ΟΙ ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΣΤΗΝ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΗ ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ

1. 1
ΟΙ ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΣΤΗΝ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΗ ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΤΗΣ
ΕΥΡΩΠΗΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ
 Φεουδαρχικό σύστημα: Φεουδάρχες / δουλοπάροικοι.
 Οικογενειακό σύστημα: άνδρες / γυναίκες.

2. 2
 Ηλικία: μεγαλύτεροι / μικρότεροι.
 Κάθε φορέας εξουσίας βρίσκεται σε ανδρικά χέρια.
 Οι άνδρες διατηρούν τον έλεγχο, οι γυναίκες παραμένουν
υποτελείς.
 Αποκλεισμός των γυναικών από τη δημόσια ζωή.
 Η διάκριση των φύλων ανταποκρίνεται στη διάκριση του χώρου
σε «δημόσιο» και «ιδιωτικό».
 Η «οικιακότητα», ο «ιδιωτικός» χώρος αποτελεί τη «γυναικεία
σφαίρα», χώρο αυτονομίας των γυναικών.
 Ο «δημόσιος» χώρος, ο χώρος της αγοράς και των πολιτικών
δραστηριοτήτων αποτελεί το πεδίο δράσης των ανδρών.

3. 3
 Η διάκριση των δύο σφαιρών και κατ’ επέκταση των δύο φύλων
εκφράζει ιεράρχηση και ανισοτιμία.
 Ο άνδρας κυριαρχεί, η γυναίκα απαξιώνεται και υποτάσσεται.
 Ο άνδρας είναι για τις ανώτερες δουλειές, όπως είναι η
διοίκηση και η ανάληψη θέσεων στο δημόσιο χώρο, η γυναίκα
είναι για τις κατώτερες δουλειές, το σπίτι, το νοικοκυριό και η
ανατροφή των παιδιών.
 Η διάκριση αυτή διατηρείται και στην πρώιμη αστική περίοδο,
που επιφέρει νέες απαγορεύσεις στις γυναίκες των αστικών
στρωμάτων.
Η θέση των γυναικών στην παραδοσιακή κοινωνία της
Ευρώπης
 Διπλή προσέγγιση: ποιες είναι οι αντιλήψεις για τη γυναίκα και
ποιες είναι οι πρακτικές στην καθημερινή της ζωή.

4. 4
 Ιδιαίτερη εστίαση στην προ-βιομηχανική Ευρώπη (1500-1800).
 Πηγές: Όλουεν Χάφτον, Ιστορία των Γυναικών στην Ευρώπη
(1500-1800), μτφ. Ειρήνης Χρυσοχόου, Νεφέλη, Αθήνα 2003.
 Stuart Hall & Bram Gieben (επιμ.), Η διαμόρφωση της
νεωτερικότητας, μτφ. Θ. & Β. Τσακίρης, Σαββάλας, Αθήνα 2003.
Οι αντιλήψεις για τη γυναίκα
 Θρησκευτικό πλαίσιο αναφοράς – κυρίαρχος ρόλος της
θρησκείας – αυστηρή προσκόλληση σ’ ένα κώδικα ηθικής που
έδινε το βάρος στα αμαρτήματα της σάρκας.
 Η Εκκλησία ως κυρίαρχη προβάλλει έναν πατριαρχικό Θεό -
έναν πατριαρχικό πολιτισμό.
 Οι γυναίκες ταυτίζονται με την Εύα πλάστηκε μετά τον Αδάμ
κατ’ εικόνα του άνδρα. Η Εύα πρόδωσε τον άνδρα με
επακόλουθο την έξωση από τον παράδεισο.
 Ως υπαίτιος η γυναίκα υποτάσσεται στην εξουσία του άνδρα.
 Εικόνα Εύας - τρεις παραδόσεις: Η γυναίκα ως αντιπρόσωπος
του διαβόλου και ως ξελογιάστρα, η γυναίκα ως απρόσεκτη
πολυλογού που κουτσομπολεύει και φλυαρεί και της οποίας η
γλώσσα πρέπει να τεθεί υπό έλεγχο και η γυναίκα ως
αποδιοπομπαίος τράγος για τα σφάλματα του άνδρα ή και τα
κοινά τους σφάλματα.

