تعليق على شرح السنة للمزني للشيخ عبد الرزاق البدر

1. ¬H≈æàYG

4. ¬H≈æàYG

6. َ‫ت‬
‫ـ‬‫ـ‬
‫ع‬
‫ل‬
‫على‬ ٌ‫ة‬‫يق‬
‫املزني‬ ‫لإلمام‬ ‫السنة‬ ‫شرح‬

 5


‫إن‬
ْ
‫الحمد‬
ْ
‫هلل‬
،
ْ
ْ‫نحمد‬
ْ‫ه‬
،
ْ
ْ‫ونستعين‬
ْ‫ه‬
،
ْ
‫و‬
ْ‫نستغفر‬
ْ‫ه‬
،
ْ
‫ونعوذ‬
ْ
‫باهلل‬
ْ
‫من‬
ْ
‫شرور‬
ْ
‫أنفس‬
‫نا‬
ْ
‫وسيئات‬
ْ
،‫أعمالنا‬
ْ
‫من‬
ْ
‫يهده‬
ْ
،‫اهلل‬
ْ
‫فال‬
ْ
‫مضل‬
ْ
،‫له‬
ْ
‫ومن‬
ْ
‫يضلل؛‬
ْ
‫فال‬
ْ
‫هادي‬
ْ
‫له‬
.
ْ
‫وأ‬
ْ‫شهد‬
ْ
ْ‫أن‬
ْ
‫ال‬
ْ
‫إله‬
ْ
‫إال‬
ْ
‫اهلل‬
ْ
ْ‫وحد‬
‫ه‬
ْ
‫ال‬
ْ
‫شريك‬
ْ
،‫له‬
ْ
‫وأشهد‬
ْ
ْ‫أن‬
ْ
ْ‫محمدا‬
ْ
ْ‫عبد‬
‫ه‬
ْ
ْ‫ورسول‬
،‫ه‬
ْ
‫صلى‬
ْ
‫اهلل‬
ْ
‫عليه‬
ْ
‫وسلم‬
ْ
‫تسليمًا‬
ْ
ْ‫كثيرا‬
ْ،
‫أما‬
‫بعد‬
:
ْ
ْ
‫فهذاْشرحْمختصرْلكتاب‬
:
«
‫شرحْالسنة‬
»
ْ
ْ‫لإلمامْأبيْإبراهيمْإسماعيلْبن‬
‫ي‬
ْ‫حيى‬
‫ا‬
ْ‫بنْإسماعيلْالمزين‬
⌂
ْ
.‫يفْبيانْعقيدةْأهلْالسنةْوالجماعة‬
ْ
ْ‫وهوْم‬
ْ‫ؤ‬
ْ‫ل‬
ْ‫ف‬
ْ
ْ‫ق‬
‫ـ‬
ْ‫ي‬
ْ‫م‬
ْ
ْ‫يفْبابه‬
ْ‫ْع‬،
‫ـ‬
ْ‫ر‬
ْ‫ض‬
ْ
ْ‫فيهْمؤلف‬
ْ‫ه‬
ْ
⌂
ْ
ْ‫مسائل‬
ْ
ْ‫العقيدة‬
ْ
‫عرضًا‬
ْ
‫مخت‬
ْ‫صرا‬
،
ْ
ْ‫بأ‬
ْ‫سلوب‬
ْ
ْ‫ش‬
‫ـ‬
ْ‫ي‬
‫ـ‬
ْ‫ق‬
‫ْمتين‬‫ْوتحقيق‬،
،
ْ
ْ‫ْمعدود‬‫وهو‬
ْ
ْ‫ْأهم‬‫يف‬
ْ
ْ‫ْالم‬‫المختصرات‬
ْ‫ؤ‬
ْ‫ل‬
‫ْب‬‫ْيف‬‫فة‬
‫يا‬
ْ‫ن‬
ْ‫عقيدةْالسلفْالصالح‬
⌠
.
ْ
ْ‫وشرحيْلهذاْالكتابْهوْيفْاألصلْدروس‬
ْ
ْ‫ألقيت‬
ْ‫هاْيفْدورةْعلميةْأ‬
ْ‫ق‬
‫يمتْيف‬
ْ
‫المدي‬
‫نةْالنبوية‬
ْ‫ْوقدْأشار‬،
ْ
ْ‫ْعدد‬‫علي‬
ْ
ْ‫منْال‬
ْ‫خوة‬
ْ
ْ‫بأنْت‬
‫ـ‬
ْ‫ف‬
‫ـ‬
ْ‫ر‬
‫غْمنْاألشرطة‬
،
ْ
ْ‫وت‬
‫ـ‬
ْ‫ج‬
ْ‫عل‬
ْ
‫يف‬
ْ
ْ‫كتابْليكونْنفع‬
‫هاْأعم‬
،
ْ
‫وفائدهتاْأكرب‬
ْ‫ْوشج‬،
ْ‫ع‬
‫نيْعلىْذلكْأنهْالْيوجدْل‬
‫لكت‬
ْ‫ابْشرح‬
ْ
5

7. َ‫ت‬
‫ـ‬‫ـ‬
‫املزني‬ ‫لإلمام‬ ‫السنة‬ ‫شرح‬ ‫على‬ ٌ‫ة‬‫عليق‬

 6
‫مطبوع‬
‫ْمعْاعرتايفْبقلةْالعلم‬،
،
ْ
‫وقصورْالفهم‬
،
ْ
‫وعدمْاألهلية‬
.
ْ
ْ
ْ‫وقدْقامْأحد‬
ْ
ْ‫ال‬
‫خوةْاألفاضل‬
ْ
‫جزاهْاهلل‬
‫ْالررحْمنْاألشرطة‬ ‫ْبتفري‬‫ْخيرا‬
‫ْث‬،
ْ‫م‬
ْ‫ْتصحيح‬ ‫جرى‬
ْ
‫المتن‬
ْ‫ْوحذف‬ ،
ْ
‫المكررات‬
ْ‫ْوتوثيق‬ ،
ْ
ْ‫الن‬
‫ـ‬
ْ‫ق‬
‫ول‬
،
ْ
ْ‫ونقل‬
ْ
ْ‫ْمن‬ ‫ألفاظها‬
‫ْواألحاديث‬ ‫ْاآليات‬ ‫ْوعزو‬ ،‫مصادرها‬
‫ْواللطائف‬ ‫ْالفوائد‬ ‫ْمن‬ ‫ْجملة‬ ‫ْإضافة‬ ‫ْمع‬ ،
،
ْ
‫وأسأل‬
ْ‫اهلل‬
╡
ْ
ْ‫أنْيتقبل‬
ْ
‫هذاْالجهدْبقبولْحسن‬
ْ‫ْوأنْينفع‬،
ْ
‫به‬
،
ْ
ْ‫وأنْيكتب‬
ْ
‫ل‬
ْ‫هْالقبول‬
ْ،
ْ‫وأنْيجزي‬
ْ
‫ْمنْساعدْيف‬‫كل‬
ْ
ْ‫ْنوعْمنْالمساعدة‬‫إخراجهْبأي‬
‫ـ‬
ْ
ْ‫ْأو‬،‫سواءْيفْتسجيله‬
‫ْأوْمراجعتهْوتصحيحه‬،‫تفريغهْمنْاألشرطة‬
ْ،
ْ‫أوْطباعتهْونررهْـْخير‬
ْ
،‫الجزاء‬
ْ
‫و‬
ْ‫ص‬‫أخ‬
ْ‫ْالكندري‬‫ْاهلل‬‫ْعبد‬‫ْبن‬‫ْخالد‬‫ْالكريم‬‫ْأخي‬‫بالذكر‬
‫ل‬
ْ‫ْالكتاب‬‫ْخدمة‬‫ْيف‬‫ْالكبيرة‬‫جهوده‬
‫والعملْعلىْإخراج‬
ْ‫ه‬
‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬
‫و‬
ْ‫فقهْاهللْوباركْيفْجهوده‬
‫ــ‬
ْ
،
ْ
‫إنهْسبحانهْخيرْمسؤول‬
ْ‫ْوهو‬،
‫أ‬
‫هلْالرجاءْوهوْحسبناْونعمْالوكيل‬
.
ْ
ْ
ْ
ْ
ْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْ
ْْْْْ
ْ
‫وكتبهْعبدْالرزاقْالبدر‬
ْ
ْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْ
ْْْْ
ْْ
‫عفاْاهللْعنهْوغفرْلهْولوالديه‬
ْ
ْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْ
ْْْ
ْ
ْْ
ْْْ
‫ولجميعْالمسلمين‬
ْ
ْ
ْ
‫وكتبه‬
‫ولوالديه‬ ‫له‬ ‫وغفر‬ ‫عنه‬ ‫اهلل‬ ‫عفا‬
‫المسلمين‬ ‫ولجميع‬
6

8. َ‫ت‬
‫ـ‬‫ـ‬
‫ع‬
‫ل‬
‫على‬ ٌ‫ة‬‫يق‬
‫املزني‬ ‫لإلمام‬ ‫السنة‬ ‫شرح‬

 7
ْ


ْ
ْ‫إن‬
ْ‫المام‬
ْ
ْ‫الرافعي‬
ْ

ْ
ْ‫إمام‬
ْ
ْ‫كبير‬
ْ‫ْوعالم‬،
ْ
ْ‫ْلهْج‬،‫جليل‬
ْ‫هود‬
ْ
ْ‫عظيمة‬
ْ
ْ‫يفْخدمة‬
ْ‫دين‬
‫اهلل‬

‫ْوسنةْرسوله‬،
ْ
‫األمين‬
ْ

ْ
ْ،‫ْالدينْوفروعه‬‫يفْأصول‬
ْ‫ْيف‬‫ولقدْحازْمكانةْكبيرة‬
‫نفوسْالمسلمين‬
‫ْوانترر‬،
ْ‫تْأقواله‬
ْ‫وتقريراته‬
ْ‫ْوتتلمذ‬،‫يفْاآلفاق‬
‫عليهْجماعةْك‬
ْ‫ثيرة‬
ْ‫من‬
‫ْسارواْعلىْمنهجه‬،‫العلماءْوالفقهاء‬
ْ‫رزيهمْالمامْأبو‬‫ب‬‫ْوارتسمواْطريقته؛ْوكانْمنْم‬،
ْ‫ْوقد‬،‫ْوأفادْمنهْيفْاألصولْوالفروع‬،‫ْمدةْطويلة‬‫ْفإنهْالزمْالمامْالرافعي‬،‫إبراهيمْالمزين‬
‫ْمنْأهلْالع‬‫أثنىْعليهْمنْعاصره‬
ْ‫ْوشهدواْبفضلهْوعلمه‬،‫لم‬
-
‫كماْسيأيتْيفْترجمته‬
-
ْ
ْ‫ْمنْجملتهاْرسالت‬،‫ْمنْالتصانيفْالنافعة‬‫فْهذاْالمامْالجليلْعددا‬‫وقدْصن‬
ْ:‫هْهذه‬
«
ْ‫شرح‬
‫السنة‬
»
،
ْ
ْ‫ْنصوص‬ ‫ْعلى‬ ‫ْبناها‬ ،‫ْوالجماعة‬ ‫ْالسنة‬ ‫ْأهل‬ ‫ْعقيدة‬ ‫ْبيان‬ ‫ْيف‬ ‫ْقيمة‬ ‫ْرسالة‬ ‫وهي‬
ْ‫ْفيها‬‫ْوقرر‬،‫ْوسلكْفيهاْسبيلْأهلْالعلمْالراسخين‬،‫الوحيين‬
ْ‫عقيدةْمنْس‬
‫ـ‬
ْ‫ب‬
‫ـ‬
ْ‫ق‬
‫ـ‬
ْ‫ْمنْسلف‬‫ه‬
ْ‫األمةْالمتقين؛ْومنْجملتهمْالمامْالرافعي‬

‫ْحيثْاستفادْمنهْيف‬،
ْ
‫تقريرْمسائلها‬
،
ْ
.‫كماْسيظهرْبعضْذلكْيفْثناياْهذاْالررح‬
ْ
ْ‫ْالناظرْيفْكالمْأئمةْالسلف‬‫هذاْوإن‬

ْ
‫يفْاالعتقادْقديمًاْوحديثًا‬
ْ
–
ْ‫الرافعي‬
ْ
‫وغيره‬
-
ْ
‫قًاْبينهمْيف‬‫ْتطابقًاْوتواف‬‫يجد‬
ْ.‫ْومسائلْالتوحيد‬،‫ْأبوابْاالعتقاد‬‫ْجميع‬
ْ
ْ‫قالْأبوْالم‬
ْ‫ظ‬
‫ـ‬
ْ‫ف‬
ْ‫رْالسمعاين‬

ْ
(
489
ْ)‫هـ‬
-
ْ‫وهوْمن‬
ْ‫أعيان‬
ْ‫علماءْالرافعي‬
‫ـ‬
‫ة‬
-
ْ:
ْ
7

9. َ‫ت‬
‫ـ‬‫ـ‬
‫ع‬
‫ل‬
‫على‬ ٌ‫ة‬‫يق‬
‫املزني‬ ‫لإلمام‬ ‫السنة‬ ‫شرح‬

 8
(
‫ومما‬
ْ
‫يدل‬
ْ
‫على‬
ْ
‫أن‬
ْ
‫أهل‬
ْ
‫الحديث‬
ْ
‫على‬
ْ
ْ‫الحق‬
ْ
‫أنك‬
ْ
‫لو‬
ْ
‫طالعت‬
ْ
ْ‫جميع‬
ْ
‫بهم‬‫ت‬‫ك‬
ْ
‫المصنفة‬
ْ
‫من‬
ْ
‫ها‬‫ل‬‫أو‬
ْ
‫إلى‬
ْ
،‫آخرها‬
ْ
ْ‫ق‬
ْ‫د‬
‫يمها‬
ْ
ْ‫وح‬
ْ‫د‬
،‫يثها‬
ْ
ْ‫وجد‬
ْ‫ت‬
‫ها‬
ْ
‫مع‬
ْ
‫اختالف‬
ْ
‫بلدا‬
‫هنم‬
ْ
‫وزماهنم‬
ْ
‫وتباعد‬
ْ
‫ما‬
ْ
‫بينهم‬
ْ
‫يف‬
ْ
،‫الديار‬
ْ
ْ‫وس‬
ْ‫ك‬
ْ‫ون‬
ْ
ْ‫ك‬
ْ‫ل‬
ْ
‫واحد‬
ْ
‫منهم‬
ْ
ْ‫قطرا‬
ْ
‫من‬
ْ
،‫األقطار‬
ْ
‫يف‬
ْ
‫بيان‬
ْ
‫االعتقاد‬
ْ
‫ع‬
‫لى‬
ْ
ْ‫وتيرة‬
ْ
ْ‫واحدة‬
ْ
ْ‫ونمط‬
ْ
،‫واحد‬
ْ
ْ‫ي‬
ْ‫ج‬
ْ‫ر‬
‫ون‬
ْ
‫فيه‬
ْ
‫على‬
ْ
‫طريقة‬
ْ
‫ال‬
ْ
‫يحيدون‬
ْ
‫عنها‬
ْ
‫وال‬
ْ
‫يميلون‬
ْ
‫عن‬
،‫ها‬
ْ
‫قلوهبم‬
ْ
‫يف‬
ْ
‫ذلك‬
ْ
‫على‬
ْ
‫قلب‬
ْ
،‫واحد‬
ْ
‫ونقلهم‬
ْ
‫ال‬
ْ
‫ترى‬
ْ
‫فيه‬
ْ
‫اختالفًا‬
ْ
‫وال‬
ْ
‫تفرقًا‬
ْ
‫يف‬
ْ
‫ش‬
‫ي‬
‫ء‬
ْ
‫ما‬
ْ
‫وإن‬
ْ
ْ‫قل‬
،
ْ
‫بل‬
ْ
‫لو‬
ْ
‫جمعت‬
ْ
‫جميع‬
ْ
‫ما‬
ْ
‫جرى‬
ْ
‫على‬
ْ
‫ألسنتهم‬
ْ
‫ونقلوه‬
ْ
‫عن‬
ْ
‫سلفهم‬
ْ
ْ‫وجد‬
ْ‫ت‬
ْ‫ه‬
ْ
‫كأن‬
‫ه‬
ْ
‫جاء‬
ْ
‫عن‬
ْ
ْ‫قلب‬
ْ
ْ‫واحد‬
،
ْ
‫وجرى‬
ْ
‫على‬
ْ
‫لسان‬
ْ
‫واحد‬
)
(
1
)
.
ْ
ْ
ْ‫وقالْشيخْالسالمْابنْتيمية‬

(
728
(ْ:)‫هـ‬
‫اعتقاد‬
ْ
‫الرافعي‬
ْ

ْ
ْ
‫واعتقاد‬
ْْ
‫سلف‬
ْ
‫السالم‬
ْ‫؛‬
ْ‫كمالك‬
،
ْ
‫والثوري‬
،
ْ
‫واألوزاعي‬
،
ْ
‫وابن‬
ْ
‫المبارك‬
،
ْ
‫وأحمد‬
ْ
‫بن‬
ْ
‫حنبل‬
،
ْ
‫وإسحاق‬
ْ
‫بن‬
ْ
‫راهويه؛‬
ْ
‫وهو‬
ْ
‫اعتقاد‬
ْ
‫المرايخ‬
ْ
‫المقتدى‬
ْ
‫هبم‬
‫؛‬
ْ
‫كالفضيل‬
ْ
‫بن‬
ْ
‫عياض‬
،
ْ
‫وأبي‬
ْ
‫سليمان‬
ْ
‫الداراين‬
،
ْ
‫وسهل‬
ْ
‫بن‬
ْ
‫عبد‬
ْ
‫اهلل‬
ْ
‫التسرتي‬
ْ
‫وغيرهم‬
،
ْ
‫فإنه‬
ْ
‫ليس‬
ْ
‫بين‬
ْ
‫هؤالء‬
ْ
‫األئمة‬
ْ
‫وأمثالهم‬
ْ
ْ‫ن‬
‫زاع‬
ْ
‫يف‬
ْ
‫أصول‬
ْ
‫الدين‬
،
ْ
‫وكذلك‬
ْ
‫أبو‬
ْ
‫حنيفة‬
ْ

ْ
‫فإن‬
ْ
‫االعتقاد‬
ْ
‫الثابت‬
ْ
‫عنه‬
ْ
‫يف‬
ْ
‫التوحيد‬
ْ
‫والقدر‬
ْ
‫ونحو‬
ْ
‫ذلك‬
ْ
‫موا‬
ْ‫فق‬
ْ
‫العتقاد‬
ْ
‫هؤالء‬
،
ْ
ْ‫واعتقاد‬
ْ
‫هؤالء‬
ْ
‫هو‬
ْ
‫ما‬
ْ
‫كان‬
ْ
‫عليه‬
ْ
‫الصحابة‬
ْ
‫والتابعون‬
ْ
‫لهم‬
ْ
‫بإحسان‬
،
ْ
‫وهو‬
ْ
‫ما‬
ْ
‫نطق‬
ْ
‫به‬
ْ
‫الكتاب‬
ْ
‫والسنة‬
)
(
2
)
.
ْ
ْ‫وهذاْالـتـوافـقْبـينهم‬

ْ
ْ‫ألن‬
ْ
ْ‫م‬
ْ‫صد‬
ْ‫ر‬
ْ‫همْومنب‬
ْ‫ع‬
ْ‫ْاهللْالذيْال‬‫ـي‬‫ح‬‫همْجميعًاْو‬
‫اختالفْفيهْوالْتناقض‬
:‫ْكماْقالْاهللْتعالى‬،
‫ﮋ‬
‫ﮂ‬‫ﮁ‬ ‫ﮀ‬‫ﭿ‬
‫ﮇ‬‫ﮆ‬‫ﮅ‬‫ﮄ‬‫ﮃ‬
‫ﮈ‬
‫ﮊ‬
،
ْ‫ي‬‫ح‬‫وأماْمنْكانتْمصادرهمْغيرْالـو‬
ْ
ْ‫كالعقل‬
ْ‫ْفأولئكْتجدْعندهم‬‫مثال‬
ْ‫ْعريض‬‫ْفينتجْمنْذلكْاختالف‬،‫ْالعقولْمتفاوتةْواآلراءْمتباينة‬‫ْألن‬،‫اختالفاْكبيرا‬
.‫ْكبيرْيفْالعقائد‬‫وتباين‬
ْ
1)
)
ْ
«
‫خم‬
‫لصيم‬ ‫بان‬ ‫لرمسلة‬ ‫لصوالق‬ ‫صت ر‬
»
( ‫صةماصيل‬
4
/
1558
.)
ْ
2)
ْ)
«
‫لصفصتاوى‬ ‫جمماع‬
»
(
5
/
256
.)
ْ
َ‫ت‬
‫ـ‬‫ـ‬
‫ع‬
‫ل‬
‫على‬ ٌ‫ة‬‫يق‬
‫املزني‬ ‫لإلمام‬ ‫السنة‬ ‫شرح‬

