Η μόδα ως φαινόμενο και κομμάτι της καθημερινότητας. ένα ενημερωτικό σημείωμα

1. ΕΚΦΡΑΣΗ – ΕΚΘΕΣΗ | μόδα
1
μόδα (η) [χωρ. γεν. πληθ.] η επικρατούσα κατά περιόδους τάση στην ένδυση και γενικότερα τον τρόπο
συμπεριφοράς και σκέψεως μεταξύ των μελών δεδομένου κοινωνικού συνόλου, με χαρακτήρα
εφήμερο και διαρκώς μεταβαλλόμενο : το πρόχειρο ντύσιμο είναι/γίνεται της ~ || επίδειξη/περιοδικό ~ ||
ντυμένος με την τελευταία λέξη της ~ || λανσάρω καινούργια ~ || ακολουθώ τη ~|| (μειωτικό) έχει γίνει της ~ να
μιλάνε όλοι σε όλους στον ενικό ΣΥΝΩΝΥΜΟ: νεωτερισμός, συρμός.
[ΕΤΥΜ.< ιταλ. moda < λατ. modus «τρόπος»]
Γεώργιος Μπαμπινιώτης, Λεξικό της νέας ελληνικής γλώσσας, εκδόσεις Κέντρο Λεξικογραφίας, Αθήνα 1998
μόδα η, ουσ. α. συγκεκριμένος τρόπος ντυσίματος, χτενίσματος και γενικά εξωτερικής εμφάνισης που
επικρατεί σε μια συγκεκριμένη εποχή: φόρεμα της –ας · (παρ)ακολουθεί τη ~· είναι πάντα στη ~·
πέρασε/ξανάρθε η ~ των κοντών μαλλιών· φέτος η ~ μόδα επιβάλλει …· η τελευταία λέξη της –ας· β.
(συνεκδοχικά) για κάθε εκδήλωση, ενέργεια, συμπεριφορά κ.τ.ο., που επικρατεί σε μια συγκεκριμένη
εποχή : τραγουδάκι/έκφραση της –ας· είναι/έγινε της –ας να …(συνώνυμο στις σημασίες α. και β. συρμός).
[ιταλ. moda]
Εμμανουήλ Κριαράς, Λεξικό της Σύγχρονης Ελληνικής Δημοτικής Γλώσσας, εκδόσεις Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα 2003
μόδα η [móδa] O25α : 1. παροδική ομαδική συνήθεια σχετικά με την εξωτερική εμφάνιση (ντύσιμο,
χτένισμα κτλ.) του ανθρώπου: Γυναικεία / αντρική / παιδική ~. Xειμερινή / ανοιξιάτικη / καλοκαιρινή ~. Pούχο
της μόδας. Πέρασε / ξαναγύρισε ορισμένη ~. Γυναίκα που ακολουθεί πιστά τη ~. Παρισινή ~. Oι δημιουργοί της
μόδας. Oίκος / είδη μόδας. H ~ της δεκαετίας του 1950. ΦP η τελευταία λέξη της μόδας, οι τελευταίες επιταγές
της: Nτύνεται πάντα με την τελευταία λέξη της μόδας. 2. παροδικός συλλογικός τρόπος ζωής, σκέψης,
συμπεριφοράς κτλ. που εμφανίζεται και επικρατεί σε μια κοινωνία ή σε ορισμένο τμήμα της· συρμός:
Xορός / τραγούδια της μόδας. H σύγχρονη τέχνη δεν είναι ~ αλλά φαινόμενο καθολικής σημασίας. [λόγ. < γαλλ.
mod(e) -α (ορθογρ. δαν.)]
Λεξικό Κοινής Νεοελληνικής, εκδόσεις Α.Π.Θ. – Ίδρυμα Μανόλη Τριανταφυλλίδη, Θεσσαλονίκη 2009
α. Αίτια
❶ Βασικό αίτιο της ύπαρξης της μόδας είναι η ανθρώπινη ματαιοδοξία και φιλαρέσκεια. Ο άνθρωπος
(ανεξάρτητα από το φύλο του) συχνά θέλει να δίνει έμφαση στην εξωτερική του εμφάνιση. Η μόδα σ’
αυτή τη περίπτωση γίνεται όχι μόνο το αίτιο, αλλά και το μέσο για την ικανοποίηση αυτής της ανθρώπινης
αδυναμίας. Να μην ξεχνούμε ότι η μόδα σχετίζεται όχι μόνο με τη σύγχρονη εποχή, αλλά εντοπίζεται σε
όλους τους πολιτισμούς στην ανθρώπινη ιστορία και αφορά, όχι μόνο τις γυναίκες, αλλά και τους άνδρες.
