1. ΕΘΝΙΚΟ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ
Το είναι το μεγαλύτερο μουσείο της Ελλάδας και ένα από τα σημαντικότερα του
κόσμου. Με αρχικό προορισμό να δεχθεί το σύνολο των ευρημάτων από ανασκαφές
του 19ου αιώνα, κυρίως από την Αττική, αλλά και από άλλες περιοχές της χώρας,
σταδιακά πήρε τη μορφή ενός κεντρικού Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου και
εμπλουτίσθηκε με ευρήματα από όλα τα σημεία του ελληνικού κόσμου. Οι πλούσιες
συλλογές του, που απαριθμούν περισότερα από 11.000 εκθέματα, προσφέρουν στον
επισκέπτη ένα πανόραμα του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού από τις αρχές της
προϊστορίας έως την ύστερη αρχαιότητα.
Το μουσείο στεγάζεται στο επιβλητικό νεοκλασικό κτήριο, που οικοδομήθηκε στα
τέλη του 19ου αιώνα σε σχέδια του L. Lange και τελικά διαμορφώθηκε από τον
Ernst Ziller. Οι εκθεσιακοί χώροι του, δεκάδες αίθουσες σε κάθε όροφο, καλύπτουν
έκταση 8.000 τ.μ. και στεγάζουν τις πέντε μεγάλες μόνιμες συλλογές
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Η ΜΟΝΙΜΗ ΕΚΘΕΣΗ ΤΗΣ ΣΥΛΛΟΓΗΣ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΩΝ ΤΗΣ ΘΗΡΑΣ
(ΑΙΘΟΥΣΑ 48)
Η Αίθουσα της Θήρας ελκύει τον επισκέπτη κυρίως με τις περίφημες τοιχογραφίες,
αυτή της Άνοιξης με τα χελιδόνια και τα κρίνα, των νεαρών πυγμάχων και των
αντιλοπών. Οι εξαίρετες πρόχοι με τις εικονιστικές παραστάσεις των λιονταριών,
των δελφινιών και των πτηνών εμπνέονται επίσης τα θέματα τους από τη μεγάλη
ζωγραφική. Η ηφαιστειακή καταστροφή του οικισμού διέσωσε στην αιωνιότητα
μοναδικά τεκμήρια, όπως τα «αποτυπώματα» της ξύλινης κλίνης, όπου διακρίνονται
στο γύψινο εκμαγείο ακόμη και τα ίχνη των σχοινιών που στερέωναν το στρώμα. Οι
ενεπίγραφοι αμφορείς με σημεία της Μινωικής Γραμμικής Α γραφής και τα
μολύβδινα βάρη που ακολουθούν το μετρικό σύστημα της μινωικής Κρήτης,
προσφέρουν στοιχεία μεταξύ άλλων για τις εμπορικές επαφές αλλά και την
διοικητική οργάνωση του οικισμού ενώ οι πήλινες τριποδικές χύτρες ή η βάση
πήλινου αγγείου με σαλιγκάρια στο εσωτερικό προσφέρουν μία κλεφτή ματιά
στην κουζίνα της Θηραίας γυναίκας.

