2. 1. Хүн амын тоо, бүтэц,
Хятад улс дэлхийд хамгийн олон хүнтэй. Хамгийн
ойр 2010 оны тооллогоор БНХАУ 1,339,724,852
оршин суугчтай байв. Тооцооллоор 2012 онд
1,350,695,000 байв.
13%
70%
17%
0-14
15-60
60+
4. Хүн амын орлого,
амжиргааны түвшин
Хүн амын жилийн өсөлт 0.46% байна. Дунджаар 73.18
насладаг.Хэт өсөлтийг 1979 оны «Нэг хүүхдийн бодлого»оор болиулсан.
Ядуурлын хувь буурч, амьжиргааны түвшин дээшилсэн нь
сайн боловч хүүхэд нуух, наймаалах гэх мэт муу үр дагавар
бас байсан. 2013 оноос эхнэр нөхрийн аль нэг нь айлын
ганц хүүхэд бол хоѐр хүүхэдтэй байхыг зөвшөөрч
зөөлрүүлсэн. Нэг хүнд ногдох нийт орлого 2008 онд 2940
ам.доллар болж, дэлхийн хэмжээнд 130 дугаар байрт
орсныг дурджээ.
2012 онд хот болон хот маягийн тосгонуудын хүн амын нэг
хүнд ногдож буй орлого 24565 юань /1 ам. доллар нь 6,28
юань/, /3911,6 ам. доллар /хөдөөгийн хүн амын цэвэр
орлого 7917 юань байжээ.
5. 2. Нутаг дэвсгэрийн хэмжээ
Хятад улс дэлхийн бөмбөрцөгийн зүүн тал, Европ Азийн эх
газрын зүүн хэсэг, Номхон далайн баруун эрэгт оршдог.
Хятадын хуурай газрын нийт талбай ойролцоогоор 9 сая 600
мянган хавтгай дөрвөлжин километр, Ази тивийн нийт
талбайн 21,9 %-г эзэлдэг. Азийн хамгийн том орон юм.
Дэлхийн 180 гаруй орны дотор Хятадын хуурай газрын талбай
Орос, Канадын дараа орж дэлхийд 3-р байр эзэлдэг.
Хятадын хуурай газрын хил 22 мянга гаруй километр бөгөөд
15 оронтой хил нийлж, өмнө талаараа
Вьетнам, Лаос, Мьянмартай хөршилж, баруун өмнө болон
баруун биеээрээ
Энэтхэг, Бутан, Балба, Пакистан, Афганистан хил нийлж, зүүн
хойт хэсэг болон баруун хойт хэсэгтээ
Орос, Тажикистан, Кыргызстан, Казахстантай хиллэдэг бөгөөд
хойт талаараа Монгол улстай хиллэж байна.
7. 3. Хэл соѐл, зан заншил
Албан ѐсны хэл нь хятад хэл (умард аялгуу).
Хялбар ханз (1956, шинээр) хэцүү ханз (уламжлалт)
Одоо дэлхийн 88 оронд нийт 282 Күнзийн институт, кабинет
ажиллаж байгаа аж.
Хятадчууд цагаан сар тэмдэглээд 4000 мянга гаруй
жилийн түүхтэй.
Хятадын ардын зан заншлын дагуу, єргєн агуулгатай
цагаан сар нь билгийн улиралын 12-р сарын 23-ны єдрєєс
эхлэн шинэ оны цагаан сарын 15 хvртэл vргэлжилж, ємнє
хойно бараг гурван 7 хоног болдог
Хятадчууд бол цай уусан 4000 гаруй жилийн түүхтэй ард
тvмэн. Сарьсан багваахай аз авчирдаг амьтанд тооцогддог.
Харин тогоруу, яст мэлхий зэрэг амьтад "тэнэг" гэсэн
санааг илэрхийлдэг.
Ханын цаг оршуулгыг илэрхийлдэг тул хүнд бэлэглэдэггүй.
Хятадад үхэгсдийг хуримлуулдаг ѐс сэргэлээ
Хаврын баяр нь 4000 гаруй жилийн түүхтэй юм.
