نظریه دریافت از جمله نظریات مخاطب فعال، استوآرت هال و جان فیسک

1. ‫دریافت‬ ‫نظریه‬
Reception Theory
‫فیسک‬ ‫جان‬ ‫و‬ ‫هال‬ ‫استوآرت‬

2. ‫مقدمه‬
‫پیدایش‬‫نظریه‬‫دریافت‬‫در‬‫مطالعات‬‫ارتباطی‬‫را‬‫به‬‫مقاله‬‫رمزگذاری‬‫و‬‫رمزگشایی‬‫در‬
‫گفتمان‬‫تلویزیونی‬‫اثر‬‫استوارت‬‫هال‬‫نسبت‬‫دهند‬‫می‬.
،‫ویندال‬‫سیگنایزر‬‫و‬‫اولسون‬‫نویسند‬‫می‬:«‫ی‬‫نظریه‬‫دریافت‬‫با‬‫آنچه‬‫در‬‫عمل‬‫مص‬‫رف‬
‫اتفاق‬‫افتد‬‫می‬‫سروکار‬‫دارد؛‬‫یعنی‬‫با‬‫این‬‫موضوع‬‫که‬‫گیرنده‬‫چگونه‬‫به‬‫محتوای‬‫معینی‬
‫روی‬‫آورد‬‫می‬‫و‬‫آن‬‫را‬‫تفسیر‬‫کند‬‫می‬.‫این‬‫نظریه‬‫عبارت‬‫کلی‬‫است‬‫برای‬‫جهات‬‫گون‬‫اگونی‬
‫که‬‫در‬‫های‬‫ویژگی‬‫ذیل‬‫اند‬‫مشترک‬:‫افراد‬‫هایی‬‫چارچوب‬‫را‬‫برای‬‫تفسیر‬‫محتوای‬‫رس‬‫ای‬‫انه‬
‫تشکیل‬‫دهند؛‬‫می‬‫این‬‫ها‬‫چارچوب‬‫ممکن‬‫است‬‫وبیش‬‫کم‬‫با‬‫های‬‫چارچوب‬‫دیگران‬‫مشتر‬‫ک‬
‫باشد‬.‫ها‬‫رسانه‬‫آن‬‫ها‬‫چارچوب‬‫را‬‫مطرح‬‫کنند‬‫می‬‫و‬‫آموزش‬‫دهند‬‫می‬‫یا‬‫از‬‫نیازها‬‫و‬
‫تجارب‬‫افراد‬‫ناشی‬‫شود‬‫می‬.‫ها‬‫چارچوب‬‫سبب‬‫شود‬‫می‬‫که‬‫افراد‬‫مختلف‬‫محتوای‬‫یکس‬‫ان‬
‫را‬‫به‬‫های‬‫شکل‬‫گوناگون‬‫تعبیر‬‫و‬‫تفسیر‬‫کنند‬»

