1. Хүний нөөцөд баримжаатай хөгжилийн чиг хандлага
ШУТИС, КтМС-ын менежментийн 4-р курсын оюутан Ш.Баярмагнай
Хураангуй
Өнөөдөр бидний өмнө сонголт ирсэн байна байгалийн баялагаа түшиглэж хөгжих
үү хүний нөөцдөө тулгуурлан хөгжих үү гэдэг хоёр замын уулзвар дээр бид ирээд
байна.
Алийг нь сонгохоос шалтгаалан цаашдын монгол орны хувь заяа шийдэгдэх гээд
байгаа нөхцөлд бид хариуцлагатай бөгөөд бодлоготой хандах ёстой.
Улс орнуудын алдааг судалж ололттой талыг нь авч хэрэгжүүлсэнээр хөгжилд цаг
хугацааны хувьд хурдан хүрэх боломжтой юм.
Байгалийн баялагийг шүтсэн улс ямар байна Оюунлаг нөөцийг шүтсэн улс ямар
байна гэдгийг харьцуулж түүн дээр дүн шинжилгээ хийсэн юм.
Бидний хөгжил Монгол орны хөгжил бол хүний нөөцөд баримжаатай хөгжлийн
чиг хандалага байх боломжтой гэдэг санааг дэвшүүлэн тавихыг зорилоо.
Түлхүүр үг
Хүний хөгжил, байгууллагын хөгжил, улс орны хөгжил, хүний нөөц, оюунлаг нөөц
Оршил
Улс орнуудын хөгжлийн түвшинг аваад үзэхэд 5 үндсэн чиглэлээр хөгжиж ирсэн
байдаг үүнд:
1. Оюунлаг нөөцөд тулгуурласан
2. Хөрөнгийн нөөцөд тулгуурласан
3. Материал түүхий эдэд тулгуурласан
4. Хөдөлмөрийн нөөцөд тулгуурласан
5. Зах зээлийн багтаамжид тулгуурласан
1. Оюунлаг нөөцөд тулгуурласан хөгжсөн орны жишээ бол зүүн азийн зарим
орнууд байдаг. Эдгээр орнуудын гол онцлог нь хүний нөөц буюу хүн амдаа
маш их хөрөнгө оруулж түүнийг зөв ашиглаж чадсан байдаг энэ нь өөрөө
маш богино хугацаанд дэлхийн өндөр хөгжилтэй орны тоонд оруулж
чадсан.
2. Хөрөнгийн нөөцөд тулгуурласан хөгжил
Энэ хөгжлийн гол онцлог нь маш их хэмжээний хөрөнгийг өөрийн зах зээл
дээрээ байршуулан түүгээр дамжуулан өөрийн орноо хөгжүүлж чадсан
улсууд байдаг. Жишээ нь Швецайр улс
3. Материал түүхий эдэд тулгуурласан хөгжил
Хөгжлийн энэ чиг хандлагыг сонгосон орнууд бусад өндөр хөгжилтэй
оронд эцсийн бүтээгдэхүүнийх нь үйлдвэрлэхэд зориулан түүхий эдээр
хангаж өгдөг материал түүхий эдийн бааз орон болдог монгол орны хувьд
энэ чиг хандлагийг сонгон авч ОХУ, БНХАУ, бусад гуравдагч орон руу
байгалийн болон малын түүхий эдээ нийлүүлж байна.
Байгалын баялагтаа тулгуурлан монгол улс хөгжиж байна. Тэгвэл манай
улсаас түрүүлэн өөрийн байгалийн нөөцдөө тулгуурлан хөгжиж байгаа орнуудын
хөгжлийн түвшинг судалсан юм.
1

2. Нэг: байгалийн баялагаа шүтсэн улс орнуудын жишээ:
Бусад орныг тойруулан харахад муу жишээ сайн жишээнээс хавьгүй олон
байна. Алмаз нь Анголыг баян болгоогүй. Газрын тос нь Венесуэлд хөгжил
дэвшлийг авчраагүй. Ардчилсан Конгод колтан, алт, зэсийн баялаг нөөц нь дайныг
дэгдээсэн. Бидэнд ойр орших Орос улсад цөөн тооны олигарх хэмжээшгүй их
баялгийг эзэмшиж, үлдсэн 70 хувь нь сард 380 ам.д.-аас бага орлоготойгоор
амьдарч байна.