 8
(
‫ومما‬
ْ
‫يدل‬
ْ
‫على‬
ْ
‫أن‬
ْ
‫أهل‬
ْ
‫الحديث‬
ْ
‫على‬
ْ
ْ‫الحق‬
ْ
‫أنك‬
ْ
‫لو‬
ْ
‫طالعت‬
ْ
ْ‫جميع‬
ْ
‫بهم‬‫ت‬‫ك‬
ْ
‫المصنفة‬
ْ
‫من‬
ْ
‫ها‬‫ل‬‫أو‬
ْ
‫إلى‬
ْ
،‫آخرها‬
ْ
ْ‫ق‬
ْ‫د‬
‫يمها‬
ْ
ْ‫وح‬
ْ‫د‬
،‫يثها‬
ْ
ْ‫وجد‬
ْ‫ت‬
‫ها‬
ْ
‫مع‬
ْ
‫اختالف‬
ْ
‫بلدا‬
‫هنم‬
ْ
‫وزماهنم‬
ْ
‫وتباعد‬
ْ
‫ما‬
ْ
‫بينهم‬
ْ
‫يف‬
ْ
،‫الديار‬
ْ
ْ‫وس‬
ْ‫ك‬
ْ‫ون‬
ْ
ْ‫ك‬
ْ‫ل‬
ْ
‫واحد‬
ْ
‫منهم‬
ْ
ْ‫قطرا‬
ْ
‫من‬
ْ
،‫األقطار‬
ْ
‫يف‬
ْ
‫بيان‬
ْ
‫االعتقاد‬
ْ
‫ع‬
‫لى‬
ْ
ْ‫وتيرة‬
ْ
ْ‫واحدة‬
ْ
ْ‫ونمط‬
ْ
،‫واحد‬
ْ
ْ‫ي‬
ْ‫ج‬
ْ‫ر‬
‫ون‬
ْ
‫فيه‬
ْ
‫على‬
ْ
‫طريقة‬
ْ
‫ال‬
ْ
‫يحيدون‬
ْ
‫عنها‬
ْ
‫وال‬
ْ
‫يميلون‬
ْ
‫عن‬
،‫ها‬
ْ
‫قلوهبم‬
ْ
‫يف‬
ْ
‫ذلك‬
ْ
‫على‬
ْ
‫قلب‬
ْ
،‫واحد‬
ْ
‫ونقلهم‬
ْ
‫ال‬
ْ
‫ترى‬
ْ
‫فيه‬
ْ
‫اختالفًا‬
ْ
‫وال‬
ْ
‫تفرقًا‬
ْ
‫يف‬
ْ
‫ش‬
‫ي‬
‫ء‬
ْ
‫ما‬
ْ
‫وإن‬
ْ
ْ‫قل‬
،
ْ
‫بل‬
ْ
‫لو‬
ْ
‫جمعت‬
ْ
‫جميع‬
ْ
‫ما‬
ْ
‫جرى‬
ْ
‫على‬
ْ
‫ألسنتهم‬
ْ
‫ونقلوه‬
ْ
‫عن‬
ْ
‫سلفهم‬
ْ
ْ‫وجد‬
ْ‫ت‬
ْ‫ه‬
ْ
‫كأن‬
‫ه‬
ْ
‫جاء‬
ْ
‫عن‬
ْ
ْ‫قلب‬
ْ
ْ‫واحد‬
،
ْ
‫وجرى‬
ْ
‫على‬
ْ
‫لسان‬
ْ
‫واحد‬
)
(
1
)
.
ْ
ْ
ْ‫وقالْشيخْالسالمْابنْتيمية‬

(
728
(ْ:)‫هـ‬
‫اعتقاد‬
ْ
‫الرافعي‬
ْ

ْ
ْ
‫واعتقاد‬
ْْ
‫سلف‬
ْ
‫السالم‬
ْ‫؛‬
ْ‫كمالك‬
،
ْ
‫والثوري‬
،
ْ
‫واألوزاعي‬
،
ْ
‫وابن‬
ْ
‫المبارك‬
،
ْ
‫وأحمد‬
ْ
‫بن‬
ْ
‫حنبل‬
،
ْ
‫وإسحاق‬
ْ
‫بن‬
ْ
‫راهويه؛‬
ْ
‫وهو‬
ْ
‫اعتقاد‬
ْ
‫المرايخ‬
ْ
‫المقتدى‬
ْ
‫هبم‬
‫؛‬
ْ
‫كالفضيل‬
ْ
‫بن‬
ْ
‫عياض‬
،
ْ
‫وأبي‬
ْ
‫سليمان‬
ْ
‫الداراين‬
،
ْ
‫وسهل‬
ْ
‫بن‬
ْ
‫عبد‬
ْ
‫اهلل‬
ْ
‫التسرتي‬
ْ
‫وغيرهم‬
،
ْ
‫فإنه‬
ْ
‫ليس‬
ْ
‫بين‬
ْ
‫هؤالء‬
ْ
‫األئمة‬
ْ
‫وأمثالهم‬
ْ
ْ‫ن‬
‫زاع‬
ْ
‫يف‬
ْ
‫أصول‬
ْ
‫الدين‬
،
ْ
‫وكذلك‬
ْ
‫أبو‬
ْ
‫حنيفة‬
ْ

ْ
‫فإن‬
ْ
‫االعتقاد‬
ْ
‫الثابت‬
ْ
‫عنه‬
ْ
‫يف‬
ْ
‫التوحيد‬
ْ
‫والقدر‬
ْ
‫ونحو‬
ْ
‫ذلك‬
ْ
‫موا‬
ْ‫فق‬
ْ
‫العتقاد‬
ْ
‫هؤالء‬
،
ْ
ْ‫واعتقاد‬
ْ
‫هؤالء‬
ْ
‫هو‬
ْ
‫ما‬
ْ
‫كان‬
ْ
‫عليه‬
ْ
‫الصحابة‬
ْ
‫والتابعون‬
ْ
‫لهم‬
ْ
‫بإحسان‬
،
ْ
‫وهو‬
ْ
‫ما‬
ْ
‫نطق‬
ْ
‫به‬
ْ
‫الكتاب‬
ْ
‫والسنة‬
)
(
2
)
.
ْ
ْ‫وهذاْالـتـوافـقْبـينهم‬

ْ
ْ‫ألن‬
ْ
ْ‫م‬
ْ‫صد‬
ْ‫ر‬
ْ‫همْومنب‬
ْ‫ع‬
ْ‫ْاهللْالذيْال‬‫ـي‬‫ح‬‫همْجميعًاْو‬
‫اختالفْفيهْوالْتناقض‬
:‫ْكماْقالْاهللْتعالى‬،
‫ﮋ‬
‫ﮂ‬‫ﮁ‬ ‫ﮀ‬‫ﭿ‬
‫ﮇ‬‫ﮆ‬‫ﮅ‬‫ﮄ‬‫ﮃ‬
‫ﮈ‬
‫ﮊ‬
،
ْ‫ي‬‫ح‬‫وأماْمنْكانتْمصادرهمْغيرْالـو‬
ْ
ْ‫كالعقل‬
ْ‫ْفأولئكْتجدْعندهم‬‫مثال‬
ْ‫ْعريض‬‫ْفينتجْمنْذلكْاختالف‬،‫ْالعقولْمتفاوتةْواآلراءْمتباينة‬‫ْألن‬،‫اختالفاْكبيرا‬
.‫ْكبيرْيفْالعقائد‬‫وتباين‬
ْ
1)
)
ْ
«
‫خم‬
‫لصيم‬ ‫بان‬ ‫لرمسلة‬ ‫لصوالق‬ ‫صت ر‬
»
( ‫صةماصيل‬
4
/
1558
.)
ْ
2)
ْ)
«
‫لصفصتاوى‬ ‫جمماع‬
»
(
5
/
256
.)
ْ
8

10. َ‫ت‬
‫ـ‬‫ـ‬
‫ع‬
‫ل‬
‫على‬ ٌ‫ة‬‫يق‬
‫املزني‬ ‫لإلمام‬ ‫السنة‬ ‫شرح‬

 9
‫ولعلي‬
‫المقدمة‬‫هذه‬‫يف‬‫أذكر‬
ْ
‫الثبات‬‫لهذا‬‫نموذجًا‬ُ‫أ‬
‫اإلما‬‫تالميذ‬‫من‬
‫الشافعي‬‫م‬

‫مباشرة‬ ‫عنه‬ ‫وا‬َّ‫ق‬‫تل‬ ‫الذين‬
،
‫م‬ُ‫ه‬ َ‫بعد‬ ‫جاء‬ ‫من‬ ‫وكذا‬
‫؛‬
‫َّة‬‫ن‬‫الس‬ ‫على‬ ‫ثبتوا‬ ‫ن‬َّ‫م‬‫م‬
ْ،
‫ـكوا‬َ‫ل‬‫وس‬
‫طريقة‬
،‫والديانة‬‫التوحيد‬‫مسائل‬‫تقرير‬‫يف‬‫ة‬َّ‫ل‬‫الم‬‫ة‬َّ‫أئم‬‫من‬‫وغيره‬‫الشافعي‬
ْ
‫وكا‬
ٌ‫جهد‬‫لهم‬‫ن‬
‫عقيدة‬ ،‫المباركة‬ ‫العقيدة‬ ‫هذه‬ ‫نشر‬ ‫يف‬ ٌ‫ء‬‫وبال‬
‫أهل‬
‫كتبهم‬ ‫يف‬ ،‫والجماعة‬ ‫السنة‬
‫وم‬
‫صنفاتهم‬
،
ْ
‫و‬
‫ـد‬َ‫ق‬
‫على‬ ُ
‫حرصت‬
َ
‫س‬
‫و‬
‫ق‬
‫العلماء‬ ‫هؤالء‬ ‫حياة‬ ‫من‬ ‫المواقف‬ ‫بعض‬
‫وكذا‬ ،
‫العبارات‬ ‫بعض‬
‫للعقيدة‬ ‫نصرتهم‬ ُ‫ن‬‫تبي‬ ‫التي‬
‫عنها‬ ‫وذبهم‬
:
ْ
‫األول‬
ْ:
‫المكي‬ ‫الحميدي‬ ‫القرشي‬ ‫الزبير‬ ‫بن‬ ‫اهلل‬ ‫عبد‬ ‫بكر‬ ‫أبو‬ ‫اإلمام‬

ْ
(
219
)‫هـ‬
،
ْ
‫ْورحلْمعهْإلىْال‬،‫ْمنْالطبقةْاألولىْمنْأصحابْالرافعي‬‫عد‬‫ي‬
‫ْوتتلم‬،‫ديارْالمصرية‬
ْ‫ذ‬
‫ْحتىْوفاته‬‫ه‬‫ْولزم‬،‫عليه‬
(
1
)
.
ْ
‫ْالسنة‬‫ْأهل‬‫ْمعتقد‬‫ْبيان‬‫ْيف‬‫ْعظيمة‬‫ْرسالة‬‫له‬
ْ
ْ:‫ْبعنوان‬‫ْوهيْمطبوعة‬،‫والجماعة‬
«
‫أصولْالسنة‬
.»
ْ
‫قالْالحاكم‬
ْ

«ْ:
ْ‫الحميديْمفتيْأهلْمكةْومحدثهمْوهوْألهلْالحجازْيف‬
‫السنةْكأحمدْبنْحنبلْألهلْالعراق‬
»
(
2
)
.
ْ
‫الثاين‬
:
ْ
‫بن‬ ‫يوسف‬ ‫يعقوب‬ ‫أبو‬
ُ‫ب‬‫ال‬ ‫القرشي‬ ‫يحيى‬
‫ـ‬
‫يطي‬َ‫و‬
ْ

ْ
(
231
)‫هـ‬
ْ
ْ،
ْ‫عترب‬‫وي‬
‫البْالمامْالرافعي‬‫ْط‬‫هذاْالمامْالجليلْمنْخواص‬
ْ

ْ،
ْ‫حتىْقالْعنهْالرافعي‬

:
ْ
‫(ليس‬
ْ
ْ‫أحد‬
ْ
ْ‫أحق‬
ْ
‫بمجلسي‬
ْ
‫من‬
ْ
‫يوسف‬
ْ
‫بن‬
ْ
،‫يحيى‬
ْ
‫وليس‬
ْ
ْ‫أحد‬
ْ
‫من‬
ْ
‫أصحابي‬
ْ
‫أع‬
ْ‫لم‬
ْ
ْ)‫منه‬
(
3
)
،
ْ
ْ‫رف‬‫وقدْع‬

ْ
.‫بصفاءْعقيدتهْومجانبتهْللبدعْوأهلها‬
ْ
1)
ْ)
ْ‫انظر‬
«
‫طبقاتْالرافعيين‬
»
ْ
‫البنْكثيرْ(ص‬
138
)
ْ
ْ‫و‬
ْ
«
‫تاريخْالسالم‬
»
ْ
(
5
/
342
.)
ْ
2)
ْ)
«
‫طبقاتْالرافعية‬
»
ْ
(ْ‫البنْقاضيْشهبة‬
1
/
67
.)
ْ
3)
ْ)
«
ْ
‫مناقبْالرافعي‬
ْ
»
ْ
(ْ‫للبيهقي‬
2
/
338
.)
ْ
9

11. َ‫ت‬
‫ـ‬‫ـ‬
‫ع‬
‫ل‬
‫على‬ ٌ‫ة‬‫يق‬
‫املزني‬ ‫لإلمام‬ ‫السنة‬ ‫شرح‬

 10
ْ
ْ‫ن‬‫ح‬‫وقدْامت‬

ْ
ْ‫بسببْعقيدتهْيفْالقرآنْحيث‬
‫ْالقضاة‬‫ىْبهْأحد‬‫ش‬‫و‬
ْ
‫نْمص‬‫م‬
‫ر‬
ْ
ْ‫عند‬
‫الواليْل‬
ْ‫يوافقْالقول‬
ْ‫ْفأبىْوامتنع‬،‫بخلقْالقرآن‬
ْ‫ْاالمتناع‬‫أشد‬

ْ
ْ‫ْفح‬،
ْ‫م‬
ْ‫لْإلىْبغدادْمع‬
ْ‫جماعة‬
ْ
ْ،‫ْالرافعية‬‫ْعلماء‬‫ْمن‬‫آخرين‬
‫و‬
ْ‫ْب‬‫أركبوه‬
‫ـ‬
ْ‫غ‬
ْ‫لة‬
ْ‫وهو‬
‫مغلول‬
ْ
،‫ْوالعنق‬‫اليد‬
ْ
ْ‫ْيف‬‫مقيدا‬
ْ،‫ْمنْحديد‬‫أربعينْرطال‬
‫ْهذ‬‫كل‬
ْ‫اْليجيبهمْإلىْبدعتهمْيفْالقرآن‬
‫و‬
‫ْعلىْعقيد‬‫هوْصابر‬
ْ‫ته‬
‫الْيجيبهمْلريءْمنْذلك‬
ْ‫ْفح‬،
ْ‫ب‬
ْ‫س‬
ْ
‫ببغداد‬
ْ
‫ْحتىْإنهْقال‬،‫ه‬‫والحديدْعلىْبدن‬
ْ

ْ‫ه‬‫ْ(إن‬:
ْ
‫ـأيت‬‫ي‬‫ل‬
ْ
ْ‫علي‬
ْ
ْ‫أوقات‬
ْ
‫ما‬
ْ
ْ‫س‬‫ح‬‫أ‬
ْ
‫بالحديد‬
ْ
ْ‫ـه‬‫ن‬‫أ‬
ْ
‫على‬
ْ
‫بدين‬
ْ
‫حتى‬
ْ
ْ‫ه‬‫س‬‫م‬‫ت‬
ْ
ْ‫ْوكانْيقول‬،)‫يدي‬

:
ْ
‫(إنما‬
ْ
ْ‫ل‬‫خ‬
‫ـ‬
ْ‫ق‬
ْ
ْ‫اهلل‬
ْ

ْ
ْ‫الخلق‬
ْ
‫بـ‬
،)‫ن‬‫ـ(ك‬
ْ
‫فإذا‬
ْ
‫كانت‬
ْ
)‫(كن‬
ْ
ْ‫مخلوقة‬
ْ
ْ‫ن‬‫أ‬‫فك‬
ْ
‫مخلوقًا‬
ْ
ْ‫خلق‬
ْ
،‫مخلوقًا‬
ْ
‫فواهلل‬
‫ألموتن‬
‫يف‬
‫حديدي‬
‫هذا‬
‫حتى‬
‫يأتي‬
‫من‬
‫بعدي‬
‫قوم‬
‫يعلمون‬
‫أنه‬
‫قد‬
‫مات‬
‫يف‬
‫هذا‬
‫ا‬
‫لشأن‬
‫قوم‬
‫يف‬
‫حديدهم‬
‫ْو‬،)
ْ‫مات‬

ْ
ْ‫يفْالسجنْم‬
ْ‫مت‬
ْ‫ن‬
ْ‫عًا‬
‫عن‬
ْ
‫القولْبخلقْالقرآن‬
(
1
)
.
ْ
ْ
‫الثالث‬
:
ْ
ْ‫إسماعيلْبنْيحيىْالم‬
ْ‫ز‬
‫ين‬
ْ

ْ
‫(ت‬
264
ْ،)‫هـ‬
ْ‫م‬
ْ‫ؤ‬
ْ‫ل‬
ْ‫فْهذاْالمصن‬
‫ـ‬
‫ف‬
ْ،
ْ‫وسيأيت‬
ْ‫الكالمْعنْهذاْالمام‬
.‫فيماْبعدْإنْشاءْاهلل‬
ْ
‫الرابع‬
:
ْ
ْ‫المامْأحمد‬
ْ
ْ‫بنْعمرْبنْس‬
ْ‫ر‬
‫يج‬
ْ

ْ
(
306
)‫هـ‬
،
ْ
ْ،‫الملقبْبالبازْاألشهب‬
‫هْعلىْبعضْأصحابْالرافعي‬‫فضل‬‫وكانْبعضهمْي‬
ْ

ْ،
‫و‬
ْ‫لهْرسالة‬
ْ
ْ‫قي‬
ْ‫م‬
ْ‫ة‬
ْ
ْ‫يفْالس‬
ْ‫ن‬
‫ة‬
،
ْ
‫ساقها‬
ْ
ْ‫المام‬
ْ‫ابنْالقيم‬

ْ
‫يف‬
ْ
‫كتابه‬
ْ
«
‫اجتماعْالجيوش‬
»
(
2
)
.
ْ
‫ال‬
‫خامس‬
:
ْ
ْ‫المام‬
ْ‫محمدْبنْإسحاق‬
‫بنْخزيم‬
‫ة‬
ْ

ْ
(
312
،)‫هـ‬
ْ
ْ‫صاحبْكتاب‬
«
‫الت‬
‫وحيد‬
»
‫ْوقدْتتلمذْو‬،
ْ‫أخذْالفقه‬
ْ
‫عنْالمام‬
ْ
‫المزين‬
ْ

.
ْ
ْ
ْ‫قال‬
ْ‫عنهْالمام‬
ْ‫المزين‬

ْ:
(
‫أعلم‬ ‫خزيمة‬ ‫ابن‬
‫مني‬ ‫بالحديث‬
)
(
3
)
.
ْ
‫ال‬
‫ساد‬
‫س‬
:
ْ
‫أبوْم‬
‫ـ‬
‫نصورْم‬
‫ـ‬
‫حمدْبنْأح‬
‫ـ‬
‫مدْاألزه‬
‫ـ‬
‫ري‬
ْ

ْ
(
370
ْ)‫هـ‬
‫الع‬
‫ـ‬
‫المْا‬
ْ‫لجليل‬
ْ
1)
‫)ْراجعْتفاصيلْمح‬
ْ‫نته‬

ْ
ْ‫يفْكتاب‬
«
ْ
‫تاريخْمدينةْالسالم‬
ْ
»
ْ
(ْ‫للخطيب‬
16
/
439
.)
ْ
2)
(ْ‫ريج‬‫ْقولْإمامْالرافعيةْيفْوقتهْأبيْالعباسْبنْس‬:‫)ْذكرهاْيفْفصل‬
2
/
170
-
174
)
ْ
3)
ْ)
«
ْ
ْ‫طبقاتْالفقهاء‬
»
ْ
‫للريرازيْ(ص‬
106
)
.
ْ
10

12. َ‫ت‬
‫ـ‬‫ـ‬
‫ع‬
‫ل‬
‫على‬ ٌ‫ة‬‫يق‬
‫املزني‬ ‫لإلمام‬ ‫السنة‬ ‫شرح‬

 11
‫صاحب‬
ْ
‫كتاب‬
ْ
«
‫هتذيبْاللغة‬
»
ْ،
‫ْالعلماء‬‫وهذاْالكتابْمنْأنفعْكتبْاللغةْالتيْحث‬
ْ
ْ‫ْألنه‬،‫علىْاالستفادةْمنها‬
‫ْمن‬‫م‬‫ل‬‫س‬
ْ
ْ‫ه‬‫فات‬‫خل‬‫رواسبْعلمْالكالمْوم‬
.
ْ
‫السا‬
‫بع‬
:
ْ
‫أبوْبكر‬
ْ
ْ‫أحمدْبنْإبراهيم‬
‫السماعيلي‬
ْ
ْ‫الفقيهْالرافعي‬