3. ‫مفاهیم‬
‫در‬‫تحلیل‬،‫دریافت‬‫فرض‬‫پیش‬‫بنیادین‬‫این‬‫است‬‫که‬‫متون‬‫ای‬‫رسانه‬‫دارای‬‫معنایی‬‫ثابت‬‫یا‬‫ذ‬‫اتی‬‫نیستند‬‫در‬
‫عوض‬‫در‬‫لحظه‬‫دریافت‬‫متون‬‫از‬‫طرف‬‫مخاطب‬‫است‬‫که‬‫این‬‫متون‬‫معنا‬،‫یابند‬‫می‬‫یعنی‬‫که‬‫هنگامی‬
‫مخاطب‬‫متن‬‫را‬،‫قرائت‬‫تماشا‬‫و‬‫استماع‬‫کند‬‫می‬.،‫دیگر‬‫بیان‬‫به‬‫مخاطب‬‫را‬‫مولد‬‫معنا‬‫شمرند‬‫می‬‫و‬‫نه‬
‫صرفا‬‫کننده‬‫مصرف‬‫محض‬‫محتویات‬‫ا‬‫رسانه‬‫ی‬.
‫این‬‫نظریه‬‫ریشه‬‫در‬‫ی‬‫نظریه‬‫انتقادی‬‫و‬‫شناسی‬‫نشانه‬‫دارد‬‫و‬‫بیشتر‬‫در‬‫قلمرو‬‫فرهنگ‬‫قرار‬‫می‬‫گیرد‬‫تا‬
‫علوم‬‫اجتماعی‬.‫این‬،‫رویکرد‬‫های‬‫شناسی‬‫روش‬ِ‫مسلط‬‫علوم‬ِ‫اجتماعی‬‫تجربی‬‫و‬‫مخاطب‬‫پژوهی‬‫و‬‫نیز‬
‫مطالعات‬‫گرایی‬‫انسان‬‫محتوا‬‫را‬‫زیر‬‫سؤال‬‫برد‬‫می‬‫و‬‫هر‬‫دوی‬‫ها‬‫آن‬‫را‬‫در‬‫به‬‫دست‬ِ‫دادن‬‫توضیح‬
‫ی‬‫درباره‬«‫قدرت‬‫مخاطب‬»‫در‬‫خلق‬،‫معنا‬‫ناتوان‬‫داند‬‫می‬.‫بر‬‫اساس‬‫این‬،‫رویکرد‬‫های‬‫پیام‬‫ای‬‫رسانه‬
‫گشوده‬‫و‬‫چندمعنایی‬‫است‬‫و‬ِ‫مطابق‬‫بافت‬‫و‬‫فرهنگ‬‫کنندگان‬‫دریافت‬‫تفسیر‬‫شو‬‫می‬.
‫مخاطب‬‫متون‬‫ای‬‫رسانه‬‫را‬‫به‬‫هایی‬‫شیوه‬‫که‬‫شرایط‬‫اجتماعی‬‫و‬‫اش‬‫فرهنگی‬‫و‬‫با‬‫چندوچون‬‫تجربه‬‫ذهنی‬
‫او‬‫از‬‫آن‬‫شرایط‬‫مربوط‬‫است‬‫رمزگشایی‬‫یا‬‫تفسیر‬‫کن‬‫می‬‫د‬.
‫طورکلی‬‫به‬‫هدف‬‫پژوهشگران‬‫قائل‬‫به‬‫نظریه‬،‫دریافت‬‫کشف‬‫این‬‫نکته‬‫است‬‫که‬‫آدمیان‬‫در‬‫موق‬‫های‬‫عیت‬
‫اجتماعی‬‫و‬‫تاریخی‬‫خود‬‫به‬‫چه‬‫ترتیب‬‫انواع‬‫متون‬‫ای‬‫رسانه‬‫را‬‫درک‬‫کنند‬‫می‬‫که‬‫نحوی‬‫به‬‫برایش‬‫ان‬
،‫دار‬‫معنی‬‫متناسب‬‫و‬‫الوصول‬‫سهل‬‫باش‬‫د‬.

