Монгол Ардын намын "Бид хамтдаа" үндэсний форумын Улс төрийн зөвшилцөл ба хуулийн чиглэлийн салбар хуралдааны илтгэл

1. Шүүх эрх мэдлийн шинэтгэл, авлигатай тэмцэх
асуудлыг боловсронгуй болгох нь
Илтгэгч: УИХГ Ц.Нямдорж
Та бүхний энэ өдрийн амгаланг айлтгая,
Би эхлээд амьдрал ярья гэж бодож байна. Ер нь энэ дэлхийн хуулийн
систем 2 ерөнхий гэр бүлд л хуваагддаг л даа. Энэ нь цаанаа шашны, улс
үндэстнүүдийн гарал үүсэлтэй очиж холбогддог нарийн эд. Бичмэл хуулийн Роман
Германы систем гэж байдаг, Ромын эзэнт улсаас гаралтай. Англи, Франц гээд
мөнхийн өрсөлдөгч улсууд байсан. Англо-Саксоноос далайн эрх зүйн систем
төрсөн. Манай улсын хувьд Чингисийн үед Их засаг хууль гэж байсан тэр нь тухайн
үеийнхээ нөхцөл байдалд таарсан тийм л хууль байсан.
Орчин үеийн Монголын хуулийн систем 1926 оны Шүүх цаазын бичгээс
эхтэй. Энэ 90 жилийн хугацаанд 1921 оноос хойш 4 Үндсэн хууль баталсан, 4 дэх
нь 1992 оны Үндсэн хууль байдаг. Манай 1992 оны Үндсэн хууль бол уг
гарвалаараа Германы бичмэл хуулийн системийг л авсан. Далайн орнуудын
жишиг эрхийн систем бол Англи, түүнийг дагасан хуучнаар колони нь байсан
улсуудад дэлгэрсэн ийм систем л дээ. Англиас үүдэлтэй Америк болон түүний
колони байсан Шинэ Зеланд, Австрали гэх мэтийн орнуудад энэ жишиг хуулийн
систем үйлчилдэг.
Напелион 1812 онд Бродионы тулалдаанд ялагдсаныхаа дараа “Би тавин
тулаан хийж нэгээс бусдад нь ялалт байгуулсан, харин миний Иргэний хууль бүх
дэлхийг эзлэх болно” гэж хэлээд шорон луу явсан түүх байдаг. Тэр Напелионы гэх
Иргэний хууль нь 1806 онд батлагдсан бөгөөд одоо хүртэл хүчинтэй мөрдөгдөж
байдаг. 1949 онд дайн дууссаны дараа Япончууд Францын Иргэний хуулийг хуулж
энэ хууль Японоор дамжиж зүүн өмнөд азийн орнуудад дэлгэрсэн бөгөөд Францын
колончлолын системийг дагаад Латин Америкийн орнуудад түгсэн түүхтэй. Манай
Үндсэн хуулийн уг гарвал нь ийм юм. Германы бичмэл хуулийн систем
Романовийнхны гэр бүлийг дагаж Оросд орж ирээд сүүлд нь ардын хувьсгал
ялсны дараа манайд орж ирж суурьшсан түүхтэй юм.
Манай 1992 оны Үндсэн хууль чинь нөгөө л бичмэл хуулийн төгөлдөржсөн
үргэлжлэл байсан. 1992 оны Үндсэн хууль батлагдсанаас хойш хуулийн салбарт
мөрддөг гол хуулиудыг 2 удаа шинэчилсэн. 1992-2000 оны хооронд “хагас
шинэчлэл”-ийн ажлууд хийгдсэн. Иргэний хуульд өөрчлөлт оруулах, Эрүүгийн
байцаан шийтгэх хуульд өөрчлөлт оруулах, Эрүүгийн хуульд өөрчлөлт оруулах,

2. шүүх, прокурор, өмгөөлөл, цагдаагийн гэсэн хуулиудыг баталсан. 2000-2008 оны
хооронд энэ салбарын хуулиудын “бүрэн шинэчлэл” хийгдсэн он цагууд байдаг
юм. Энэ 8 жилийн хугацаанд 2002 онд Эрүүгийн хууль, Эрүүгийн байцаан шийтгэх
хууль, Иргэний хууль, Иргэний хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх хууль, Шүүхийн
хууль, Прокурорын хууль, Өмгөөллийн хууль сүүлд хожуу Захиргааны шүүхийн
тухай, Авлигатай тэмцэх тухай гээд л хуулиуд батлагдаж нийт дүнгээрээ бараг
арваад байгууллага шинээр бий болсон байдаг. Би хувьдаа үүнийг хийгдэх ёстой
ажил хийгдэж байна гэж ойлгоод элдэв шинэчлэл яриагүй юм.
