H ζωή και το έργο του

1. ΑΝΝΑ ΡΟΔΗ
ΡΗΓΑΣ
ΒΕΛΕΣΤΙΝΛΗΣ
Ο ΠΡΩΤΟΜΑΡΤΥΡΑΣ ΤΗΣ
ΛΕΥΤΕΡΙΑΣ
ΑΙΓΙΝΑ, 2016
1

2. «Το κερί εκτελεί τον προορισμό του,
λιώνοντας από τη φλόγα του»
Άραβας ποιητής του 17ου
αι.1
1
Βλ. 84 γράμματα του Καζαντζάκη στον Κακριδή, ‘‘Νέα
Εστία’’, Νίκος Καζαντζάκης, Χριστούγεννα 1977, σ. 272, στο
Μ. Μιράσγεζη: Νεοελληνική Λογοτεχνία, τόμος δεύτερος,
Αθήνα 1982, σ. 312 – 313.
2

3. «Όποιος
ελεύθερα
συλλογάται,
συλλογάται
καλά»
Φράση δανεισμένη από τον
Haller που έγινε σήμα –
κατατεθέν του μεγάλου
Έλληνα επαναστάτη.
Συμπεριλαμβάνεται στο έργο
του «Φυσικής Απάνθισμα»Ο Ρήγας από πίνακα
του 19ου
αιώνα
3

4. Ρήγας Βελεστινλής (1757 –
1798), πορτρέτο (Αθήνα,
Μουσείο Μπενάκη)
Στη βιβλιογραφία
αναφέρεται με τα εξής
ονόματα:
Ο ίδιος ο Ρήγας ωστόσο
χρησιμοποιούσε πάντα το
όνομα:
4
• Ρήγας Βελεστινλής
• Ρήγας Φεραίος
• Αντώνιος Κυριαζής
• Κωνσταντίνος Ρήγας Φεραίος και
• Ρήγας Οικονομάς

5. Ο Ρήγας γεννήθηκε στο Βελεστίνο της Θεσσαλίας, κοντά στις
αρχαίες Φερές, το 1757 και για τα παιδικά και πρώιμα νεανικά
του χρόνια λίγα πράγματα μας είναι γνωστά.
Το Βελεστίνο, η μικρή πόλη της Θεσσαλίας στην οποία γεννήθηκε ο
πρωτομάρτυρας της Ελληνικής Επανάστασης Ρήγας Βελεστινλής
5

6. Βελεστίνο: Η Υπέρεια Κρήνη – Κεφαλόβρυσο. Γκραβούρα
(1806) του Pomardi (πηγή Δημ. Καμπερόπουλου, «Όνομα
και καταγωγή του Ρήγα Βελεστινλή»)
6

7. Σύμφωνα με την τοπική παράδοση της γενέτειράς του,
έμαθε τα πρώτα του γράμματα στο σχολείο της
Ζαγοράς του Πηλίου αλλά μάλλον και στα Αμπελάκια.
‘’Το σκολειό του Ρήγα’’ εις Ζαγοράν, Εθνικό Ιστορικό Μουσείο
7

8. Και πάλι το σχολείο της Ζαγοράς στο οποίο έμαθε τα πρώτα του
γράμματα, λίγο πριν διδάξει για λίγο και ο ίδιος στον Κισσό του Πηλίου
8

9. Δε γνωρίζουμε πότε ακριβώς και γιατί έφυγε από τη Θεσσαλία (αφού
υπάρχουν μόνο ανεπιβεβαίωτα σενάρια).Το 1782 πάντως πήγε στο
Άγιο Όρος κι έπειτα στην Κωνσταντινούπολη
9

10. Εκεί δοκίμασε την τύχη του
στο εμπόριο και τα
γράμματα. Μορφώθηκε,
έμαθε ξένες γλώσσες και
μπήκε στους
φαναριώτικους κύκλους,
κοντά στον παππού των
Υψηλάντηδων της
Ελληνικής Επανάστασης
Αλέξανδρο Υψηλάντη,
ηγεμόνα της Βλαχίας.
Αλέξανδρος Υψηλάντης
(1726 – 1805)
10

11. Ο Νικόλαος Μαυρογένης,
ηγεμόνας της Βλαχίας
Το 1786 βρίσκεται στη
Βλαχία και εργάζεται ως
γραμματέας του ηγεμόνα
της Νικολάου Μαυρογένη,
ενώ στα 1788, όταν οι
σύμμαχοι Ρώσοι και
Αυστριακοί καταλαμβάνουν
το Βουκουρέστι, γίνεται
γραμματικός του
Χριστόδουλου Κιρλιάνου
(μετέπειτα βαρόνου
Λανγκφελντ) και τον
ακολουθεί στη Βιέννη.
11

12. Επίσης είναι
πιθανόν να
χρημάτισε
γραμματέας και
ενός άλλου
Έλληνα ηγεμόνα
της Βλαχίας, του
Μιχαήλ Σούτζου.
Ο Μιχαήλ Σούτζος,
ηγεμόνας της Βλαχίας
12

