Ангди улс

1. Д А Л А Й Т Э Н Г И С Д Э Х Х Ү Ч Н И Й
Т Э Н Ц В Э Р

2. ФРАНЦЫН ҮЕ
• 1648 оноос Франц хүч түрэн Германы газар нутаг Рейн мөрний орчимыг өөрийн
болгон газар нутгаа тэлэх мөн өөрийн ноёрхолоо тогтоох бодлого явуулж эхлэв.
Тухайн үед дайны байдалтай үлдсэн Испани болон Францын дайн 1659оны
Пиренейн гэрээгээр дуусгавар болов. Вестфалийн болон Пиринейн гэрээнүүд
немцийн болон Испаний Гаубсбургийнхан зэрэг Францын мөнхийн дайснууд эрс
суларсаны гэрч болов. Вестфалийн энхийн гэрээгээр Швед улс Европын их гүрэн
болж Балтын тэнгис орчимд өөрийн ноёрхолыг тогтоов.

3. • Пиренейн гэрээ нь Европ дахьФранцын ноёрхолын бэлтгэл болж өгчээ. XIV-р
Людовикийн хаанчлалын эхний үед Франц хүчирхэгжсэн бөгөөдЛюдовик хаан 4-н дайн
өдөөв. XVI, XVII-р зууны үед Испани болон франц хоёр нь газар болон тэнгисийн хүчийг
хоёул эзэмшин удирдаж байв. XVII-р зууны 70-аад ондАнгли, Голланд, Швед зэрэг
улсууд нь өрнөдөд түрэмгий бодлого явуулж байсан Франц улсын эсрэг босон бөгөөд
80-аад онд цэргийн холбоо болохАугсбургийг байгуулан босов.
• 1701-1713 оныАнгли-Францын дайндАнгли ялав. Үүний дүнд Франц байр суурь газар
нутгаа бүрэн авж үлдэхийн тулд Утрехтийн гэрээг байгуулжээ.

4. УТРЕХТИЙН ЭНХИЙН ГЭРЭЭ
• 1701-1711 оны хооронд Испанийн хаан ширээний төлөөх Европын улсууд ялангуяа Франц
Ариун Ромын Эзэнт улсын хооронд явагдсан дайны төгсгөлд 1713 онд Голландын Утрехтэд
нэг талаас Франц, Испани нөгөө талаас Их Британи, (1707 оны Шотланд Английн холбоо
байгуулах гэрээний дагуу Их Британи байгуулагдсан) Голланд, Ариун ромын эзэнт улс,
Австри, Португали, Савой зэрэг улсууд оролцон гарын үсэг зурсан Утрехтийн энхийн гэрээг
байгуулсан.
• Энэ гэрээгээр 5-р Филипп испанийн хаан ширээнд сууж далайн чанад дах колонийн газар
нутгаа хадгалж үлдсэн ч Австрид Неаполитаныг, Сардин,Тосканы хагасыг, Их Британид
Гибралтар болон Минорка арлыг, Савойд Сицилийг тус тус өгөхөөр болсон бол Францын
хувьд зарим газар нутгаа Савой болон Голландад алдаж Лотарингаас цэргээ гарган, америк
дахь колоний зарим газар нутгаа Их Британид алджээ.
• Утрехтийн гэрээг байгуулсанаар Францын Европ дахь нөлөө буурч Испанийн хувьд эх газрын
бодлогын хувьд өөрийн орон зайг алдсан бол Австри энэхүү гэрээгээр Европын нөлөө бүхий
гүрэн болж хувирсан ба энхүү Европ тивийн хүчний тэнцвэрт байдал Францын хувьсгал
хүртэл үргэлжилсэн бөлгөө.

6. Англи улсын үе
• Далай дахьФранцын байр суурь унаж Англи улс далай тэнгист ноёрхож, Газар дундын
тэнгис дэх гол түлхүүр газар болох Гибралтарыг 1704 онд эзлэн авч цэрэг худалдааны
бусад гол хоолой , усан замуудыг өөртөө авч Асентай эрх буюу боолын худалдааны
эрхийг авсан. Далайд эрхээ тогтоосонАнгли улс УмардАмерикийг колончлох түшиц
газартай болсон ба Канадыг эзэмших боломж нээгджээ. XVII-р зуунаас хойш уналтад
оров. Энэ үед далайн төлөө дайнАнгли Франц улстай хийж байсан ба дайнд ялагдав.