ْ
(
371
،)‫هـ‬
ْ
ْ‫وهو‬
ْ‫صاحبْكتاب‬
«
‫اعتقادْأئمةْالحديث‬
.»
ْ
ْ ‫قال‬
ْ ‫ْكثير‬ ‫ْابن‬ ‫الحافظ‬

‫ْ(الفقيه‬ :
ْ
‫المام‬
ْ
،‫الحافظ‬
ْ
‫أحد‬
ْ
‫كرباء‬
ْ
‫الرافعية‬
ْ
،‫هًا‬‫ق‬‫ف‬
ْ
،‫وحديثًا‬
ْ
)‫وتصنيفًا‬
(
1
)
.
ْ
‫ال‬
‫ثامن‬
:
ْ
ْ‫المام‬
‫أحمد‬
ْ
‫ب‬
‫ن‬
ْ
‫ب‬‫أ‬
‫ي‬
ْ
‫طاهر‬
،
ْ
‫أبو‬
‫حامد‬
،
‫راييني‬َ‫ف‬‫اإلس‬
ْ

ْ
(
406
ْ
)‫هـ‬
.
ْ
ْ
‫ْ(شيخ‬:‫قالْابـنْكثير‬
ْ
‫الرافعية‬
ْ
‫بال‬
ْ
‫حتى‬...‫مدافعة‬
ْ
‫كان‬
ْ
‫يقال‬
ْ
‫له‬
ْ:
ْ‫الرافعي‬
ْ
)‫الثاين‬
(
2
)
.
ْ
‫وقالْالريخ‬
ْ
‫أبوْالحسنْالكرجي‬

:
ْ
‫(كانْالريخْأبوْحامدْالسفراييني‬
ْ
ْ‫شديد‬
ْ
ْ‫النكار‬
ْ
ْ‫علىْالباقالينْوأصحاب‬
ْ
‫الكالم‬
،
ْ
ْ‫ولمْت‬
ْ‫زل‬
ْ
ْ‫األئمة‬
ْ
ْ‫الرافعيةْيأنفونْوي‬
ْ‫س‬
ْ‫ت‬
ْ‫ن‬
‫ـ‬
ْ‫ك‬
ْ‫فون‬
ْ ‫أن‬
ْ‫ي‬
ْ‫ن‬
ْ‫س‬
‫ْويترب‬ ،‫ْاألشعري‬ ‫ْإلى‬ ‫بوا‬
‫ؤ‬
ْ ‫ْبنى‬ ‫ْمما‬ ‫ون‬
ْ ‫األشعري‬
ْ‫م‬
ْ‫ذ‬
ْ‫ه‬
ْ‫ب‬
‫ـ‬
ْ‫ه‬
ْ
ْ‫ْوي‬ ،‫عليه‬
‫ـ‬
ْ‫ن‬
ْ‫هون‬
ْ‫أصحاب‬
ْ‫همْوأحباهبم‬
‫عن‬
ْ
ْ‫الح‬
ْ‫و‬
ْ‫مْح‬
ْ‫وال‬
‫ي‬
‫ـ‬
ْ‫ه‬
ْ‫ْع‬‫ْعلىْماْسمعت‬،
ْ‫ة‬‫د‬
ْ
ْ‫منْالمرايخْواألئم‬
ْ‫ة‬
‫؛‬
ْ
‫منهم‬
:
ْ
‫ْأحمد‬‫ْبن‬‫ْالمؤتمن‬‫الحافظ‬
ْ
‫ْعلي‬‫بن‬
ْ
‫الساجي‬
،
ْ
ْ‫ْجماعة‬‫ْسمعنا‬:‫يقولون‬
ْ
‫م‬
ْ‫ن‬
ْ:‫المرايخْالثقاتْقالوا‬
ْ
‫كانْالري‬
‫خْأبوْحامدْأحمدْبن‬
ْ
‫أبي‬
ْ
‫طاهرْال‬
‫سفرا‬
‫ي‬
‫يني‬
ْ

ْ
‫إمامْاألئمةْالذيْطب‬
ْ‫ق‬
ْ‫األرضْعلمًاْوأصحابًاْإذاْسعى‬
‫إلىْال‬
ْ‫جمعةْمنْق‬
ْ‫ط‬
ْ‫يعةْالك‬
ْ‫ر‬
‫خ‬
ْ
ْ‫إلى‬
‫جامع‬
ْ
ْ‫المنصور‬
‫يدخلْالرباطْالمعر‬
‫و‬
‫فْبال‬
‫ز‬
ْ‫وزيْالمحاذي‬
‫للجامع‬
،
ْ
ْ‫وي‬
ْ‫ق‬
ْ‫ب‬
ْ‫ل‬
ْ
ْ:‫علىْمنْحضرْويقول‬
«
َّ‫بأن‬ َّ‫علي‬ ‫اشهدوا‬
ُ‫م‬‫كال‬ ‫القرآن‬
ُ‫غير‬ ‫اهلل‬
‫مخلوق‬
‫أح‬ ‫قال‬ ‫كما‬ ،
‫يقول‬ ‫كما‬ ‫ال‬ ‫حنبل‬ ‫بن‬ ‫مد‬
1)
ْ)
«
ْ
ْ‫طبقاتْالرافعيين‬
»
ْ
(ْ‫البنْكثير‬
1
/
305
)
.
ْ
2)
ْ)
‫لصسان‬‫لرمودر‬
ْ
(
1
/
345
.)
ْ
11

13. َ‫ت‬
‫ـ‬‫ـ‬
‫ع‬
‫ل‬
‫على‬ ٌ‫ة‬‫يق‬
‫املزني‬ ‫لإلمام‬ ‫السنة‬ ‫شرح‬

 12
‫الباقالين‬
»
‫رْذلكْمنه‬‫ْوتكر‬،
ْ
‫عات‬‫م‬‫ج‬
‫ْفقيلْلهْيفْذلك‬،
!
‫؟‬
ْ
:‫فقال‬
ْ
«
َ‫ينتشر‬ ‫حتى‬
‫يف‬
‫الناس‬
،‫الصالح‬ ‫أهل‬ ‫ويف‬
َ‫ويشيع‬
ُ‫الخبر‬
‫البالد‬ ‫أهل‬ ‫يف‬
‫؛‬
ُ‫ه‬ ‫مما‬ ‫بريء‬ ‫أين‬
‫عليه‬ ‫م‬
-
‫يعني‬
‫األشعرية‬
-
،
ٌ‫ء‬‫وبري‬
‫مذهب‬ ‫من‬
‫جماعة‬ ‫فإن‬ ،‫الباقالين‬ ‫بكر‬ ‫أبي‬
‫المتفق‬ ‫من‬
‫ه‬
‫الغرب‬ ‫ة‬
‫اء‬
‫فية‬ ُ
‫خ‬ ‫الباقالين‬ ‫على‬ ‫يدخلون‬
‫ويقر‬
‫ؤ‬
‫عليه‬ ‫ون‬
،
ُ‫ي‬‫ف‬
‫ـف‬
‫بمذهبه‬ ‫تنون‬
،
‫إل‬ ‫رجعوا‬ ‫فإذا‬
‫بالدهم‬ ‫ى‬
‫أظ‬
َ‫ت‬‫بدع‬ ‫هروا‬
ُ‫ه‬
ُ‫ظ‬َ‫ي‬‫ف‬ ،‫محالة‬ ‫ال‬ ‫م‬
‫ن‬
ٌ‫ظان‬
‫م‬ ‫أنهم‬
‫ن‬
‫موه‬َّ‫ل‬‫تع‬ ‫ي‬
،ُ‫ه‬َ‫ل‬‫قب‬
‫وأنا‬
‫ما‬
ُ‫ق‬
‫ـ‬
‫ل‬
‫ـ‬
ُ‫ت‬
‫ـ‬
ُ‫ه‬
ْ،
‫بري‬ ‫وأنا‬
‫ء‬
‫مذهب‬ ‫من‬
‫وعقيدت‬ ‫الباقالين‬
‫ه‬
»
ْ
(
1
)
.
ْ
‫التاسع‬
ْ:
‫المام‬
ْ
ْ‫م‬‫ل‬‫الع‬
ْ
ْ‫الرهير‬
ْ‫أبوْالقاسم‬
ْ‫هبة‬
ْ
‫اهلل‬
ْ
‫ب‬
‫ن‬
ْ
‫ن‬‫س‬‫الح‬
ْ
‫ب‬
‫ن‬
ْ
‫منصور‬
ْ
‫ا‬
ْ‫لر‬
ْ‫ازي‬
،
ْ
‫المعروف‬
ْ
ْ‫بالال‬
ْ‫ل‬
‫كائ‬
‫ـ‬
ْ‫ي‬
ْ

ْ
(
418
‫ْصاح‬،)‫هـ‬
ْ‫بْكتاب‬
«
ْ‫شرحْأصولْاعتقادْأهلْالسنة‬
‫والجماعة‬
ْ»
‫والذي‬
ْ
ْ‫ي‬
ْ‫ع‬
ْ‫د‬
ْ
ْ‫موسوعة‬
ْ
ْ‫ث‬
ْ‫ر‬
ْ‫ية‬
ْ
ْ‫منْأ‬
ْ‫ن‬
ْ‫فس‬
ْ
ْ‫ل‬‫الموسوعاتْالتيْأ‬
‫فتْيفْعقيدةْأهل‬
ْ
‫السنةْوالجماعة‬
.
ْ
‫قالْابنْا‬
‫لقيم‬
ْ

ْ:
(
‫أحدْأئمةْأصحابْالرافعي‬
)
ْ
(
2
)
ْ
.
ْ
‫ال‬
‫عاشر‬
:
ْ
‫المامْأبوْالقاسمْسعدْبنْعليْالزنجاين‬
ْ

ْ
(
471
)‫هـ‬
.
ْ
ْ
ْ‫قالْالذهبي‬

:
ْ
‫(كان‬
ْ

‫من‬
ْ
‫دعاة‬
ْ
‫السنة‬
ْ
‫وأعداء‬
ْ
)‫البدعة‬
(
3
)
.
ْ
ْ‫وهو‬
ْ‫صاحب‬
«
‫القصيدةْالرائيةْيفْالسنة‬
»
ْ،
:‫ْأسوقهاْهناْبتمامها‬،‫ْجدا‬‫وهيْقصيدةْنافعة‬
ْ
ْ
ْ
ْ
1)
)
ْ
«
ْ
‫درءْتعارضْا‬
‫لعقلْوالنقل‬
ْ
»
ْ
(ْ‫لريخْالسالم‬
2
/
96
.)
ْ
2)
ْ)
«
ْ
ْ‫اجتماعْالجيوشْالسالمية‬
»
ْ
(ْ‫البنْالقيم‬
2
/
198
.)
ْ
3)
ْ)
«
ْ
ْ‫العلوْللعليْالغفار‬
»
ْ
‫للذهبيْ(ص‬
260
.)
ْ
ْ‫ت‬
‫ــ‬
ْ‫ب‬‫د‬
‫ـــ‬
ْ‫ر‬
ْ
ْ‫ك‬
‫ــال‬
ْ‫م‬
ْ
ْ‫اهلل‬
ْ
‫و‬
ْ‫اع‬
‫ـ‬
ْ‫م‬‫ت‬
‫ـد‬
ْ
‫الـ‬
ْ‫خ‬
‫ــ‬
ْ‫ب‬
‫ـ‬
‫ــ‬
ْ‫ر‬
ْ‫ج‬‫ه‬‫ن‬‫و‬
ْ
‫ال‬
‫ى‬‫ـد‬‫ه‬
ْ
ْ‫ه‬‫م‬‫ـز‬‫ال‬‫ف‬
ْ
ْ‫ـد‬‫ت‬‫اق‬‫و‬
ْ
‫ـى‬‫ل‬‫األ‬‫ب‬
ْْْْْْ
‫و‬
ْ‫ك‬
‫ــ‬
ْ‫ن‬
ْ
ْ‫م‬
‫ـــ‬
ْ‫وق‬
‫ــ‬
‫نًا‬
ْ
ْ‫ن‬‫أ‬
‫ــ‬
‫ا‬
ْ
ْ‫ك‬‫و‬
ْ‫ـــل‬
ْ
ْ‫ك‬‫م‬
‫ــ‬
ْ‫ل‬
‫ــ‬
ْ‫ف‬
ْْ
‫االل‬
ْ
ْ‫ع‬‫د‬‫و‬
ْ
ْ‫ع‬
‫ـ‬
ْ‫ن‬
‫ـ‬
ْ‫ك‬
ْ
‫يًا‬‫أ‬‫ر‬
ْ
ْ‫ال‬
ْ
ْ‫ي‬
‫ــال‬
ْ‫ئ‬
‫ـ‬
ْ‫م‬
‫ــ‬
ْ‫ه‬
ْ
ْ‫ر‬‫ث‬‫أ‬
ْْْْْْْْْْْْْْْْْ
ْ‫ـم‬‫ه‬
ْ
‫وا‬‫ـد‬‫ه‬‫ش‬
ْ
‫ـنـ‬‫الت‬
ْ‫يـل‬‫ز‬
ْ
‫ـ‬‫ل‬‫ع‬
ْ‫ك‬
ْ
‫ـ‬‫ب‬‫ج‬‫ن‬‫ت‬
ْ‫ر‬
ْْْْْ
‫ا‬‫ن‬‫ر‬‫م‬‫أ‬
ْ
ْ‫و‬‫ف‬‫ق‬‫ب‬
ْ
‫ال‬
ْ‫ق‬‫ح‬
ْ
‫و‬
ْ‫ذ‬‫خ‬‫األ‬
ْ
‫ال‬‫ب‬
ْ‫ر‬‫ذ‬‫ح‬
ْْْْْْْْْْ
ْْْْْْْْْ‫الال‬
12