2. ΟΙ ΑΝΑΣΚΑΦΕΣ
Στοιχεία για την κατοίκηση της Θήρας κατά την προϊστορική εποχή άρχισαν να
έρχονται στο φως από το δεύτερο ήμισυ του 19ου αιώνα, όταν λόγω της
χρησιμοποίησης θηραϊκής γης για την μόνωση των τοιχωμάτων στη διώρυγα του
Σουέζ από τον Γάλλο μηχανικό Φερντινάν ντε Λεσσέψ (Ferdinard de Lesseps) το
1866 αποκαλύφθηκαν προϊστορικές αρχαιότητες. Οι πρώτες ανασκαφές στο
Ακρωτήρι έγιναν από τον Γάλλο γεωλόγο και ηφαιστειολόγο Φερντινάν Φουκέ και
αργότερα από την Γαλλική Αρχαιολογική Σχολή στη θέση Φαβατάς , γιατί το μέρος
έβγαζε πολύ φάβα, νότια του Ακρωτηρίου. Στην θέση αυτή περνούσε χείμαρρος, ο
οποίος έφτανε στο επίπεδο των αρχαιοτήτων και είχε ήδη αρχίσει να αποκαλύπτει
κάποιες από αυτές. Οι συστηματικές, πάντως, ανασκαφές ξεκίνησαν το 1967 από τον
καθηγητή Σπύρο Μαρινάτο, με τις υποδείξεις του ντόπιου Νίκου Πελέκη και στο ίδιο
σημείο που έκαναν τις ανασκαφές τους οι Γάλλοι. Ο Σπύρος Μαρινάτος ξεκίνησε
τις ανασκαφές στο Ακρωτήρι στην προσπάθεια του να επαληθεύσει μια παλιά δική
του θεωρία, που είχε δημοσιεύσει ως Έφορος Αρχαιοτήτων Κρήτης το 1939, ότι η
έκρηξη του ηφαιστείου της Θήρας προκάλεσε την κατάρρευση του πολιτισμού της
Μινωικής Κρήτης. Η προετοιμασία έγινε το διάστημα 1962 με 1965. Μετά τον
θάνατο του καθηγητή Μαρινάτου το 1974, η ανασκαφή συνεχίζεται κάτω από την
διεύθυνση του καθηγητή Χρίστου Ντούμα.
Γενικά για τον προϊστορικό οικισμό

3. Ο χώρος των Ανασκαφών.
Από τα ευρήματα των ανασκαφών είναι πλέον γνωστό ότι η περιοχή του Ακρωτηρίου
κατοικήθηκε κατά την Ύστερη Νεολιθική περίοδο (γύρω στο 4500π.Χ.) και κατά
τον 18ο αιώνα π.Χ. είχε εξελιχθεί σε πόλη. Στις αρχές του 17ου αιώνα π.Χ.
ισοπεδώθηκε από σεισμό, αλλά ξανακτίστηκε επάνω στα ερείπια και άκμασε κατά
μέχρι τον ενταφιασμό της από την Μινωική έκρηξη, περίπου στα 1614π.Χ..
Η θέση ήταν ιδανική για ασφαλές αγκυροβόλιο, καθότι ήταν προστατευμένη από
τους βόρειους ανέμους, ενώ ταυτόχρονα η μορφολογία του εδάφους ευνοούσε την

4. ανάπτυξη γεωργικών δραστηριοτήτων. Πιθανολογείται ότι ήταν η πρωτεύουσα του
νησιού, αλλά αυτό δεν έχει ακόμα επιβεβαιωθεί. Η έκταση των ανασκαφών είναι
κοντά στα 14 στρέμματα, ένα μικρό ποσοστό της προϊστορικής πόλης, που
υπολογίζεται ότι ήταν περίπου 200 στρέμματα και είχε γύρω στους 30.000 κατοίκους.
Τα πρόδρομα φαινόμενα και η έκρηξη
Το γεγονός ότι στον οικισμό δεν βρέθηκαν καθόλου ανθρώπινοι σκελετοί μαρτυρά
ότι μια σειρά από προειδοποιητικούς σεισμούς εξανάγκασε τους κατοίκους να τον
εγκαταλείψουν έγκαιρα. Πάντως πριν ταφεί ο οικισμός από την τέφρα της
ηφαιστειακής έκρηξης, είχε χτυπηθεί από μεγάλο σεισμό. Κάποιοι κάτοικοι
επέστρεψαν αργότερα στον οικισμό για να απεγκλωβίσουν όσους δεν είχαν προλάβει
να φύγουν και να συλλέξουν πολύτιμα και προσωπικά αντικείμενα. Άλλα πρόδρομα
της ηφαιστειακής εκρήξεως φαινόμενα, όμως, ανάγκασαν τους κατοίκους να
ξαναεγκαταλείψουν την πόλη, όπως αποδεικνύει το γεγονός ότι οι εργασίες διάνοιξης
των δρόμων δεν ολοκληρώθηκαν ποτέ, ενώ ένας μεγάλος αριθμός από αγγεία
βρέθηκαν πάνω σε σωρούς μπαζών, όπου, προφανώς, είχαν τοποθετηθεί αρχικά για
να μεταφερθούν σε πιο ασφαλείς θέσεις. Ενδείξεις για το που κατέφυγαν δεν έχουμε.