8. • Энэ сонирхолтой Хятадын эртний ѐс заншил нь 1950-аад
оны дундуур буюу коммунистууд хориглох хvртэл 1000
гаруй жил vргэлжилсэн байна. Энэ бол эмэгтэй хvний
хєлийн сарвууны ясыг хугалж механикаар жижигхэн
болгож харагдуулах ѐс заншил юм. Охидыг бvр багаас нь
буюу 4-6 настайгаас нь эхэлж хєлийг нь жижигхэн болгох
процесс эхэлдэг бєгєєд бvтэн 3 жилийн дараа гэхэд хєлний
хурууны бvх яс хугарсан байдаг байна. Хятадад дээхэн vед
хєлєє дээрх янзаар жижигхэн болгож гоѐж чадаагvй л бол
сайн нєхєр олоход тун хэцvv байсан гэнэ.
9. 4. ДНБ, нэг хүнд ногдох ДНБ
Хятад улсын дотоодын нийт бүтээгдэхүүний хэмжээ 2009онд
33,53 триллион
2013 онд 56 триллион 884 тэрбум 500сая юань хүрч буюу
харьцуулах үнээр өмнөх оныхоос 7.7 хувиар өсч 2012 оны
өсөлтийн хувьтай адил байна. 2013 онд нэг хүнд ногдох ДНБ
$ 6,569 байна.
GDP growth
10.3
9.6
9.8 9.7
9.5
9.1 8.9
8.1
7.6
7.4 7.9
7.7
7.5
10. 5. Эдийн засгийн өсөлт, гол
салбарууд
өсөлтийн хурд
11.9
10.3
9.6
9.8
9.7
9.5
9.1
8.9
8.1
7.6
7.7
12. 6. Экспорт, импорт 2013он
Unit: US$ 100
million
Absolute Value
Increase ±%
Total Import and
Export Value
3455.8
26.7
Export Value
1873.7
25.0
Import Value
1582.2
28.8
291.5
7,7
Import and Export
Balance
14. 7. Үйлдвэрлэл, үйлчилгээ
1-р үйлдвэрлэл:
Хөдөө аж ахуйн
Салбаруудыг
оруулдаг
2-р үйлдвэрлэл:
Үйлдвэр, уул
уурхай,барилгын
салбарыг
3-р үйлдвэрлэл:
Үйлчилгээний
салбар
бусад төрлийн
аж үйлдвэрлэл
15. Хятадын хоѐрдугаар аж үйлдвэрлэлийн
нийт хэмжээ 25 триллион орчим юаньд
хүрч, өнгөрсөн оныхоос 7.8 % нэмэгдсэн
бол гуравдугаар аж үйлдвэрлэлийн
хэмжээ 26 триллион юаниас давж, 8.3%ийн өсөлттэй байлаа. Энэхүү өөрчлөлт нь
Хятадын эдийн засгийн олон жилийн
хөгжил болон бүтцийн өөрчлөлтөөс
шалтгаалсан.
16. Нөөц баялаг
• Байгалийн нөөц баялагийн хэмжээ: $23
триллион
• Газрын тосны нөөц: Топ - 10 үзүүлэлтэд
хараахан багтаагүй.
• Байгалийн хийн нөөц: Топ - 10 үзүүлэлтэд
хараахан багтаагүй.
• Ой мод: 450 сая акр талбай ($6.5 триллион)
• Өмнөд хөрш орны байгалийн баялаг нөөц нь
нүүрс болон бусад нэн ховор эрдсүүдээс
бүрдэл болдог бөгөөд эдгээр нөөц баялаг нь
нийлээд дэлхийн нийт баялагийн 90%-ийг
бүрдүүлдэг байх юм. Саяхан тус улсад
шаварлаг занарын хийг олж нээгээд байгаа ч
хэмжээг нь хараахан тогтоогоогүй байгаа аж.
Хэрэвзээ шаварлаг занарын хийн баялагийн
нөөцийн хэмжээг тогтоох аваас Хятад улс
дэлхийн тэргүүн баян орны нэг болох юм.
