1.401 σχολεία µε 85.890
µαθητές»(Ιστορία σελ. 248). Αυτό είναι κλήρωση του Τζόκερ! ∆εν µ̟ορεί να
έχει σχέση µε τη λογική η ̟αράγραφος ̟ου λέει ̟ως «Στον ιστορικό Πόντο
όµως το τέλος της ιστορίας και του ̟ολιτισµού των Ποντίων ήταν εξαιρετικά
τραγικό και σταµάτησε βίαια µε την ανταλλαγή των ̟ληθυσµών…» (σελ.
253)! Μα ̟οιοι αγράµµατοι ε̟έλεξαν ένα τόσο «αγράµµατο» κείµενο; Τι
«σταµάτησε βίαια» ω αστοιχείωτοι; Το τραγικός τέλος της ιστορίας των
Ποντίων; Μα σταµατάει και µάλιστα βίαια το τέλος;! Εκτός κι αν σκέφτονται
µε το µυαλό του… Φουκουγιάµα.
Ε, λοι̟όν, µε βάση αυτά τα βιβλία θα εξετασθούν και θα κριθούν τα ̟αιδιά
µας. Με ̟οια λογική, λοι̟όν, να ελεγχθούν οι ραφές και οι εφηβικοί
νευροδιαβιβαστές του εγκεφάλου; Ο µόνος τρό̟ος είναι ο χηµικός
ζουρλοµανδύας, δηλαδή τα χά̟ια. Εµείς οι ίδιοι, µε άλλα λόγια,
χα̟ακώνουµε τα ̟αιδιά µας α̟ό την εφηβεία. Τα εξοικειώνουµε στη ντό̟α
και στα ηρεµιστικά. Σκοτώνουµε την αναζήτηση, την ̟ερι̟έτεια, το
µυστήριο, τη µεγαλοσύνη ̟ου συνιστούν την «Αγωνία των
̟αιδιών»(Κίρκεγκωρ). Τα εξαναγκάζουµε να δεχθούν ότι το κριτικό ̟νεύµα
δεν είναι ̟αρά η οργανωµένη νοηµοσύνη, η δεξιοτεχνία, η άσκηση, η ευτελής

29. 29
χρησιµοθηρική εξυ̟νάδα και η κα̟ατσοσύνη. Ότι η κουλτούρα ως
καλλιέργεια δεν είναι ̟αρά µια ε̟ίφαση, ένας άκριτος εγκυκλο̟αιδισµός
̟ου χρησιµεύει ως άλλοθι για να µας διακρίνει α̟ό τους... βαρβάρους.
Ακόµη και η ̟λούσια ̟αιδική φαντασία χάνει τις α̟οχρώσεις της και ̟αύει
να είναι φαντασία. Εντέλει, εµείς οι ίδιοι «καίµε» τα ̟αιδιά µας».
∆εν είναι ευρέως γνωστό ότι Ο 17χρονος α̟ό το Αγρίνιο έχασε τις αισθήσεις
του τη ∆ευτέρα, όταν δόθηκαν τα θέµατα των µαθηµατικών. ∆εν έγραψε
καλά. Ήταν αγχωµένος. Θόλωσε. Οι ραφές του εγκεφάλου τσάκισαν. Κι έγινε
ό,τι έγινε. Αυτό το σύστηµα, συνε̟ώς, είναι ο ηθικός αυτουργός του
εγκλήµατος. Αυτό το σύστηµα εξοντώνει τα ̟αιδιά µας. Και κά̟οτε κι εµάς.
Κά̟οια καταφέρνουν να ξε̟εράσουν το ̟ρώτο στάδιο.