Ο χρόνος, πάντως, μεταξύ του μεγάλου σεισμού και της ηφαιστειακής έκρηξης δεν
πρέπει να υπερέβαινε τις λίγες δεκάδες μέρες, ενώ η χρονική διάρκεια από τις πρώτες
εκρήξεις μέχρι την δημιουργία της καλδέρας υπολογίζεται σε δύο με τρία
εικοσιτετράωρα.
Τα αλλεπάλληλα κύματα της τέφρας παρέσυραν τις στέγες και τα ανώτερα τμήματα
των κτηρίων του οικισμού. Μετά την ηφαιστειακή έκρηξη και την απόθεση των
ηφαιστειακών υλικών που οδήγησε στον ενταφιασμό του οικισμού, ακολούθησε
καταρρακτώδης βροχή, η οποία διέβρωσε την ελαφρόπετρα και την τέφρα και σε
πολλές περιπτώσεις έφτασε μέχρι και το προεκρηξιακό έδαφος. Η βροχή αυτή
μετέφερε ρευστή λάσπη στα ισόγεια των κτιρίων του οικισμού, κάτι που οδήγησε
τόσο στη διατήρηση του περιεχομένου τους, όσο και στην παραμονή στη θέση τους
των δαπέδων των υπερκείμενων ορόφων.
Η χρονολογία της έκρηξης
Η πλέον πρόσφατη χρονολόγηση με ραδιενεργό άνθρακα ενός κλαδιού ελιάς που
θάφτηκε από την τέφρα της έκρηξης τοποθετεί την ημερομηνία μεταξύ 1627 και 1600
π.Χ.[8] με πιο πιθανό το διάστημα μεταξύ 1614 με 1613 π.Χ.. Η νέα χρονολόγηση
αποδεικνύει την μη σύνδεση της έκρηξης με την καταστροφή του Μινωικού
πολιτισμού. Οι εκτιμήσεις, πάντως, δείχνουν ότι η έκρηξη αυτή αποτέλεσε την
μεγαλύτερη έκρηξη ηφαιστείου στον κόσμο τα τελευταία 10.000 χρόνια.

5. Σε σχέση με την εποχή του χρόνου που έγινε η έκρηξη, πιθανολογείται ότι ήταν
άνοιξη, καθώς έχουν ανακαλυφθεί στο στρώμα των υλικών της έκρηξης κόκκοι γύρης
από ελιές και κωνοφόρα δέντρα.
Η ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΤΟΥ ΟΙΚΙΣΜΟΥ
Τα κτίρια είχαν δύο ή τρεις ορόφους και πολλά δωμάτια. Τα πλουσιότερα ήταν
κατασκευασμένα από πελεκητές πέτρες, τα οποία, για αυτόν τον λόγο, οι αρχαιολόγοι
τα ονομάζουν ξεστές. Τα υπόλοιπα κτίρια ήταν κατασκευασμένα από τούβλα λάσπης
ενισχυμένα με άχυρα, ξύλα και γύψο. Τα δάπεδα των ορόφων κατασκευάζονταν από
ξύλα και καλάμια, πάνω στα οποία υπήρχε πατημένο χώμα, στο οποίο συχνά
τοποθετούσαν σχιστολιθικές πλάκες ή βότσαλα. Με ξύλα και καλάμια
κατασκευαζόταν και η στέγη, πάνω στην οποία τοποθετούσαν, επίσης, πατημένο
χώμα, το οποίο δρούσε ως μονωτικό και εξασφάλιζε δροσιά το καλοκαίρι και ζέστη
το χειμώνα.