5. 5
Η εικόνα της γυναίκας ως Εύας στηρίζεται από:
 Βίβλος.
 Λογοτεχνία και σάτιρα της εποχής: Η γυναίκα εμφανίζεται σε
τέσσερις ρόλους, ως κόρη, ως σύζυγος, ως μητέρα και ως χήρα
και για κάθε ρόλο υπάρχει ο κατάλληλος τύπος συμπεριφοράς.
 Ιατρική της εποχής (15ος αι.): Η γυναίκα ως σωματική
απόκλιση από τον αρσενικό κανόνα. Το θηλυκό σώμα κατά
τους γιατρούς της Αναγέννησης διαφέρει σε καίρια σημεία από
το αρσενικό αριστούργημα, όπως ο εγκέφαλος και η μήτρα.
 Ρωμαϊκό (γραπτό) και εθιμικό δίκαιο: Οι γυναίκες
αναγνωρίζονταν ως κόρες, σύζυγοι (πάνω απ’ όλα) και, ως ένα
βαθμό, μητέρες. Οι άνδρες ταξινομούνταν ως γιοι και μετά ως
κεφαλές του σπιτιού, ως σύζυγοι και ως πατέρες. Το πρώιμο
μεσαιωνικό δίκαιο δεν αναγνωρίζει στη γυναίκα
δικαιοπρακτική ικανότητα, θεωρώντας την στην ουσία νομικά
ανύπαρκτη. Βρίσκεται κάτω από την ισόβια κηδεμονία ενός
άρρενα, πατέρα, συζύγου ή αδελφού, ο οποίος και την
εκπροσωπεί στα δικαστήρια, όπου εκείνη στερείται το δικαίωμα
της παράστασης. Δεν κληρονομεί ακίνητη περιουσία, δεν είναι
καν ιδιοκτήτρια της προίκας της, που μεταβιβάζεται απευθείας
από τον πατέρα στο σύζυγο.

6. 6
Η θέση της γυναίκας στο γάμο και την οικογένεια
 Αδιανόητη η ύπαρξη μιας γυναίκας έξω από το γάμο και την
οικογένεια.
 Η επιλογή του συντρόφου γίνεται από τους γονείς. Σ’ ένα γάμο
μπορεί να εμπλέκονταν μεγάλα χρηματικά ποσά, επιδιώξεις,
κύρος και εξουσία και οι γονείς έπρεπε να παίζουν σημαντικό
ρόλο στην επιλογή συζύγου.
 Οι θυγατέρες με το γάμο εξυπηρετούσαν τα σχέδια της
οικογένειας τους. Να εξασφαλίσουν τα προς το ζην σε φτωχές
οικογένειες, να εξασφαλίσουν κοινωνική άνοδο σε μεσαίες
οικογένειες, να διατηρήσουν τους τίτλους τιμής σε
αριστοκρατικές οικογένειες.
 Τα γενικά χαρακτηριστικά της ελληνικής παραδοσιακής
κοινωνίας μοιάζουν με αυτά της Ευρώπης.
 Αγροτική οργάνωση παραγωγής, πατριαρχικό και ιεραρχικό
μοντέλο σχέσεων, πολιτιστική κυριαρχία της ορθόδοξης
Εκκλησίας.
 Η κατάσταση της γυναίκας όπως παρατηρείται στην Ευρώπη
μπορούμε να πούμε ότι επαναλαμβάνεται σε γενικές γραμμές
και στον ελλαδικό χώρο.

7. 7
 Η «οικία» και η «αγορά» είναι οι χώροι δραστηριοτήτων των
γυναικών και των ανδρών αντίστοιχα.
 Στην ελληνική περίπτωση, η κατάσταση αυτή αποτυπώνεται
ανάγλυφα στο ρόλο του καφενείου. Θεωρείται ως καθαρά
αντρικός χώρος στην παραδοσιακή κοινωνία, όπου οι γυναίκες
δεν έχουν θέση.
 Μελέτη: «Ο κόσμος του καφενείου: Ταυτότητα και ανταλλαγή
στον ανδρικό συμποσιασμό» του Ευθύμιου Παπαταξιάρχη,
Ταυτότητες και Φύλο στη σύγχρονη Ελλάδα, Ε. Παπαταξιάρχη
και Θ. Παραδέλλη (επιμ.), Εκδ. Αλεξάνδρεια, Αθήνα 1998.