Ийнхүү дэлхийд ядуу хүмүүсээр дүүрсэн баялаг газар нутаг нэн элбэг байна.
1990-ээд онд дэлхийн хэмжээгээр нэг хүнд ногдох ДНБ-ий хэмжээ 17 хувиар
нэмэгдэж байх тэр үед Конго, Суринам, Сиерра Леон зэрэг уурхайн салбарт
түшиглэсэн оронд нэг хүнд ногдох ДНБ нь 11 шахам хувиар буурсан. Үнэхээр ч
(газрын тос, резин, алмаз, эрдэс түүхий эд) зэрэг анхдагч бүтээгдэхүүний томоохон
экспортлогч орнуудын эдийн засгийн өсөлт нь дандаа биш ч гэсэн ихэнх
тохиолдолд бусад орнуудынхаас хоцорч явдаг байна. Энэ үзэгдлийг эдийн засаг
судлалын давамгайлсан урсгалд “нөөцийн гай/хараал” гэж нэрлэжээ.
Оксфордын их сургуулийн профессор, Дэлхийн банкны захирал асан Поол
Кольерын хэлснээр байгалийн нөөцөд голчлон түшиглэдэг орнуудад иргэний дайн
гарах магадлал 23 хувьтай байхад байгалийн нөөцөө олборлож ашигладаггүй
орнуудад дөнгөж 0.5 хувьтай байдаг байна. Ардчилсан Конго бол үүний тод
жишээ. Конго шиг баялаг газар нутаг дэлхий дээр олон байхгүй. Мөн түүн шиг
цусаар нэвчсэн газар нутаг ч олон байхгүй. Тус орны зүүн хэсэг дэхь дайн 1998
оноос хойш 4 сая хүний амийг егүүтгээд байна.
Нигери мөн бас нэг тод жишээ. Хорин таван жилийн өмнө тус улс хөдөө аж
ахйн бүтээгдэхүүний томоохон экспортлогч байх үед нэг хүнд ногдох ДНБ нь 913
ам.д. байсан. Одоо бол Нигерийн 135 сая хүн дундажаар зөвхөн 645 ам.д.-ын
орлоготой байна.
Байгалийн нөөцийн гайн онол
Эдийн засагч Жеффри Сакс, Эндрю Уорнер нарын (1995, 1997, ба 1999
онуудад хэвлэгдсэн) 79 нөөцөөр баялаг орныг хамарсан судалгааны цуврал ажил
байгалийн их хэмжээний нөөц баялаг нь эдийн засгийн өсөлттэй урвуу харьцаатай
байгааг тогтоосон. Өөрөөр хэлбэл нөөцөөр баян орнуудын эдийн засгийн өсөлт
байгалийн нөөцөө чухалчилдаггүй орнуудынхаас тууштай доогуур байна гэсэн үг.
Иймээс бид аль чиг хандлагийг нь сонгох вэ бидний өмнө сонголт тулгараад
байна.
Үзүүлэн 1
Материал түүхий эдэд
тулгуурласан хандлага
Оюунлаг нөөцөд
тулгуурласан хандлага
2

3. Материал түүхий эдээр хөгжлийн хэмжих нь урт хугаацааны турш динамик байдаг
бол хүний нөөцийн хөгжил нь урт хугацааны туршид статик төлөв байдалд байна.
Монгол улсын хамгийн үнэт баялаг бол бол монгол хүн
Монгол улсын хамгийн үнэт эрдэнэ газар шороо
Хоёр: Хэтийн тогтвортой хөгжлийг хангах хүний нөөцийг хөгжүүлэх
Ямар ч эдийн засагтай орны хэтийн өсөлтийг тодорхойлох, мөн байгалийн
нөөцийн хараалыг даван туулахад шийдвэрлэх нөлөө үзүүлэх хүчин зүйл бол хүний
нөөцийг хөгжүүлэх хөрөнгө оруулалт. Хэд хэдэн судалгаанаас харахад
байгалийн нөөцийн эрчимтэй ашиглалт нь хүний нөөцийг ихээр шаардсан
салбаруудын өсөлтийг бууруулдаг.
1980-аад болон 1990-ээд онд ДНБ-д нөөцийн ашиглалтаас нэмэрлэх хувь нь
өндөр байсан орнуудад хүний нөөцийг харьцангуй илүү ашигладаг аж үйлдвэрийн
салбаруудын өсөлт хэт удаашралттай байсан нь тогтоогдсон байдаг.