17. 8. Төрийн бодлого,
Эв хамт дэглэм, нэгдмэл
байгууламж, нэг нам,бүгд найрамдах
засагтай. Ерөнхийлөгч Ма Инь-жоу
Дэд ерөнхийлөгч У Дунь-и
Ерөнхий сайд Чэнь Чун
Хууль батлах байгууллага нь Бүх
Ардын Төлөөлөгчдийн Хурал, гүйцэтгэх
засаглалын дээд байгууллага нь
Төрийн зөвлөл болно.
Хятад улсын төр, засаг ард түмний
амьдралыг дундаас дээгүүр чинээлэг
төвшинд гаргах үе шаттай зорилт
тавиад байгаа.
БНХАУ хууль цаазийн хувьд хатуу
дэглэмтэй. Тэр ч утгаараа
бослого, жагсаал үймээнийг эвээр биш цус
урсган хүчээр шийддэг..
18. Хөрөнгө оруулалт, төсөл хөтөлбөр
• Хятад улс бол нэгдсэн олон үндэстэнтэй орон болно.
Иймээс хятадын ЗГ үндэстнүүд эрх тэгш, эв
нягтралтай, харилцан туслалцсан байх төрийн бодлого
хэрэгжүүлж байна.
• 2013 онд электрон мэдээллийн аж үйлдвэрийн 5 сая
юаниас дээших төслүүдэд нийт 1082.8 тэрбум юанийн үл
хөдлөх хөрөнгө оруулалт хийж, 2012 оныхоос 12.9%
нэмэгдэж, өсөлтийн хурд нь өмнөх жилээс 7.2 нэгж
нэмэгджээ. Энэ онд 674.9 тэрбум юанийн үл хөдлөх
хөрөнгө шинээр нэмэгдэж, 2012 оны мөн үеийнхээс 1.3%
өссөн байна.
• БНХАУ 2013 онд нефть, хийн орд газруудын хайгуулын
хөрөнгө оруулалт 80 тэрбум юаньд /13,7 тэрбум
долл./хийнэ. Хятад улсад эрчим хүчний эрэлт хэрэглээ
өндөр байгаа ч, тус улс эрчим хүчний импортын хараат
байдлыг бууруулахыг чармайж байна.
19. • Хятад улс сүүлийн жилүүдэд дэд бүтцийн салбар,
томоохон барилга байгууламжид улсын төсвийн
хөрөнгө оруулалтыг чиглүүлж ирсэн нь өөрийн улсын
дотоод хэрэглээ, хөрөнгө оруулалтыг нэмэгдүүлж
эдийн засгийн тэнцвэрийг хангах, хөгжлийн үсрэнгүй
хөгжлийг тогтвортой хангах бодлогын арга хэмжээ.
• Хятадын Засгийн газраас дэд бүтцийн салбарыг
хөгжүүлэхэд ихээхэн анхаарч, 396 тэрбум
ам.долларийн улсын хөрөнгө оруулалтыг түүнд
зарцуулж байгаагийн зэрэгцээ гадаадын их
хэмжээний шууд хөрөнгө оруулалтыг татан оруулж
байгаа нь эдийн засгийн өсөлтөд хамгийн чухал
нөлөө үзүүлж байна.
20. 9.Хөгжлийн үндсэн үнэт зүйлсийг
тодорхойлох
БНХАУ-ын хөгжлийн гол хүчин зүйлсүүдийг дурдвал:
1. “Хятадын ард түмэн, тэдний сэтгэлгээ”
2. “Хятадын төрийн бодлого”
3. “Боловсрол”
4. “Нэг Соѐл иргэншил” гэсэн эдгээр хүчин
зүйлс нь өнөөгийн БНХАУ-ын хөгжлийн хөдөлгүүр гэж
оюутан миний бие үзэж байна.