8. 8
Διαφορά ανάμεσα στην ηπειρωτική – αγροτική και τη
νησιωτική Ελλάδα.
 Στην ηπειρωτική Ελλάδα που χαρακτηρίζεται από την
γεωργική καλλιέργεια και την ποιμενική παραγωγή, η θέση
των γυναικών εμφανίζεται εξαρτημένη από αυτή του άνδρα.
 Η γυναίκα περνούσε από τη κυριαρχία του πατέρα, στην
κυριαρχία του συζύγου και του πεθερού. Το πατρικό σπίτι
κληρονομούσε ο γιός ή οι γιοί της οικογένειας, ενώ η κόρη
μεταφερόταν στο πατρικό σπίτι του συζύγου, υπό την εξουσία
του πεθερού και συχνάκις και της πεθεράς.
 Αντίθετα, στη νησιωτική Ελλάδα, επειδή οι άνδρες λόγω της
ναυτικής ενασχόλησης λείπουν για μεγάλο διάστημα από το
σπίτι, η γυναίκα αναλαμβάνει τα ηνία του νοικοκυριού και
προς τον «έξω» κόσμο. Είναι αυτή που κληρονομεί το πατρικό

9. 9
σπίτι με αποτέλεσμα να έχει μια ιδιαίτερη ανεξαρτησία σε
σχέση με τις γυναίκες της ηπειρωτικής Ελλάδας.
Το παράδειγμα της ντροπής
 «Τιμή» είναι η αξία ενός προσώπου τόσο ενώπιον της
συνείδησής του, όσο και ενώπιον της κοινωνίας. Μ’ αυτήν την
έννοια η «τιμή» συνδέει το ηθικό πρόσωπο με την κοινωνία και
κυρώνει την κοινωνική θέση.
 Το «απαραβίαστο» της τιμής είναι προϋπόθεση μιας
διαντίδρασης με κοινωνικές επιπτώσεις το γόητρο, την
κοινωνική ανέλιξη και την πολιτική ισχύ.
 Τόσο οι άνδρες, όσο και οι γυναίκες έχουν τιμή, για να τη
διατηρήσουν όμως πρέπει να δράσουν με τρόπους που
υπαγορεύονται από τη φύση τους και εμπλέκουν τη
σεξουαλική πλευρά της ταυτότητάς τους.
Τα ιδεώδη της τιμής και της ντροπής
 Οι άντρες βρίσκονται κοντύτερα στο Θεό και από τη «φύση»
τους είναι προορισμένοι για υψηλότερους και ευγενέστερους
σκοπούς. Οι άνδρες είναι δυνατοί ψυχικά και σωματικά,

10. 10
γενναίοι, υπερήφανοι, έχουν ισχυρή θέληση και εμπιστοσύνη
στις δυνάμεις τους, ποιότητες που ανάγονται στην ανδρική
φυσιολογία. Εντούτοις η φυσική βάση του ανδρισμού πρέπει να
πειθαρχήσει, να υπαχθεί στα πνευματικά ιδεώδη της τιμής:
μόνο τότε η φύση των ανδρών αναδεικνύεται σε κοινωνική
αξία. Ο ανδρισμός είναι αρετή.
 Οι γυναίκες, από την άλλη πλευρά, υπεύθυνες για την
απώλεια του παραδείσου, από τη «φύση» τους βρίσκονται
κοντύτερα στο Διάβολο: στερούνται θέλησης και
αποφασιστικότητας, υποτάσσονται εύκολα στη ζωική τους
φύση, κατατείνουν προς την κακία και την πονηριά. Έρμαια
των σεξουαλικών τους ενστίκτων, «φύσει» ηδυπαθείς,
απειλούν την ηθική αρμονία και την κοινωνική ευταξία. Η
σεξουαλικότητα των γυναικών και οι λειτουργίες του
γυναικείου σώματος είναι πηγή μιαρότητας και κινδύνων. Υπ’
αυτήν την έννοια, η θηλυκότητα είναι μειονεξία που πρέπει να
ελεγχθεί, καταρχάς από τις ίδιες τις γυναίκες, με μια
επιβεβλημένη τροπή του εαυτού προς τα μέσα.
 Η «ντροπή», δηλ. η αγνότητα, η συστολή και η σεμνότητα, ως
στάση και συμπεριφορά, αρμόζει στις ηθικές γυναίκες, σε
αυτές που συμβάλλουν με την υιοθέτηση του αυτοπεριορισμού
στην προστασία της οικογενειακής τιμής, για την οποία όμως
έχουν δευτερεύουσα ευθύνη.