❷ Την ανθρώπινη ματαιοδοξία συμπληρώνει συχνά η τάση των ανθρώπων για επίδειξη. Η ικανοποίηση
που προκύπτει από την επίδειξη συνδέεται άρρηκτα με ψυχολογικά συμπλέγματα του ανθρώπου
(complex). Κάποιοι, θεωρώντας τον εαυτό τους επίκεντρο του κόσμου, προσπαθούν μέσω της
εξεζητημένης ένδυσης – υπόδησης ή της χρήσης πανάκριβων (και «μοδάτων») αξεσουάρ να αποσπάσουν
την προσοχή (ή και τον θαυμασμό) των άλλων. Άλλοτε πάλι κάποιοι άλλοι – κυρίως οι λεγόμενοι
«νεόπλουτοι» – δεν διστάσουν να χρησιμοποιήσουν την μόδα για να γνωστοποιήσουν την κοινωνική και
οικονομική τους άνοδο. Υπάρχει τέλος και ο φόβος από αρκετούς ανθρώπους μήπως απομονωθούν
κοινωνικά στην περίπτωση που δεν ακολουθούν πιστά και απαρέγκλιτα τη μόδα. Όλες οι παραπάνω
καταστάσεις, όσο νοσηρές κι αν φαίνονται, ανταποκρίνονται δυστυχώς στην καθημερινή πραγματικότη-
τα.
❸ Η τάση του ανθρώπου για ανανέωση. Η γκρίζα καθημερινότητα και η ρουτίνα που αυτή επιφέρει,
διατηρούν ζωντανό το αίτημα για μεταβολές, όπου και όποτε αυτό είναι εφικτό. Ανανέωση του
ντυσίματος, της διακόσμησης της κατοικίας, της κόμμωσης είναι μερικοί μόνο από τους τρόπους
ανανέωσης των ανθρώπων. Με τις επιταγές τις μόδας η καθημερινή διαβίωση εξωραΐζεται και
βελτιώνεται, έστω και επιφανειακά.
❹ Τα Μ.Μ.Ε. (και ειδικά η τηλεόραση) εντοπίζουν στη μόδα το λόγο ύπαρξής τους. Αν και η άποψη αυτή
μπορεί να φαίνεται υπερβολική ή ακραία, στην πραγματικότητα δεν απέχει πολύ από την αλήθεια. Η
ΕΚΦΡΑΣΗ – ΕΚΘΕΣΗ : μόδα

2. ΕΚΦΡΑΣΗ – ΕΚΘΕΣΗ | μόδα
2
μόδα προβάλλεται πάντοτε μέσα από τη διαφήμιση, και η διαφήμιση είναι στην ουσία το βασικό μέσο
επιβίωσης των ραδιοτηλεοπτικών σταθμών και διαφόρων εντύπων (εφημερίδων και περιοδικών).
❺ Ο καταναλωτισμός είναι ένα από το βασικά αίτια της μόδας. Η μανία του ανθρώπου να καταναλώνει
σε μεγάλες ποσότητες προϊόντα τις περισσότερες φορές άχρηστα για τον ίδιο, ενισχύεται από τη μόδα,
επειδή αυτή ενισχύει και «νομιμοποιεί» τη δυνατότητα κατανάλωσης. Η κατανάλωση προκαλεί
προσωρινή ευδαιμονία, με υπερβολικό όμως κόστος για τους φυσικούς πόρους και την «τσέπη» του
καταναλωτή.
❻ Ένα από τα σημαντικότερα αίτια της μόδας είναι η οικονομική διάστασή της. Η μόδα συνδέεται άμεσα
ή έμμεσα με μια σειρά επαγγελμάτων και επαγγελματιών και αποτελεί από μόνη της μια ολόκληρη
βιομηχανία με τεράστια κέρδη. Σχεδιαστές, κομμωτές, διαφημιστές, παραγωγοί, «μάνατζερ»,
δημοσιογράφοι, ηθοποιοί, φωτομοντέλα, τραγουδιστές είναι μερικοί μόνο από εκείνους που πλουτίζουν
και δοξάζονται από την κυριαρχία της μόδας, ενώ ταυτόχρονα η μόδα – οφείλουμε να το ομολογήσουμε
– δημιουργεί χιλιάδες θέσεις εργασίας πλήρους ή μερικής απασχόλησης αντιμετωπίζοντας το φαινόμενο
της ανεργίας. Από τη στιγμή που υπάρχει μια τόσο μεγάλη οικονομική σημασία της μόδας, καταλαβαί-
νουμε και το λόγο για τον οποίο αυτή υπάρχει.
❼ Τέλος, ακόμη μια αιτία για την ύπαρξη της μόδας είναι και η τάση του ανθρώπου για μιμητισμό. Να
μην ξεχνούμε ότι η μόδα βασίζεται ακριβώς στην τάση αυτή αντιγραφής και μίμησης που διακρίνει τον
άνθρωπο από τα πανάρχαια χρόνια.