Монголын Эрүүгийн болон ЭБШ хуулийг шинэчлэх төсөл дээр 1993 оноос
хойш Хансс-Зайделийн сангийнхан Иргэний хууль, Иргэний хэрэг шүүхэд хянан
шийдвэрлэх тухай хууль, Шүүхийн шийдвэр биелүүлэх хууль гэсэн хуулиуд дээр
1996,1997 оны үеэс Германы техникийн хамтын ажиллагааны нийгэмлэг ажиллаж
эдгээр бэлтгэгдсэн төслүүд явсаар байгаад намайг хуулийн сайд байхад эцэслэн
боловсруулагдаж 2002 онд батлагдсан түүхтэй юм.
2009 оны Ерөнхийлөгчийн сонгуулийн дараа 2011 оноос шүүх эрх мэдлийн
шинэтгэл хүчтэй яригдаж, 2002 оны хуулиудыг өөрчлөх ажлуудыг Үндсэн хуулийн
рамнаас гарч хийх оролдлогууд хийгдсэн. Тухайлбал шүүхийн нэг хууль байсныг 4
хууль болгож салгасан, хожуу 2013 онд Цагдаагийн албаны тухай хууль, тэрний
араас Хуульч сонгон шалгаруулах тухай хууль гэж байсныг Хуульчдын эрх зүйн
байдлын тухай хууль гэж өөрчилсөн. Гэтэл Шүүхийн тухай 4 хуулийн амин сүнс
болсон бүх заалтууд Үндсэн хууль зөрчсөн гэдэг дүгнэлт гарсан. Цагдаагийн
албаны хууль 2013 онд батлагдсан, тэр хууль нь болохгүй байгаа тул дахин
шинэчлэе гэдэг саналыг Ч.Сайханбилэгийн Засгийн газар оруулж ирчихээд байна.
Хилийн боомтын хууль гаргаж хилийн шалган нэвтрүүлэх албыг ГИХА-нд
шилжүүлээд тэр нь бас болохгүй байна, одоо буцааж хилд нь өгье гэсэн санал
оруулж ирчихээд байна. Ийм байдлаар ерөнхийдөө бүрэн хэмжээний мухардалд
орох процессууд явж байна. Засгийн газраас Захиргааны зөрчлийн тухай хууль,
Эрүүгийн хууль гэсэн 2 хууль Улсын Их Хурал дээр оруулж ирээд Зөрчлийн тухай
хуулийн хэлэлцүүлэг нэлээн яваад батлах шахуу шатандаа хүрчихсэн. Одоо
процессийнх нь хуулийг хэлэлцэж эхлээд байна. Эрүүгийн хуулийн нэг төсөл
Улсын Их Хурал дээр орж ирээд бас гацчихаад байж байна.