4. ‫دریافت‬ ‫پارادایم‬
‫پارادایم‬‫دریافت‬‫که‬‫هال‬‫آن‬‫را‬‫ایجاد‬‫کرد‬‫دربردارنده‬‫نوعی‬‫انتقال‬‫از‬‫رویکرد‬‫فنی‬‫به‬
‫رویکرد‬‫نشانه‬‫شناختی‬‫نسبت‬‫به‬‫ها‬‫پیام‬‫بود‬.‫در‬‫این‬،‫برداشت‬‫پیام‬‫دیگر‬‫م‬‫به‬‫نزله‬‫بسته‬‫یا‬
‫توپی‬‫که‬‫فرستنده‬‫برای‬‫کننده‬‫دریافت‬‫پرتاب‬‫کند‬‫می‬‫تلقی‬‫شود‬‫نمی‬.‫این‬‫اند‬‫یشه‬‫که‬‫پیام‬
‫توسط‬‫تولیدکننده‬‫برنامه‬‫رمزگذاری‬‫و‬‫سپس‬‫توسط‬‫کنندگان‬‫دریافت‬‫رمزگشا‬‫یی‬‫و‬‫معنادار‬
،‫شود‬‫می‬‫مستلزم‬‫این‬‫معناست‬‫که‬‫های‬‫پیام‬‫ارسالی‬‫و‬‫دریافتی‬‫لزوما‬‫یکسان‬‫نی‬‫ستند‬‫و‬
‫مخاطبان‬‫مختلف‬‫ممکن‬‫است‬‫یک‬‫برنامه‬‫را‬‫به‬‫های‬‫شیوه‬‫متفاوتی‬‫رمزگشایی‬‫کنن‬‫د‬.
‫کانون‬‫نظریه‬‫دریافت‬‫نقشی‬‫است‬‫که‬‫خواننده‬‫متن‬‫ایفا‬‫کند‬‫می‬‫و‬‫نه‬‫معنای‬‫منتس‬‫ب‬‫به‬‫متن‬
‫که‬‫فرض‬‫شود‬‫می‬‫در‬‫آن‬‫وجود‬‫دارد‬.

5. ‫رمزگذاری‬ ‫الگوی‬/‫رمزگشایی‬‫استوآرت‬‫هال‬
‫الگوی‬‫رمزگذاری‬/‫رمزگشایی‬،‫هال‬‫به‬‫ظهور‬‫ی‬‫نظریه‬‫دریافت‬‫در‬
‫ارتباطات‬‫و‬‫مطالعات‬‫فرهنگی‬‫منجر‬‫شد‬.‫به‬،‫عبارتی‬‫پیدایش‬
‫ی‬‫نظریه‬‫دریافت‬‫در‬‫مطالعات‬‫ارتباطی‬‫را‬‫به‬‫ی‬‫مقاله‬‫رمزگذاری‬/
ِ‫رمزگشایی‬‫گفتمان‬‫تلویزیونی‬‫اثر‬‫استوارت‬‫هال‬‫نسبت‬‫می‬‫دهند‬.
‫الگوی‬‫رمزگذاری‬/‫رمزگشایی‬‫هال‬‫و‬‫ی‬‫نظریه‬،‫دریافت‬‫به‬‫ظهور‬
‫ای‬‫مجموعه‬‫از‬‫مطالعات‬‫تجربی‬‫درباره‬‫دریافت‬‫های‬‫برنامه‬‫تلویزی‬‫ونی‬
‫ی‬‫وسیله‬‫به‬‫مخاطبان‬‫منجر‬‫شد‬‫که‬‫اولی‬‫پژوهش‬‫از‬‫این‬،‫مجموعه‬
‫مخاطبان‬«‫نیشن‬‫واید‬»‫بود‬‫که‬‫توسط‬‫دیوید‬‫مورلی‬‫انجام‬‫گرف‬‫ته‬‫بود‬.

6. ‫جان‬ ‫اعتقاد‬ ‫به‬ ‫دریافت‬ ‫نظریه‬ ‫اصلی‬ ‫های‬‫فرضیه‬
‫فیسک‬
.1‫مخاطب‬‫فعال‬‫و‬‫سازنده‬‫معناست‬
.2‫مخاطب‬‫در‬‫برابر‬‫معانی‬‫مسلط‬‫و‬‫ایدئولوژیک‬‫پیام‬‫مقاومت‬‫کند‬‫می‬‫و‬
‫رمزگشایی‬‫کند‬‫می‬
.3‫متون‬‫ای‬‫رسانه‬‫اند‬‫چندمعنایی‬
.4‫رسانه‬‫و‬‫تلویزیون‬‫تولید‬‫لذت‬‫کنند‬‫می‬
.5‫دریافت‬‫و‬‫رمزگشایی‬‫پیام‬‫متأثر‬‫از‬‫های‬‫زمینه‬،‫اجتماعی‬‫فرهنگی‬،
‫باورها‬‫و‬‫نگرش‬‫مخاطب‬‫است‬