13. Έκανε φιλίες ακόμη και με
φωτισμένους Οθωμανούς,
που συμφωνούσαν τις
απόψεις του, όπως ο
αποστάτης από την
κηδεμονία του σουλτάνου
πασάς του Βιδινίου
Οσμάν Πασβάνογλου,
που αργότερα στις
δύσκολες στιγμές του
Ρήγα προσπάθησε να το
σώσει, χωρίς όμως να τα
καταφέρει.
Οσμάν Πασβάνογλου (1738 -1807)
13

14. Στην εποχή του, το 18ο
αι., ο Ρήγας επηρεάστηκε βαθιά:
• από τις ιδέες του κινήματος του Διαφωτισμού που «μιλούσαν» για
ελευθερία (ατομική και εθνική), ισότητα, ανεξιθρησκία, ελευθεροτυπία,
δικαίωμα των ανθρώπων στη μόρφωση, επιστροφή στη φύση, κ.τ.λ..
Δύο από τους κυριότερους εκπροσώπους του Ευρωπαϊκού
Διαφωτισμού ήταν ο Βολταίρος και ο Ζαν Ζακ Ρουσό
14

15. • από τα μηνύματα αλλά και τα επιτεύγματα και της Γαλλικής
Επανάστασης:
ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ – ΙΣΟΤΗΤΑ – ΑΔΕΛΦΟΣΥΝΗ
Εζέν Ντελακρουά:
«Η Ελευθερία
οδηγεί το λαό»,
πίνακας με θέμα τη
Γαλλική
Επανάσταση
(1789)
15

16. Ο Ρήγας εναπόθετε πολλές
από τις ελπίδες του για την
απελευθέρωση του γένους
στο Ναπολέοντα Βοναπάρτη.
Ο Γάλλος στρατάρχης
Ναπολέων Βοναπάρτης
• και από την
προσωπικότητα και τη
δράση του Μεγάλου
Ναπολέοντα
16

17. Επηρεασμένοι άλλωστε από αυτές τις ιδέες ήταν και πολλοί άλλοι
Έλληνες διανοούμενοι από τις παροικίες, τις παραδουνάβιες ηγεμονίες
και την κατακτημένη Ελλάδα, που θέλησαν να αφυπνίσουν το λαό,
μεταδίδοντάς του τα «φώτα» της Ευρώπης. Έτσι δημιουργήθηκε το
πνευματικό κίνημα του Νεοελληνικού Διαφωτισμού, που προετοίμασε
ιδεολογικά το ξέσπασμα της Ελληνικής Επανάστασης.
Μερικοί εκπρόσωποι του Νεοελληνικού Διαφωτισμού είναι οι:
Κων/νος Κούμας Γεώργιος Γεννάδιος Θεόκλητος Φαρμακίδης
17

18. Επίσης ιδιαίτερα σημαντική
προσωπικότητα ήταν και ο
δάσκαλος του γένους
Αδαμάντιος Κοραής που
θεωρούσε ως προϋπόθεση
για την απελευθέρωση του
λαού τη μόρφωσή του.
Από τους Έλληνες
διαφωτιστές Ρήγας
ανέπτυξε ιδιαιτέρες σχέσεις
με τον Ιώσηπο
Μοοισιόδακα από τον
οποίο επηρεάστηκε βαθιά.
Αδαμάντιος Κοραής, ελαιογραφία
στη Βιβλιοθήκη Ιακωβάτων –
Τυπάλδων, Κεφαλονιά
18

19. Ο Ρήγας ήρθε σε επαφή
με όλες τις σύγχρονες αυτές
ιδέες τόσο μέσα από τη
μόρφωση που έλαβε όσο
και μέσα από τις γνωριμίες
του με πολύ αξιόλογα
πρόσωπα. Έπειτα θέλησε
όλα τα παραπάνω να τα
μετουσιώσει σε όπλο για το
μεγάλο σκοπό: την
αποτίναξη του οθωμανικού
ζυγού, όχι μόνο από τις
πλάτες του ελληνικού λαού
αλλά και από τις πλάτες
όλων των υπόλοιπων λαών
της Βαλκανικής, που
βρίσκονταν στην ίδια μοίρα.Ρήγας, ξυλογραφία της Βάσως
Κατράκη, δεκαετία 1970
(Συλλογή Ν. Γρηγοράκη)
19

20. Ποιο ήταν όμως το
όραμα του;
Μα φυσικά η
απελευθέρωση των λαών
της Βαλκανικής
Χερσονήσου από τους
Οθωμανούς και η ίδρυση
απ’ όλους μιας
παμβαλκανικής
ομοσπονδίας, με
πρωταγωνιστικό ρόλο των
Ελλήνων. Σ’ αυτήν όλοι οι
άνθρωποι ανεξάρτητα από
την εθνικότητα και τη
θρησκεία τους θα ήταν ίσοι.
«Η απελευθέρωση της Ελλάδας»
(«Liberazione della Grecia»): Η μορφή
του Ρήγα βρίσκεται πίσω από την
απελευθερωμένη Ελλάδα, ιταλική έντυπη
αλληγορική σύνθεση, τέλη 19ου
αι. –
αρχές 20ου
αι. (Εθνικό Ιστορικό Μουσείο)
20

