Նյարդային Համակարգ և Գեղձեր

1. Պատրաստեց Հրաչ Եղիազարյանը

3.  Էվոլյուցիայի ընթացքում մարդու օրգանիզմում
ձևավորվել են հատուկ օրգաններ՝ գեղձեր, որոնցում
առաջանում են կենսաբանական ակտիվ նյութեր և
ազդում օրգանների կենսագործունեության վրա։
Գոյության ունի գեղձերի 3 տեսակ՝ արտազատական,
ներզատական և խառը։

4.  Արտազատական գեղձերից են արցունքագեղձերը,
թքագեղձերը, քրտնագեղձերը և այլն։ Ներզատական
գեղձերը չունեն ծորաններ, որոնք օժտված են հեռադիր
ազդեցությամբ ու կենսաբանորեն բարձր ակտիվությամբ։
Դրանքսպիտակուցային,ճարպային կամ այլ բնույթի
նյութեր են։ Արյան հունով տարածվում են ամբողջ
օրգանիզմում և ուրույն ազդեցություն ունենում որևէ
գործընթացի վրա՝ փոփոխվում են օքսիդացման
գործընթացների ակտիվությունը, բջջաթաղանթների
թափանցելիությունը, սպիտակուցների, ճարպերի
ու ածխաջրերի սինթեզը:

5.  Ներզատական գեղձերից են մակուղեղը,
վահանագեղձը, ուրցագեղձը, մակերիկամները,
ենթաստամոքսային գեղձի կղզյակային հատվածը,
սեռական ու այլ գեղձեր։ Վերջին երկու գեղձերը
կոչվում են խառը, քանի որ օժտված են ներզատական
և արտազատական ֆունկցիաներով։ Ներզատական
գեղձերից բացի հորմոններ են ներզատում նաև
ստամոքս-աղիքային համակարգը, կենտրոնական
նյարդային համակարգը, որոշ օրգաններ ու
հյուսվածքներ։ Հաճախ նրանց միավորում են սփռուն
ներզատական համակարգի մեջ։

6.  Խառը գեղձերը դրանք այն գեղձերն են, որոնք ունեն և
ներզատիչ և արտազատիչ մասեր։ Խառը գեղձերից են
սեռական և ենթաստամոքսային
գեղձերը։Ենթաստամոքսային գեղձի ներզատիչ մասը
արտադրում է մի շարք հորմոններ, իսկ արտազատիչ
մասն արտադրում է մարսողական հյութ, որը
ծորանով բացվում է տասներկումատնյա աղիքի մեջ։
Սեռական գեղձերի ներզատիչ մասն արտադրում
է սեռական հորմոններ, իսկ արտազատիչ
մասը՝սեռական բջիջներ։

8.  Մակուղեղը գտնվում է գլխուղեղի ստորին մասում,
միացած է ենթատեսաթմբին: Բաղկացած է 3 բլթերից,
որոնք արտադրում են տարբեր հորմոններ։
Մակուղեղի հորմոնները կարգավորում են մի շարք
գեղձերի (մակերիկամ, վահանաձև և սեռական
գեղձեր) աշխատանքը, հսկում է մեզի գոյացման
գործընթացը, օրգանիզմի աճը ու ֆիզիկական
զարգացման գործընթացները, սեռական
հասունացումը, նյութափոխանակությունը, նյարդային
ու մտավոր ունակությունները, կապակցում
օրգանների ու նրանց համակարգերի
գործունեությունը և մաշկի գունավորումը։

9.  Վահանագեղձը տեղադրված է վահանաճառի առջևի
մասում, որի պատճառով էլ ստացել է
համապատասխան անվանումը։ Այն բաղկացած է
երկու բլթերից և նրանց միացնող նեղուցից։
Վահանագեղձի հորմոններից է թիրօքսինը, որի
կազմի մեջ մտնում է յոդ։ Վահանագեղձի հորմոններն
ապահովում է օրգանիզմի բնական
նյութափոխանակությունը, աճը, զարգացումը,
էներգափոխանակությունը, նյարդային և սիրտ-
անոթային համակարգերի աշխատանքը։

10.  Ենթաստամոքսային գեղձը խառը գեղձ է։ Այն
կատարում է արտազատական ու ներզատական
ֆունկցիա։ Ներզատական ֆունկցիան
իրականացնում են նրա կղզյակներում սինթեզվող
հորմոնները։ Դրանցից
գլխավորը սպիտակուցային կառուցվածք ունեցող
ինսուլինն է։ Այն նպաստում է հյուսվածքների կողմից
ածխաջրերի
յուրացմանը,լյարդում արյան գլյուկոզից կենդանական
շաքարի՝ գլիկոգենի սինթեզին ու պահեստավորմանը։

11.  Մակերիկամները զույգ ներզատական գեղձեր են,
տեղավորված երիկամների վերին բևեռներում։
Մակերիկամները բաղկացած են կեղևային ու
միջուկային շերտերից։ Կեղևային շերտը ներզատում է
հանքային փոխանակությունը կարգավորող
հորմոններ։ Հորմոնների մեկ այլ խումբ կարգավորում
են օրգանական նյութերի և աղաջրային
փոխանակությունը, խոչընդոտում են բորբոքային
գործընթացների զարգացումը։

12.  Սեռական գեղձերը խառը գեղձեր են։ Նրանք
սինթեզում են սեռական բջիջներ ու սեռական
հորմոններ։ Արական սեռական
գեղձերի՝ սերմնարանների հատուկ բջիջներում
սինթեզվում են արական սեռական հորմոններ։ Դրանք
խթանում են սեռական օրգանների զարգացումն ու
երկրորդային սեռական հատկանիշների՝ մորուքի աճի,
բնորոշ մազածածկի, մկանների աճի, ձայնի,
մարմնակազմվածքի ձևավորումը։

14.  Նյարդային համակարգը կարգավորում է
բոլոր օրգանների և օրգան-համակարգերի
փոխկապակցված գործունեությունը։ Այն վերահսկում
է ներզատական համակարգի միջոցով
իրականացվող հումորալ կարգավորումը և
միաժամանակ կապ է հաստատում օրգանիզմի և
միջավայրի միջև՝ նպաստելով օրգանիզմի
հարմարվողականությանը միջավայրի փոփոխվող
պայմաններում։

16.  Բազմանյարդաբորբը նյարդերի բազմակի
հիվանդություն։ Կարող է առաջանալ որպես
ինքնուրույն հիվանդություն, ինչպես նաև վարակիչ
օրինակ՝ դիֆթերիայի, դիզենտերիայի կամ
ներզատական գեղձերի նյութափոխանակության
խանգարումներով ուղեկցվող հիվանդությունների
բարդություն։

17.  Կաթված(Ինսուլտ), կենտրոնական նյարդային
համակարգի գործունեության հանկարծակի
դադարում, որը պայմանավորված է գլխուղեղի արյան
շրջանառության սուր խանգարումներով,
արյունազեղումներով,
անոթների թրոմբոզով և էմբոլիայով։