Үндсэн шалтгаан нь юунд байна вэ гэхээр эх газрын бичмэл системтэй
хуулийн системийг өөрчилж далайн чанадын буюу жишиг эрхийн системийн
элементүүдийг Эрүүгийн хууль гэх мэтийн суурь хуулинд оруулах оролдлого
хийгээд тэр нь өөрөө Монголын нөхцөлд таарахгүй байгаа учраас наашаа ч үгүй

3. цаашаа ч үгүй болчихоод байна. Жишээ нь 2002 оны Эрүүгийн хууль батлагдаж
байхад хөдөлмөрийн хөлсний доод хэмжээ гэдэг шалгуур үзүүлэлтийг тэр
хуулиудын үндэс болгож авсан юм. Засгийн газар жил тутам хөдөлмөрийн хөлсний
доод хэмжээг өөрчилдөг тэрнийг дагаад хэргийн өнгө өөрчлөгддөг, хохирлын өнгө
өөрчлөгддөг, төлбөр нь өөрчлөгддөг байнгын ханшаа дагасан хөдөлгөөнтэй
механизм үйлчилж байх ийм суурийг 2002 оны хуулинд хийж өгсөн. Одоо юу
болчихоод байна вэ гэхээр “тооцооны нэгж” гэдэг хаана ч байхгүй өгөгдөхүүнийг
энэ 2 төслийн суурь болгоод тэгээд тооцооны нэгж чинь доллар юмуу, евро юмуу,
төгрөг юмуу гэхээр хэн ч хариулдаггүй тэр нь юутай тэнцэх юм гэхээр 2000 төгрөг
гээд суугаад байдаг. Засгийн газраас, 2000 төгрөг гэдэг тооцоогоо хаанаас авсан
юм гэхээр тайлбаргүй болчихоод л байгаа юм. Би энэ бүхнийг үндсэн гол санаагаа
хэлэх гэж л дурьдаад байгаа юм.
1992 оны Үндсэн хууль батлагдаж байхад Монгол 55 хуультай байсан бол
одоо 860-аад хуультай болсон байна. 860-аад хуулийн 450-аад нь бие даасан
хууль байна. Өөрөөр хэлбэл шинэ цагийн Монгол төрийн хуулийн байшин нэгэнт
боссон, эдгээр нь бичмэл хуулийн эрх зүйн системд суурилсан цаг үеийг дагаж
тэрнээс суурь шинжтэй өөрчлөлт бол хийх аргагүй гэдэг нь өдрөөс өдөрт л
тодорхой болоод байна даа. Энийг одоо ухаантай хэсэг нь ойлгож эхлэж байх шиг
байна. Ухаангүй зүтгүүлдэг хэсэг нь тоормосонд орж эхэлж байх шиг байна. Нэг
иймэрхүү байдалтай шүүх эрх мэдлийн шинэтгэл гэдэг юм явж байна.
Ер нь хууль гэдэг юмыг хийхийн тулд, ялангуяа хуулийн салбарын хууль
хийхийн тулд 3 үндсэн нөхцлийг харах ёстой юм. Нэгдүгээрт: энэ дэлхийн
тогтчихсон 2 дэг жаягийн алинаар нь явах вэ? гэдгээ сонгох. Би хуулийн яаманд
байхдаа, одоо ч ялгаагүй энэ бичмэл хуулийнхаа системээр цаашаа явнаа,
Далайн эрх зүйн системийн орчин цагт таарсан зарим элементүүдийг Монголын
хуулинд оруулж болох боловч энэ эрх зүй давамгайлсан систем Монголд хэзээ ч
таарахгүй гэдэг ийм хатуу зарчим дээр олон жил явж байгаа хүн. Шүүх эрх
мэдлийн шинэтгэлийн хөтөлбөрт 2000 онд АНУ-ын Элчин сайдтай гарын үсэг зурж
10,0 сая долларын төсөл Монголд хэрэгжүүлж шүүхийг жаахан гайгүй болгосон
юм. Тэр төсөл хэрэгжиж, эхэлж байхад АНУ-ын шүүхийн шинэтгэл хөтөлбөрийнхөн
над дээр ирж багш нараа Америкаас ав гэдэг юм ярьсан. Тэр үед би далайн орны
эрх зүйн систем Монголд таарахгүй, угаасаа бид нар хуулиа эх газрынхаар
хийчихсэн учраас Германаас багш нараа авна гэж хэлээд Герман багш нараар
хичээл заалгаж, 2002 оны шинэ хуулиудыг сурталчлах ажлыг хагас жилийн
хугацаанд хийж байсан түүхтэй юм. Энгийн үгээр хэлэх юм бол одоо шинэчлэл гэж

4. ярихаасаа илүү хуулийн тогтвортой байдлыг хангах зарчим луу шилжмээр байгаа
юм. Хамгийн сайн шинэтгэл бол өнөөдөр “хууль эрх зүйн тогтвортой байдлийг л
хангах” гэсэн санаа хэлэх гэсэн юм. Хуулийг байнга өөрчилж тонгочуулаад байвал
Монголд хэзээ ч хууль тогтохгүй. Үүнийг дагаад улс төр нь ч, эрх зүйн систем нь ч
бүхэлдээ тогтворгүй байна гэсэн үг. Өнөөдөр бүх юм мухардалд ороод улс төр,
тогтворгүй, төр тогтворгүй, хуулийн систем нь ч тогтворгүй байгаагийн цаад үндсэн
суурь шалтгаан нь үүнд л байгаа юм. Цоодлын Хулангийн “Зүлгэн дээр гэрээ
барьчихаад, зүгээр л нэг тайван амьдрах юмсан” гэсэн шүлгийн бадаг байдаг.