21. Ο Βελεστινλής εξάλλου πίστευε
ότι, για να ξεσηκωθούν οι
Έλληνες αλλά και οι υπόλοιποι
λαοί της Βαλκανικής εναντίον
των τυράννων τους ο ιδανικός
τρόπος θα ήταν η απόκτηση
κατάλληλης παιδείας. Έτσι
προσπάθησε να μετακενώσει τις
προοδευτικές ιδέες του στο λαό,
μεταφράζοντας διάφορα έργα
Ευρωπαίων συγγραφέων και
γράφοντας αλλά δικά του.
Αυτά μαζί με τις επαναστατικές
του προκηρύξεις τα τύπωνε και
τα διακινούσε τόσο στους
ελληνικούς κύκλους των
παροικιών όσο και στις
τουρκοκρατούμενες περιοχές.
Ρήγας Βελεστινλής, ελαιογραφία
(Αθήνα, Μουσείο Μπενάκη)
21

22. Τα έργα του είναι τα εξής:
• Φυσικής Απάνθισμα (Βιέννη 1790): έργο ενάντια στις προλήψεις
και τις δεισιδαιμονίες
22

23. 23
• Επαναστατική Προκήρυξις υπέρ
των νόμων και της πατρίδος
• Τα Δίκαια του ανθρώπου σε 35
άρθρα
• Το Σύνταγμα της Ελληνικής
Δημοκρατίας ή το Πολίτευμα των
Ελλήνων, σε 124 άρθρα
• Θούριος
• Νέα Πολιτική Διοίκησις των κατοίκων της Ρούμελης, της Μικράς ασίας,
των Μεσογείων νήσων και της Βλαχομπογδανίας, Βιέννη 1797.
Περιλάμβανε τέσσερα τμήματα:
Τρία εθνικολαϊκά κείμενα, νεότερη
έκδοση από τις εκδόσεις «Εστία
του Βιβλίου», με εισαγωγή και
σχόλια του Γιάννη Κορδάτου

24. • Ο Θούριος:
Εδώ βλέπουμε την
πρώτη σελίδα του
επαναστατικού
σαλπίσματος του
Ρήγα προς τους
σκλαβωμένους λαούς
των Βαλκανίων.
24

25. Οι τέσσερις πρώτοι στίχοι από τον Θούριο
25

26. • Η περίφημη «Χάρτα
της Ελλάδος»
(Βιέννη 1797):
αληθινό μάθημα
πατριδογνωσίας.
Εδώ βλέπουμε την
προμετωπίδα της.
26

27. Το Άγιο Όρος από τη Χάρτα του
Ρήγα (χαλκογραφία του 1797,
Γεννάδειος, Βιβλιοθήκη, Αθήνα)
27

28. • Χαλκογραφία
παράστασης του
Μεγάλου Αλεξάνδρου,
περιβαλλόμενη από τις
μορφές τεσσάρων
στρατηγών και
τέσσερις σκηνές από τη
ζωή του. Τυπώθηκε
από το Ρήγα, για να
ενισχυθεί το φρόνημα
των Ελλήνων.
28

29. 29
Άλλα έργα
• Σχολείον Ντελικάτων Εραστών (Βιέννη 1790)
• Ο Στρατηγός Κεβενχύλλερ ή Στρατιωτικόν Εγκόλπιον
• Επιπεδογραφία της Κωνσταντινουπόλεως (Βιέννη 1796)
• Νέα Χάρτα της Βλαχίας και μέρους της Τρανσυλβανίας
(Βιέννη 1797)
• Γενική Χάρτα της Μολδαβίας (Βιέννη 1797)
Μεταφράσεις
• Ηθικός Τρίπους (Βιέννη 1797)
• Νέος Αναχαρσις (Βιέννη 1797), μετάφραση του Voyage du
jeune Anacharsis en Grece, του αββά J. Barthelemy, τόμος
τέταρτος, μαζί με τον Γεώργιο Βεντότη, Βιέννη 1797. Ο
γιατρός Γεώργιος Σακελάριος, μετέφρασε και εξέδωσε τον
πρώτο τόμο, Βιέννη 1797.

30. Στην αυστριακή πρωτεύουσα τοποθετείται μεγάλο
μέρος της πνευματικής και επαναστατικής του
δράσης.
30
Βιέννη

31. Τα μαγαζιά στα οποία σύχναζε
υπάρχουν ακόμη και τον
θυμίζουν στους Έλληνες
επισκέπτες.
Στη συνοικία των Ελλήνων, όπως
ονομάζεται ακόμη η περιοχή αυτή
της Βιέννης, συνήθιζε να
επισκέπτεται την Ταβέρνα των
Ελλήνων (Griechen Beissel). Σ’
αυτήν συναντιόταν η νεολαία της
παροικίας και γίνονταν ζωηρές
συζητήσεις για την ελληνική
υπόθεση.
Καθώς αναφέρει ο Πολυχρόνης
Ενεπεκίδης στο βιβλίο του
«Ρήγας – Υψηλάντης –
Καποδίστριας», ο Ρήγας στα
1790 ήταν γείτονας του Μότσαρτ.
31
Griechen Beissel, η
Ταβέρνα των Ελλήνων