Үүнийг тайлбарлахын тулд Скандинав болон Латин Америкийн түүхийг
сөхье. 19-р зуун, 20-р зууны эхээр энэ хоёр нь хоёулаа байгалийн нөөцийг ихээр
экспортлодог байсан. 1870 онд Финлянд, Норвеги, Швед улсад нэг хүнд ногдох
ДНБ тус тус 1107 ам.д., 1303 ам.д., ба 1664 ам.д. байсан байхад Аргентин болон
Чилид тус тус 1311 ам.д. ба 1153 ам.д. байсан. Гэтэл тэдний урт хугацааны хөгжил
маш өөр байсан. Скандинавын орнууд хөгжсөн, харин Латин Америкийн орнууд
хөгжөөгүй. 1990 он гэхэд тэдний хоорондох ялгаа асар их болсон байв. Финлянд,
Норвеги, Шведэд нэг хүнд ногдох ДНБ-ий хэмжээ тус тус 16,604 ам.д., 16,897 ам.д.
ба 17,695 ам.д. болсон байхад Аргентин ба Чилид зөвхөн 6,581 ам.д. ба 6,380 ам.д.
байв. Браво, Григорио хоёрын гаргаж ирсэн энэ дүнгээс үзэхэд байгалийн нөөцийн
ашиглалт нь хүний нөөцийн түвшин доогуур орнуудад орлогыг нэмэгдүүлдэг ч
хөгжлийг нь сааруулдаг байна. Энэ саар нөлөө нь ирээдүйд эдийн засгийн өсөлтийг
дэмжих салбараас нөөц баялгийг урвуулах замаар явагддаг байна. Өсөлтийг
дэмжих үйл ажиллагаанаас хүртэх хамгийн том нөөц баялаг бол хүний нөөц юм.
Хүний нөөц сайтай байх юм бол энэ саар нөлөөг багасгаад зогсохгүй түүнээс
урьдчилан сэргийлэх боломжтой.
Улс орны хэмжээнд хүний нөөцийг хөгжүүлэх 2 гол хандлага байдаг
1. Чадварлаг оюунлаг хүний нөөцөд тулгуурласан хандлага
Гол онцлог нь чанарт тулгуурласан цөөхөн хүн амад илүү тохиромжтой
Тухайн хүний нөөцийн хувьд үнэ цэнийн хэмжүүр өндөртэй шилжилт
хөдөлгөөн бага байдаг.
2. Хүн амын тооны олонд тулгуурласан хандлага
Онцлог нь зах зээлийн багтаамж ихтэй, хүн амыг тоо олон, ажиллах хүчний
өртөг бага, ажилчидын шилжилт хөдөлгөөн ихтэй байдаг шинжүүдтэй.
Дээрх хоёр хандлагаас бид алийг нь сонгох вэ манай орны хувьд эхний хандлага
буюу чадварлаг оюунлаг хүний нөөцөд тулгуурлан хөгжих шаардалагатай.
Яагаад гэвэл :
 Хүн амын тоо бага
 Монгол хүн өөрөө чадварлаг
 Үнэ цэнийн хэмжүүр өндөр
3

4.  Ажиллах хүчний өртөг өсөх магадлалтай зэоэг шалтгаанаас 1-дэх
хандлагыг сонговол зүйтэй юм.
Хүний хөгжлийн үзэл баримтлалаар хүний хөгжлийг 3 түвшинд авч үздэг
1. Улс орны хөгжлийн түвшин
2. Байгууллагын хөгжлийн түвшин
3. Хувь хүний хөгжлийн түвшин
Улс орны хөгжлийн тулгуур нь байгууллагын хөгжил байдаг иймээс байгууллагын
хөгжлийн талаар авч үзсэн юм.