8. АНГЛИ ГОЛЛАНДЫН ХАРИЛЦАА
• Далай дээр Голландчууд английн хамгийн аюултай өрсөлдөгчид байсан
юм. Англи нэг бол тэнгисийн хоёр гүрний холбоо байгуулах эсвэл
Английн далай тэнгис дэх ноёрхолыг бүрэн хүлээн зөвшөөрүүлэх тал
дээр Голландад шахалт үзүүлэх гэсэн хоёр бодлогийг шаардах болов.
Үүний дүнд хоёр орны харилцаа муудав.1652-1654 онуудад дайн дэгдэв.
Англи ялж “Навигацын ажиллагаа”-г хүлээн зөвшөөрүүлэв.

9. • Голландын төрж байн зүтгэлтэн Корнелий де Витт Нэгдсэн мужуудийн ерөнхий
штатуудын хурал дээр “Одоо бид ч гэсэн тэр, тэнгис далай ч гэсэн тэр Английн
мэдэлд орлоо гэдгийг би албан ёсоор мэдэгдэж байна” гэж хэлж байв. 1654 онд
Найрамдлын гэрээ байгуулав. Энэ гэрээнд оролцогчид зөвхөн Голландчууд
байсангүй тэдний холбоотнууд болох Даний эзэн хаан, Швейцарын протестант
кантонууд, Ганзейн хот улсууд, Хойд Германы зарим нэг вангууд мөн байв.Уг
гэрээгээр нэгэн зэрэг Швед, Дани, Португаль зэрэг нилээд аюултай
өрсөлдөгчидтэйгөө гэрээ байгуулж чадсан байна.

10. • Английн засгийн газар нь далайн чанад дахь өөрийн эзэмшил нутагт бүх чадал,
анхаарлаа чиглүүлж Европын хувьд гадаад бодлогоо улс төрийн янз бүрийн тоглоом,
ажиллагаагаар л хязгаарлаж байлаа. XVII-р зууны Европын далайн болон худалдааны
хамгийн хүчтэй улс болох Голландтай арай өөр байдлаар харьцах шаардлага гарав. XVI-
р зуунд Англи нь Испанид үхлийн цохилт өгсөн бол, XVII-р зуун гэхэд Голландын хувьд
ялалт байгуулж, Голланд нь XVIII-р зуунд худалдааны хувьд Англид бүрэн ялагдаад
байв. Энэ үед ФранцуудАмерик дахьАнтилийн арлууд дээр суурьшаад байсан ба
цаашлаадАнгли уруу янз бүрээр довтолж , далай, тэнгис дэх түүний ноёрхолыг булаан
авахыг оролдох болов.

11. • Испанийн өвийн төлөөх тэмцэл нь хэрэг дээрээ тэнгис далай ба колони
эзэмшилийн нутгуудад ноёрхолоо тогтоох гэсэн Франц, Английн
хоорондын асар том мөргөлдөөн байсан.
• 1654 оны 9-р сард Данитай байгуулсан гэрээгээр Англичууд Зунд
хоолойгоор дамжин өнгөрөх эрхийг Голландчууд эдэлж адил эрхээр
эзэмших болов. Португалитай байгуулсан гэрээ нь тухайн улс Англид
эдийн засгийн хувьд захирагдах эхлэл болжээ.

12. АНГЛИ БА ИСПАНИЙ ХАРИЛЦАА
• XVII-р зууны үед Испани нь уналтдаа ороод байсан боловч баян тансаг улс хэвээр байж
амархан олз болохоор байлаа.Тэд англитай худалдаа хийх тал дээр өөрийн колониуддаа
зөвшөөрөөгүй юм.МөнАнглийн худалдаачид номлогчидыг Испани аргаараа буюу
инквизицийн шүүхэд өгч байв. Иймд Англи Испаний засгийн газраас Вест-Инд орох
замыг чөлөөтэй болгож, инквизицийн шүүхээ Английн иргэдийн эсрэг хэрэглэхийг
зогсоохыг шаардах болов. Ийнхүү Испанитай хийх Английн дайн зайлшгүй болов. 1655
онд Францтай энхийн гэрээ байгуулсан болон Испанитай дайтаж эхэлсэнээ Лондон
хотод зарлав. Уг дайнАмерик дахь боолын худалдааны төв болох ЯмайкыгАнгличууд
эзэлсэнээр Испаний хувьд ялагдлаар төгсжээ.