32. Στο πλάι της «Ταβέρνας των Ελλήνων», το μικρό δρομάκι καταλήγει
στην είσοδο του «Ελληνικού Καφενείου - 1547», που διατηρεί το
όνομά του αλλά σήμερα είναι ένα πολυτελές εστιατόριο. Στο
σαμαρωτό ταβάνι του μπορεί κανείς να διακρίνει, ανάμεσα σε
πολλές άλλες την υπογραφή του μεγάλου αυτού Έλληνα.
32
Η φωτογραφία προέρχεται από το φωτογραφικό αρχείο της Άννας Ρόδη

33. Λίγο πιο κάτω στην οδό Rofenfurm αριθμός 21 βρίσκεται το παλαιό
κτίριο αλλά καλοδιατηρημένο κτίριο στο οποίο στεγαζόταν το
τυπογραφείο των αδελφών Μαρκίδων – Πούλιων. Σ’ αυτό ο Ρήγας
τύπωνε τα επαναστατικά του κείμενα και μετά το θάνατο του το
έκλεισαν οι αυστριακές αρχές. Σήμερα αριστερά από την κεντρική
είσοδό του είναι σκαλισμένη η μορφή του Ρήγα, δαφνοστεφανωμένη
και κάτω απ’ αυτήν κείμενο στα ελληνικά και τα γερμανικά.
33
Η φωτογραφία
προέρχεται
από το
φωτογραφικό
αρχείο της
Άννας Ρόδη

34. Στην τελική φάση της προετοιμασίας του, ο Ρήγας τύπωσε σε
πολλά αντίτυπα:
1) Το Επαναστατικό Μανιφέστο (α) Προκήρυξη, β) Νέα Πολιτική
Διοίκηση – που περιλάμβανε τα Δίκαια του Ανθρώπου και του
πολίτου, το Σύνταγμα και το Παράρτημα - γ) Θούριος) και
2) Το Στρατιωτικόν εγκόλπιον, μετάφραση γερμανικού εγχειριδίου
πολεμικής τέχνης, συνοδευμένο από ένα επαναστατικό προοίμιο
δημοκρατικής κατήχησης.
Τα έντυπα στάλθηκαν στην Τεργέστη στον έμπορο Αντώνιο
Νιώτη. Από εκεί θα τα παραλάμβανε ο Ρήγας και θα τα μετέφερε
στην Ελλάδα, στην οποία σκόπευε να πάει.
Ο Ρήγας, πριν φύγει για την Τεργέστη, είχε στείλει μια επιστολή
σύντροφό του έμπορο Α. Κορωνιό, για να τα παραλάβει. Όμως
αυτή έπεσε σε λάθος χέρια και την παρέλαβε ο συνεταίρος του
Δημ. Οικονόμου. Εκείνος από φόβο για τις οικονομικές του
δραστηριότητες πρόδωσε την υπόθεση στην αυστριακή
αστυνομία, που συνέλαβε το Ρήγα και τους συντρόφους του.
34

35. Η είσοδος του λιμανιού της Τεργέστης την
εποχή που οι Αυστριακοί συνέλαβαν το Ρήγα
και από κει τον μετέφεραν στη Βιέννη
35

36. Ο Βελεστινλής, προσπαθώντας να κερδίσει χρόνο και να
καθυστερήσει τη μεταφορά του στη Βιέννη, έκανε απόπειρα
αυτοκτονίας. Όμως μόνο λίγο χρόνο κέρδισε.
Το κτίριο της αυστριακής αστυνομίας στη Βιέννη
πριν από την κατεδάφισή του το 1885
36

37. Το κτίριο της αυστριακής αστυνομίας πριν από την κατεδάφισή του
το 1885. Τα κελιά του παλιού μοναστηριού, που ο πυργίσκος του
διακρίνεται δεξιά, χρησιμοποιούνταν για την κράτηση πολιτικών
κρατουμένων. Ανάμεσα σε αυτούς ήταν και ο Ρήγας.
37

38. «Ο Ρήγας στη
φυλακή», (Αυστρία),
χαλκογραφία του
Ουμβέρτου Αργυρού
38

39. Τελικά στις 10 Μαΐου 1798 ο Ρήγας και επτά σύντροφοί του
παραδίδονται σιδηροδέσμιοι στον Τούρκο διοικητή του Βελιγραδίου
και φυλακίζονται στον πύργο Νεμπόιζα, κοντά στο Δούναβη.
Ο Πύργος Νεμπόισα του Βελιγραδίου
39
Πηγή φωτ.: http://www.ethnos.gr

40. Barlett N. H.: Το Βελιγράδι της τελευταίας
περιόδου της οθωμανικής κυριαρχίας
40

41. Ο Ρήγας δεσμώτης, ελαιογραφία του
Χαράλαμπου Παχή, 102Χ78 εκ.
(Αθήνα, Εθνική Πινακοθήκη)
Οι οχτώ Έλληνες
πατριώτες
δεινοπαθούν στα
χέρια των Τούρκων
και …
41