7. ‫مفاهیم‬‫شده‬‫بررسی‬‫در‬‫نظریه‬‫دریافت‬
‫رمزگشایی‬:‫با‬‫توجه‬‫به‬‫وضعیت‬‫اجتماعی‬-،‫فرهنگی‬‫تجربه‬،‫فردی‬‫و‬‫ضعیت‬
،‫اقتصادی‬‫های‬‫چارچوب‬‫شناختی‬‫و‬‫معرفتی‬‫افراد‬‫صورت‬‫گیرد‬‫می‬.‫سه‬‫گ‬‫ونه‬
‫رمزگشایی‬‫وجود‬‫دارد‬:
1-‫مسلط‬‫یا‬‫هژمونیک‬
2-‫توافقی‬
3-‫متضاد‬(‫استوارت‬‫هال‬)
‫چندمعنایی‬:‫ای‬‫گونه‬‫از‬‫اندیشه‬‫نشانه‬‫شناختی‬‫است‬.‫یک‬‫نشانه‬‫همیشه‬‫بیش‬‫از‬
‫یک‬‫معنا‬‫دارد‬‫و‬‫هیچ‬‫ای‬‫پدیده‬‫واجد‬‫معنای‬‫ذاتی‬‫نیست‬.(‫جیمز‬‫الل‬)

8. ‫مفاهیم‬‫شده‬‫بررسی‬‫در‬‫نظریه‬‫دریافت‬(‫ادامه‬)
‫مازاد‬‫نشانه‬‫شناختی‬:‫متن‬‫معانی‬‫ای‬‫بالقوه‬‫دارد‬‫که‬‫از‬‫کنترل‬‫تولیدک‬‫نندگان‬‫متن‬
‫در‬‫فرهنگ‬‫مسلط‬‫گریزد‬‫می‬‫و‬‫در‬‫مقابل‬‫معنای‬‫مسلط‬‫مقاومت‬‫کند‬‫می‬.
(‫مبارزه‬‫متن‬‫بر‬‫سر‬‫معنا‬)
‫پسندی‬‫عامه‬(‫پسندی‬‫مردم‬):‫تفویض‬‫اختیار‬‫تولید‬‫معنا‬‫به‬‫بینندگان‬‫تلویزیون‬
‫است‬‫مخاطب‬‫تواند‬‫می‬‫معنایی‬‫را‬‫از‬‫متن‬‫بسازد‬‫که‬‫این‬‫معنا‬‫در‬‫مقابل‬‫معن‬‫ای‬
‫مرجح‬‫متن‬‫باشد‬.‫مردم‬‫خود‬‫را‬‫در‬‫معانی‬‫تلویزیونی‬‫غرق‬‫کنند‬‫می‬.(‫جان‬
‫فیسک‬)
‫لذت‬:‫متن‬‫بیشتر‬‫از‬‫آنکه‬‫تولید‬‫ایدئولوژی‬‫کند‬‫تولید‬‫لذت‬‫کند‬‫می‬‫و‬‫لذت‬‫از‬
‫های‬‫کنش‬‫معناسازی‬‫خیزد‬‫برمی‬‫که‬‫در‬‫مقابل‬‫ایدئولوژی‬‫قرار‬‫گیرد‬‫می‬‫ل‬‫ذت‬‫از‬
‫رابطه‬‫خاص‬‫میان‬‫معناها‬‫ناشی‬‫شود‬‫می‬‫و‬‫ای‬‫گونه‬‫از‬‫مقاومت‬‫است‬‫که‬‫علیه‬

9. ‫ترین‬‫مهم‬‫لذایذی‬‫که‬‫تلویزیون‬‫عرضه‬‫کند‬‫می‬(‫جان‬
‫فیسک‬)
.1‫قدرت‬‫معنا‬‫سازی‬
.2‫لذت‬‫و‬‫قدرت‬‫مشارکت‬‫در‬‫شیوه‬‫بازنمایی‬
.3‫لذت‬‫و‬‫قدرت‬‫بازی‬‫با‬‫فرایند‬‫نشانه‬‫شناختی‬