Өнөөдөр ийм л хуулийн тайван, тогтвортой орчин Монголд хэрэгтэй байна.
Хууль гэдэг юм чинь эхлээд албадлага байдаг, албадаж байж үүнийг
хэрэгжүүлж эхэлдэг, сүүлд нь албадлага нь аажим аажмаар сулраад зан заншил
уруугаа ордог, зан заншил уруу орсон тохиолдолд хууль нь албадлагагүйгээр
хэрэгжээд явчихдаг ийм л эд. Жишээ нь Герман хүн замын хөдөлгөөний дүрмийг
яс мөрддөг бол Монгол хүн дуртай газраараа хөндлөн гардаг даа. Хууль ёс
суртахуун болж чадахгүй байгаа шалтгаан нь ердөө л энэ. Монголын хуулийн
системийн шинэчлэл өөрөө Монголын амьдралын загварын эрс өөрчлөлттэй нэгэн
зэрэг яваад байгаа юм. Нүүдэлчний соёл иргэншлээс суурин соёл иргэншилд
шилжих үйл явц, 1990 оноос хойш Монголчуудад маш хүчтэй явагдаж байна.
Амьдралын хэв маягийн энэ шинэчлэл нь системийн шинэчлэлтэйгээ зэрэгцэж
явагдаад байгаа нь бусад оронд гардаг бэрхшээлүүдээс илүү хүнд нөхцөлүүдийг
Монголд үүсгээд байгааг хэлэх хэрэгтэй.
Гэхдээ хуулийн салбарт шинэчилж сайжруулах юмнууд бас байна.
Нэгдүгээр асуудал бол энэ боловсон хүчний шинэчлэлийн асуудал байгаа юм.
Хуулийн салбарт алба хаших нь улам хүнд болсон энэ үед хууль хяналтын
байгууллагын толгойд сэтгэл зүрхээрээ хуулийн төлөө явдаг хүмүүс тавихгүй
хоноцын сэтгэлээр энэ албанд хүн томилоод байх юм бол энэ алба хэзээ ч
зүгшрэхгүй, 1000 сайн хуультай байгаад ч хууль хяналтын байгууллагын толгойд
арилжааны зарчмаар ханддаг хүмүүс цаашдаа байгаад байх юм бол ямар ч
шинэчлэл явагдахгүй. Сая энэ Өршөөлийн хууль гэж нэг юм гарч ил далд энэ
хуйвалдаанд манай хуулийн системийнхэн бүхэлдээ хамрагдаж орлоо. Тэгэхээр
энэ хуульд, төрд үнэнч боловсон хүчнийг олон давхар шалгуураар шүүж байж
шуналаас хол, төрийн сэтгэлгээтэй хүмүүсийг энэ системийн толгойд тавьж энэ
ажлыг хэвийн явуулах нөхцөлийг бүрдүүлэх нь амин чухал эрх ашгийн асуудал
болж байна. Энэ утгаар нь хуульч мэргэжлийн боловсон хүчин бэлтгэж байгаа
сургуулиудын материаллаг баазыг нь бэхжүүлж цэгцтэй боловсон хүчин бэлтгэдэг

5. үндэсний чадавхи бий болгох шаардлага байгаа юм. Би хуулийн яаманд байхад
Цагдаагийн академийг Дотоод хэргийн их сургууль болгож өөрчлөөд хуулийн
байгууллагад ажилладаг (мөрдөстэйг нь би хэлж байна шүү) гол боловсон хүчнийг
бэлтгэх нэг сургуулийн шавийг тавьсан санаатай юм. 2011 онд Дотоод хэргийн их
сургуулийн барилгын ажил эхэлсэн, өнөөдөр тэр барилгын ажил үндсэндээ дуусаж
байна. 40 мянган м2 талбайтай Монголд байхгүй тийм том байшин одоо баригдаад
дуусаж байна. Тэнд материаллаг баазыг нь бэхжүүлж өгөөд энэ олон шалгуураар
хуульчид бэлтгэж энэ хууль хүчний байгууллагад чин шударгаар ажиллах
боловсон хүчнийг бэлтгэх асуудал бол нэг номерийн асуудал. Үүнийг дагасан
давтан сургалт байх ёстой.