14. َ‫ت‬
‫ـ‬‫ـ‬
‫ع‬
‫ل‬
‫على‬ ٌ‫ة‬‫يق‬
‫املزني‬ ‫لإلمام‬ ‫السنة‬ ‫شرح‬

 13
ْ
ْ
ْ
ْ
ْ
ْ
ْ
ْ
ْ
ْ
ْ
ْ
ْ
ْ
ْ
ْ
ْ
ْ‫ح‬‫و‬
‫ــ‬
ْ‫ك‬
‫ـــ‬
ْ‫م‬
ْ
ْ‫ف‬
‫ــ‬
‫ا‬‫يم‬
ْ
ْ‫ب‬
‫ـ‬
ْ‫ي‬
‫ـ‬
ْ‫ن‬
‫ــ‬
ْ‫ن‬
‫ـ‬
‫ا‬
ْ
ْ‫ق‬
‫ــ‬
ْ‫ل‬‫و‬
ْ
ْ‫م‬
‫ـ‬
ْ‫ال‬
‫ـ‬
ْ‫ك‬
ْْْْ
ْ‫س‬
‫ــ‬
ْ‫م‬
‫ـ‬
‫ي‬
‫ــ‬
ْ‫ع‬
ْ
ْ‫ب‬
‫ــ‬
ْ‫ص‬
‫ـ‬
‫ي‬
‫ــ‬
ْ‫ر‬
ْ
ْ‫اح‬‫و‬
‫ـــ‬
ْ‫د‬
ْ
ْ‫م‬
‫ــ‬
ْ‫ت‬
‫ــ‬
ْ‫ك‬
‫ــ‬
ْ‫م‬‫ل‬
ْ
‫و‬
ْ‫ق‬
‫ــ‬
ْ‫ل‬‫و‬
ْ
ْ‫س‬‫ر‬
‫ــ‬
ْ‫ول‬
ْ
ْ‫ق‬
‫ـ‬
ْ‫د‬
ْ
ْ‫ح‬‫ت‬
‫ـ‬
ْ‫ق‬
‫ـ‬
ْ‫ق‬
ْ
ْ‫ص‬
‫ـ‬
ْ‫ق‬‫د‬
‫ــ‬
ْ‫ه‬
ْ‫يل‬‫ق‬‫ف‬
ْ
‫ا‬‫ن‬‫ل‬
ْ
‫وا‬‫د‬‫ر‬
ْ
‫ى‬‫ل‬‫إ‬
ْ
ْ‫اهلل‬
ْ
ْ‫م‬‫أ‬
‫ـ‬
‫ـ‬
ْ‫م‬‫ك‬‫ر‬
ْ‫و‬‫أ‬
ْ
‫وا‬‫ع‬‫ب‬‫ات‬
ْ
‫ا‬‫م‬
ْ
ْ‫ن‬‫س‬
ْ
ْ‫يه‬‫ف‬
ْ
ْ‫د‬‫م‬‫ح‬‫م‬
ْ‫ن‬‫م‬‫ف‬
ْ
ْ‫ف‬‫ال‬‫خ‬
ْ
ْ‫ي‬‫ح‬‫الو‬
ْ
ْ‫ين‬‫ب‬‫م‬‫ال‬
ْ
ْْْْ‫ه‬‫ل‬‫ق‬‫ع‬‫ب‬
‫ـي‬‫ف‬‫و‬
ْ
ْ‫ك‬‫ر‬‫ت‬
ْ
ْ‫ـر‬‫م‬‫أ‬
ْ
‫ـى‬‫ف‬‫ط‬‫ص‬‫الم‬
ْ
ْ‫ة‬‫ن‬‫ت‬‫ف‬
ْ
ْ‫ف‬
ْْْْْ‫ر‬‫ـذ‬
‫ا‬‫م‬‫و‬
ْ
ْ‫ت‬‫ع‬‫م‬‫ت‬‫اج‬
ْ
ْ‫يه‬‫ف‬
ْ
ْ‫ة‬‫اب‬‫ح‬‫الص‬
ْ
ْْْْْْْْْْ‫ة‬‫ج‬‫ح‬
‫ـا‬‫م‬‫و‬
ْ
ْ‫م‬‫ل‬
ْ
ْ‫ك‬‫ي‬
ْ‫ـن‬
ْ
‫ـي‬‫ف‬
ْ
ْ‫م‬‫ه‬‫ـر‬‫ص‬‫ع‬
ْ
ْْْْ‫فًا‬‫ـار‬‫ع‬‫ت‬‫م‬
‫ي‬‫ف‬‫ف‬
ْ
ْ‫ذ‬‫خ‬‫األ‬
ْ
ْ‫اع‬‫م‬‫ج‬‫ال‬‫ب‬
ْ
ْ‫م‬‫ل‬‫اع‬‫ف‬
ْ
ْ‫ة‬‫اد‬‫ع‬‫س‬
ْْْْْْ
ْ‫ض‬‫ر‬‫ت‬‫ع‬‫م‬‫و‬
ْ
ْ‫ك‬‫ر‬‫ات‬
ْ
ْ‫اد‬‫م‬‫ت‬‫اع‬
ْ
ْ‫ـه‬‫ال‬‫ق‬‫م‬
ْْْْْْْْْْْْْْْ
ْ‫أ‬‫و‬
ْ‫ث‬‫م‬
‫ـ‬
ْ‫ل‬
ْ
ْ‫ل‬‫ه‬‫أ‬
ْ
ْ‫م‬‫ل‬‫ع‬‫ال‬
ْ
‫ا‬‫ين‬‫ف‬
ْ
ْ‫ة‬‫يق‬‫ر‬‫ط‬
ْْْْْْْْْْْْْْْْْْ
ْ‫ـل‬‫ه‬‫ج‬‫أ‬‫و‬
ْ
ْ‫ـن‬‫م‬
ْ
‫ـى‬‫ق‬‫ل‬‫ت‬
ْ
ْ‫ـن‬‫م‬
ْ
ْ‫اس‬‫الن‬
ْ
ْ‫م‬
ْ‫ب‬‫ج‬‫ع‬
ْْْْ
ْ‫ع‬‫ـد‬‫ف‬
ْ
ْ‫ك‬‫ن‬‫ع‬
ْ
ْ‫ل‬‫ـو‬‫ق‬
ْ
ْ‫اس‬‫الن‬
ْ
‫ـا‬‫يم‬‫ف‬
ْ
ْ‫ـه‬‫يت‬‫ف‬‫ك‬
ْْْْْْْ
ْ‫ل‬
‫ـ‬
ْ‫ق‬
‫ـ‬
ْ‫د‬
ْ
ْ‫ح‬‫ض‬‫و‬‫أ‬
ْ
ْ‫اهلل‬
ْ
‫ال‬
ْ‫ك‬
‫ـ‬
‫ي‬‫ر‬
‫ـ‬
ْ‫م‬
ْ
ْ‫ط‬‫ل‬‫ب‬
‫ـ‬
ْ‫ف‬
‫ـ‬
ْ‫ه‬
ْْْْْْْْْْْْْْْ
ْ‫ف‬‫ل‬‫خ‬‫و‬
ْ
‫ا‬‫ين‬‫ف‬
ْ
ْ‫ة‬‫ن‬‫س‬
ْ
‫ي‬‫د‬‫ت‬‫ق‬‫ن‬
ْ
‫ا‬‫ه‬‫ب‬
ْْْْْْْْْْْْْْْْْ
ْ‫ن‬‫م‬‫و‬
ْ
‫ى‬‫ل‬‫ع‬
ْ
‫ال‬
ْ‫ور‬‫م‬‫أ‬‫م‬
ْ
‫ال‬‫ب‬
ْ‫ل‬‫ق‬‫ع‬
ْ
ْ‫ة‬‫آل‬
ْْْْْْْْْْْْْْْ
ْ‫ال‬‫ف‬
ْ
ْ‫ك‬‫ت‬
ْ
ْ‫ب‬
‫ا‬ًّ‫ي‬‫ع‬‫د‬
ْ
ْ‫وغ‬‫ز‬‫ت‬
ْ
ْ‫ن‬‫ع‬
ْ
‫ى‬‫د‬‫ه‬‫ال‬
ْْْْْْْْْْْْ
ْ‫ال‬‫و‬
ْ
ْ‫ن‬‫س‬‫ل‬‫ج‬‫ت‬
ْ
ْ‫د‬‫ن‬‫ع‬
ْ
‫ال‬
ْ‫ل‬‫اد‬‫ج‬‫م‬
ْ
ْ‫ة‬‫اع‬‫س‬
ْْْْْْْْْ
ْ‫ن‬‫م‬‫و‬
ْ
ْ‫د‬‫ر‬
ْ
ْ‫ار‬‫ب‬‫خ‬‫أ‬
ْ
ْ‫ي‬‫ب‬‫الن‬
ْ
‫مًا‬‫د‬‫ق‬‫م‬
ْْْْْْْْْْْْْْْْْْْ
ْْ‫الال‬
ْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْ
ْ
ْ‫يم‬‫د‬‫ق‬
ْ
ْ‫يم‬‫ل‬‫ح‬
ْ
ْ‫م‬‫ال‬‫ع‬
ْ
‫ال‬
ْ‫ب‬‫ي‬‫غ‬
ْ
ْ‫ر‬‫د‬‫ت‬‫ق‬‫م‬
ْْْْْْْْْْْْْْْ
ْ‫يد‬‫ر‬‫م‬
ْ
ْ‫م‬‫ل‬
‫ـا‬
ْ
‫ي‬‫ر‬‫ج‬‫ي‬
ْ
‫ى‬‫ل‬‫ع‬
ْ
ْ‫ـق‬‫ل‬‫الخ‬
ْ
‫ـن‬‫م‬
ْ
ْ‫ر‬‫د‬‫ق‬
‫ا‬‫م‬‫ب‬
ْ
ْ‫ج‬
‫ــ‬
ْ‫ه‬‫اء‬
ْ
ْ‫ن‬‫م‬
ْ
ْ‫ز‬‫ج‬‫ع‬‫م‬
ْ
ْ‫ق‬
‫ــ‬
ْ‫ر‬‫اه‬
ْ
ْ‫ر‬‫ه‬‫ظ‬
ْْْْْْْْْْْْْْْ
‫ا‬‫ذ‬‫إ‬
ْ
‫ا‬‫م‬
ْ
ْ‫م‬‫ت‬‫ع‬‫از‬‫ن‬‫ت‬
ْ
‫وا‬‫ج‬‫ن‬‫ت‬‫ل‬
ْ
ْ‫ن‬‫م‬
ْ
ْ‫ر‬‫ر‬‫غ‬‫ال‬
ْْْْْْْْْْْْْ
ْ‫ه‬‫ت‬‫اع‬‫ط‬‫ف‬
ْ
‫ي‬‫ض‬‫ر‬‫ت‬
ْ
‫ي‬‫ذ‬‫ال‬
ْ
ْ‫ل‬‫ز‬‫ن‬‫أ‬
ْ
‫ال‬
‫ـ‬
ْ‫ب‬‫ز‬
‫ـ‬
ْ‫ر‬
ْْْْْ
ْ‫اك‬‫ـذ‬‫ف‬
ْ
ْ‫ؤ‬‫ر‬‫ام‬
ْ
ْ‫ـد‬‫ق‬
ْ
ْ‫ـاب‬‫خ‬
ْ
ْ‫ق‬‫ح‬
‫ـًا‬
ْ
ْ‫د‬‫ق‬‫و‬
ْ
ْ‫ر‬‫س‬‫خ‬
ْ‫ف‬‫ـال‬‫خ‬
ْ
‫ي‬‫ـذ‬‫ال‬
ْ
ْ‫ـد‬‫ق‬
ْ
ْ‫ـه‬‫ال‬‫ق‬
ْ
ْ‫ـل‬‫ات‬‫و‬
ْ
ْ‫ر‬‫ب‬‫ت‬‫اع‬‫و‬
‫ل‬‫ت‬‫و‬
ْ‫ك‬
ْ
ْ‫يل‬‫ب‬‫س‬
ْ
ْ‫ين‬‫ن‬‫م‬‫ؤ‬‫م‬‫ال‬
ْ
ْ‫ن‬‫م‬‫ل‬
ْ
ْ‫ر‬‫ب‬‫س‬
ْْْْْْْْْْْ
ْ‫ـاء‬‫ج‬‫و‬
ْ
ْ‫ـه‬‫ب‬
ْ
‫ـن‬‫م‬
ْ
ْ‫م‬‫ه‬‫د‬‫ع‬‫ب‬
ْ
ْ‫د‬‫ر‬
،
ْ
ْ‫ـل‬‫ب‬
ْ
ْ‫ـر‬‫ج‬‫ز‬
ْْْْْْْ
‫ا‬‫م‬‫ك‬
ْ
‫ـي‬‫ف‬
ْ
ْ‫وذ‬‫ذ‬‫ش‬
ْ
‫ال‬
ْ‫ل‬‫و‬‫ق‬
ْ
ْ‫ع‬‫ـو‬‫ن‬
ْ
ْ‫ن‬‫م‬
ْ
ْ‫ر‬‫ط‬‫خ‬‫ال‬
ْْْ
ْ‫ق‬‫ار‬‫ف‬‫ي‬
ْ
ْ‫و‬‫ق‬
ْ‫ل‬
ْ
ْ‫ين‬‫ع‬‫اب‬‫الت‬
ْ
‫ن‬‫م‬‫و‬
ْ
ْ‫ر‬‫ب‬‫غ‬
ْْْْْْْْْْْْْْ
ْ‫م‬‫ه‬‫ر‬‫ز‬‫غ‬‫أ‬‫و‬
ْ
‫مًا‬‫ل‬‫ع‬
ْ
ْ‫يم‬‫ق‬‫م‬
ْ
‫ى‬‫ل‬‫ع‬
ْ
‫ث‬‫األ‬
ْ‫ر‬
ْْْْْْْْْْْْ
ْ‫ه‬‫ـر‬‫اط‬‫خ‬‫ب‬
ْ
‫ـي‬‫غ‬‫ص‬‫ي‬
ْ
‫ـى‬‫ل‬‫إ‬
ْ
ْ‫ـل‬‫ك‬
ْ
ْ‫ـن‬‫م‬
ْ
ْ‫ذ‬‫ه‬
ْ‫ر‬
ْْْْْْْ
‫ا‬‫م‬‫ف‬
ْ
‫ي‬‫ف‬
ْ
ْ‫اع‬‫م‬‫ت‬‫اس‬
ْ
ْ ‫ي‬‫الز‬
ْ
ْ‫ء‬‫ي‬‫ش‬
ْ
‫ى‬‫و‬‫س‬
ْ
‫ال‬
ْ‫ر‬‫ر‬‫ض‬
ْْ
‫ا‬‫ن‬‫ل‬
ْ
ْ‫ر‬‫م‬‫األ‬
ْ
‫ـي‬‫ف‬
ْ
‫ال‬
ْ‫آن‬‫ـر‬‫ق‬
ْ
ْ‫ض‬‫ه‬‫ان‬‫ف‬
ْ
‫ـا‬‫م‬‫ب‬
ْ
ْ‫م‬‫أ‬
ْ‫ر‬
ْْْْْ
ْ‫د‬‫م‬‫ح‬‫م‬
ْ
ْ‫وث‬‫ع‬‫ب‬‫الم‬
ْ
‫ن‬‫و‬‫ع‬
‫ًا‬
ْ
‫ى‬‫ل‬‫إ‬
ْ
‫ال‬
ْ‫ر‬‫ر‬‫ب‬
ْ
‫ـا‬‫ه‬‫ب‬
ْ
ْ‫ف‬‫ر‬‫ع‬‫ي‬
ْ
ْ‫الم‬
ْ‫ت‬
‫ـ‬
ْ‫ل‬
‫ـى‬
ْ
ْ‫ن‬‫م‬
ْ
ْ‫ل‬‫ـو‬‫ق‬‫ال‬
ْ
ْ‫ب‬‫ع‬‫ال‬‫و‬
ْ‫ـر‬
ْ‫ث‬‫ـد‬‫ح‬‫ت‬‫و‬
ْ
ْ‫اث‬‫ـد‬‫ح‬‫ال‬‫ف‬
ْ
‫ـي‬‫ن‬‫ـد‬‫ي‬
ْ
‫ى‬‫ل‬‫إ‬
ْ
‫ـ‬‫ق‬‫س‬
ْ‫ر‬
ْ‫ـه‬‫ن‬‫ع‬‫ف‬
ْ
ْ‫ول‬‫س‬‫ر‬
ْ
ْ‫اهلل‬
ْ
ْ‫ـن‬‫م‬
ْ
ْ‫ـل‬‫ب‬‫ق‬
ْ
ْ‫ـد‬‫ق‬
ْ
ْ‫ـر‬‫ج‬‫ز‬
ْ‫ه‬‫ر‬‫اط‬‫خ‬‫ل‬
ْ
ْ‫اك‬‫ذ‬
ْ
ْ‫ر‬‫ام‬
ْ‫ؤ‬
ْ
ْ‫ه‬‫ال‬‫م‬
ْ
ْ‫ر‬‫ص‬‫ب‬
ْ‫الالل‬
13

15. َ‫ت‬
‫ـ‬‫ـ‬
‫ع‬
‫ل‬
‫على‬ ٌ‫ة‬‫يق‬
‫املزني‬ ‫لإلمام‬ ‫السنة‬ ‫شرح‬

 14
ْ
ْ
ْ
ْ
ْ
ْ
ْ
ْ
ْ
ْ
ْ
ْ
ْ
ْ
ْ
ْ
ْ
ْ‫ال‬‫و‬
ْ
ْ‫ن‬‫ع‬‫م‬‫س‬‫ت‬
ْ
‫اعي‬‫د‬
ْ
ْ‫م‬‫ال‬‫الك‬
ْ
ْ‫ه‬‫ن‬‫إ‬‫ف‬
ْْْْْْْْْْْْْْْ
ْ‫ه‬‫اب‬‫ح‬‫ص‬‫أ‬‫و‬
ْ
ْ‫د‬‫ق‬
ْ
‫وا‬‫ع‬‫د‬‫ب‬‫أ‬
ْ
‫وا‬‫ع‬‫ط‬‫ن‬‫ت‬‫و‬
ْ‫ـذ‬‫خ‬‫و‬
ْ
ْ‫م‬‫ه‬‫ف‬‫ص‬‫و‬
ْ
‫ـن‬‫ع‬
ْ
ْ‫ب‬‫اح‬‫ص‬
ْ
ْ‫ع‬‫ـر‬‫الر‬
ْ
ْ‫ه‬‫ن‬‫إ‬
ْ
ْ‫د‬‫ق‬‫و‬
ْ
ْ‫م‬‫ه‬‫د‬‫ع‬
ْ
ْ‫ين‬‫ع‬‫ب‬‫س‬
ْ
‫فًا‬‫ن‬‫ص‬
ْ
‫ا‬‫ن‬‫ي‬‫ب‬‫ن‬
ْ‫الر‬‫ب‬‫ف‬
ْ‫ض‬‫ف‬
ْ
ْ‫ـوب‬‫س‬‫ن‬‫م‬
ْ
‫ـى‬‫ل‬‫إ‬
ْ
ْ‫ك‬‫ـر‬‫الر‬
ْ
ْ‫ع‬
ْ‫ل‬‫اد‬
ْ
‫ي‬‫ـد‬‫ق‬‫ع‬‫و‬
ْ
ْ‫يـح‬‫ح‬‫ص‬
ْ
‫ـي‬‫ف‬
ْ
ْ‫ج‬‫ار‬‫ـو‬‫خ‬‫ال‬
ْ
ْ‫م‬‫ه‬‫ن‬‫أ‬
ْ‫م‬‫ه‬‫د‬‫ور‬‫ي‬‫و‬
ْ
‫ا‬‫م‬
ْ
‫وا‬‫ث‬‫د‬‫ح‬‫أ‬
ْ
ْ‫ن‬‫م‬
ْ
ْ‫م‬‫ه‬‫ال‬‫ق‬‫م‬
ْْْْْْْْْْْ
ْ‫أ‬‫ر‬‫ب‬‫أ‬‫و‬
ْ
ْ‫ن‬‫م‬
ْ
ْ‫ن‬‫ي‬‫ف‬‫ن‬‫ص‬
ْ
ْ‫د‬‫ق‬
ْ
‫ا‬‫ن‬‫ع‬‫ل‬
ْ
‫عًا‬‫م‬
ْْْْْْْْْْْْْْ
‫ا‬‫م‬‫و‬
ْ
ْ‫ه‬‫ال‬‫ق‬
ْ
ْ‫م‬‫ه‬‫ج‬
ْ
‫ا‬ًّ‫ق‬‫ح‬‫ف‬
ْ
‫ال‬‫ض‬
ْ‫ة‬‫ل‬
ْْْْْْْْْْْْْْْْْْْ
ْ‫د‬‫ع‬‫ج‬‫و‬
ْ
ْ‫د‬‫ق‬‫ف‬
ْ
ْ‫اه‬‫د‬‫ر‬‫أ‬
ْ
ْ‫ث‬‫ب‬‫خ‬
ْ
ْ‫ه‬‫ال‬‫ق‬‫م‬
ْ
ْ‫اء‬‫ج‬‫و‬
ْ
ْ‫ن‬‫اب‬
ْ
ْ‫ام‬‫ر‬‫ك‬
ْ
ْ‫ر‬‫ج‬‫ه‬‫ب‬
ْ
ْ‫م‬‫ل‬‫و‬
ْ
ْ‫ن‬‫ك‬‫ي‬
ْ‫ف‬‫ق‬‫س‬‫و‬
ْ
‫ا‬‫ذ‬‫ه‬
ْ
ْ‫ر‬‫ع‬‫ش‬‫األ‬
ْ‫ي‬
ْ
ْ‫م‬‫ال‬‫ك‬
‫ـ‬
ْ‫ه‬
‫ا‬‫م‬‫ف‬
ْ
ْ‫ه‬‫ال‬‫ق‬
ْ
ْ‫د‬‫ق‬
ْ
ْ‫ان‬‫ب‬
ْ
ْ‫ق‬‫ح‬‫ل‬‫ل‬
ْ
ْ‫را‬‫اه‬‫ظ‬
ْ‫ر‬‫ف‬‫ك‬‫ي‬
ْ
‫ا‬‫ذ‬‫ه‬
ْ
ْ‫اك‬‫ذ‬
ْ
‫ا‬‫يم‬‫ف‬
ْ
ْ‫ه‬‫ول‬‫ق‬‫ي‬
‫ال‬‫ب‬‫و‬
ْ‫ل‬‫ق‬‫ع‬
ْ
‫ا‬‫يم‬‫ف‬
ْ
ْ‫ون‬‫م‬‫ع‬‫ز‬‫ي‬
ْ
‫وا‬‫ن‬‫اي‬‫ب‬‫ت‬
ْ‫ع‬‫ـد‬‫ف‬
ْ
ْ‫ك‬‫ن‬‫ع‬
ْ
‫ـا‬‫م‬
ْ
ْ‫ـد‬‫ق‬
ْ
‫وا‬‫ع‬‫ـد‬‫ب‬‫أ‬
ْ
‫ـوا‬‫ع‬‫ط‬‫ن‬‫ت‬‫و‬
ْ‫ـذ‬‫خ‬‫و‬
ْ
ْ‫م‬
‫ق‬
‫ضى‬‫ـت‬
ْ
ْ‫ـار‬‫اآلث‬
ْ
ْ‫ي‬‫ح‬‫الو‬‫و‬
ْ
‫ي‬‫ف‬
ْ
ْ‫ال‬
‫ي‬‫ذ‬
ْْ
‫ـا‬‫م‬‫ف‬
ْ
‫ي‬‫و‬‫ذ‬‫ل‬
ْ
ْ‫يـل‬‫ص‬‫ح‬‫الت‬
ْ
ْ‫ر‬‫ـذ‬‫ع‬
ْ
ْ‫ك‬‫ـر‬‫ت‬‫ب‬
ْ
ْ‫م‬
‫ا‬
ْْْْْ
ْ‫ب‬‫و‬
‫ــ‬
ْ‫ي‬
‫ـ‬
ْ‫ن‬
ْ
ْ‫اه‬‫و‬‫ح‬‫ف‬
ْ
ْ‫ي‬‫ب‬‫الن‬
ْ
ْ‫ه‬‫ح‬‫ر‬‫ر‬‫ب‬
ْ‫اهلل‬‫ب‬‫ف‬
ْ
‫ي‬‫يق‬‫ف‬‫و‬‫ت‬
ْ
ْ‫ل‬‫آم‬‫و‬
ْ
ْ‫ه‬‫و‬‫ف‬‫ع‬
ْ‫س‬‫أل‬
‫ـ‬
ْ‫ع‬
‫ـ‬
ْ‫د‬
ْ
‫ــالـ‬‫ب‬
ْ‫ف‬
‫ـ‬
ْ‫و‬
ْ‫ز‬
ْ
‫الـ‬
ْ‫ب‬‫م‬
‫ـ‬
‫ي‬
‫ـ‬
ْ‫ن‬
ْ
ْ‫م‬
‫ـ‬
ْ‫اب‬‫س‬
‫ـ‬
‫قًا‬
ْْْْْْْْْْْْْْْ
‫الالال‬
ْ‫و‬‫ـد‬‫ع‬
ْ
‫ا‬‫ـذ‬‫ه‬‫ل‬
ْ
ْ‫ين‬‫الد‬
ْ
ْ‫ـن‬‫ع‬
ْ
ْ‫ـه‬‫ل‬‫م‬‫ح‬
ْ
ْ‫ـر‬‫س‬‫ح‬
ْْْْْْْ
ْ‫ج‬‫و‬
‫وا‬‫ـاز‬
ْ
ْ‫ود‬‫ـد‬‫ح‬
ْ
‫ال‬
ْ‫ـق‬‫ح‬
ْ
ْ‫ك‬‫ف‬‫ال‬‫ب‬
ْ
ْ‫ر‬‫ش‬‫األ‬‫و‬
ْْْْ
ْ‫يد‬‫د‬‫ش‬
ْ
ْ‫م‬‫ه‬‫ي‬‫ل‬‫ع‬
ْ
‫ي‬‫ذ‬‫ل‬‫ل‬
ْ
ْ‫م‬‫ه‬‫ن‬‫م‬
ْ
ْ‫ر‬‫ب‬‫خ‬
ْْْْْْْْْْْْْْْْْْ
ْ‫ن‬‫ي‬‫ف‬‫ن‬‫ص‬‫و‬
ْ
ْ‫ل‬‫ك‬
ْ
ْ‫ث‬‫د‬‫ح‬‫م‬
ْ
ْ ‫ائ‬‫ز‬
ْ
ْ‫ذ‬
ْ‫ر‬‫ع‬
ْْْْْْْْْْْْ
ْ‫ـن‬‫ع‬
ْ
ْ‫ـق‬‫ح‬‫ال‬
ْ
‫و‬‫ذ‬
ْ
ْ‫ـت‬‫ه‬‫ب‬
ْ
‫ـى‬‫ل‬‫ع‬
ْ
ْ‫اهلل‬
ْ
ْ‫ر‬‫ذ‬‫الن‬‫و‬
ْْْْْ
ْ‫ب‬‫ـال‬‫ك‬
ْ
‫ى‬‫او‬‫ع‬‫ت‬
ْ
‫ـي‬‫ف‬
ْ
‫ال‬‫ض‬
ْ‫ل‬
ْ
ْ‫ف‬‫و‬
‫ـي‬
ْ
‫ـ‬‫ع‬‫س‬
ْ‫ر‬
ْْْ
‫ى‬‫ظ‬‫ل‬
ْ
ْ‫ات‬‫ذ‬
ْ
ْ‫ب‬‫ه‬‫ل‬
ْ
ْ‫ال‬
ْ
ْ‫ب‬‫ت‬
‫ـ‬
‫ي‬‫ق‬
ْ
ْ‫ال‬‫و‬
ْ
ْ‫ر‬‫ذ‬‫ت‬
ْْْْْْْْْْْ
‫ا‬‫ـذ‬‫ف‬
ْ
ْ‫ر‬‫ه‬‫ظ‬‫أ‬
ْ
‫ـا‬‫ج‬‫ر‬‫ال‬
ْ
‫ا‬‫ذ‬‫و‬
ْ
ْ‫ـر‬‫ك‬‫ن‬‫أ‬
ْ
‫ال‬
ْ‫ر‬‫ـد‬‫ق‬
ْ
ْْْْْ
ْ‫ر‬‫ر‬‫ب‬‫و‬
ْ
‫ا‬‫م‬‫ف‬
ْ
ْ‫اه‬‫د‬‫ب‬‫أ‬
ْ
ْ‫ال‬‫ه‬‫ج‬
ْ
ْ‫د‬‫ق‬
ْ
‫ــ‬‫ان‬
ْ‫ت‬
‫ـ‬
ْ‫ر‬‫ر‬
ْْْْْْْْْْْْْْ
‫ا‬‫م‬‫أ‬‫و‬
ْ
ْ‫ن‬‫اب‬
ْ
ْ‫ب‬‫ال‬‫ك‬
ْ
ْ‫ب‬‫ق‬‫أ‬‫ف‬
‫ــ‬
ْ‫ح‬
ْ
‫ا‬‫م‬‫ب‬
ْ
ْ‫ر‬‫ك‬‫ذ‬
ْْْْْْْْْْْْْْْْ
ْْْْ
ْ‫ه‬‫ل‬
ْ
ْ‫م‬‫د‬‫ق‬
ْ
‫ي‬‫ف‬
ْ
‫ال‬
ْ‫م‬‫ل‬‫ع‬
ْ
ْ‫ه‬‫ن‬‫ك‬‫ل‬
ْ
ْ‫ر‬‫س‬‫ج‬
ْْْْْْْْْْْْْْْْْ
‫ـى‬‫ب‬‫ر‬‫أ‬‫و‬
ْ
‫ى‬‫ل‬‫ع‬
ْ
‫ـن‬‫م‬
ْ
ْ‫ـه‬‫ل‬‫ب‬‫ق‬
ْ
ْ‫ن‬‫م‬
ْ
‫ي‬‫و‬‫ذ‬
ْ
ْ‫ر‬‫ب‬‫الد‬
ْْْ
‫ـا‬‫م‬‫و‬
ْ
‫ي‬‫ف‬
ْ
‫ال‬
‫ى‬‫ـد‬‫ه‬
ْ
ْ‫دا‬‫م‬‫ع‬
ْ
ْ‫ن‬‫م‬‫ل‬
ْ
ْ‫ـاز‬‫م‬
ْ
ْ‫ر‬‫ك‬‫اد‬‫و‬
ْْ
ْ‫ر‬‫ك‬‫ذ‬‫ي‬‫و‬
ْ
‫ا‬‫ذ‬
ْ
ْ‫ه‬‫ن‬‫ع‬
ْ
‫ي‬‫ذ‬‫ال‬
ْ
ْ‫ه‬‫د‬‫ن‬‫ع‬
ْ
ْ‫ر‬‫ك‬‫ذ‬
ْْْْْْْْْْْْْْ
ْ‫م‬‫ه‬‫ل‬‫ك‬‫و‬
ْ
ْ‫د‬‫ق‬
ْ
ْ‫ق‬‫ار‬‫ف‬
ْ
‫ا‬
‫ل‬
ْ‫ل‬‫ق‬‫ع‬
ْ
ْ‫و‬‫ل‬
ْ
ْ‫ر‬‫ع‬‫ش‬
ْْْْْْْْْْْْْْْ
ْ‫م‬‫ز‬‫ال‬‫و‬
ْ
ْ‫يق‬‫ـر‬‫ط‬
ْ
‫ال‬
ْ‫ـق‬‫ح‬
ْ
ْ‫ص‬‫الن‬‫و‬
ْ
ْ‫ر‬‫ب‬‫ط‬‫اص‬‫و‬
ْ
ْ‫ع‬‫ـاز‬‫ن‬‫ت‬
ْ
ْ‫يـه‬‫ف‬
ْ
ْ‫ـاس‬‫الن‬
ْ
ْ‫ـن‬‫م‬
ْ
ْ‫ه‬‫ـذ‬‫ه‬
ْ
ْ‫ـر‬‫ق‬‫ف‬‫ال‬
ْ‫ـاه‬‫ت‬‫أ‬
ْ
ْ‫ـه‬‫ب‬
ْ
ْ‫يـل‬‫ر‬‫ب‬‫ج‬
ْ
‫ـي‬‫ف‬
ْ
ْ‫ل‬‫ـز‬‫ن‬‫م‬
ْ
ْ‫ر‬‫ـو‬‫الس‬
‫ى‬‫د‬‫أ‬‫و‬
ْ
‫ى‬‫ل‬‫إ‬
ْ
ْ‫ـاب‬‫ح‬‫ص‬‫األ‬
ْ
‫ـا‬‫م‬
ْ
ْ‫ه‬‫ن‬‫ع‬
ْ
ْ‫د‬‫ق‬
ْ
ْ‫ر‬‫ط‬‫س‬
ْْْْ
ْ‫س‬‫أ‬‫و‬
‫ـأ‬
ْ‫ل‬
‫ـ‬
ْ‫ه‬
ْ
ْ‫ح‬
‫ـ‬
ْ‫ف‬
‫ـ‬
‫ظ‬
‫ـ‬
‫ًا‬
ْ
ْ‫ي‬
‫ـ‬
ْ‫ق‬
‫ـ‬
‫ي‬
‫ـ‬
ْ‫ن‬
‫ـ‬
‫ي‬
ْ
ْ‫م‬
‫ـ‬
ْ‫ن‬
ْ
‫الـ‬
ْ‫غ‬
‫ـ‬
ْ‫ي‬
‫ــ‬
ْ‫ر‬
‫ى‬‫ل‬‫إ‬
ْ
ْ‫ـة‬‫ن‬‫ج‬
ْ
ْ‫س‬‫و‬‫د‬‫ـر‬‫ف‬‫ال‬
ْ
‫ي‬‫ف‬
ْ
ْ‫ـح‬‫ال‬‫ص‬
ْ
ْ‫ر‬‫م‬‫الز‬
ْْ
ْْ‫الال‬
ْ
14