42. … ύστερα από πολλά βασανιστήρια στις 13 Ιουνίου
1798 οι δεσμώτες τους τούς στραγγαλίζουν και πετούν
τα άψυχα κορμιά τους στο Δούναβη.
42

43. Οι επτά σύντροφοι του Ρήγα που εκτελέστηκαν μαζί του
ήταν οι:
1. Αργέντης Ευστράτιος, μεγαλέμπορος από τη Χίο, 31 ετών.
2. Νικολαΐδης Δημήτριος, γιατρός από τα Ιωάννινα, 32 ετών.
3. Κορωνιός Αντώνιος, έμπορος και λόγιος από τη Χίο, 27
ετών.
4. Καρατζάς Ιωάννης, λόγιος από τη Λευκωσία, 31 ετών.
5. Τουρούντζιας Γεωργίου Θεοχάρης, έμπορος από τη
Σιάτιστα, 22 ετών.
6. Εμμανουήλ Ιωάννης, φοιτητής ιατρικής από την Καστοριά,
24 ετών.
7. Εμμανουήλ Παναγιώτης, από την Καστοριά, αδελφός του
προηγούμενου, υπάλληλος του Αργέντη, 22 ετών.
43

44. Ο Ρήγας και οι σύντροφοί του, ξυλογραφία άγνωστου καλλιτέχνη
44

45. Εντοιχισμένη αναμνηστική επιγραφή για το Ρήγα Βελεστινλή στον
Πύργο Νεμπόισα του Βελιγραδίου, όπου δολοφονήθηκε
45

46. «Ο Ρήγας ρίχνει το σπόρο της
ελευθερίας» (λεπτομέρεια από
ελαιογραφία σε χαρτόνι των Ι.
Ζωγράφου– Ι. Μακρυγιάννη
(Αθήνα Γεννάδειος Βιβλιοθήκη)
«Αρκετόν
σπόρον
έσπειρα. Το
γένος μου ας
θερίσει τον
καρπόν»
Αυτά τα λόγια,
σύμφωνα με την
παράδοση, φέρεται να
είπε ο πρωτομάρτυρας
της λευτεριάς λίγο πριν
πεθάνει.
46

47. 47
Πηγή εικόνας:
http://www.saint.gr/1301/s
aint.aspx
Την εκτέλεση του Ρήγα ακολουθεί η
καταδίκη του από τον Πατριάρχη
Γρηγόριο τον Ε’.
Με την «Πατριαρχική Επιστολή»
προς το μητροπολίτη Σμύρνης
Άνθιμο επιτίθεται στη «Νέα
Πολιτική Διοίκηση» του Ρήγα και
ζητά την άμεση συλλογή των
αντιτύπων του έργου από τα μέρη
της επαρχίας και την ταχύτατη
αποστολή τους στο Πατριαρχείο της
Κωνσταντινούπολης.
Ο Πατριάρχης Γρηγόριος ο Ε’

48. 48
Οι σκληροί πολέμιοι του Ρήγα Μιχαήλ Περδικάρης και Αθανάσιος Πάριος, που
μάλλον ευχαριστιόνταν με την υποταγή του λαού στον οθωμανικό ζυγό και
αποστρέφονταν τις ιδέες της ελευθερίας και της κοινωνικής ισότητας, γράφουν
λίβελους εναντίον του μάρτυρα του ελληνισμού, ενώ ο καλόγερος Κύριλλος
Λαυριώτης δεν παραλείπει να εκφράσει την ικανοποίησή του για την εξόντωση του.
Πηγή εικόνας;: https://www.sansimera.gr/biographies/1
Ο λαός ωστόσο είχε
άλλη γνώμη. Έκλεισε
το μεγάλο Έλληνα
στην καρδιά του και
ακολούθησε το
μονοπάτι, που
εκείνος χάραξε.

49. 49
Το σπουδαίο έργο του
Νεοελληνικού
Διαφωτισμού
«Ελληνική Νομαρχία»,
Ανωνύμου του
Έλληνος, που
εκδόθηκε στην Ιταλία
το 1806, αφιερώθηκε
στο Ρήγα. Αξίζει τον
κόπο να δούμε την
αφιέρωση.