Хоёрдугаар асуудал үеийн үед хууль хяналтын байгууллага үлдэгдлийн
зарчмаар санхүүжиж ирсэн. Үүнийг өөрчилж ямарч байсан цалингаараа амьдраад
байдаг тийм чадавхитай болгох асуудал бол амин чухал асуудал. Энэ бол
хоёрдугаарт хийх шинэчлэл. Олон олон юм давхцсан учраас би энэ 10 жилийн
хугацаанд яаманд байхдаа зарим ажлыг нь хийж дуусгаж чадсан, заримыг нь
эхлүүлээд орхисон. Жишээ нь, Монгол 327 сумтай, 2003 оныг хүртэл сумын төвд
цагдаа хоргодох нэг өрөө ч байгаагүй, өнөөдрийн байдлаар бараг 300 суманд
цагдаагийн кабон баригдаж 30 хүрэхгүй сумаас бусад нь орон байртай боллоо.
Шүүхийн системд байр савны асуудал нэлээн цэгцтэй шийдвэрлэгдээд гайгүй
болж байсан ч сүүлийн 2,3 жилийн хугацаанд хөрөнгө оруулалт нь зогслоо. Ийм 2
чиглэлээр шинэчлэлүүд хийгдэх ёстой гэдэг дээр санал нэг. Энэ чиглэлээр
хийгдэж байгаа бүх шинэтгэлийг дэмжиж ажиллана гэдгээ би хэлэх байна.
Авлигатай тэмцэхийн тухайд бол байдал дээрдэх биш улам хүндэрсэн, яг үнэнийг
хэлэх юм бол. Өнөөдөр 3 том аюул энэ асуудлын цаана байна. Нэгдүгээрт,
Монголын хууль хяналтын байгууллагын удирдлагын олигархижсан үйлчилгээ
хэрээс хэтэрсэн. Хуульд юу гэж заасан ч хамаагүй олигархиудын хүсэл зорилгод
нийлүүлэн шийдвэр гаргадаг хүмүүсийг хууль хяналтын байгууллагын толгойд
тавьж тэд нараараа дамжуулж хувийн атгаг зорилгоо хэрэгжүүлдэг бусармаг явдал
өнөөдөр цагаандаа гарлаа. Сонгуулийн үр дүнг шүүх гаргадаг боллоо. Үндсэн
хуулийн цэц шийдвэр гаргахын тулд Засгийн газартай хуйвалддаг боллоо. Дээд
шүүх захиалгаар Үндсэн хуулийн цэцэд санал тавих эрх хэрэгжихээ больж эхэлж
байна. Ийм нөхцөлд цаашдаа авлигатай тэмцэх болж байна. Уг нь 2006 онд
Авлигатай тэмцэх хууль батлагдаж энэ байгууллага 10 төрлийн гэмт хэрэгт мөрдөн
байцаалт явуулах эрхтэй болсон. Өнөөдөр эрх барьж байгаа бүлэглэл авлигатай
тэмцэх биш АТГ-ыг татан буулгах сөхрүүлэх үүгээрээ дамжуулж хууль хяналтын

6. байгууллагыг дураараа захирах, аажмаар төрийн толгой дээр мөнхөд орших ийм л
улс төрийн увайгүй оролдлого хийж 2,3 жил боллоо. Нэгдүгээр хүндэрч байгаа
нөхцөл байдал нь энэ. Үүнийг арилгах ёстой байгаа юм. Үүнийг арилгахын тулд юу
хийх ёстой вэ гэхээр энэ улс төрийн намууд боловсон хүчнийхээ бодлогыг 380
градус эргүүлэх хэрэгтэй. Мөнгө, шунал, эрх мэдэл гурвыг холдуулж зааглахгүй
бол Монголын төр цаашдаа олигтой төрхтэй болно гэж бүр хэзээ ч байхгүй.