21. 10. Хөгжилд боловсролын
гүйцэтгэх үүрэг
Өнөөгийн Хятад орны хөгжлийн нэг чухал хүчин зүйл нь
боловсролын систем билээ. Хүчирхэг эдийн засаг боловсрол
дээр тулгуурладгийг анхаарч Хятад улс сайн боловсон хүчин
бэлтгэх асуудлаар 15-н жилийн өмнөөс анхаарлаа хандуулсны
үр дүнгээр өнөөдөр энэ улсын боловсрол “Европын стандарт”-д
хүрсэн гэж олон улс үзэж байна. “Хятадын хөгжлийн бэлэг
тэмдэг бол хүн хүч болон боловсрол” гэж Төрийн Зөвлөлийн
Ерөнхий Сайд Вэнь Жябао онцолсон нь өнөөгийн болон
ирээдүйн хөгжилд боловсролын нөлөөг өндрөөр үнэлж байгаа
нь харагдаж байна. Хятадын Засгийн газар боловсролд асар их
хөрөнгө оруулалт хийж буй нь Хятадын Их Дээд сургуулиудын
хөгжлөөс тодорхой харагдаж байна. Түүнчлэн «Төсөл 211»-ийг
хэрэгжүүлсний дүнд Хятадын их, дээд сургуулиуд 2021 онд
дэлхийд тэргүүлэх байр суурьтай болохоор төлөвлөж байна.
Энэхүү төсөл нь 21-р зуунд 100-н Их дээд сургуулийг дэлхийд
тэргүүлэх байр сууринд хүргэх зорилготой юм.
22. 11. Байгаль орчин ба хөгжлийн
хоорондын уялдаа
• Тогтвортой хөгжлийн асуудал чухал болсонтой
холбогдуулан 1990-д оны эхээр Хятад улс ҮТС-н
зарим үзүүлэлтүүдийг байгаль орчины үзүүлэлтүүдээр
засварлах ажлыг нэвтрүүлж эхэлсэн. БНХАУ нь
байгалийн нөөцийг бүртгэл тооцоог хэрэгжүүлж буй
улс орнуудын нэг юм.Үүнд хөрөнгө, бохирдол болон
материал түүхий эдийн дансны урсгал тооцоо-г биет
болон мөнгөн хэлбэрээр,байгаль орчин хамгаалалт
болон нөөцийн менежментийн зардал зэргийг тооцдог.
ШУ болон ЗГ 2-уулаа анхаарлаа хандуулан ажиллаж
байгаль орчины доройтол зэргийг тодорхойлох
ажилуудыг хийж байна.
23. 12. Хүн амын өсөлтийн хурд
ХА-н өсөлт
45.1
19.2
12.4
11.7
5.8
1964
1982
1990
2000
2010
25. 13. Давуу тал
• Хятад улс бол хамгийн эртний иргэншсэн хамгийн
хурдацтай хөгжиж буй эртний уламжлалт, орчин
үеийн амьдралийн хэв маягийг хослуулсан нийгэм.
• Хятадын гүн ухаанчид, улс төрчид, зохион бүтээгчид
, урлаг соѐлын одод дэлхийд алдартай, чухал байдаг
• Хүн ам нь Хятад улсын хамгийн том давуу тал болж
чадсан билээ.
• Зөв бодлогоор давуу талаа ашиглан богино хугацаанд
хурдацтай хөгжилд хүрсэн.
• Эдийн засгийн үсрэнгүй өсөлтөд хүргэсэн нэг алхам
нь хувийн бизнес эрхлэгчдэд хаалттай зарим салбарт
нэвтрэх боломжийг төрөөс олгосон явдал юм
26. 14. Хотжилт, шилжих хөдөлгөөн
Өнгөрсөн оны байдлаар 236 сая хүн
шилжилт хөдөлгөөн хийсэн гэдэг
статистик мэдээг танилцуулжээ. Энэ
нь өнгөрсөн жилд Хятад нийт хүн
амын 17,4 хувь буюу зургаан хүн
тутмын нэг нь шилжилт хөдөлгөөн
хийсэн гэсэн үг юм. Мөн тэр
хүмүүсийн 75 хувь нь хөдөө
тосгоноос хот газар ажил хийхээр
явсан байна. Хятадын хотжилт
эрүүлээр хөгжиж, хотын тогтвортой
хөгжил ил тод үр ашигтай
болж, хотын хүн ардын орон сууцны
орчин ахуй байнга сайжирч, хотын
ерөнхий даац хүчин ихээхэн
дээшилж байна.