17. َ‫ت‬
‫ـ‬‫ـ‬
‫ع‬
‫ل‬
‫على‬ ٌ‫ة‬‫يق‬
‫املزني‬ ‫لإلمام‬ ‫السنة‬ ‫شرح‬

 16
‫الرابع‬
‫عشر‬
:
ْ
‫اإلمام‬
‫ال‬ ‫عبد‬ ‫بن‬ ‫محمد‬ ‫الحسن‬ ‫أبو‬
‫جي‬‫َر‬‫ك‬‫ال‬ ‫ملك‬
ْ

ْ
(
532
)‫هـ‬
ْ،
ْ‫له‬
‫ْو‬،‫ْستأيتْالشارةْإليه‬‫م‬‫ْقي‬‫كتاب‬
ْ‫له‬
ْ‫منظومةْيفْالعقيدة‬
‫تزيدْعلى‬
ْ
‫مائتيْبيت‬
،
ْ
ْ‫نقلْالذهبي‬

ْ
ْ‫طرفًاْمنهاْيفْكتابه‬
«
‫العلو‬
»
،
ْ
‫قال‬
ْ
‫يفْمطلعها‬
(
1
)
ْ:
ْ
ْ
ْ
‫الخامس‬
‫عشر‬
ْ:
‫الس‬ ‫قوام‬ ‫اإلمام‬
‫الشافعي‬ ‫التيمي‬ ‫محمد‬ ‫بن‬ ‫إسماعيل‬ ‫نة‬
ْ

ْ
(
535
)‫هـ‬
ْ
ْ‫ْكتاب‬ ‫صاحب‬
«
‫الرت‬
‫ْوالرتهيب‬‫غيب‬
»
ْ‫ْكتاب‬‫ْوصاحب‬،
«
ْ‫ْبيان‬‫ْيف‬‫الحجة‬
‫المحجة‬
»
ْ‫ْوهذاْكتاب‬،
ْ‫مهم‬
ْ
‫للغاية‬
ْ
ْ،‫يفْالعقيدة‬
ْ‫فيه‬
ْ‫منْالدرر‬
ْ‫والنفائس‬
‫ماْالْتكادْت‬
ْ‫جده‬
‫يفْكتابْآخر‬
‫ْتأليفهْلهْيفْمقدمته‬‫ْوأشارْإلىْسبب‬،
ْ
:‫فقال‬
ْ
«
ْ‫حين‬
ْ
ْ‫رأيت‬
ْ
‫قوام‬
ْ
ْ‫ال‬
‫سالم‬
ْ
ْ‫بالت‬
‫مسك‬
ْ
،‫بالسنة‬
ْ
ْ‫ورأيت‬
ْ
ْ‫البدعة‬
ْ
‫قد‬
ْ
ْ‫ك‬
‫ـ‬
ْ‫ث‬
ْ‫رت‬
،
ْ
‫و‬
‫الوقيع‬
ْ‫ة‬
ْ
‫يف‬
ْ
‫أهل‬
ْ
‫السنة‬
ْ
‫قد‬
ْ
ْ‫ف‬
ْ‫ر‬
ْ‫ت‬
،
ْ
‫ورأيت‬
ْ
ْ‫اتباع‬
ْ
‫السنة‬
ْ
‫عند‬
ْ
ْ‫قوم‬
ْ
ْ‫نقيص‬
ْ‫ة‬
ْ،
ْ‫والخوض‬
ْ
‫يف‬
ْ
‫ا‬
‫لكالم‬
ْ
ْ‫درجة‬
ْ
ْ‫رفيعة‬
،
ْ
ْ‫رأيت‬
ْ
‫أن‬
ْ
ْ‫أ‬
ْ‫مل‬
ْ‫ي‬
ْ
‫كتابًا‬
ْ
‫يف‬
ْ
‫السنة‬
ْ
‫يعتمد‬
ْ
‫عليه‬
ْ
‫من‬
ْ
ْ‫ق‬
ْ‫ص‬
ْ‫د‬
ْ
‫االتباع‬
،
ْ
‫وجانب‬
ْ
‫ا‬
،‫البتداع‬
ْ
ْ‫وأ‬
ْ‫ب‬
‫ـ‬
ْ‫ي‬
ْ‫ن‬
ْ
‫فيه‬
ْ
‫اعتقاد‬
ْ
‫أئمة‬
ْ
،‫السلف‬
ْ
‫وأهل‬
ْ
ْ‫السنة‬
ْ
‫يف‬
ْ
،‫األمصار‬
ْ
‫والراسخين‬
ْ
‫يف‬
ْ
‫الع‬
ْ‫لم‬
ْ
‫يف‬
ْ
ْ‫األقطار‬
،
ْ
ْ‫ليلز‬
ْ‫م‬
ْ
ْ‫المرء‬
ْ
ْ‫اتباع‬
ْ
ْ‫األئمة‬
ْ
،‫الماضين‬
ْ
ْ‫وي‬
ْ‫ج‬
ْ‫ان‬
ْ‫ب‬
ْ
ْ‫طريقة‬
ْ
ْ‫الم‬
ْ‫بتدع‬
،‫ين‬
ْ
‫ويك‬
‫ون‬
ْ
‫من‬
ْ
‫صالحي‬
ْ
ْ‫الخ‬
ْ‫ل‬
ْ‫ف‬
ْ
‫لصالحي‬
ْ
‫السلف‬
»
(
2
)
.
ْ
1)
ْ)
«
ْ
‫العلوْللعليْالغفار‬
ْ
»
ْ
ْ‫للذهبي‬
(
‫ص‬
263
.)
ْ
2)
)
ْ
«
ْ
‫الحجةْيفْبيانْالمحجة‬
ْ
»
ْ
(
1
/
94
.)
ْ
ْ‫ْيفْالصدقْوالصربْالحب‬‫علىْمنهج‬
ْ
‫ب‬
‫ـ‬
‫أرب‬
‫ــ‬
‫ابْدي‬
‫ــ‬
‫نْاهللْأس‬
‫ــ‬
‫ن‬
‫ـ‬
‫ىْال‬
‫ــ‬
‫م‬
‫ــ‬
‫را‬
‫تب‬
ْْْْْْ
ْْْْْْْْْْْْْ‫وائب‬‫ْبالغ‬ ‫مه‬‫ل‬‫ْع‬ ‫ْمع‬ ‫ْعـرشـه‬ ‫على‬
ْْْْْْْ‫ْالرهارب‬‫ْجهل‬‫ـف‬‫ي‬‫ْفيهْالك‬‫جهل‬‫وي‬
‫االالل‬
‫وأف‬
‫ــ‬
‫ض‬
‫ــ‬
‫ْل‬ ‫ْزاد‬ ‫ل‬
‫ــ‬
‫ل‬
‫ــ‬
‫م‬
‫ـ‬
‫ع‬
‫ــ‬
‫ْع‬ ‫اد‬
‫ــ‬
‫ق‬
‫ـ‬
‫ي‬
‫ـ‬
ْ‫دة‬
ْْْْْْْْْْْْْْْْْ
ْ‫عقيدة‬
ْ‫أصحاب‬
ْ
ْ‫الحديث‬
‫ف‬
ْ‫قدْسمت‬
ْْ
ْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْ‫ْبــذاتــه‬ ‫ْاللــه‬ ‫ْأن‬ ‫هــم‬‫عــقــائــد‬
ْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْ‫ــه‬‫ْكــون‬ ‫ــعــقــل‬‫ْي‬ ‫ْاهلل‬ ‫ْاسـتـــواء‬ ‫وأن‬
‫الالال‬
16

18. َ‫ت‬
‫ـ‬‫ـ‬
‫ع‬
‫ل‬
‫على‬ ٌ‫ة‬‫يق‬
‫املزني‬ ‫لإلمام‬ ‫السنة‬ ‫شرح‬

 17
‫السادس‬
‫عشر‬
ْ:
‫اإل‬
‫مام‬
ْ
‫أب‬
‫ـ‬
‫يحي‬ ‫زكريا‬ ‫و‬
‫ـ‬
‫ب‬ ‫ى‬
‫ـ‬
‫إب‬ ‫ن‬
‫ـ‬
‫لم‬ َّ
‫الس‬ ‫راهيم‬
‫ـ‬
‫اسي‬

ْ
(
550
)‫هـ‬
،
ْ
ْ‫ْكتابه‬‫وسيأيتْذكر‬
«
‫منازلْاألئمةْاألربعة‬
»
ْ‫ْيف‬‫ه‬‫ْوكالم‬،
‫مقدمت‬
‫ه‬
.
ْ
‫السابع‬
‫عشر‬
:
ْ
‫اإلمام‬
‫الحسين‬ ‫أبو‬
‫يحيى‬
‫بن‬
‫أبي‬
‫الخير‬
‫العمراين‬
ْ

ْ
(
558
)‫هـ‬
ْ،
ْ‫ْصاحبْكتاب‬،‫فقيهْالرافعيةْيفْبالدْاليمن‬
«
‫االنتص‬
‫ارْيفْالردْعلىْالقدريةْا‬
‫ألشرار‬
»
.
ْ
‫الثامن‬
‫عشر‬
:
ْ
َ‫م‬
‫ج‬
ُ‫د‬
‫الفض‬ ‫أبو‬ ‫الدين‬
‫ائ‬
‫الدمشقي‬ ‫محمد‬ ‫بن‬ ‫يوسف‬ ‫ل‬
ْ

ْ
(
685
)‫هـ‬
‫ْله‬،
ْ
‫قصيدةْيفْالسنةْيقولْيف‬
ْ
‫ها‬‫ع‬‫مطل‬
:
ْ
ْ
ْ
ْ
ْ
‫التاسع‬
‫عشر‬
:
ْ
‫الواحد‬ ‫عبد‬ ‫بن‬ ‫القاهر‬ ‫عبد‬ ‫الشيخ‬
‫محمد‬ ‫بن‬
‫الت‬
‫ب‬
‫ر‬
‫يزي‬
ْ

ْ
ْ
(
740
)‫هـ‬
ْ،
ْ‫وهوْمنْشيوخْالحافظْالذهبي‬

ْ،
ْ‫ْيف‬‫ْبديعة‬‫ْجزلة‬‫ونقلْعنهْقصيدة‬
ْ:‫ْقال‬،‫السنة‬
ْ
ْ
ْ
ْ
ْ
ْ
ْ
ْ‫ْالواحد‬‫ْالله‬‫تعالى‬
ْ
ْ‫ْالفرد‬‫الصمد‬
ْ‫ْاألول‬ ‫هو‬
ْ
ْ‫الم‬
ْ‫ب‬
ْ‫ْن‬ ‫ْله‬ ‫ْفليس‬ ‫دي‬
ْ‫د‬
ْْْْْْْْ
‫إل‬
‫ــ‬
‫ْب‬ ‫ه‬
‫ـ‬
‫ر‬
‫ا‬
‫ْل‬ ‫نا‬
‫ـ‬
‫ي‬
‫ـ‬
ْ‫س‬
ْ
‫ن‬
‫ـ‬
‫ع‬
‫ـ‬
‫ب‬
‫ـ‬
ْ‫د‬
ْ
‫غ‬
‫ـ‬
‫ي‬
‫ـ‬
ْ‫ر‬
ْ‫ه‬
ْْْ
‫الالل‬
ْ‫ْماْيخفىْمنْالع‬‫لهْعلم‬
ْ‫ب‬
ْ‫د‬
ْ
‫أوْيبد‬
‫و‬
‫هوْاآلخرْالمغنيْلهْال‬
ْ‫ق‬
ْ‫ب‬
ْ‫ل‬
ْ
ْ‫والب‬
ْ‫ع‬
ْ‫د‬
ْ‫وحق‬
ْ
‫باريْالخل‬
‫ـ‬
ْ‫ق‬
ْ
ْ‫أنْي‬
ْ‫ع‬
‫ـ‬
ْ‫ب‬
‫ـ‬
ْ‫د‬
ْ
ْ‫الع‬
ْ‫ب‬
ْ‫د‬
‫االال‬
ْ‫ل‬‫ع‬‫ل‬‫ْو‬ ‫ة‬‫ام‬‫ْور‬ ‫رع‬‫ج‬‫ْاأل‬ ‫ْبان‬ ‫ْبين‬ ‫كم‬
ْ‫ع‬
ْْْْْْْْْْْْْ
‫ل‬‫ْالمق‬‫ياف‬‫س‬‫ْأ‬‫ريح‬‫ْج‬‫ل‬‫ل‬‫ْالح‬‫ْبين‬‫ْما‬‫تراه‬
ْْْْ
‫ا‬‫ص‬‫ح‬‫ص‬‫ْقدْح‬‫ه‬‫اْإذْحق‬‫ص‬‫ل‬‫مىْفأخ‬‫ْالح‬‫د‬‫و‬
ْ
ْْ
ْ‫سْالحلي‬‫ن‬‫ْومعهدْاأل‬‫ل‬‫إلىْالمقامْاألو‬
ْْ
‫ضا‬‫يْوالر‬‫اْالْباختيار‬‫ض‬‫ْعنْذاكْالف‬‫ت‬‫ل‬‫ح‬‫ر‬
‫جا‬‫ْور‬‫ف‬‫و‬‫ْخ‬‫وع‬‫ك‬‫ىْر‬‫ج‬‫ْد‬‫يل‬‫ْإذاْالل‬‫واركع‬
ْ‫عل‬
‫ـ‬
ْ‫ي‬
‫ـ‬
‫كْب‬
‫ال‬
‫ـ‬
ْ‫ت‬
‫ــ‬
ْ‫ج‬‫ه‬
‫ـ‬
ْ‫ق‬‫ْو‬‫د‬
‫ـ‬
‫ْطوي‬‫م‬
‫ـ‬
ْ‫ْواس‬‫ال‬
‫ـ‬
ْ‫ج‬
‫ـ‬
ْ‫د‬
ْ
‫مْالمصح‬‫ك‬‫ْعندْح‬‫ف‬‫ق‬
ْ‫ف‬
ْ
ْ‫ف‬‫منْغيرْماْتحر‬
ْْ
ْْْ‫الل‬
ْْْْْ
ْ‫عْسكرانْوجد‬‫وج‬‫ْم‬‫ب‬‫منْقلبْص‬
ْ
‫الْيعي‬
ْ
‫ـ‬‫س‬‫ْبهْوالْت‬‫ـــق‬‫فارف‬
ْ‫ع‬‫ي‬‫ْعنْقلبهْالـمض‬‫ـــل‬
ْْْْ
ْ‫ع‬‫ض‬‫و‬‫نْالحضيضْاأل‬‫صاْم‬‫ل‬‫خ‬‫هْأنْي‬‫د‬‫و‬‫ف‬
ْ
ْ‫اميْالعلي‬‫عْالس‬‫ب‬‫والمر‬
ْ‫ع‬‫ب‬‫ر‬‫يًاْلهْمنْم‬‫ق‬‫س‬
ْْْ
ْ‫ع‬‫ج‬‫ْفار‬‫ْعادْماض‬‫ْمضىْإن‬‫انًاْقد‬‫فياْزم‬
ْ
ْ‫ع‬‫س‬‫و‬‫جاْإلىْالفضاءْاأل‬‫ْالن‬‫ن‬‫ف‬‫ْيفْس‬‫عد‬‫و‬
ْْْْ
ْ‫ع‬‫م‬‫ْكؤوسْاألد‬‫رب‬‫اش‬‫ْو‬‫د‬‫ق‬‫ر‬‫ديمْالف‬‫ْن‬‫ت‬‫ب‬‫و‬
ْ
ْ‫ع‬‫ْالبد‬‫ْأهل‬‫ْأقوال‬‫ْيف‬‫ت‬‫ع‬‫ق‬‫ْو‬‫ض‬‫خ‬‫ْت‬‫وال‬
ْْْْْْْْْ
ْ‫ال‬
ْ
ْ
ٍّ
‫ب‬ َ
‫ص‬
17