Οι κάτω όροφοι χρησιμοποιούνταν ως αποθήκες, εργαστήρια ή μύλοι, ενώ οι πάνω
όροφοι ήταν οι χώροι διαμονής των κατοίκων. Στα πιο πλούσια σπίτια, συχνά, οι
τοίχοι των πάνω ορόφων ήταν διακοσμημένοι με τοιχογραφίες. Οι δρόμοι της πόλης
ήταν λιθόστρωτοι. Η αποχέτευση των κτιρίων γινόταν με πήλινους σωλήνες που
βρίσκονταν μέσα στους τοίχους των κτιρίων και κατέληγαν σε χτιστούς υπονόμους
κάτω από τους λιθόστρωτους δρόμους.
ΟΙ ΤΟΙΧΟΓΡΑΦΙΕΣ
Το μεγάλο πλήθος από τοιχογραφίες που βρέθηκε κατά την διάρκεια των ανασκαφών
είναι πολύτιμη πηγή πληροφοριών για την καθημερινή ζωή στο Ακρωτήρι, την
θρησκεία και την φύση του νησιού. Έχουν φιλοτεχνηθεί κατά βάση με την τεχνική
της νωπογραφίας (buon fresco), δηλαδή η απόδοση του έργου γινόταν πάνω στο νωπό
ακόμα ασβεστολιθικό κονίαμα. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα τα χρώματά τους να
παραμένουν ανεξίτηλα. Αρχικά ο καλλιτέχνης αποτύπωνε το προσχέδιο της
παράστασης με νήμα και με αιχμηρό εργαλείο και αργότερα προστίθενται και άλλες
λεπτομέρειες.

6. Υπήρχαν δύο τύποι χρωμάτων: τα ορυκτά, όπως ήταν το σκούρο κόκκινο, το οποίο
ήταν υλικό με μεγάλη περιεκτικότητα σε σίδηρο και τα τεχνητά, όπως το γαλάζιο το
οποίο ήταν πυρίτιο με οξείδια χαλκού και ασβεστίου.
ΟΙ ΠΥΓΜΑΧΟΙ
Δύο μικρά παιδιά, πιθανώς μεταξύ 6 και 8 ετών, πυγμαχούν. Τα παιδιά φέρουν μόνο
περίζωμα. Τα σώματα αποδίδονται με κόκκινο χρώμα. Το δεξιό παιδί φαίνεται να
είναι μικρότερο του άλλου. Το αριστερό παιδί είναι στολισμένο με περιδέραιο,
περιβραχιόνιo με πολύτιμες πέτρες κυανού χρώματος, περισφύριο και φοράει χρυσό
σκουλαρίκι. Στο δεξί τους χέρι φορούν χειρόκτια (γάντια πυγμαχίας) και έχουν
ξυρισμένο κεφάλι εκτός από δύο μεγάλους πλοκάμους που κρέμονται στο πίσω μέρος
και δύο μικρότερους ψηλά, πάνω από το μέτωπο. Θεωρείται δεδομένο ότι με γαλάζιο
χρώμα απεικονιζόταν το ξυρισμένο κεφάλι.
Η διαφορά στον στολισμό των δύο παιδιών έχει ερμηνευθεί ως ένδειξη διαφορετικής
κοινωνικής θέσης.
Το φόντο της τοιχογραφίας είναι άσπρο και κόκκινο, πιθανότατα αποδίδοντας την γη
και τον ουρανό.
ΟΙ ΑΝΤΙΛΟΠΕΣ
Ένα ζευγάρι αντιλόπες αποδίδονται μόνο με το περίγραμμα τους, με δυνατές μαύρες
γραμμές, άλλοτε πιο παχιές, άλλοτε λεπτότερες και ενίοτε με διπλές γραμμές. Στα
κεφάλια των ζώων γίνεται χρήση και κόκκινου χρώματος για την απόδοση
λεπτομερειών. Η ακρίβεια των λεπτομερειών οδηγεί στο συμπέρασμα ότι τέτοια ζώα
πρέπει να κατοικούσαν στο νησί πριν από την Μινωική έκρηξη. Το φόντο είναι λευκό
και ερυθρό, πιθανότατα αντιπροσωπεύοντας γη και ουρανό. Στο πάνω τμήμα του
τοίχου υπήρχε λευκή διακοσμητική ζώνη με κλαδί κισσού σε χρώμα κόκκινο και
φύλλα κισσού σε μπλε και πράσινο. Στο κάτω μέρος του τοίχου υπήρχε μαύρη ζώνη.