Худалдаа аж үйлдвэрийн танхимаас жил болгон гаргадаг шилдэг 10
кампанийн дараалалын эрэмбэ
Хү
снэгт 1
компанийн нэр
2001
2002
2003
2004
2005
2006
1
1
1
1
1
1
5
4
2
2
2
6
5
3
4
4
4
7
5
7
6
5
5
7
3
8
8
Монгол-Оросын хамтарсан Эрдэнэт vйлдвэр
Эм Си Эс Групп
Бороо Гоулд ХХК
Мобиком корпораци
9
6
5
Петровис ХХК
Монголын Цахилгаан Холбоо ХК
6
Магнай трейд ХХК
7
НИК ХК
7
3
9
3
3
Цайрт минерал ХХК
9
ЮМ Трейд ХХК
8
8
10
Хүний нөөцийн хөрөнгө оруулалт ба байгууллагын амжилтыг харьцуулан
тавьсан шилдэг 5 компаний эрэмбэ
График 1
Монгол-Оросын хамтарсан Эрдэнэт
vйлдвэр
12
10
Эм Си Эс Групп
8
6
Бороо Гоулд ХХК
4
Мобиком корпораци
2
0
2001
2002
2003
2004
2005
2006
Петровис ХХК
Дээрхээс харахад хүний нөөцдаа хөрөнгө оруулалт хийж түүíийг зөв
4

5. зохистой удирдаж чадвал байгууллагын амжил төдий чинээгээр ахиж байгааг
эндээс харж болно. Жил ирэх тусам байгууллага хүндээ анхаарч хүний нөөцдөө
хөрөнгө оруулж чадварлаг хүнийг бий болгож байгаа нь улс орны хөгжилд ихээхэн
хэмжээгээр нөлөөлж байна.
Монгол-Оросын хамтарсан Эрдэнэт vйлдвэр
График 2
2005
Хүний нөөцийн хөрөнгө
оруулалтын зардал
2003
2001
9
9.5
10
10.5
11
11.5
12
Монгол-Оросын хамтарсан Эрдэнэт vйлдвэр
Эрдэнэт үйлдвэр нь монголын төсөвт томоохон хувь нэмэр оруулдаг
байгууллага юм. Уг үйлдвэр нь жил бүр хүний нөөцдөө оруулах хувь хэмжээгээ
нэмэж байгаа нь түүний ашиг тусыг мэдэрч байгаа юм. ¯¿ãýýðýý ÷ ìîíãîëûí çàõ çýýë
äýýð òýðã¿¿ëýõ êîìïàíè áîëæ ÷àäàæ áàéãàà þì.
Эм Си Эс Групп
График 3
10
8
6
Хүний нөөцийн хөрөнгө
оруулалтын зардал
4
2
0
2002
2003
2004
2005
2006
Эм Си Эс Групп нь 2002 оноос эхлэн шилдэг 10 компанид орж ирэн 2004
оноос 2-т бичигдэх болсон юм энэ нь улсын төсөвт оруулах татварын хэмжээ
нэмэгдсэн боловч нөгөө талаар хүний нөөцдөө хөрөнгө оруулалтыг ихээр хийж
чадварлаг хүмүүсийг өөртөө татан, 2004 онд шилжилтийн кофцент 47 хувь байсан
бол 2007 оны байдлаар 23 хувь болтлоо бууруулж чадсан нь үнэхээр гайхалтай юм
Энэ нь байгууллагын амжилтанд шууд нөлөөлж монголын шилдэг компанóóäûí
ýãíýýíä îðóóëæ ÷àäñàí байна.
5

6. Бороо Гоулд ХХК
График 4
10
Хүний нөөцийн хөрөнгө
оруулалтын зардал
5
0
2004
2005
2006
Бороо Гоулд ХХК нь 2004 оноос эхлэн амжилттайгаар шилдэгүүдийн
эгнээнд орж ирсэн юм 2004 онд нийт борлуулалтыхаа 4,5 хувь 2005 онд 5,5 хувь
2006 онд 9 хувийг хүний нөөцөө хөгжүүлэхэд хөрөнгө оруулалт хийсэн байна энэ
нь шилдэг аж ахуй нэгж болоход нөлөөлсөн байна.
Мобиком корпораци
График 5
6
4
Хүний нөөцийн хөрөнгө
оруулалтын зардал
2
0
2001
2002
2003
2004
2005
2006
Мобиком корпораци нь байгуулагдсан цагаасаа эхлэн зах зээл дээр
амжилттай үйл ажиллгаагаа явуулж байна. Уг компани нь хүний нөөцдөө
борлуулалтыхаа орлогийн 2,5-5 хувийг хүний нөөцийн хөрөнгө оруулалтын зардал
болгон гаргаж нөгөө талаар нийгмийн хариуцлагыг хэрэгжүүлэгч аж ахуй нэгж юм.