19. َ‫ت‬
‫ـ‬‫ـ‬
‫ع‬
‫ل‬
‫على‬ ٌ‫ة‬‫يق‬
‫املزني‬ ‫لإلمام‬ ‫السنة‬ ‫شرح‬

 18
ْ
ْ
ْ
ْْْْْْْْْ
ْ
ْْْْْ
ْ
ْ
ْ
ْ
ْ
ْ
ْ
ْ
ْ
‫العشرون‬
:
ْ
‫اإلمام‬
‫الذهبي‬ ‫عثمان‬ ‫بن‬ ‫أحمد‬ ‫بن‬ ‫محمد‬ ‫الدين‬ ‫شمس‬
ْ

ْ
(
748
ْ،)‫هـ‬
ْ‫صاحبْكتاب‬
«
‫الغفار‬‫للعلي‬‫العلو‬
»
‫ْو‬،
ْ‫غيرهاْمنْالرسائلْالنافعة‬
.‫يفْالعقيدة‬
ْ
‫والعشرون‬ ‫الحادي‬
:
ْ
‫بن‬ ‫إسماعيل‬ ‫الفداء‬ ‫أبو‬ ‫الدين‬ ‫عماد‬ ‫الحافظ‬
‫كثير‬
ْ

ْ
(
774
،)‫هـ‬
ْ
‫صاحبْالتفسيرْالمرهور‬
،
ْ
ْ
‫و‬
ْ‫كتاب‬
«
‫البدايةْوالنهاية‬
ْ.ْ»
ْ
‫ا‬
‫لثاين‬
‫والعشرون‬
:
ْ
‫المصري‬ ‫المقريزي‬ ‫علي‬ ‫بن‬ ‫أحمد‬ ‫اإلمام‬
ْ

ْ
(
845
)‫هـ‬
ْ،
‫صا‬
‫ح‬
ْ‫بْكتاب‬
«
‫تجريدْالتوحيدْالمفيد‬
»
.
ْ
‫ف‬
‫ــ‬
ْ‫إن‬
‫ــ‬
‫ْك‬ ‫ه‬
‫ــ‬
ْ‫الم‬
‫ـ‬
ْ‫ه‬
ْ
ْ‫أع‬
‫ـ‬
‫ي‬
‫ـ‬
‫ْال‬ ‫ى‬
‫ـ‬
ْ‫ْن‬ ‫ورى‬
‫ــ‬
‫ظ‬
‫ـ‬
ْ‫ام‬
‫ــ‬
‫ه‬
ْْْْْْْْْْْْْْْْْْْ
ْْْ‫دا‬‫تض‬‫ع‬‫ْم‬ ‫ْبه‬ ‫ْفكن‬ ‫ْبدا‬ ‫ْجاء‬ ‫ْكما‬ ‫منه‬
ْْْ
ْْْْْْْْْ
ْ‫د‬‫ْوي‬ ‫ْسمع‬ ‫ْمن‬ ‫ْهلل‬ ‫ْورد‬ ‫ْما‬ ‫ل‬‫ْتؤو‬ ‫وال‬
ْْْْْْْْْْْْ
ْْْْْْْْْْْْ
ْْْْ
ْْْْْْْْ
ْ‫ل‬‫ج‬‫ْالو‬ ‫ْذا‬ ‫ْموسى‬ ‫م‬‫ْكل‬ ‫ْوجل‬ ‫ْعز‬ ‫ه‬‫وإن‬
ْْْْْْْ
ْ‫عا‬‫م‬‫ْس‬ ‫ْما‬ ‫ه‬‫ن‬‫ذ‬‫ْبأ‬ ‫ى‬‫ْفوع‬ ‫ْإليه‬ ‫ى‬‫غ‬‫أص‬
ْْْْْْْْْْْْْْْ
ْْ‫ى‬‫و‬‫ْذاْالق‬‫ْبأن‬‫ل‬‫ىْوق‬‫و‬‫ْغ‬‫ن‬‫ْم‬‫ق‬‫واف‬‫والْت‬
ْْْْ
ْ‫ْالس‬ ‫ْيف‬ ‫عالى‬‫ْت‬ ‫و‬‫وه‬
ْْ‫ْأينما‬ ‫عنا‬‫ْوم‬ ‫ْعال‬ ‫ما‬
ْْْْْْْ
ْْ‫ْكفر‬ ‫ْفقد‬ ‫قه‬‫ل‬‫خ‬‫ْب‬ ‫ْالبرر‬ ‫ْمن‬ ‫ه‬‫ْقاس‬ ‫ن‬‫م‬
ْْْْْْْْ
‫ل‬‫هْعنديْوش‬‫حر‬‫ْمنْوزنْالعملْوب‬‫اله‬‫ي‬‫و‬
ْ
ْْْْ
ْْْ‫م‬‫ر‬‫ط‬‫ض‬‫ْت‬ ‫ها‬‫ْونار‬ ‫م‬‫ن‬‫ْجه‬ ‫ت‬‫واعرتض‬
ْْْْْْْْْ
‫ْعبد‬‫ْلمن‬‫رفت‬‫خ‬‫ز‬‫ْت‬‫ْقد‬‫ْالفردوس‬‫ة‬‫وجن‬
ْْْْْ
ْ‫ْأب‬ ‫هدت‬‫ون‬
‫ـ‬
ْْْ‫ْأهنارها‬ ‫ردت‬‫ْواط‬ ‫ها‬‫كار‬
ْ
ْْْْ
ْْْْْْْ
ْ‫ل‬‫ت‬‫ب‬‫ْت‬ ‫ْله‬ ‫ن‬‫ْم‬ ‫يا‬
ْ
ْ‫ل‬‫ي‬‫ل‬‫ْأ‬ ‫ْليل‬ ‫ل‬‫ْك‬ ‫يف‬
ْْْْْْ
‫ْعلىْخيرْالبررْمنْكلْأنثىْوذكر‬‫ل‬‫ص‬
ْْْْ
‫نتنت‬
ْ‫ْالر‬ ‫ميع‬‫ْج‬ ‫ر‬‫ْالغ‬ ‫ه‬‫ْأحكام‬ ‫رت‬‫ه‬‫وب‬
‫ع‬‫ي‬
ْْْْْْْْْْْْ
ْ‫دع‬‫ت‬‫ْوار‬ ‫ْآية‬ ‫ْيف‬ ‫ْأحدا‬ ‫جادل‬‫ْت‬ ‫وال‬
ْْْْْْْْْْْْْْْْ
ْْْْْْْْْْْْْْْْ‫ع‬‫ب‬‫ت‬‫ْم‬ ‫ئ‬‫ر‬‫ْام‬ ‫ل‬‫ْقو‬ ‫ْأحد‬ ‫ْاهلل‬ ‫ْهو‬ ‫ل‬‫وق‬
ْْْْْ
ْ‫ع‬‫م‬‫س‬‫ْم‬ ‫ْكالمًا‬ ‫را‬‫ه‬‫ْج‬ ‫ْللجبل‬ ‫ى‬‫ل‬‫ج‬‫ْت‬ ‫لما‬
ْْْْْْْْْ
ْ‫وع‬‫ر‬‫ْأ‬ ‫ت‬‫ب‬‫ْث‬ ‫واب‬‫ْج‬ ‫رعًا‬‫س‬‫ْم‬ ‫ْأجاب‬ ‫ثم‬
ْْْْْْْْْ
‫توىْكماْأراد‬‫اْعلىْالعرشْاس‬ًّ‫ق‬‫ح‬
ْ
ْ‫مع‬‫اس‬‫ف‬
ْْ
ْ‫ع‬‫ْللمبتد‬ ‫ر‬‫خط‬‫ْي‬ ‫ْكما‬ ‫ْال‬ ‫ْكيف‬ ‫بغير‬
ْْْْْْْْْْْْْْْ
ْ‫بع‬‫ْالمت‬ ‫ْالهوى‬ ‫ر‬‫م‬‫ْأ‬ ‫ر‬‫ص‬‫ْون‬ ‫طاع‬‫ْأ‬ ‫وقد‬
ْْْْْْْْْْْْْْ
ْ‫ع‬‫ب‬‫ن‬‫ْم‬‫ْيف‬‫ْترى‬‫ْفما‬‫ل‬‫ْوق‬‫ْطاميه‬‫ْغاض‬‫قد‬
ْْْْْْْ
‫لعي‬‫ْاب‬ ‫ْنار‬ ‫ْيا‬:‫ْوقيل‬ ‫ْالمجرم‬ ‫ْفيها‬ ‫ب‬‫وك‬
ْْْْْْ
ْ‫ع‬‫ْالمرق‬ ‫ه‬‫ر‬‫ْطم‬ ‫ْيف‬ ‫ْوسجد‬ ‫ْليال‬ ‫وقام‬
ْْْْْْْْْْْْْْ
ْ‫وغر‬
ْ‫ع‬‫ون‬‫ْم‬ ‫ن‬‫ص‬‫ْغ‬ ‫ل‬‫ْك‬ ‫ْيف‬ ‫ها‬‫يار‬‫ط‬‫ْأ‬ ‫دت‬
ْْْْْْْْْ
ْ‫ع‬‫ز‬‫ف‬‫ْوم‬ ‫ْالورى‬ ‫ْدون‬ ‫لي‬‫ئ‬‫و‬‫ْم‬ ‫ْإليه‬ ‫ن‬‫وم‬
ْْْْْْْْْْ
ْ‫ع‬‫ْالممن‬‫ْالجانب‬‫ْذي‬‫ْالقمر‬‫ْوجه‬‫د‬‫محم‬
ْْْْ
‫الالل‬
ْ
ْ
ْْْْ
ْ
ْ
18

20. َ‫ت‬
‫ـ‬‫ـ‬
‫ع‬
‫ل‬
‫على‬ ٌ‫ة‬‫يق‬
‫املزني‬ ‫لإلمام‬ ‫السنة‬ ‫شرح‬

 19
‫يف‬
ْ
ْ‫ْعلى‬‫ْساروا‬‫ْالذين‬،‫ْالرافعية‬‫ْعلماء‬‫ْمن‬‫آخرين‬
‫عقيدة‬
ْ
ْ‫ْالجليل‬‫ْالمام‬‫هذا‬
ْ‫مواْخ‬‫وترس‬
ْ‫طاه‬

ْ
ْ‫وخ‬
‫ْمنْالصحابةْوالتابعين‬‫ه‬‫نْسبق‬‫طاْم‬
.
ْ
ْ
ْ‫بينما‬
ْ‫ْالمامْالرافعي‬‫ْجاؤواْبعد‬‫ْأقوام‬‫هناك‬

ْ
ْ،‫انتسبواْلمذهبهْيفْالعبادات‬
‫همْخالفوهْيفْال‬‫ولكن‬
ْ‫ْوكانْعلىْرأسهم‬،‫نواْبعلمْالكالم‬‫ت‬‫ْوافت‬،‫عقيدةْوأصولْالديانة‬
ْ‫ابن‬
ْ
ْ‫ب‬‫ال‬‫ك‬
‫فإنه‬
ْ
ْ‫لمْيوافقْالرافعي‬
ْ

ْ
ْ‫ْخالفْفيهاْعقيد‬‫ْوأتىْببدعة‬،‫يفْعقيدته‬
‫ةْأ‬
ْ‫هل‬
ْ‫ْوأدخلهاْيفْأوساطْالمنتسبينْلمذهبْالمامْالرافعي‬،‫السنة‬

ْ
ْ‫فتابعهْعلىْذلك‬
ْ‫ه‬‫تلميذ‬
ْ
‫أبوْالحسنْاألشعري‬
(
1
)
‫ْوتأثرْهبذه‬،
ْ
ْ،‫ْمنهمْأبوْالمعاليْالجويني‬‫البدعةْجماعة‬
‫ْوآخرون‬،‫وأبوْحامدْالغزالي‬
(
2
)
ْ‫ْعلىْذلكْنروءْمدارسْكالمي‬‫ب‬‫ْفرتت‬،
‫ـ‬
‫ة؛ْتق‬
ْ‫د‬
‫مْالعقل‬
ْ
1)
)
ْ
ْ‫وقد‬
ْ‫أبانْاهلل‬
ْ‫تعالىْألبيْالحسنْاألشعري‬
ْ‫ْوترك‬،‫ْوهداهْإلىْالحق‬،‫الجادة‬
ْ‫يفْآخرْأمرهْماْعليهْأهل‬
ْ‫ْوانتصر‬،‫الكالم‬
ْ
‫ل‬
ْ‫ْوصرحْبذلك‬،‫مذهبْأهلْالسنةْوالجماعة‬
‫ف‬
ْ‫قال‬
⌂
ْ‫يفْكتابه‬
«
ْ
ْ‫البانة‬
»
ْ
‫(ص‬
53
)
ْ :
ْ
«
‫فإنْقالْلناْقائل‬
:
ْ
ْ‫قدْأنكرتمْقول‬
ْ
‫المعتزلةْوالقدريةْوال‬
ْ‫ْفع‬،‫جهميةْوالحلوليةْوالرافضةْوالمرجئة‬
ْ‫ر‬
ْ‫فونا‬
ْ‫قول‬
‫ـ‬
ْ‫ك‬
‫ْوديانتكمْالتيْهباْتدينون‬،‫مْالذيْبهْتقولون‬
.
ْ
ْْْْْْْ
‫ْقولناْالذيْنقولْبهْوديانتناْالتيْندينْهبا‬:‫قيلْله‬
:
ْ
ْ‫التمسك‬
ْ
ْ‫بكتابْربنا‬
╡
،
ْ
‫وسنةْنبي‬
ْ‫نا‬
‫ﷺ‬
،
ْ
ْ‫وما‬
ْ‫ر‬
ْ‫و‬
ْ‫ي‬
ْ
‫ْونحنْبذلكْمعتصمون‬،‫عنْالصحابةْوالتابعينْوأئمةْالحديث‬
،
ْ
‫وبماْكانْيقولْبهْأبوْعبدْاهللْأحم‬
ْ‫د‬
ْ‫بنْمحمد‬
‫ا‬
ْ‫بنْحنبلْنض‬
ْ‫رْاهلل‬
ْ
ْ‫وجه‬
ْ‫ه‬
ْ
ْ‫ورفع‬
ْ
ْ‫درجت‬
ْ‫ه‬
،
ْ
ْ‫وأ‬
ْ‫ج‬
ْ‫ز‬
ْ‫ل‬
ْ
ْ‫مثوبت‬
‫ه‬
...
»
ْْ.
2)
)
ْ
ْ‫ْوأن‬،‫نْعظيمْخطرهْعلىْعقائدْالمسلمين‬‫ْوبي‬،‫ه‬‫ومنْهؤالءْمنْتبينْلهْفيماْبعدْفسادْعلمْالكالمْوذم‬
‫الوصولْإلىْالحقْوالهدىْمنْطريقْالكالمْمسدو‬
ْ‫ْكماْقالْفخرْالدينْالرازي‬،‫د‬
⌂
ْ:
«
ْ‫لقدْتأملتْالطرق‬
ْ‫ْفماْرأيتهاْترفيْعليال‬،‫ْوالمناهجْالفلسفية‬،‫الكالمية‬
ْ‫ْوالْترويْغليال‬،
‫ْورأيتْأقربْالطرقْطريق‬،
ْ،‫ةْالقرآن‬
ْ:‫اقرأْيفْالثبات‬
(
‫ﮌ‬‫ﮋ‬‫ﮊ‬‫ﮉ‬
)
،
(
‫ﯩ‬‫ﯨ‬‫ﯧ‬‫ﯦ‬
)
ْ:‫واقرأْيفْالنفي‬
(
‫ﭥ‬‫ﭤ‬‫ﭣ‬‫ﭢ‬‫ﭡ‬
‫ﭧ‬‫ﭦ‬
)
،
(
‫ﯩ‬‫ﯨ‬‫ﯧ‬‫ﯦ‬
)
،
:‫ثمْقال‬
«
‫معرفتي‬ ‫مثل‬ ‫عرف‬ ‫تجربتي‬ ‫مثل‬ ‫جرب‬ ‫ومن‬
»
.
ْْ
ْ
ْْْْْْْ
ْ‫وقالْأبوْحامدْالغزالي‬
⌂
ْ:
«
ْ‫فاسمعْهذاْممنْخ‬
ْ‫ب‬
‫ـ‬
ْ‫ر‬
ْ
ْ‫ْثمْقال‬،‫الكالم‬
ْ‫ه‬
ْ
ْ‫بعدْحقيقةْالخ‬
ْ‫ب‬
‫ـ‬
ْ‫ر‬
‫ة‬
،
ْ
‫وبعدْالتغل‬
ْ‫غل‬
ْ،‫ْوجاوزْذلكْإلىْالتعمقْيفْعلومْأخرْسوىْنوعْالكالم‬،‫فيهْإلىْمنتهىْدرجةْالمتكلمين‬
‫أن‬ ‫وتحقق‬
‫المع‬ ‫حقائق‬ ‫إلى‬ ‫الطريق‬
‫مسدود‬ ‫الوجه‬ ‫هذا‬ ‫من‬ ‫رفة‬
»
.
19

21. َ‫ت‬
‫ـ‬‫ـ‬
‫ع‬
‫ل‬
‫على‬ ٌ‫ة‬‫يق‬
‫املزني‬ ‫لإلمام‬ ‫السنة‬ ‫شرح‬

 20
ْ‫ْوانرغلت‬،‫علىْالنقل‬
ْ
‫بتأويلْا‬
‫ْوردْاألدلةْبطرائقْملتوية‬،‫لنصوص‬
ْ،
‫و‬
‫دوا‬‫قع‬
ْ
ْ‫يفْذلك‬
ْ،ْ‫قواعد‬
ْ‫كقول‬
ْ
ْ‫أحد‬
ْ‫ه‬
‫مْيفْمنظومةْلهْيفْا‬
‫العتقاد‬
ْ:
ْ
‫ْن‬‫وكل‬
‫ربيه‬‫ْأوهمْالت‬ ٍّ
‫ص‬
‫ا‬
ْ
ْ
ْ
‫ض‬‫ْأوْفو‬‫ه‬‫ل‬‫أو‬
ْ
‫ـزيهًا‬‫ْتن‬‫م‬‫ور‬
ْ
ْ‫ْالقادري‬،‫ْمذهبًا‬‫ْ(الرافعي‬:‫ْنفسه‬‫ْعن‬‫ْيقول‬‫ْمن‬‫ْالرافعية‬‫ْبعض‬‫ْيف‬‫جد‬‫ْو‬‫حتى‬
ْ‫ْعقيدةْالرافعي‬‫ْوكأنهْلمْيرتض‬،)!ْ‫ْاألشعريْعقيدة‬،‫مسلكًا‬
⌂
ْ
ْ‫ْفانتسبْيف‬،ْ‫ومسلكه‬
‫ْويفْالمسلكْللطريقةْالصوفيةْال‬،‫عقيدتهْألبيْالحسنْاألشعري‬
!‫ة‬‫قادري‬
ْ
ْ‫ْهذهْالمدارسْوهذهْاألقاويلْالمبتدعةْلمْيقلْهباْالمامْالرافعي‬‫وكل‬

،
ْ
‫و‬
‫لم‬
ْ
‫يقلْهبا‬
ْ
‫ْو‬،‫المزين‬
‫لمْتكن‬
ْ
‫ْوإنماْنرأتْبسببْعلمْالكالم‬،‫موجودةْعندْاألئمةْاآلخرين‬
ْ
‫والفلسفة‬
ْ،
‫ثمْنسبت‬
ْ
ْ‫بعدْذلكْلإلمامْالرافعي‬