11. 11
Η κοινωνία των Σαρακατσάνων ως περίπτωση μελέτης
 Οι Σαρακατσάνοι είναι υπόδειγμα πατριαρχικής κοινωνίας.
 Είναι πατρεστιακή (η πρωταρχική κοινωνική ομάδα, το
εκτεταμένο νοικοκυριό της στάνης, οργανώνεται γύρω από το
ρόλο του πατέρα), πατροπλευρική (η πλευρά του πατέρα παίζει
σημαντικότερο ρόλο στη διεύρυνση της συγγένειας) και
ανδροπατροτοπική (το νέο ζευγάρι εγκαθίσταται μετά το γάμο
με τους γονείς του γαμπρού) κοινωνία.
Το παράδειγμα της προίκας
 Η προίκα είναι η παροχή χρημάτων ή άλλου είδους περιουσίας
(ακίνητα, ζώα κλπ.) που μπορεί να λειτουργούν πραγματικά
και συμβολικά ως κεφάλαιο και να έχουν ανταλλακτική αξία.
 Διαφοροποιούνται σε σχέση με τα προικιά, δηλ. τα αγαθά κάθε
τύπου που φέρνει η νύφη και καμιά φορά ο γαμπρός για να
στηθεί το νέο σπιτικό.
 Είναι ένα κοινωνικό φαινόμενο που μετασχηματίζεται
συνέχεια, ανάλογα με τις εκάστοτε κοινωνικές και οικονομικές
συνθήκες, έστω και αν φαίνεται να διατηρεί την ίδια μορφή,
αφού παριστάνεται αναλλοίωτο μέσα στο χρόνο.
 Με οποιαδήποτε μορφή και αν δίδεται η προίκα σημαίνει την
υποταγή της γυναίκας σ’ ένα αλλοτριωτικό σύστημα επιγαμίας

12. 12
που τη ζυγίζει και την αποτιμά και της δίνει κοινωνική δύναμη
στη βάση και στο μέτρο της περιουσίας που τη συνοδεύει με τη
μορφή της προίκας.
 Η μορφή προικοδοσίας που συναντάμε σήμερα (χρήματα, γη ή
ακίνητη περιουσία) χαρακτηρίζεται αστικό φαινόμενο. Στον
βορειοελλαδικό χώρο π.χ. του τέλους του 19ου αι. τα αστικά
στρώματα ρυθμίζουν το πρόβλημα της μεταβίβασης των
περουσιακών τους στοιχείων μέσω της προίκας (για κορίτσια)
και μέσω δωρεάς (για αγόρια). Η περιουσία που περνά στο
γαμπρό επ’ ονόματι της νύφης μεταβιβάζεται με
προικοσύμφωνα. Η τάση είναι μετά τη συγκέντρωση της
περιουσία για προίκα να ψάχνουν για γαμπρό. Στη συνέχεια
κλείνονται γάμοι και συζητούνται σα να πρόκειται για
εμπορικές δοσοληψίες.
Αντίθετα, στην παραδοσιακή της μορφή η προίκα
περιλαμβάνει είδη ρουχισμού και αντικείμενα που χρειάζονται
για το στήσιμο του νέου σπιτικού. Τα προικιά δείχνουν την
κατάσταση της οικογένειας που δίνει και ταυτόχρονα την
κατάσταση της οικογένειας που παίρνει. Σε συμβολικό επίπεδο
τα προικιά δείχνουν τη γυναίκα στις παραγωγικές της
ικανότητες και λειτουργίες (εργατική-ποσότητα, χρυσοχέρα-
ποιότητα). Η έκθεση των προικιών είναι η απόδειξη των
παραγωγικών δυνατοτήτων της νύφης σ’ ένα τομέα, στην
οικιακή εργασία, που περιορίζεται στο χώρο του σπιτιού

13. 13
ΠΗΓΗ:
Πανεπιστημιακές σημειώσεις κοινωνιολογίας της θρησκείας
καθηγήτριας κ. Παπαγεωργίου Νίκης.
Γιαλίδης Νέστωρ
Ταξίαρχος ε.α.,
Ηλεκτρολόγος Μηχανικός,
Μηχανικός Η/Υ,
Ραδιοηλεκτρολόγος Α’,
Βιβλικός Θεολόγος και Ισλαμολόγος.