Петровис ХХК
График 6
5
3 .2
4 .5
Хүний нөөцийн хөрөнгө
оруулалтын зардал
0
2005
2006
Дээрх шинжилгээнүүдээс харахад байгууллагын амжилтын нэг үндэс нь хүний
нөөц юм учир нь уг нөөц нь дараах онцлогтой байдаг
 Шавхдашгүй баялаг
 Хувьсамтгай учир байнга хөгжиж байдаг
 Байнга хөгжихийг шаарддаг
 Хөгжихийн хэрээр сэтгэдэг
6

7.  Сэтгэхийн хэрээр бүтээдэг
 Нийгэм сэтгэл зүйн харилцаа шаарддаг
 Удирдлагын үндэс болдог
 Бусад нөөцийг бүтээгчид
Байгууллга хүний нөөцдөө хэр хэмжээнй хөрөнгө оруулалт хийснээс байгууллагын
амжилт, зах зээл дээрх нэр хүнд, ашиг шалтгаалдаг болохыг харж байна.
Байгууллагын амжилт хүний нөөцөд хийсэн хөрөнгө оруулалт хоёр шууд
хамааралтай хүний нөөцөд хийсэн зардал эргэн хэд дахин нугалж төлөгдөх зардал
байдаг.
Эндээс байгууллагын амжил хүний нөөцийн хөрөнгө оруулалтын зардалыг
хооронд шууд хамааралтай байгаа нь батлагдан харагдаж байна.
Үзүүлэн 2
Байгууллагын амжилт
ШУУ
Д
Хүний нөөцийн хөрөнгө оруулалт
Хөгжсөн боловч урт хугацааны
туршид уналтанд орох хөгжил
Ашиг
10%
Бүрэн төгс хөгжсөн
байгууллага
Хүн нь хөгжсөн
байгууллага
Ашиг 7%
Ашиг 5
%
Хүн нь хөгжөөгүй
Ашиг 5
%
7

8. Дүгнэлт
Хүний нөөц нь бусад нөөцтэй харьцуулахад
шавхагдашгүй арвин бөгөөд бусад нөөцийг баялаг
болгон хувиргаж буй бүтээн байгуулагчид
Английн судлаач Рожер Бэйкон 13-р зуунд хэлсэнчилэн Монголчууд зөвхөн
цэрэг дайны хүчээр бус “шинжлэх ухааны арга, хүний оюуны хүчээр” амжилтанд
хүрсэн. Гэж хэлсэн байдаг өнөөдөр монгол орон хөгжихийн тулд байгалийн
нөөцөндөө биш ямар нэгэн үйлдвэр байгуулж ашиглалтанд оруулж ажилгүйдлыг
бууруулахдаа биш гагцхүү хүний нөөцдөө хөрөнгө оруулалт хийж хүнээ хөгжүүлж
чадвал бид хөгжиж чадна Америк 100 жилийн хугацаанд хөгжсөн Япон 40 жилийн
хугацаанд хөгжиж чадсан харин монголчууд бид хүнээ хөгжүүлж чадвал 20
жилийн хугаанд ч Азийн Бар улс болоход ойрхон байна.
Гэхдээ өнөөгийн монгол улс хүний нөөцөө сайн мэдрэхгүй түүний эсрэгээр
байгалийн нөөцөө илүү их шүтэж байна.
Энэ улсын байгалийн нөөц (Тавйн толгой, Оюу толгой ) түүний ерөөл байх
уу, эсвэл хараал нь байх уу гэдгийг шийдэх хүмүүс бол Бид нар. Хувьдаа бол би
энэ нь ерөөл байгаасай гэж хүсч байна.
Ашигласан ном зохиол:
1. Inohara.Hide Human resourse development in Japanese companies Tokyo. Asian
Productivity organization 1998
2. Dore. Ronald P The Britsh factor: The Japanese factory The orjiin of national
diversity in industral relations. University of Califorina Fress 1999
3. H.John Bernardin Human resourse management American companies for Azian
organization
4. Lioud L. Byars, Leslie W. Rue Human resourse management 2002
5. Худалдаа аж үйлдвэрийн танхимаас гаргасан гарын авлага
6. Худалдаа аж үйлдвэрийн танхимын вэб сайт
7. Байгууллагуудын санхүүгийн үзүүлэлтүүд
8