ْ
ْ.‫وأئمةْالرافعيةْوهمْمنهاْبراء‬
ْ
‫بلْكان‬
ْ
‫المامْالرافع‬
‫ي‬
ْ

ْ
ْ،‫ْالناسْهنيًاْعنها‬‫ْومنْأشد‬،‫حربًاْعلىْالبدعْوأهلها‬
‫مي‬‫ك‬‫ْ(ح‬:‫ْيفْذلك‬‫ومنْأقواله‬
ْ
‫يف‬
ْ
‫أهل‬
ْ
‫الكالم‬
ْ
‫أن‬
ْ
‫ضربوا‬‫ي‬
ْ
،‫بالجريد‬
ْ
‫لوا‬‫حم‬‫وي‬
ْ
‫على‬
ْ
‫الب‬
،‫ل‬
ْ
‫طاف‬‫وي‬
ْ
‫هبم‬
ْ
‫يف‬
ْ
ْ‫رائر‬‫الع‬
ْ
،‫والقبائل‬
ْ
‫ى‬‫ناد‬‫وي‬
ْ
‫عليهم‬
ْ:
‫هذا‬
ْ
ْ‫جزاء‬
ْ
‫من‬
ْ
ْ‫ترك‬
ْ
‫الكتاب‬
ْ
‫والس‬
،‫نة‬
ْ
ْ‫وأقبل‬
ْ
ْ
‫على‬
ْ
‫ْ(من‬:‫ْوقال‬،)‫الكالم‬
ْ
ْ
‫ار‬
‫تدى‬
ْ
‫بالكالم‬
ْ
‫لم‬
ْ
)‫يفلح‬
(
1
)
.
ْ
ْ‫ْالسالم‬‫ْشيخ‬‫ويقول‬

(ْ:
ْ‫م‬
‫ن‬
ْ
‫يتكلم‬
ْ
‫يف‬
ْ
‫اهلل‬
ْ
‫وأسمائه‬
ْ
‫وصفاته‬
ْ
‫بما‬
ْ
ْ‫ي‬
‫خالف‬
ْ
‫الكتاب‬
ْ
‫والسنة‬
ْ
‫فهو‬
ْ
‫من‬
ْ
‫الخائضين‬
ْ
‫يف‬
ْ
‫آيات‬
ْ
‫اهلل‬
ْ
‫بالباطل‬
،
ْ
ْ‫وكثير‬
ْ
‫من‬
ْ
‫هؤالء‬
ْ
ْ‫ي‬
ْ‫ن‬
ْ‫س‬
ْ‫ب‬
ْ
‫إلى‬
ْ
‫أئمة‬
ْ
‫المسلمين‬
ْ
‫ما‬
ْ
‫لم‬
ْ
‫يقولوه؛‬
ْ
‫فينسبون‬
ْ
‫إلى‬
ْ
‫الرافعي‬
ْ
‫وأحمد‬
ْ
‫بن‬
ْ
‫حنبل‬
ْ
‫ومالك‬
ْ
‫وأبي‬
ْ
ْْْْْ
‫وقدْنقلْابنْأبي‬
.‫ْوغيرهما‬،‫ْوأبيْالمعاليْالجويني‬،‫مْكالرهرستاين‬‫نْتقد‬‫العزْهذاْالرجوعْعنْغيرْم‬
ْ
‫انظر‬
ْ
«
ْ
‫شرحْالعقيدةْالطحاوية‬
ْ
»
ْ
(ْ‫البنْأبيْالعز‬
1
/
238
.)
1)
ْ)
‫يف‬ ‫لصبمهيي‬ ‫أخسجهام‬
«
‫لصشافعي‬ ‫مناقب‬
»
‫نسنده‬
(
1
/
462
-
463
)
.
ْ
20

22. َ‫ت‬
‫ـ‬‫ـ‬
‫ع‬
‫ل‬
‫على‬ ٌ‫ة‬‫يق‬
‫املزني‬ ‫لإلمام‬ ‫السنة‬ ‫شرح‬

 21
‫حنيفة‬
ْ
‫من‬
ْ
‫االعتقادات‬
ْ
‫ما‬
ْ
‫لم‬
ْ
‫يقولوا‬
،
ْ
‫ويقولون‬
ْ
‫لمن‬
ْ
‫اتبعهم‬
ْ:
‫هذا‬
ْ
‫اعتقاد‬
ْ
‫المام‬
ْ
‫الف‬
‫الين؛‬
ْ
‫فإذا‬
ْ
‫طولبوا‬
ْ
‫بالنقل‬
ْ
‫الصحيح‬
ْ
‫عن‬
ْ
‫األئمة‬
ْ
‫تبين‬
ْ
ْ‫ك‬
ْ‫ذ‬
ْ‫ب‬
‫هم‬
)
(
1
)
.
ْ
ْ ‫ْالسالم‬ ‫ْشيخ‬ ‫ويقول‬
‫أيضًا‬
(ْ:
ْ‫ْذم‬ ‫ْالناس‬ ‫ْأعظم‬ ‫ْمن‬ ‫الرافعي‬
‫ـ‬
‫ًا‬
ْ
ْ‫ْالكالم‬ ‫ألهل‬
‫وألهلْالتغبير‬
،
ْ
ْ‫ْلهْمنْالبدعْالخارجةْعن‬‫ْوجعال‬،‫وهنيًاْعنْذلك‬
ْ،‫السنة‬
‫كثير‬ ‫إن‬ ‫ثم‬
‫ا‬
َّ‫ذم‬ ‫الذي‬ ‫الكالم‬ ‫جعلوا‬ ‫حتى‬ ‫األمر‬ ‫عكسوا‬ ‫أصحابه‬ ‫من‬
‫ـ‬
ُ‫ه‬
‫وأصول‬ ‫السنة‬ ‫هو‬ ‫الشافعي‬
‫أهله‬ ‫ومواالة‬ ‫اعتقاده‬ ‫يجب‬ ‫الذي‬ ‫الدين‬
ْ‫ْوجعلواْموجب‬،
ْ
ْ‫الكتابْوالسنةْالذيْمدح‬
ْ‫ه‬
ْ
ْ‫الرافعي‬
ْ
ْ‫هوْالبدعةْالتيْي‬
ْ‫عاق‬
ْ‫ب‬
ْ
ْ‫أهل‬
‫ها‬
!
)
(
2
)
ْ.
ْ
ْ‫وقال‬

ْ:
(
‫وكذلكْأهلْالمذاهبْاألربعة‬
ْ
‫ْالْسيماْوكثيرْمنهمْقدْتل‬،‫وغيرها‬
‫ـ‬
‫س‬‫ب‬
ْ
‫ْهبذا‬ ‫ْهذا‬ ‫ْوخلط‬ ‫ْاألصولية‬ ‫ْالمقاالت‬ ‫ببعض‬
‫؛‬
ْ
ْ‫ل‬‫خ‬‫ْي‬ ‫ْوالمالكي‬ ‫ْوالرافعي‬ ‫فالحنبلي‬
‫ط‬
ْ
‫ْشي‬ ‫ْوأحمد‬ ‫ْوالرافعي‬ ‫ْمالك‬ ‫بمذهب‬
‫ئًا‬
ْ
ْ،‫ْذلك‬ ‫ْوغير‬ ‫ْوالسالمية‬ ‫ْاألشعرية‬ ‫ْأصول‬ ‫من‬
‫ْوكذلكْالحنفيْيخلطْبمذهبْأبيْحني‬،‫ويضيفهْإلىْمذهبْمالكْوالرافعيْوأحمد‬
‫ف‬
ْ‫ة‬
‫شيئًا‬
ْ
ْ‫منْأصولْالمعتزلةْوالك‬
‫ـ‬
ْ‫ر‬
ْ‫ام‬
‫ـ‬
ْ‫ي‬
‫ـ‬
ْ‫ال‬‫ةْوالك‬
‫بي‬
ْ‫ةْوي‬
ْ‫ض‬
)‫يفهْإلىْمذهبْأبيْحنيفة‬
(
3
)
.
ْ
ْ
ْ‫وقالْأيضًا‬

ْ
ْ‫يفْسياقْذكره‬
ْ
ْ‫للمناظرةْالتيْحدثتْلهْمعْالمتكلمينْبما‬
‫ي‬
‫تعلق‬
ْ
ْ‫بكتابه‬
«
ْ
‫العقيدةْالواسطية‬
ْ
»
(ْ:
‫ما‬
ْ
‫من‬
ْ
ْ‫إمام‬
ْ
‫إال‬
ْ
‫وقد‬
ْ
ْ‫انت‬
ْ‫س‬
ْ‫ب‬
ْ
‫إليه‬
ْ
ْ‫أقوام‬
ْ
‫هو‬
ْ
‫منهم‬
ْ
‫بري‬
‫ء‬
‫؛‬
ْ
‫قد‬
ْ
‫انتسب‬
ْ
‫إلى‬
ْ
‫مالك‬
ْ
ْ‫أناس‬
ْ
ْ‫مالك‬
ْ
‫بريء‬
ْ
‫منهم‬
،
ْ
ْ‫وانتس‬
ْ‫ب‬
ْ
‫إلى‬
ْ
ْ‫الرافعي‬
ْ
ْ‫أناس‬
ْ
‫هو‬
ْ
‫بريء‬
ْ
‫منهم‬
،
ْ
‫وان‬
‫ـ‬
ْ‫تسب‬
ْ
‫إلى‬
ْ
‫أبي‬
ْ
ْ‫ح‬
‫ـ‬
ْ‫ن‬
‫ـ‬
‫يفة‬
ْ
‫أن‬
‫ـ‬
ْ‫اس‬
ْ
‫هو‬
ْ
‫ب‬
‫ـ‬
‫ريء‬
ْ
،‫منهم‬
ْ
‫وق‬
‫ـ‬
‫د‬
ْ
‫ان‬
‫ـ‬
ْ‫تسب‬
ْ
‫إلى‬
ْ
‫م‬
‫ـ‬
‫وسى‬
ْ

ْ
‫أناس‬
ْ
‫هو‬
ْ
‫منهم‬
ْ
،‫بريء‬
ْ
‫وانتسب‬
ْ
‫إلى‬
ْ
‫عيسى‬
ْ

ْ
‫أناس‬
ْ
‫هو‬
ْ
‫منهم‬
ْ
‫بريء‬
)
(
4
)
ْ.
ْ
1)
ْ)
«
‫لصفصتاو‬ ‫جمماع‬
‫ى‬
»
(
5
/
261
.)
ْ
2)
ْ)
«
‫صتيام‬‫ل‬‫لبا‬
»
(
1
/
15
)
ْ
3)
ْ)
«
‫منهاج‬
‫لصسن‬
»
(
5
/
261
)
ْ
4)
ْ)
«
‫لصفصتاوى‬ ‫جمماع‬
»
(
3
/
185
.)
ْ
21

23. َ‫ت‬
‫ـ‬‫ـ‬
‫ع‬
‫ل‬
‫على‬ ٌ‫ة‬‫يق‬
‫املزني‬ ‫لإلمام‬ ‫السنة‬ ‫شرح‬

 22
‫ْأنْمجرد‬‫ْظاهر‬‫مْبيان‬‫وفيماْتقد‬
ْ
‫االنتسابْوحدهْال‬
ْ‫ْبلْالْبدْمنْالموافقة‬،‫ْيكفي‬
ْ‫الحقيقيةْلماْكانْعليهْالمامْالرافعي‬

ْ
ْ‫وغير‬
ْ‫ه‬
ْ
‫منْأئم‬
.‫ةْالدين‬
ْ
‫أعيان‬‫عن‬‫النقول‬‫بعض‬‫وهذه‬
‫من‬
‫الشافعية‬‫علماء‬
َ‫ت‬‫ان‬‫الذين‬
َ‫د‬
‫بوا‬
‫لعالج‬
‫هذه‬
‫ال‬
‫مشك‬
‫لة‬
‫؛‬
‫وهي‬
‫الشافعي‬‫لإلمام‬‫االنتساب‬

‫العبادات‬‫يف‬
‫والفروع‬
‫دون‬
‫العقائد‬
‫واألصول‬
:
ْ
ْ
*
ْْ
‫ْال‬ ‫ْهؤالء‬ ‫فمن‬
‫علماء‬
ْ
:‫ْذلك‬ ‫ْأنكروا‬ ‫الذين‬
ْ
ُ‫م‬‫اإلما‬
‫بن‬ ‫محمد‬ ‫الحسن‬ ‫أبو‬
‫عبد‬
‫جي‬‫َر‬‫ك‬‫ال‬ ‫الملك‬
ْ

ْ
(ْ‫تويفْسنة‬
532
ْ
ْ،)‫هـ‬
ْ
-
‫مْذكرهْآنفًا‬‫وقدْتقد‬
-
ْ
ْ‫ف‬‫فإنهْصن‬
‫ْو‬ ،‫ْالنافعة‬ ‫ْوالكتب‬ ‫ْالمؤلفات‬ ‫ْمن‬ ‫العديد‬
ْ‫ْكتاب‬ ‫له‬
ْ
،‫ْمفقود‬ ‫ْاالعتقاد‬ ‫ْيف‬ ‫ْأيضًا‬ ‫نافع‬
ْ
ْ‫ع‬
ْ‫نوان‬
:‫ه‬
ْ
«
‫إلزا‬ ‫الفحول‬‫األئمة‬‫عن‬‫األصول‬‫يف‬ ُ
‫صول‬ُ‫ف‬‫ال‬
‫ول‬ ُ
‫ض‬ُ‫ف‬‫وال‬ ‫دع‬‫الب‬‫لذوي‬ ‫مًا‬
»
،
ْ
(
‫ذكر‬
ْ
‫فيه‬
ْ
‫من‬
ْ
‫كالم‬
ْ
،‫الرافعي‬
ْ
،‫ومالك‬
ْ
،‫والثوري‬
ْ
‫وأحمد‬
ْ
‫ابن‬
ْ
،‫حنبل‬
ْ
‫والبخاري‬
ْ
-
‫صاحب‬
ْ
‫الصحيح‬
-
‫ْوسفيان‬،
ْ
‫بن‬
ْ
،‫عيينة‬
ْ
‫وعبد‬
ْ
‫اهلل‬
ْ
‫بن‬
ْ
،‫المبارك‬
ْ
،‫واألوزاعي‬
ْ
‫والليث‬
ْ
‫ب‬
‫ن‬
ْ
،‫سعد‬
ْ
‫وإسحاق‬
ْ
‫بن‬
ْ
،‫راهويه‬
ْ
‫يف‬
ْ
‫أصول‬
ْ
‫السنة‬
ْ
‫ما‬
ْ
ْ‫ف‬‫ر‬‫ع‬‫ي‬
ْ
‫به‬
ْ
،‫اعتقادهم‬
ْ
ْ‫وذ‬
ْ‫ك‬
‫ـ‬
ْ‫ر‬
ْ
‫يف‬
ْ
‫تراجمهم‬
ْ
‫م‬
‫ا‬
ْ
‫ف‬
‫يه‬
ْ
‫تنبيه‬
ْ
‫على‬
ْ
ْ‫مراتب‬
ْ‫ه‬
‫م‬
ْ
‫ومكانتهم‬
ْ
‫يف‬
ْ
‫السالم‬
،
ْ
‫وذكر‬
ْ
‫أنه‬
ْ
‫اقتصر‬
ْ
‫يف‬
ْ
‫النقل‬
ْ
‫ع‬
‫نهم‬
ْ
-
‫دون‬
ْ
‫غيرهم‬
ْ
-
‫؛‬
ْ
‫ألهنم‬
ْ
‫هم‬
ْ
‫المقتدى‬
ْ
‫هبم‬
‫؛‬
ْ
ْ‫والمرجوع‬
ْ
‫شرقًا‬
ْ
‫وغربًا‬
ْ
‫إلى‬
ْ
‫مذاهبهم‬
)
(
1
)
.
ْ
ْ‫ْوجهًاْآخرْلسببْاقتصارهْيفْبابْاالعتقادْعلىْهؤالء‬‫ْالكرجي‬‫ْالعالمة‬‫وذكر‬
‫ْفقا‬،‫كرهم‬‫ْذ‬‫م‬‫األئمةْالذينْتقد‬
:‫ل‬
ْ
(
ْ‫ووج‬
ْ‫ه‬
ْ
ْ‫ثالث‬
ْ
ْ‫البد‬
ْ
‫من‬
ْ
‫أن‬
ْ
ْ‫ن‬
‫ـ‬
ْ‫ب‬
‫ـ‬
ْ‫ي‬
‫ن‬
ْ
‫فيه‬
ْ
‫فنقول‬
ْ:
‫إ‬
‫ن‬
ْ
‫يف‬
ْ
ْ‫النقل‬
ْ
‫عن‬
ْ
‫هؤالء‬
ْ
‫إلزامًا‬
ْ
ْ‫للح‬
ْ‫ج‬
‫ة‬
ْ
‫على‬
ْ
ْ‫كل‬
ْ
‫من‬
ْ
ْ‫ي‬
ْ‫ن‬
‫ـ‬
ْ‫ت‬
ْ‫ح‬
ْ‫ل‬
ْ
ْ‫مذهب‬
ْ
ْ‫إمام‬
ْ
ْ‫ي‬
ْ‫خ‬
ْ‫الف‬
ْ‫ه‬
ْ
‫يف‬
ْ
‫العقيدة‬
،
ْ
‫فإن‬
ْ
‫أحدهما‬
ْ
‫ال‬
ْ
ْ‫م‬
ْ‫ح‬
‫الة‬
ْ
ْ‫ي‬
ْ‫ض‬
ْ‫ل‬
‫ـ‬
ْ‫ل‬
ْ
ْ‫صاحب‬
ْ‫ه‬
ْ
‫أو‬
ْ
ْ‫ي‬
‫ـ‬
ْ‫ب‬
ْ‫د‬
ْ‫ع‬
ْ‫ه‬
ْ
‫أو‬
ْ
ْ‫ي‬
ْ‫كفر‬
ْ‫ه‬
،
ْ
ْ‫فان‬
ْ‫ت‬
‫حال‬
ْ
ْ‫مذهب‬
ْ‫ه‬
ْ
-
‫مع‬
ْ
‫مخ‬
ْ‫الف‬
ْ‫ت‬
ْ‫ه‬
ْ
‫له‬
ْ
‫يف‬
ْ
‫العقيدة‬
ْ
–
ْ
ْ‫م‬
ْ‫س‬
ْ‫ت‬
ْ‫نك‬
‫ـ‬
ْ‫ر‬
ْ
‫واهلل‬
ْ
‫شرعًا‬
ْ
‫وطبعًا‬
.
ْ
ْ
1)
ْ)
«
‫لرمنط‬ ‫نيض‬
»
‫لإللالم‬ ‫صشمخ‬
‫(ص‬
143
-
144
.)
ْ
22

24. َ‫ت‬
‫ـ‬‫ـ‬
‫ع‬
‫ل‬
‫على‬ ٌ‫ة‬‫يق‬
‫املزني‬ ‫لإلمام‬ ‫السنة‬ ‫شرح‬

 23
‫فمن‬
ْ
‫قال‬
ْ:
(
‫أنا‬
ْ
ْ‫شافعي‬
ْ
‫الررع‬
،
ْ
ْ‫أشعري‬
ْ
‫االعتقاد‬
،)
ْ
‫قلنا‬
ْ
‫له‬
ْ:
‫هذا‬
ْ
‫من‬
ْ
ْ‫األ‬
ْ‫ض‬
ْ‫د‬
‫اد‬
،
ْ
‫ال‬
ْ
‫بل‬
ْ
‫من‬
ْ
‫االرتداد‬
،
ْ
‫إذ‬
ْ
‫لم‬
ْ
‫يكن‬
ْ
ْ‫الرافعي‬
ْ
ْ‫أشعري‬
ْ
‫االعتقاد‬
ْ.
ْ
‫ومن‬
ْ
‫قال‬
ْ:
(
‫أنا‬
ْ
ْ‫ح‬
ْ‫نبلي‬
ْ
‫يف‬
ْ
ْ‫الف‬
ْ‫ر‬
‫وع‬
،
ْ
ْ‫م‬
ْ‫ع‬
ْ‫ت‬
ْ‫ز‬
ْ‫لي‬
ْ
‫يف‬
ْ
‫األصول‬
)
ْ
‫قلنا‬
ْ:
‫قد‬
ْ
‫ضللت‬
ْ
‫إ‬
ْ‫ذا‬
ْ
‫عن‬
ْ
ْ‫سواء‬
ْ
‫السبيل‬
ْ
‫فيما‬
ْ
‫تزعمه‬
‫؛‬
ْ
ْ‫إ‬
‫ذ‬
ْ
‫لم‬
ْ
‫يكن‬
ْ
ْ‫أحمد‬
ْ
ْ‫م‬
ْ‫ع‬
ْ‫ت‬
ْ‫ز‬
ْ‫لي‬
ْ
‫الدين‬
ْ
‫واالجتهاد‬
.
ْ
ْ
‫وقد‬
ْ
ْ‫افت‬
ْ‫ت‬
ْ‫ن‬
ْ
‫أيضًا‬
ْ
ْ‫خلق‬
ْ
‫من‬
ْ
‫المالكية‬
ْ
‫بمذاهب‬
ْ
ْ‫األ‬
ْ‫ش‬
ْ‫ع‬
‫رية‬
،
ْ
‫وهذه‬
ْ
‫واهلل‬
ْ
ْ‫س‬
ْ‫ب‬
‫ـ‬
ْ‫ة‬
ْ
‫وعا‬
ْ‫ر‬
ْ
ْ‫وف‬
ْ‫ل‬
ْ‫تة‬
ْ
ْ‫تعود‬
ْ
ْ‫بالو‬
ْ‫بال‬
ْ
ْ‫والن‬
‫ـ‬
ْ‫ك‬
‫ال‬
ْ
‫وسوء‬
ْ
‫الدار‬
ْ
‫على‬
ْ
‫منتحل‬
ْ
‫مذاهب‬
ْ
‫هؤالء‬
ْ
‫األئمة‬
ْ
‫الكب‬
‫ار‬
)
(
1
)
.
ْ
*
ْ
ْ
‫ْأيضًا‬‫ـة‬‫نْعلماءْالرافعي‬‫وم‬
ْ:
‫أب‬
‫ـ‬
‫يحي‬ ‫زكريا‬ ‫و‬
‫ـ‬
‫ب‬ ‫ى‬
‫ـ‬
‫إب‬ ‫ن‬
‫ـ‬
‫لم‬ َّ
‫الس‬ ‫راهيم‬
‫ـ‬
‫اسي‬