50. 50
Αφιέρωση στο Ρήγα Βελεστινλή από την
Ελληνική Νομαρχία Ανωνύμου του Έλληνος

51. 51
Το πόσο σημαντική προσωπικότητα για τον ελληνισμό αλλά
και για τα Βαλκάνια υπήρξε ο Ρήγας Βελεστινλής, αυτός ο
υπέρμαχος της ελευθερίας της σκέψης και της ελευθερίας των
λαών, πιστεύουμε ότι έγινε ήδη κατανοητό.
Αυτό φαίνεται τόσο από το μεγάλο όγκο των επιστημονικών
μελετών που αναφέρονται στη ζωή, τη δράση και το έργο του
όσο και από τα βιβλία που τον αναφέρουν ή που αφιερώνονται
σ’ αυτόν.
Δεν είναι λίγοι οι καλλιτέχνες που εμπνεύστηκαν απ’ αυτόν
και δημιούργησαν έργα, ρεαλιστικά ή αλληγορικά, που
εξυμνούν την προσφορά του στην πατρίδα. Εξάλλου μνημεία
για το Ρήγα έχουν στηθεί και σε άλλα σημαντικά κέντρα των
Βαλκανίων, πράγμα που δείχνει το σεβασμό και την εκτίμηση
που τρέφουν και άλλοι λαοί στο πρόσωπό του.
Ας δούμε λοιπόν μαζί και ας σχολιάσουμε μερικά έργα
διαφόρων καλλιτεχνών με θέμα το μεγάλο Έλληνα επαναστάτη,
εκτός απ’ αυτά που είδαμε πριν και μας «αφηγήθηκαν» την
ιστορία του.

52. 52
«Ρήγας Βελεστινλής», χαρακτικό σε ξύλο του
Γ. Βελισσαρίδη (Συλλογή Ν. Γρηγοράκη)

53. Η προτομή του Ρήγα
στο Βελεστίνο,
προσφορά του
ποιητή Σπύρου
Ματσούκα (1926)
ΡΗΓΑΣ
53

54. Τα επαναστατικό
τραγούδι του Ρήγα
βρήκε μεγάλη απήχηση
στις καρδιές του
σκλαβωμένου γένους.
Peter von Hess: «Ο
Ρήγας ψάλλει στα
παλικάρια το Θούριο»,
Αθήνα, Μουσείο
Μπενάκη
54

55. Ο Ρήγας ψάλλει το
Θούριο, λαϊκή
ζωγραφιά του
Θεόφιλου
Χατζημιχαήλ
55

56. «Ο Κοραής και ο Ρήγας ανασηκώνουν την Ελλάδα», αλληγορική
παράσταση από παλιά λιθογραφία άγνωστου καλλιτέχνη που
υποδηλώνει την αναγέννηση της υποδουλωμένης Ελλάδας
56

57. «Ο Κοραής και ο Ρήγας
ανασηκώνουν την
πληγωμένη Ελλάδα»,
έργο του λαϊκού
ζωγράφου Θεόφιλου
Χατζημιχαήλ
(εμπνευσμένο από το
προηγούμενο έργο)
57

58. Ρήγας, ξυλογραφία της
Βάσως Κατράκη
εμπνευσμένη από το έργο
του Peter von Hess.
Τυπώθηκε για το παράνομο
λεύκωμα «Από τους αγώνες
του ελληνικού λαού» (έκδοση
ΕΑΜ – ΕΛΑΣ), που
κυκλοφόρησε στις 25
Μαρτίου 1943 (11,5Χ8,5 εκ.)
(Συλλογή Ν. Γρηγοράκη)
58

59. Εικόνα του Ρήγα που συνεγείρει τους Έλληνες με το τραγούδι
του, από μια σειρά που ο Σ. Χρηστίδης εκπόνησε στις αρχές
του 20 αι. για τους εκδότες Αναγνωστόπουλο και Πετράκο
(περιοδικό «Ηώς», αφιέρωμα «Θεσσαλία», 1965)
59

60. Ο Ρήγας πλαισιωμένος συμβολικά από τον Αδ. Κοραή
και τον Αλ. Υψηλάντη, λαϊκή λιθογραφία (περιοδικό
«Ηώς», αφιέρωμα «Θεσσαλία», 1965)
60

61. Η πρώτη απεικόνιση του
Ρήγα Βελεστινλή, είκοσι
έξι χρόνια μετά το
μαρτυρικό του θάνατο,
σε χαλκογραφία που
δημοσιεύτηκε στο βιβλίο
«Briefe eines
Augeuzeuges der
grieschisches
Revollution von Jahre
1821, Halle 1824»
61

62. Η μορφή του Ρήγα, συμβολοποιημένη, από βινιέτα του Δ. Α.
Μπισκίνη στο εξώφυλλο του βιβλίου του Αριστομένη Προβελέγιου
«Ο Ρήγας» (περιοδικό «Ηώς», αφιέρωμα «Θεσσαλία», 1965)
62

63. Ο Ρήγας ζωγραφισμένος (αριστερά) από καλλιτέχνη του 19ου
αι. και (δεξιά) ζωγραφισμένος από καλλιτέχνη του 20ου αι.
63

64. Ο Ρήγας ζωγραφισμένος από καλλιτέχνες του 19ου αι.
64

65. 1. Ο Ρήγας, ξυλογραφία σε όρθιο ξύλο (27Χ18,3), έργο της χαράκτριας
Λουκίας Μαγγιώρου (Συλλογή Γρηγοράκη) και 2. «Ρήγας
Βελεστινλής», ξυλογραφία του χαράκτη Ευθύμιου Παπαδημητρίου
(1895 – 1959) – 1943 (22,3Χ17 εκ.) (Συλλογή Ν. Γρηγοράκη)
65