7. ΤΟΙΧΟΓΡΑΦΙΑ ΤΗΣ ΆΝΟΙΞΗΣ
Η τοιχογραφία της Άνοιξης είναι τοιχογραφία, η οποία κοσμούσε τον νότιο, τον
δυτικό και τον βόρειο τοίχο του δωματίου Δ2 στο Συγκρότημα Δ του προϊστορικού
οικισμού του Ακρωτηρίου, σχηματίζοντας ένα ενιαίο σύνολο που έφτανε έως το
δάπεδο. Ο τέταρτος τοίχος του δωματίου είχε πόρτα και διπλό παράθυρο. Είναι η
μοναδική τοιχογραφία του Ακρωτηρίου που βρέθηκε ολόκληρη στην θέση της. Υμνεί
τον ερχομό της Άνοιξης και πιθανότατα ο χώρος, στον οποίο βρέθηκε, ήταν χώρος
ιερός, κάτι στο οποίο συνηγορεί και το γεγονός ότι έξω από αυτό, προς στην
ανατολή, βρέθηκαν σκεύη ιεράς σημασίας Θεωρείται ότι ο ίδιος ζωγράφος
φιλοτέχνησε και τις Κροκοσυλλέκτριες.
Στην τοιχογραφία της Άνοιξης εικονίζεται το βραχώδες τοπίο της Στρογγύλης
(Σαντορίνη), πριν την Μινωική έκρηξη. Τα βράχια έχουν απροσδόκητα σχήματα και
παρουσιάζονται σε τρία χρώματα: κίτρινα, κόκκινα και μπλε, το οποίο θεωρείται ότι
δηλώνει την ηφαιστειακή τους προέλευση.
Στις κορυφές και στις πλαγιές των βουνών έχουν ζωγραφιστεί ερυθροί ανθισμένοι ή
μισοανοιγμένοι κρίνοι με χρυσοκίτρινους μίσχους και στήμονες. Οι κρίνοι φύονται
ανά τρεις. Τα κρίνα φυτρώνουν ακόμα στην Σαντορίνη τα καλοκαίρια. Τα κρίνα
αυτής της ποικιλίας είναι λευκά, αλλά θεωρείται ότι ο ζωγράφος τα απέδωσε με
κόκκινο χρώμα για να ξεχωρίζουν από το λευκό φόντο.
Τα στελέχη των κρίνων απεικονίζονται να κάμπτονται στις κορυφές των βράχων
εξαιτίας του ανέμου και στις πλαγιές εξαιτίας της επίδρασης της βαρύτητας.
Στον ουρανό ερωτοτροπούν δύο ζευγάρια από τα συνολικά επτά χελιδόνια της
τοιχογραφίας: δύο χελιδόνια ερωτοτροπούν στον βόρειο τοίχο, δύο στον δυτικό,
καθώς ένα πετάει προς το μέρος τους, ενώ στο νότιο δύο πετάνε προς την αντίθετη
κατεύθυνση. Από το ζευγάρι του δυτικού τοίχου, το ένα χελιδόνι πετάει κανονικά,
ενώ το άλλο ανάστροφα.