ْ
(ْ‫تويفْسنة‬
550
ْ)‫هـ‬
–
ْ‫ي‬
‫ـ‬
ْ‫ن‬
ْ‫س‬
ْ‫ب‬
ْ
‫إلى‬
ْ
‫مدينة‬
ْ
‫سلماس‬
ْ
ْ‫ن‬‫د‬‫نْم‬‫م‬
ْ
‫أذربيجان‬
‫مْذكره‬‫ْوقدْتقد‬،
–
ْ
‫له‬
ْ
ْ‫كتاب‬
ْ
‫ْالباب‬‫ْهذا‬‫ْيف‬‫م‬‫ي‬‫ق‬
ْ
‫بعنوان‬
«ْ:
‫ْاألربعة‬‫ْاألئمة‬‫منازل‬
»
ْ
ْ‫ذ‬
ْ‫ك‬
‫ـ‬
ْ‫ر‬
ْ
ْ‫فيه‬
ْ‫تراجم‬
‫األ‬
‫ئمة‬
ْ
‫األربعة‬
،
ْ
‫و‬
‫أور‬
ْ‫د‬
ْ
ْ‫نقوال‬
ْ
ْ‫عديدة‬
ْ‫عنهمْيف‬
ْ‫أبواب‬
‫اال‬
‫ع‬
‫ت‬
‫ق‬
‫ا‬
‫د‬
،
ْ
‫ْيفْتقدمةْك‬‫ونص‬
ْ‫ْأن‬‫تابه‬
ْ‫ْجمع‬‫ه‬
‫ا‬ًّ‫د‬‫هذهْالنقولْر‬
ْ
ْ‫ْفقال‬،‫علىْالذينْوقعْمنهمْهذاْالخلطْواالنحرافْيفْأصولْالديانة‬

ْ
:‫يفْبيانْحالهم‬
ْ
ْ‫(ثمْي‬
‫ـ‬
ْ‫ث‬
ْ‫يرونْالفتن‬
ْ
‫بينْالعوام‬
،
ْ
ْ‫وي‬
ْ‫وق‬
ْ‫ع‬
ْ‫ونْالخالف‬
ْ
ْ‫بينْاأل‬
ْ‫ْبت‬،‫نام‬
ْ‫حريف‬
ْ
ْ‫مقاالت‬
ْ
ْ‫أ‬
‫ربا‬
ْ‫ب‬
ْ
‫المذاهب‬
،
ْ
ْ‫لونْإ‬‫خي‬‫ْوي‬،‫وأصحابْالمناصب‬
ْ‫ل‬
ْ‫يهمْأن‬
ْ
ْ‫بين‬
ْ
ْ‫األئمة‬
ْ
ْ‫وفقهاء‬
ْ
ْ‫األ‬
ْ‫م‬
ْ‫ة‬
ْ‫ْي‬،‫خالفًاْيفْالمعتقدْواألصول‬
ْ‫ط‬
ْ‫ل‬
ْ‫بون‬
ْ
ْ‫بذلكْإثارةْالف‬
ْ‫ض‬
‫ول‬
،
ْ
ْ‫ط‬
ْ‫ل‬
ْ‫بًاْللتقد‬
ْ‫م‬
ْ
ْ‫والر‬
ْ‫ئاس‬
ْ‫ة‬
،
ْ
ْ‫ْللفهم‬‫وادعاء‬
ْ
ْ‫والك‬
ْ‫ياس‬
ْ‫ْوت‬،‫ة‬
ْ‫ناف‬
‫سًا‬
ْ
ْ‫ْاز‬‫على‬
ْ‫د‬
ْ‫ْالج‬‫حام‬
ْ‫ه‬
ْ‫ْوت‬،‫ْعليهم‬‫ال‬
ْ‫س‬
ْ‫و‬
‫قًا‬
ْ
‫عن‬
ْ‫دهم‬
ْ‫الج‬
ْ‫ت‬
ْ‫ذاب‬
ْ
ْ‫ماْل‬
ْ‫د‬
‫يهم‬
،
ْ
ْ‫حتىْت‬
ْ‫ر‬
ْ‫و‬
ْ‫ش‬
ْ‫ت‬
ْ
ْ‫قلوب‬
ْ
ْ‫الع‬
ْ‫ْوو‬،‫وام‬
ْ‫ق‬
ْ‫ع‬
ْ
ْ‫ْبلْالقتال‬،‫بينهمْالخالف‬
ْ
ْ‫بماْي‬
ْ‫ور‬
ْ‫د‬
ْ‫ون‬
ْ‫ه‬
ْ
ْ،‫منْزخارفْالكالم‬
ُ‫طوائف‬ ‫وصارت‬
‫م‬ ‫األنام‬
َ‫ن‬
ُ‫الم‬
‫ـ‬
َّ‫ت‬
‫ب‬
َ‫عين‬
‫الفروع‬ ‫يف‬
1)
ْ)
‫لصسان‬‫لرمودر‬
‫(ص‬
144
-
145
.)
ْ
23

25. َ‫ت‬
‫ـ‬‫ـ‬
‫ع‬
‫ل‬
‫على‬ ٌ‫ة‬‫يق‬
‫املزني‬ ‫لإلمام‬ ‫السنة‬ ‫شرح‬

 24
َ
‫مذاهب‬
‫األئمة‬
‫األعالم‬
،
‫الك‬ ‫ادة‬ َّ
‫الس‬ ‫الفقهاء‬
َ‫ر‬
‫ام‬
،
ُ‫يلعن‬
ُ
‫بعض‬ ‫االعتقاد‬ ‫يف‬
ُ‫ه‬
‫بعضًا‬ ‫م‬
،
ُ‫وي‬
‫ب‬
‫ـ‬
‫د‬
ُ‫ك‬ ‫ي‬
‫ل‬
‫واحد‬
‫لصاحبه‬
‫عداوة‬
ُ‫ب‬‫و‬
َ‫ظ‬ ،‫غضًا‬
‫حسب‬ ‫األصول‬ ‫يف‬ ‫اختلفوا‬ ‫أنهم‬ ‫منهم‬ ‫نًا‬
‫الفروع‬ ‫يف‬ ‫اختالفهم‬
،
‫ل‬
‫ق‬
َّ‫ل‬
‫ة‬
‫بأحوال‬ ‫معرفتهم‬
‫هم‬
‫و‬ ،
َ‫ع‬
َ‫د‬
‫م‬
‫الوقوف‬
‫أقوال‬ ‫على‬
‫هم‬
‫ْلمْيقرؤ‬،
‫و‬
ْ‫ا‬
ْ‫العلم‬
ْ
ْ‫ْولمْيطالعواْتصنيف‬،‫علىْانتقاد‬
ْ
ْ‫الجهابذة‬
ْ
ْ‫فوا‬‫ْبلْتلق‬،‫العارفينْباالنتقاد‬
‫م‬
ْ‫نْأفواه‬
ْ
ْ‫بعض‬
ْ
ْ‫الم‬
ْ‫ب‬
ْ‫تد‬
ْ‫ع‬
ْ‫ة‬
ْ
ْ‫ك‬
ْ‫ذ‬
ْ‫ْوطالعواْمنْتصانيفهمْماْيصير‬،‫بًاْوباطال‬
ْ
ْ‫النسان‬
ْ
‫بهْعنْال‬
ْ‫صراط‬
ْ‫الس‬
ْ‫و‬
ْ‫ي‬
ْ
ْ‫عاد‬
ْ‫ْالخالف‬‫ْأن‬‫ْيعلموا‬‫ْولم‬،‫ال‬
ْ
ْ‫ْالتوحيد‬‫يف‬
ْ
ْ‫ي‬
‫ـ‬
ْ‫ؤ‬
ْ‫ْالكفر‬‫ْإلى‬‫دي‬
ْ
ْ‫والت‬
‫ْإنما‬،‫لحيد‬
ْ
ْ‫رعْوف‬‫الخالفْالمحمودْيفْفروعْالر‬
ْ‫ص‬
ْ‫ول‬
ْ‫ه‬
ْ‫ْالْيفْقواعد‬،
ْ
ْ‫أ‬
ْ‫حكام‬
ْ‫ه‬
ْ
ْ‫وأ‬
ْ‫صول‬
ْ‫ه‬
.
ْ
ْ
ْ‫والفقهاء‬
ْ
ْ‫األئمة‬
ْ
ْ‫الذين‬
‫ْاالختيار‬‫ْالفروع‬‫ْيف‬‫ْعنهم‬‫هر‬‫اشت‬
،
ْ
ْ‫ْاالجتهاد‬‫ْلهم‬‫وظهر‬
ْ‫ْوكثرْلهمْاأل‬،‫واالختبار‬
ْ‫تباع‬
ْ
ْ‫واأل‬
ْ‫ش‬
ْ‫ياع‬
ْ
‫ْعلىْالعوامْلهمْاالتباع‬‫ق‬‫ْوح‬،
ْ‫ْوت‬،
ْ‫ع‬
ْ‫ط‬
‫ر‬
ْ
ْ‫بذ‬
ْ‫ك‬
ْ‫رهم‬
ْ‫األ‬
ْ‫قطار‬
ْ
ْ‫واأل‬
ْ‫صقاع‬
ْ‫ْوبر‬ ،
ْ‫ز‬
ْ
ْ‫ْت‬ ‫يف‬
ْ‫م‬
ْ‫ه‬
ْ‫يد‬
ْ
ْ‫أقوال‬
ْ‫ْاألصحاب‬ ‫هم‬
ْ
ْ‫ْالحواض‬ ‫من‬
ْ‫ر‬
ْ
ْ‫والب‬
ْ،‫وادي‬
ْ
‫وان‬
ْ‫ْبمناظراهتمْالمجالس‬‫رت‬‫م‬‫ع‬
ْ
ْ‫والنوادي‬
:
ْ
‫أربعة‬
‫؛‬
ْ
‫أبوْحنيفةْبالكوفة‬
‫ْومالكْبد‬،
ْ‫ار‬
ْ‫ْوالرافعي‬،‫الهجرة‬
ْ
ْ‫ْوأحمدْبمدينة‬،‫ْاهلل‬‫م‬‫ر‬‫بمكةْح‬
ْ
ْ‫الس‬
‫الم‬
،
ْ
‫رضيْاهللْعنهمْوأرضاهم‬
،
ْ
ْ‫وج‬
ْ‫ع‬
ْ‫لْالجنة‬
ْ
ْ‫م‬
ْ‫ن‬
ْ‫ق‬
ْ‫لب‬
ْ‫همْوم‬
ْ‫ث‬
ْ،‫ْفهمْوإنْاختلفتْعنهمْالعبارات‬،‫واهم‬
‫منهم‬ ‫اتفقت‬ ‫فقد‬
‫االع‬
‫تقادات‬
ْ‫ْكل‬،
ْ
ْ‫واحد‬
ْ
ْ‫منهمْم‬
ْ‫زكيْاأل‬
‫مة‬
،
ْ
ْ‫وإ‬
ْ‫مام‬
ْ
ْ‫ْم‬،‫األئمة‬
ْ‫ح‬
ْ‫ك‬
ْ‫م‬
ْ
ْ‫ت‬
ْ‫عديل‬
ْ‫ه‬
ْ
ْ‫وج‬
ْ‫رح‬
ْ‫ه‬
ْ‫ْم‬،
ْ‫س‬
ْ‫ل‬
ْ‫م‬
ْ
ْ‫قب‬
ْ‫ول‬
ْ‫ه‬
ْ
ْ‫وط‬
ْ‫ر‬
ْ‫ح‬
ْ‫ه‬
ْ‫ْالْيخالف‬،
ْ
ْ‫أحد‬
ْ‫ه‬
ْ‫مْصاح‬
ْ‫ب‬
ْ‫ه‬
ْ
ْ‫إالْيفْفروع‬
ْ
ْ‫م‬
ْ‫خ‬
ْ‫ت‬
ْ‫ل‬
ْ‫ف‬
ْ
‫فيها‬
،
ْ
ْ‫والْي‬
‫ـ‬
ْ‫ف‬
ْ‫س‬
ْ‫ق‬
ْ‫ه‬
ْ
ْ‫وال‬
ْ‫ي‬
‫غويه‬
‫؛ْمثل‬
ْ
‫لقطة‬
ْ
،‫الحرام‬
ْ
‫وتوريث‬
ْ
‫ذوي‬
ْ
‫األرحام‬
.
ْ
‫فأما‬
‫الكالم‬
‫يف‬
‫صفات‬
‫ذي‬
‫الل‬ َ‫الج‬
،‫واإلكرام‬
‫وما‬
‫ق‬َّ‫ل‬‫َع‬‫ت‬‫ـ‬َ‫ي‬
‫بأسمائه‬
‫الحسنى‬
‫و‬
‫صفاته‬
‫المباينة‬
‫لصفات‬
،‫األنام‬
‫فال‬
‫خالف‬
‫يف‬
‫ذلك‬
‫بينهم‬
،
ْ
‫وال‬
ْ
ْ‫ـر‬‫ث‬‫ؤ‬‫ي‬
ْ
ْ‫ق‬‫تفر‬
ْ
‫عنهم‬
ْ
ْ‫وج‬‫ي‬
ْ‫ب‬
ْ
‫م‬‫ه‬‫ب‬‫ذ‬‫ك‬
ْ
ْ‫ي‬‫وم‬
‫ـ‬
،‫هم‬‫ن‬
ْ
‫بل‬
ْ
‫هم‬‫ت‬‫م‬‫ل‬‫ك‬
ْ
‫فيها‬
ْ
،‫قة‬‫ف‬‫ـت‬‫م‬
ْ
‫م‬‫ه‬‫وأقوال‬
ْ
،‫ة‬‫ق‬‫س‬‫تـ‬‫م‬
ْ
‫سلكوا‬
ْ
‫سبيل‬
ْ
‫االتباع‬
ْ
‫د‬
‫ون‬
ْ
،‫االبتداع‬
ْ
‫فيما‬
ْ
‫ن‬
‫قلوا‬
ْ
‫عن‬
ْ
‫رسول‬
ْ
‫اهلل‬
ْ

ْ
‫وأصحابه‬
ْ

،
ْ
‫ا‬‫و‬‫و‬‫ر‬‫و‬
ْ
‫وتمسكوا‬
ْ
‫بقوله‬
ْ
‫تعالى‬
ْ:
(
‫ﮄ‬‫ﮃ‬
24

26. َ‫ت‬
‫ـ‬‫ـ‬
‫ع‬
‫ل‬
‫على‬ ٌ‫ة‬‫يق‬
‫املزني‬ ‫لإلمام‬ ‫السنة‬ ‫شرح‬

 25
‫ﮊ‬‫ﮉ‬‫ﮈ‬‫ﮇ‬‫ﮆ‬‫ﮅ‬
)
...
ْ)
(
1
)
.
ْ
‫وهناك‬
ْ
ْ‫ْمنْالعلماءْالمنتسبينْلمذهبْالمامْالرافعي‬‫عدد‬

ْ
ْ‫اشتهرواْبخدمة‬
‫ْالسلف‬ ‫ْعقيدة‬ ‫ْونصرة‬ ،‫السنة‬
ْ‫ْوالب‬ ،‫ْحجر‬ ‫ْابن‬ ‫ْوالحافظ‬ ،‫ْالنووي‬ ‫ْكالحافظ‬ ،
‫قاعي‬
ْ
‫وغيرهم‬
ْ
⌠
‫لوا‬‫همْابت‬‫ْلكن‬،
ْ
ْ‫نْعلمْالكالمْأوقعهمْيفْشيءْمنْاالضطراب‬‫ْم‬‫بريء‬
‫والتذبذبْيف‬
‫ْو‬،‫ْبعضْمسائلْالتوحيدْوالعقيدة‬
‫سببْذلكْنرأهتمْيفْبيئةْانت‬
ْ‫ْفيها‬‫رر‬
.‫اْوعنهم‬‫ْعن‬‫ْونسألْاهللْالعفو‬،‫علمْالكالم‬
ْ
ْ‫عتقدْأهلْالسنةْكالنووي‬‫نْرجعْإلىْم‬‫نْهؤالءْم‬‫ْم‬‫علىْأن‬

ْ‫ْله‬‫زء‬‫ْكماْيفْج‬،
‫مطبوعْيفْمسألة‬
ْ
ْ‫الكالمْهلل‬

ْ،‫ْالسلف‬‫ْفيهاْبإثباتْالصفاتْعلىْهنج‬‫ح‬‫؛ْحيثْصر‬
ْ‫ْعلىْاألشاعرةْماْقالوهْيفْكالمْاهلل‬‫ورد‬

.
ْ
‫قوله‬ ‫فيه‬ ‫ورد‬ ‫ا‬َّ‫ومم‬
ْ

ْ:
«
ْ‫ونحنْمنْدينناْالتمسكْبكتاب‬
ْ‫اهلل‬

ْ،
ْ‫وسنةْنبينا‬

ْ
ْ‫وماْرويْعنْالصحابةْوالتابعينْوأئمة‬
‫الحديثْالمرهورين‬
،
ْ
‫بجميع‬ ‫ونؤمن‬
‫أحادي‬
‫ث‬
ْ
،‫الصفات‬
‫وال‬،‫شيئًا‬‫ذلك‬‫على‬‫نزيد‬‫ال‬
‫شيئًا‬‫منه‬‫ننقص‬
‫ْكحديثْقصةْالدجال‬،
،
ْ
ْ‫وقوله‬
‫فيه‬
ْ:
«
‫بأعور‬‫ليس‬‫ربكم‬‫وإن‬
»
ْ،
‫و‬
‫كحديثْالنزولْإلىْالسماءْالدنيا‬
ْ،
‫وكحد‬
‫يثْاالس‬
ْ‫تواء‬
‫علىْالعرش‬
‫ْوإنْالقلوبْبينْإصبعينْمنْأصابعه‬،
ْ،
ْ‫وإنهْيضع‬
‫السماوا‬
‫ت‬
ْ
ْ‫على‬
‫إ‬
ْ‫صبع‬
ْ ‫ْعلى‬ ‫واألرضين‬
‫إ‬
‫ْالمع‬ ‫ْحديث‬ ‫ْبتصديق‬ ‫ْونقول‬ ،‫صبع‬
‫راج‬
،
ْ
‫ْما‬ ‫وبصحيح‬
ْ
‫ْمن‬ ‫فيه‬
ْ
‫الروايات‬
ْ،
ْ‫وندينْأنْاهللْم‬
ْ‫ق‬
ْ‫ل‬
ْ‫ب‬
ْ
ْ.‫القلوب‬
ْ
ْ‫ْعن‬‫ْكرف‬‫ْغير‬‫ْمن‬‫ْالرواية‬‫ْهبا‬‫ْجاءت‬‫ْكما‬‫ْجميعها‬‫ْاألحاديث‬‫ْهذه‬‫ْأشبه‬‫وما‬
ْ‫ْوأنْن‬،‫تأويلها‬
ْ‫م‬
ْ‫ر‬
.‫هاْكماْجاءت‬
ْ
‫وأنْاليمانْقولْوعمل‬
،
ْ
‫يزيدْبالطاعةْوينقصْبالمعصية‬
.
ْ
ْ
1)
)
ْ
«
‫لألرنع‬ ‫لألئم‬‫منازل‬
»
‫(ص‬
54
-
55
.)
ْ
25