Сонгуульд нэр дэвшүүлэх Монгол төрд зүтгэх хүмүүсийг сонгохоос хийхээс эхлээд
мөнгөтэй нь хөгжим захиалдаг системийг, төрд бэлтгэгдсэн шуналаас хол ийм
бүрэлдэхүүнээр солих ажлыг (би өөрийнхөө намыг оролцуулан хэлж байна шүү)
хийхгүй бол цаашид энэ авлигатай тэмцэх асуудал хүнд сэдэв байсаар байх
болно.
Гуравдугаарт Монголын хэвлэл мэдээллийн хэрэгсэл мөнгөтэй хүмүүсийн
түрийвчинд орсон нь хатуу ч гэсэн үнэн. Сүүлийн үед хэвлэл мэдээллийн
хэрэгслээр дамжуулж шүүх, хууль хяналтын байгууллагын ажилд хөндлөнгөөс
хутгалдах, нийгмийн сэтгэлзүйг хордуулах дайралт улаан цайм явагдаж байна.
Өнөөдөр авлигатай тэмцэх ажил эрх мэдлийн, мөнгөний, хэвлэлийн гэсэн 3 хүнд
давааг давах механизм үйлчилж эхэллээ. Энэ гурвыг шүүх эрх мэдлийн хэрэг
шийдэх эрхээс холдуулахгүй бол энэ шинэчлэл гэдэг яриа өөрөө ямар ч утгагүй
болно гэдгийг давхар хэлье. Ер нь эцсийн дүндээ Монголын төрд юу болчихоод
байна вэ гэхээр мөнгө төр дээр, хууль дээр гарах, хуульгүй амьдрах, эрх мэдлээр
бүхнийг шийдэх дон хаа сайгүй газар авлаа. Үүнийг газар авахуулж огт болохгүй.
Эцсийн том дүнгээрээ юу хэлэх гээд байна вэ гэхээр энэ шинэчлэл гэдэг
юмыг, өөрчлөлт гэдэг юмыг Монголд өөрт нь таарсан зохион байгуулалтаар
хийхгүй бол Монголын зохион байгуулалт бусад орныхтой огт таардаггүй. Хааш
хаашаагаа 47 км газар дээр нутагладаг Сингапурын хуулийн тогтолцоо, 1 500 000
км нутаг дээр 3 сая хүн амьдардаг Монголын тогтолцоотой огт таардаггүй.
Сүүлийн үед болоод байгаа бүтэлгүйтлийн үндсэн шалтгаан нь юу байна вэ гэхээр
Монголын амьдралд таарсан хуулийн тогтолцоо бүрдүүлэхээсээ илүү харийн
юмыг хуулаад тэрнийгээ амьдралд тулгах гэж оролдоод л системээ бүхэлд нь
нураагаад байгаа юм, учир энд л байгаа. Хуулийн тогтвортой орчныг хадгалах нь
өөрөөр хэлбэл хамгийн сайн шинэчлэл байж магадгүй гэдгийг л хэлэх гэсэн юм.