Για να τα βρει στη συνέχεια η ανεργία. Το τελειωτικό χτύ̟ηµα θα το δώσει η
ξενιτιά, το ξερίζωµα.
http://gpapaso.blogspot.gr/, 22 Μαΐου 2013
Laura Baker, NY, Swimmer #1

30. 30
The Economist
Εµείς (και) οι Ξένοι
Για ̟ρώτη φορά στην ανθρώ̟ινη ιστορία, είναι α̟ολύτως φυσιολογικό να
είναι κά̟οιος ξένος στα ̟ερισσότερα µέρη του κόσµου. Κανείς δεν θα δώσει
ιδιαίτερη σηµασία αν είσαι Γάλλος στο Βερολίνο, Κογκολέζος στο Λονδίνο,
Ρώσος στο Παρίσι, ή Κινέζος στη Νέα Υόρκη. Για τους ̟ερισσότερους
φιλοσόφους, η ε̟ιθυµία τόσο ̟ολλών ανθρώ̟ων να ζήσουν µακριά α̟ό την
̟ατρίδα τους είναι ακατάλη̟τη. Πιστεύουν ότι ο άνθρω̟ος, ως κοινωνικό
ζώο, ̟ρέ̟ει να ανήκει κά̟ου. Ο Πρώσος φιλόσοφος Χέρντερ έθεσε τα θεµέλια
του εθνικισµού βασισµένος στην ̟αρα̟άνω αρχή. «Κάθε έθνος εµ̟εριέχει τη
βάση της ευδαιµονίας του στον ίδιο του τον εαυτό», είχε γράψει. Ακόµη και ο
εµβληµατικός φιλελεύθερος φιλόσοφος Ιζάια Μ̟ερλίν είχε ενστερνιστεί την
ελκυστική αυτή θέση: «Ο καθένας µας έχει το δικαίωµα να ζει σε µια
κοινωνία ό̟ου δεν χρειάζεται να ανησυχεί για την εµφάνισή του στους
άλλους, ούτε να υ̟όκειται στην κακο̟ιστία τους», έγραψε ̟ρος το τέλος της
ζωής του, ̟ροσ̟αθώντας µε αυτό τον τρό̟ο να δικαιολογήσει την
υ̟οστήριξή του στον Σιωνισµό. Πάντως, αν και οι φιλόσοφοι αναφέρονται
συχνά στο αγαθό της κοινότητας, αυτό δεν τους εµ̟οδίζει να ταξιδεύουν και
να µεταναστεύουν µακριά α̟ό τις ̟ατρίδες τους. Ο Καντ έζησε όλη του τη
ζωή στο εξωτερικό, ενώ ο Καρτέσιος µετοίκησε στη Σουηδία, ό̟ου και ̟έθανε
α̟ό το κρύο.
Πράγµατι όµως, δεν υ̟άρχει αµφιβολία ότι οι ̟ερισσότεροι άνθρω̟οι
νιώθουν ̟ιο άνετα στην ̟ατρίδα τους. Τι γίνεται όµως µε εκείνους ̟ου
θεωρούν την ̟ατρίδα τους κατα̟ιεστική και την ξενιτιά α̟ελευθερωτική; Η
ε̟ιλογή της µετανάστευσης για αυτούς είναι α̟ό µια ά̟οψη ̟ιο εύκολη στην
ε̟οχή µας και ταυτόχρονα ̟ιο δύσκολη. Πιο εύκολη γιατί η
̟αγκοσµιο̟οίηση της εκ̟αίδευσης και των αγορών διαλύει σιγά σιγά τα
σύνορα των κρατών. Πιο δύσκολη γιατί στο ̟αγκόσµιο χωριό του 21ου
αιώνα έχουν µείνει ελάχιστα µέρη, ό̟ου µ̟ορεί να καταφύγει κανείς και να
νιώθει ̟ραγµατικά ξένος.
Λέγεται εδώ και ̟ολλά χρόνια ότι στην Αµερική κανείς δεν είναι ξένος, αφού
υ̟ό µία έννοια όλοι είναι ξένοι. Η ίδια ̟αράδοξη κατάσταση ε̟ικρατεί και
στις µεγάλες ευρω̟αϊκές ̟ρωτεύουσες, ιδιαίτερα στις Βρυξέλλες, ό̟ου έχει
συγκεντρωθεί όλη η γραφειοκρατία της Ε. Ε. Στην ίδια ̟όλη όµως, η
εχθρότητα µεταξύ Βαλλόνων και Φλαµανδών τους καθιστά ξένους µεταξύ
τους στην ίδια τους την ̟ατρίδα.
Για να νιώσουµε ε̟οµένως ̟ραγµατικά ξένοι, θα ̟ρέ̟ει να ̟άµε στην
Αφρική, τη Μέση Ανατολή, ή σε ορισµένες χώρες της Ασίας. Σε δηµοσκό̟ηση