27. Дүгнэлт
• БНХАУ эдийн засгийн өсөлтөөрөө өнгөрсөн оны сүүлээр
дэлхийд хоѐрдугаарт оржээ. Хэдий тийм ч нэг хүнд ногдох
ДНБ-ий хэмжээгээр дэлхийд 100 орчим орны дараа орсон аж.
1,3 тэрбум хүн амд хуваахад тийнхүү хойгуур байр эзлэхэд
хүрдэг байна. Иймд БНХАУ нь хөгжиж буй орон хэвээрээ
байгаа.
• Хятадын тариалангийн аж ахуйн үндэс суурь буурай, хөдөө
орон нутгийн хөгжил хоцрогдонгуй хэвээр байгаа. Хот тосгонд
ажлын байрны эрэлт нэмэгдэж, иргэдийн амьдралд тулгамдсан
асуудал олноор бий болжээ.
• Хүн амын бүтцийг авч үзвэл, хөдөө нутагт аж төрдөг болон
ядуу хүн амын эзлэх хувь өндөр хэвээр байна. Хятадын 1.3
тэрбум хүн амын 700 сая гаруй нь хөдөө нутагт аж төрдөг нь
Египетийн нийт хүн амны тооноос 10 дахин илүү юм. Хот газар
ажиллахаар шилжин очсон тариачид 150 сая байгаа нь ОХУын нийт хүн амтай тэнцэнэ. НҮБ-ын үзүүлэлтээр Хятадад 150
сая ядуу хүн байна.
28. •
•
•
•
•
Амьжиргааны доод төвшнөөс доош нэн ядуу 15 сая хүн тоологджээ.
Хятадын хот, хөдөөгийн иргэдэд боловсрол, эрүүл мэндийн зэрэг
салбарт тулгамдсан бэрхшээлтэй асуудал олон бий.
Эдийн засгийн хөгжлийн бүтцийн асуудал ч хүнд байна.
• 1. аж үйлдвэрийн бүтэц тэнцвэргүй.
• 2. хот хөдөөгийн ялгаа их.
• 3. бүс нутгийн хөгжил тэнцвэргүй. Хятадын илүү хөгжсөн зүүн бүс
нутгийн нийт бүтээгдэхүүний харьцаа хөгжлөөр арай дутуу баруун
бүсийнхээс дөрөв гаруй, нэг хүнд ногдох ДНБ нь 3.3 дахинаар
зөрүүтэй байна.
Худалдааны бүтцийн хувьд БНХАУ нь дэлхийн үйлдвэрлэлийн сүлжээний
сүүлд ордог бөгөөд нэмүү өртөг багатай бүтээгдэхүүн ихээр гаргадаг орон
юм. Хөгжингүй орнуудын хувьд нэмүү өртөг шингэсэн, шинжлэх ухааны
давуу талыг ашигласан үйлдвэрлэл явуулдаг билээ.
Хөгжингүй орон, аж үйлдвэрийн хөгжингүй орон гэсэн томьѐолол бий.
Хөгжингүй орон үйлдвэрлэлийн хувьд өндөр төвшинд гарсан байдаг бол
БНХАУ одоо л ид үйлдвэржих замдаа явж байна. Энэ нь Хятад улс
хөгжиж буй орон хэвээрээ байна гэж үзэх үндсэн шинж мөн гэж дүгнэж
байна.
Editor's Notes Аж үйлдвэрийн салбарын орлого ДНБ-ий 49 хувь, хөдөө аж ахуйнх 11 хувь, үйлчилгээнийх 40 хувийг тус тус эзэлж байгаа нь өндөр орлоготой орнуудын дундаж төвшнөөс хоёроос 11 дахин илүү үзүүлэлт юм.