Мэдээж хэрэг надтай санал нийлэхгүй хүмүүс гарах л байх гэхдээ хэн нь зөв
байсныг цаг хугацаа л харуулна.

7. байгууллагыг дураараа захирах, аажмаар төрийн толгой дээр мөнхөд орших ийм л
улс төрийн увайгүй оролдлого хийж 2,3 жил боллоо. Нэгдүгээр хүндэрч байгаа
нөхцөл байдал нь энэ. Үүнийг арилгах ёстой байгаа юм. Үүнийг арилгахын тулд юу
хийх ёстой вэ гэхээр энэ улс төрийн намууд боловсон хүчнийхээ бодлогыг 380
градус эргүүлэх хэрэгтэй. Мөнгө, шунал, эрх мэдэл гурвыг холдуулж зааглахгүй
бол Монголын төр цаашдаа олигтой төрхтэй болно гэж бүр хэзээ ч байхгүй.
Сонгуульд нэр дэвшүүлэх Монгол төрд зүтгэх хүмүүсийг сонгохоос хийхээс эхлээд
мөнгөтэй нь хөгжим захиалдаг системийг, төрд бэлтгэгдсэн шуналаас хол ийм
бүрэлдэхүүнээр солих ажлыг (би өөрийнхөө намыг оролцуулан хэлж байна шүү)
хийхгүй бол цаашид энэ авлигатай тэмцэх асуудал хүнд сэдэв байсаар байх
болно.
Гуравдугаарт Монголын хэвлэл мэдээллийн хэрэгсэл мөнгөтэй хүмүүсийн
түрийвчинд орсон нь хатуу ч гэсэн үнэн. Сүүлийн үед хэвлэл мэдээллийн
хэрэгслээр дамжуулж шүүх, хууль хяналтын байгууллагын ажилд хөндлөнгөөс
хутгалдах, нийгмийн сэтгэлзүйг хордуулах дайралт улаан цайм явагдаж байна.
Өнөөдөр авлигатай тэмцэх ажил эрх мэдлийн, мөнгөний, хэвлэлийн гэсэн 3 хүнд
давааг давах механизм үйлчилж эхэллээ. Энэ гурвыг шүүх эрх мэдлийн хэрэг
шийдэх эрхээс холдуулахгүй бол энэ шинэчлэл гэдэг яриа өөрөө ямар ч утгагүй
болно гэдгийг давхар хэлье. Ер нь эцсийн дүндээ Монголын төрд юу болчихоод
байна вэ гэхээр мөнгө төр дээр, хууль дээр гарах, хуульгүй амьдрах, эрх мэдлээр
бүхнийг шийдэх дон хаа сайгүй газар авлаа. Үүнийг газар авахуулж огт болохгүй.
Эцсийн том дүнгээрээ юу хэлэх гээд байна вэ гэхээр энэ шинэчлэл гэдэг
юмыг, өөрчлөлт гэдэг юмыг Монголд өөрт нь таарсан зохион байгуулалтаар
хийхгүй бол Монголын зохион байгуулалт бусад орныхтой огт таардаггүй. Хааш
хаашаагаа 47 км газар дээр нутагладаг Сингапурын хуулийн тогтолцоо, 1 500 000
км нутаг дээр 3 сая хүн амьдардаг Монголын тогтолцоотой огт таардаггүй.
Сүүлийн үед болоод байгаа бүтэлгүйтлийн үндсэн шалтгаан нь юу байна вэ гэхээр
Монголын амьдралд таарсан хуулийн тогтолцоо бүрдүүлэхээсээ илүү харийн
юмыг хуулаад тэрнийгээ амьдралд тулгах гэж оролдоод л системээ бүхэлд нь
нураагаад байгаа юм, учир энд л байгаа. Хуулийн тогтвортой орчныг хадгалах нь
өөрөөр хэлбэл хамгийн сайн шинэчлэл байж магадгүй гэдгийг л хэлэх гэсэн юм.
Мэдээж хэрэг надтай санал нийлэхгүй хүмүүс гарах л байх гэхдээ хэн нь зөв
байсныг цаг хугацаа л харуулна.