Στο πάνω τμήμα του δωματίου υπάρχει ράφι. Στο βόρειο τοίχο υπάρχει μικρή θυρίδα
επικοινωνίας πρός άλλο χώρο. Το πάνω μέρος των τοίχων είναι ζωηρό

8. ΟΙ ΠΥΓΜΑΧΟΙ
Δύο μικρά παιδιά, πιθανώς μεταξύ 6 και 8 ετών, πυγμαχούν. Τα παιδιά φέρουν μόνο
περίζωμα. Τα σώματα αποδίδονται με κόκκινο χρώμα. Το δεξιό παιδί φαίνεται να
είναι μικρότερο του άλλου. Το αριστερό παιδί είναι στολισμένο με περιδέραιο,
περιβραχιόνιo με πολύτιμες πέτρες κυανού χρώματος, περισφύριο και φοράει χρυσό
σκουλαρίκι. Στο δεξί τους χέρι φορούν χειρόκτια (γάντια πυγμαχίας) και έχουν
ξυρισμένο κεφάλι εκτός από δύο μεγάλους πλοκάμους που κρέμονται στο πίσω μέρος
και δύο μικρότερους ψηλά, πάνω από το μέτωπο. Θεωρείται δεδομένο ότι με γαλάζιο
χρώμα απεικονιζόταν το ξυρισμένο κεφάλι.
Η διαφορά στον στολισμό των δύο παιδιών έχει ερμηνευθεί ως ένδειξη διαφορετικής
κοινωνικής θέσης.
Το φόντο της τοιχογραφίας είναι άσπρο και κόκκινο, πιθανότατα αποδίδοντας την γη
και τον ουρανό.
ΟΙ ΑΝΤΙΛΟΠΕΣ
Ένα ζευγάρι αντιλόπες αποδίδονται μόνο με το περίγραμμα τους, με δυνατές μαύρες
γραμμές, άλλοτε πιο παχιές, άλλοτε λεπτότερες και ενίοτε με διπλές γραμμές. Στα
κεφάλια των ζώων γίνεται χρήση και κόκκινου χρώματος για την απόδοση
λεπτομερειών. Η ακρίβεια των λεπτομερειών οδηγεί στο συμπέρασμα ότι τέτοια ζώα
πρέπει να κατοικούσαν στο νησί πριν από την Μινωική έκρηξη. Το φόντο είναι λευκό
και ερυθρό, πιθανότατα αντιπροσωπεύοντας γη και ουρανό. Στο πάνω τμήμα του
τοίχου υπήρχε λευκή διακοσμητική ζώνη με κλαδί κισσού σε χρώμα κόκκινο και
φύλλα κισσού σε μπλε και πράσινο. Στο κάτω μέρος του τοίχου υπήρχε μαύρη ζώνη.

9. ΤΑ ΚΕΡΑΜΕΙΚΑ ΤΗΣ ΠΡΟΙΣΤΟΡΙΚΗΣ ΘΗΡΑΣ
Τα πιο χαρατηριστικά που μπορούμε να δούμε είναι:
1. Η κύμβη (μακρόστενο ανοικτό αγγείο) είναι χαρακτηριστικός τύπος της θηραϊκής
κεραμικής αν και η ακριβής χρήση του δεν είναι γνωστή. Τα διακοσμητικά θέματα
έχουν μινωικά πρότυπα αλλά οι τεχνικές της διακόσμησης, που χρησιμοποιούν την
πολυχρωμία ή την αντίθεση ανοικτού-σκοτεινού, είναι εγχώριες.
2. Ραμφόστομη μαστοπρόχους με ανθρωπόμορφα και πτηνόμορφα στοιχεία που
αποδίδονται γραπτά ή πλαστικά. Ακρωτήρι Θήρας, 16ος αι. π.Χ.
Οι στιγμές στο λαιμό του αγγείου δηλώνουν περιδέραια. Χαρακτηριστικός τύπος της
θηραϊκής κεραμικής με σπονδική χρήση.
3. Μεγάλη οφθαλμοπρόχους με γραπτή πολύχρωμη διακόσμηση πτηνών. Ακρωτήρι
Θήρας, 16ος αι. π.Χ.
Οι σχηματικές μορφές των πτηνών είναι γεμάτες κίνηση και ζωντάνια, ενώ
εντυπωσιάζει η διακοσμητική αντίληψη στην όλη σύνθεση του θηραίου
αγγειογράφου.
4. Ηθμοπυξίδα με διακόσμηση λευκών κρίνων σε σκούρο βάθος.
Ακρωτήρι Θήρας, 16ος αι. π.Χ.