β. Συνέπειες
❶ Πολλοί συγγραφείς και διανοούμενοι υποστηρίζουν ότι η μόδα υποδουλώνει τους ανθρώπους και
τους μετατρέπει σε πιόνια της. Η θεωρία αυτή μπορεί (και κατά τη γνώμη μας πρέπει) να θεωρηθεί
ακραία, επειδή ακριβώς παραμερίζει εντελώς την αξία και δύναμη της ανθρώπινης βούλησης, ενώ
ταυτόχρονα αντιμετωπίζει τον άνθρωπο σαν ένα ον χωρίς νοημοσύνη και ελεύθερη σκέψη. Σίγουρα η
μόδα είναι μια μορφή «τυραννίας» (ποιος αποφασίζει τι είναι ωραίο και «μοδάτο», με ποια κριτήρια το
αποφασίζει και με ποια μέσα επιβάλλει την απόφασή του), ωστόσο υπάρχει ένα βασικό ερώτημα που
συνδέεται με το βαθμό στον οποίο η μόδα επιβάλλεται πάνω στον άνθρωπο.
❷ Αρκετοί άνθρωποι λαμβάνουν πολύ σοβαρά τα κελεύσματα της μόδας και σπαταλούν πολύτιμο
χρόνο και κεφάλαιο (χρήματα) γι’ αυτήν. Η μόδα επομένως αποτελεί μια μεγάλη οικονομική επιβάρυνση
(κυρίως για τις γυναίκες, όχι όμως μόνο απαραίτητα γι’ αυτές), επειδή όλα τα παλαιότερα προϊόντα
πρέπει να αντικαθίστανται από πιο νέα. Έτσι, πολλοί άνθρωποι προμηθεύονται νέα προϊόντα, τα οποία
δεν έχουν μάλιστα καμία ανάγκη. Σ’ αυτό το σημείο καταλαβαίνουμε πως συνδέεται η μόδα με τον
καταναλωτισμό, θεωρώντας την πρώτη ως μια έκφανση του δεύτερου. Επειδή μάλιστα η μόδα
μεταβάλλεται σε μικρά χρονικά διαστήματα, οι δαπάνες αυτές μπορούν να δημιουργήσουν σοβαρά χρέη
σε μια οικογένεια και να την βλάψουν ποικιλοτρόπως. Από την άλλη πλευρά όμως, δεν πρέπει να
παραβλέψουμε το γεγονός ότι δημιουργούνται πολλές θέσεις εργασίας και ταυτόχρονα ενισχύονται οι
εμπορικές και ευρύτερα οι οικονομικές δραστηριότητες.
❸ Η μόδα, δημιουργώντας προϊόντα τα οποία ο καταναλωτής δεν έχει καμία ανάγκη στην πραγματικό-
τητα, σπαταλά υπέρμετρα πρώτες ύλες απομυζώντας τις φυσικές πλουτοπαραγωγικές πηγές. Με αυτό
τον τρόπο, πόροι, που θα μπορούσαν να διοχετευτούν σε χρήσιμες και ευεργετικές για τον άνθρωπο
δραστηριότητες, διοχετεύονται σε τομείς μάλλον επιβλαβείς όχι μόνο για το κοινωνικό σύνολο, αλλά και
το φυσικό περιβάλλον. Αναφέρουμε ενδεικτικά τις περιπτώσεις (στην κοσμητική) πειραμάτων πάνω σε
ζωντανούς οργανισμούς.
❹ Οι ακρότητες της μόδας πολλές φορές λειτουργούν προκλητικά στο κοινωνικό σύνολο. Υπάρχει
πάντοτε το ενδεχόμενο να προσβάλλονται τα ήθη κάποιων λαών ή εθνοτήτων, ενώ ακόμη και σε δυτικές
κοινωνίες η υιοθέτηση ακραίων μορφών ενδυμασίας ενδέχεται να θίγει την κοινή γνώμη.
❺ Η μόδα μπορεί να ωφελήσει τον άνθρωπο, όταν λειτουργεί ανανεωτικά για διάφορους τομείς της
ζωής του. Η ανανέωση σε ένδυση – υπόδηση λειτουργεί θετικά στην αυτοεκτίμηση και οδηγεί στη
διαμόρφωση καλής ψυχολογικής κατάστασης στο άτομο. Το ίδιο ισχύει και σε τομείς, όπως η
αρχιτεκτονική ή ο σχεδιασμός διαφόρων αντικειμένων καθημερινής χρήσης. Μπορεί, κατά συνέπεια, να
ομορφαίνει και ενδεχομένως να βελτιώνει ποιοτικά τη ζωή. Βασική προϋπόθεση βεβαίως για όλα αυτά
είναι η ορθολογική συνδρομή της μόδας χωρίς όμως ακρότητες. Εννοείται πάντως ότι ο άνθρωπος
μπορεί να ζήσει και χωρίς αυτήν.
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ : Θάνος Σταυρόπουλος – φιλόλογος, M.Sc.
thanosstavropoulos@yahoo.gr