66. Πορτρέτο του Ρήγα,
χαρακτικό σχέδιο του
Ανατολή Λαζαρίδη
(1916 – 1989) – 1954,
12Χ9,5 εκ. (Συλλογή Ν.
Γρηγοράκη)
66

67. Βελεστίνο, Ρήγας, ξυλογραφία του Σπύρου Βασιλείου
(1902 – 1985), εικονογράφηση για το βιβλίο του Άγι
Θέρου «Δρακογενιά» - 1943, 9Χ9 εκ., Συλλογή Ν.
Γρηγοράκη)
67

68. Ρήγας, «τοτεμικό»
γλυπτό, δουλεμένο σε
ξύλο από το γλύπτη
Αντώνη Σώχο
68

69. Ρήγας Φεραίος, έργο του Θανάση Παγώνη, τοιχογραφία στο πατρικό
του σπίτι στη Δρακιά Πηλίου (1870). Σήμερα το έργο βρίσκεται
αποτοιχισμένο στη συλλογή του αείμνηστου Κίτσου Μακρή στο Βόλο
69

70. Η μορφή του Ρήγα ανάμεσα στις μορφές του Οδυσσέα
Ανδρούτσου και του Αθανάσιου Διάκου. Λεπτομέρεια από την
τοιχογράφηση στον πρώτο όροφο του Δημαρχείου της Αθήνας
(πλατεία Δημαρχείου), έργο του Φώτη Κοντογλου στα 1939 – 40
(περιοδικό «Ηώς», αφιέρωμα «Θεσσαλία», 1965)
70

71. Φυτάλης Γεώργιος:
«Ρήγας Φεραίος» -
προτομή
(Πινακοθήκη
Αθηνών)
71

72. 72
Μουσείο Βρέλλη
(Ιωάννινα):
Κέρινο ομοίωμα
του Ρήγα
Πηγή εικόνας: http://enloutrakio.gr

73. Ο μαρμάρινος ανδριάντας
του Ρήγα στα Προπύλαια
του Πανεπιστημίου Αθηνών,
έργο του γλύπτη Ιωάννη
Κόσσου. Το έργο απηχεί το
κλασικιστικό ύφος
73

74. Η απήχηση της
λαμπρής
προσωπικότητας του
Ρήγα ήταν μεγάλη, όχι
μόνο στις ελληνικές
περιοχές που είκοσι
τρία χρόνια περίπου
μετά το βίαιο θάνατό
του έμελλε να
επαναστατήσουν,
αλλά και σε όλα τα
Βαλκάνια.
Ολόσωμος χάλκινος
ανδριάντας του Ρήγα σε
πάρκο του Βελιγραδίου
74

75. ΜΕ ΤΟ ΠΟΛΥΠΛΕΥΡΟ ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΟ ΤΟΥ ΕΡΓΟ ΤΟΥ, ΤΗΝ
ΑΠΑΣΤΡΑΠΤΟΥΣΑ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΚΑΙ ΤΟ ΤΡΑΓΙΚΟ ΤΟΥ
ΤΕΛΟΣ Ο ΡΗΓΑΣ ΚΑΙ ΟΙ ΣΥΝΤΡΟΦΟΙ ΤΟΥ ΑΝΑΨΑΝ ΚΑΙ
ΣΥΝΤΗΡΗΣΑΝ ΤΗ ΦΛΟΓΑ ΤΗΣ ΛΕΥΤΕΡΙΑΣ.
ΕΓΙΝΕ ΜΑΛΙΣΤΑ Η ΘΥΣΙΑ ΤΟΥΣ ΠΡΟΕΟΡΤΙΟ ΤΗΣ ΜΕΓΑΛΗΣ
ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ ΠΟΥ ΟΔΗΓΗΣΕ ΣΤΗΝ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ,ΤΗ
ΔΙΚΗ ΜΑΣ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ, ΠΟΥ ΣΤΙΣ ΜΕΡΕΣ ΜΑΣ ΚΙΝΔΥΝΕΥΕΙ ΓΙΑ
ΠΟΛΛΟΣΤΗ ΦΟΡΑ ΣΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΠΑΤΡΙΔΑΣ ΜΑΣ.
ΜΑΖΙ ΛΟΙΠΟΝ ΜΕ ΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΣΗΜΑΙΑ ΚΑΙ ΤΟΝ ΕΘΝΙΚΟ
ΥΜΝΟ, ΕΘΝΙΚΟ ΣΥΜΒΟΛΟ ΑΠΟΤΕΛΕΙ ΚΑΙ
Ο ΡΗΓΑΣ ΒΕΛΕΣΤΙΝΛΗΣ:
Ο ΠΡΩΤΟΜΑΡΤΥΡΑΣ ΤΗΣ ΛΕΥΤΕΡΙΑΣ
75

76. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ – ΠΗΓΕΣ (ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ ΚΑΙ ΕΙΚΟΝΩΝ)
1. Αγγέλου Αλκης: Των Φώτων (Όψεις του Νεοελληνικού
Διαφωτισμού), εκδ. Ερμής, Αθήνα 1988.
2. Ανωνύμου του Έλληνος: Ελληνική Νομαρχία, ήτοι Λόγος περί
Ελευθερίας, Ιταλία 1806.
3. Αξελός Λουκάς: Ρήγας Βελεστινλής, εκδ. Στοχαστής, Αθήνα
2003.
4. Βελεστινλής Ρήγας : Απάνθισμα κειμένων, επιλογή κειμένων:
Κιτρομηλίδης Πασχάλης, εκδ. Βουλή των Ελλήνων, Αθήνα
1993.
5. Δημαράς Κ.Θ.: Νεοελληνικός Διαφωτισμός, εκδ. Ερμής, Αθήνα
1980.
6. Δημαράς Κ.Θ.: Ιστορικά φροντίσματα, Α΄, Ο Διαφωτισμός και
το κορύφωμά του, εκδ. Πορεία, Αθήνα 1992.
76

77. 77
7. Δημαράς Κ.Θ.: Ιστορία της Νεοελληνικής Εκπαίδευσης, εκδ.
Ίκαρος, Αθήνα 1985.
8. Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τόμοι ΙΑ΄ και ΙΒ΄, εκδ. Εκδοτική
Αθηνών, Αθήναι 1972.
9. Εγκυκλοπαίδεια Δομή, εκδ. ‘‘Δομή’’ Α.Ε., 2005.
10.Ε Ιστορικά της εφημερίδας Ελευθεροτυπία: Ρήγας Βελεστινλής
– διαφωτιστής, επαναστάτης, μάρτυρας.
11.Εφημερίδα Τα Νέα: Η Ιστορία του Νέου Ελληνισμού 1770 –
2000, 2ος τόμος, Οθωμανική κυριαρχία, 1770 – 1821,
Διαφωτισμός, Ιστορία της παιδείας, Θεσμοί και Δίκαιο, εκδ.
Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 2003.
12.Κιτρομηλίδης Πασχάλης: Νεοελληνικός Διαφωτισμός – οι
πολιτικές και κοινωνικές ιδέες, μτφ Στέλλα Νικολούδη, εκδ.
Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης, Αθήνα 1996.
13.Κιτρομηλίδης Πασχάλης: Ρήγας Βελεστινλής – Θεωρία και
πράξη, εκδ. Βουλή των Ελλήνων, Αθήνα 1993.

78. 14. Μιράσγεζη Μαρία: Νεοελληνική Λογοτεχνία, Αθήνα 1978.
15. The Municipal Gallery of Athens, Greek painting, engraving,
sculpture, Municipality of Athens, Culture Organization,
Athens 2004, σ. 292.
16. Περιοδικό Επτά Ημέρες της εφημερίδας ‘‘Η Καθημερινή’’:
Ρήγας Βελεστινλής – Όποιος συλλογάται ελεύθερα,
συλλογάται καλά. Κυριακή 22 Μαρτίου 1998.
17. Ρεπούση Μαρία, Ανδρεάδου Χαρά, Πουταχίδης Αριστείδης,
Τσίβας Αρμόδιος: Ιστορία ΣΤ΄ Δημοτικού – Στα νεότερα
χρόνια, εκδ. Ο.Ε.Δ.Β., Αθήνα 2006.
18. Ρέππας Χρ.: Διαφωτισμός και πολιτική ελευθερία, η
ριζοσπαστική φωνή της Ελληνικής Νομαρχίας (ανέκδοτη
εργασία)
19. Συγγραφική ομάδα: Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τόμος ΙΑ,
Εκδοτική Αθηνών, Αθήναι 1972.
78

79. 79
20. Τα 100 γεγονότα που άλλαξαν τον κόσμο – από την προϊστορία ως
τη διαστημική εποχή, τόμος 2ος
, εκδ. Φυτράκης – Τύπος Α.Ε..
21. ΥΠ.Ε.Π.Θ. – Παιδαγωγικό Ινστιτούτο (Συντακτική Ομάδα): Στα
Νεότερα Χρόνια, ιστορία ΣΤ΄ Δημοτικού, εκδ. Ο.Ε.Δ.Β..
22. Φωτογραφικό Αρχείο Άννας Ρόδη

80. 80
ΙΣΤΟΣΕΛΙΔΕΣ – ΠΗΓΕΣ (ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ ΚΑΙ ΕΙΚΟΝΩΝ
1.http://www.ethnos.gr/homepage_eidiseis/arthro/dinoun_zoi_
sti_fylaki_tou_r_feraiou-1390604/
2.http://www.ethnos.gr
3.http://www.saint.gr/1301/saint.aspx
4.https://www.sansimera.gr/biographies/1
5.http://enloutrakio.gr
6.https://el.wikipedia.org/wiki

81. ΤΕΛΟΣ
ΠΡΟΒΟΛΗΣ
81
Η ΕΡΓΑΣΙΑ ΕΚΠΟΝΗΘΗΚΕ ΓΙΑ ΚΑΘΑΡΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥΣ
ΣΚΟΠΟΥΣ ΚΑΙ ΧΩΡΙΣ ΚΑΝΕΝΑ ΥΛΙΚΟ ΟΦΕΛΟΣ