1. Дээд боловсролын байгууллага дахь шинэчлэлт
Г.Мөнхзул, М.Болорзаяа
ШУТИС, Үйлдвэрлэл Технологи, Дизайны Сургууль,
Хөнгөн Үйлдвэрлэлийн менежмент
e-mail: zaya_skypixy@yahoo.com, nogovoo_0521@yahoo.com
Хураангуй
Монгол улсын нийгэм эдийн засгийн нөхцөл байдал өдөр ирэх тусам өөрчлөгдөн
шинэчлэгдсэний улмаас хөдөлмөрийн зах зээлд төгсөн гарч буй ажиллах хүчинд
тавигдах шаардлага өндөрссөөр байна. Ажиллах хүчинд тавигдаж байгаа шаардлагыг
хангахын тулд түүнийг бэлтгэн гаргаж байгаа Дээд боловсролын түвшин олон улсын
түвшинд хүрэхүйцээр шинэчлэх шаардлагатай байна.
Түлхүүр үг: шинэчлэлт, дээд боловсрол, ажиллах хүч, хөдөлмөрийн зах зээл, чадвар
чадамж, ажил эрхлэлт.
Оршил
Боловсролыг нийгмийн үйл хэрэг болгон хөгжүүлж, үндэсний боловсролын тогтолцоог
олон улсын түвшинд ойртуулан төгөлдөржүүлж, оюунжсан, бүтээлч, чадамжтай хүний
нөөцийг байнга нэмэгдүүлнэ.Дээд боловсрол эзэмшээд гарч буй төгсөгчид ажил
горилогчийн зүгээс тавигдах шаардлагыг хангахгүй байгаа нь дээд боловсролын
байгууллагуудад шинэчлэлт хийх шаардлагатай байгааг харуулж байна. Ур чадвар
сайтай мэргэжилтэй ажилтан бэлтгэх, дээд боловсрол олгох тогтолцоог олон улсын
жишигт нийцүүлэх бодлого баримтална.
Орон даяар оюун ухааныг эрхэмлэн дээдэлж амьдрах сэтгэл зүйн орчин бүрдүүлж,
боловсролын бүх шатны сургалтыг 21 дүгээр зууны оюунжсан шинэ хандлагад
зохицуулан өөрчилнө.
ХҮМ 3-р курс М.Болорзаяа, Г.Мөнхзул

2. Дээд боловсролын өнөөгийн нөхцөл байдал
Боловсрол гэдэг нь суралцагчийн нас, бие, сэтгэхүйн онцлог, авьяас, сонирхол, хувийн
болон нийгмийн хэрэгцээ, үндэсний өв, шинжлэх ухаан, технологийн хөгжлийн
хандлагад нийцүүлэн боловсролын зорилгыг хэрэгжүүлхэд чиглэнэ.
/ МУ-н Боловсролын хуулийн 2-р бүлэг 10-зүйл/
Áîëîâñðîë íü áàãà, äóíä, äýýä ãýñýí õýëáýðýýð îëãîãääîã. ¯¿íýýñ äýýä áîëîâñðîëûã àâæ ¿çâýë
äýýä áîëîâñðîëûí ñèñòåì íü á¿õ íèéòèéí áîëîâñðîë áèø ãýäãýýðýý îíöëîã þì.
2010 оны байдлаар нийт 164.8 мянган оюутан суралцаж, 7.2 мянган багш ажиллаж
байгаа үүнээс үзэхэд нэг багшид 23 оюутан ногдож байна. Өнөөдөр манай улс 2.5 сая
хүн амтай атал их, дээд сургууль, коллежийнх нь тоо 146 байна.
Хүснэгт 1
Үзүүлэлт
1. Их, дээд сургууль, коллежийн тоо
Үүнээс: Төрийн өмчийн
Төрийн бус өмчийн
Гадаад их сургуулийн салбар
2. Суралцагчдын тоо
Үүнээс: эмэгтэй
3. Төрийн өмчийн сургуульд суралцагчид
Үүнээс: эмэгтэй
4. Төрийн бус өмчийн сургуульд
суралцагчид
Үүнээс: эмэгтэй
5. Гадаадын салбар сургуульд суралцагчид
Үүнээс: эмэгтэй
6. Шинээр элсэгчдийн тоо
Үүнээс: эмэгтэй
7. Шинээр элсэгчдээс тухайн жилд 11-р
анги төгсөгчид
8. Төгсгөгчдийн тоо
Үүнээс: эмэгтэй
9. Төгсгөгчдөөс ажлын байртай болсон
10. Ажиллагчдын тоо
Үүнээс: эмэгтэй
11. Үндсэн багшийн тоо
Үүнээс: эмэгтэй
12. Магадлан итгэмжлэгдсэн сургуулийн
тоо
13. Магадлан итгэмжлэгдсэн сургуульд
суралцагчдын тоо
138019
83871
91755
53650
Хичээлийн жил
2006200720082007
2008
2009
170
162
154
48
47
48
116
109
101
6
6
5
15032
142411
6
161111
86183 91720 97796
93478 99037 106611
54752 58624 65434
164773
99472
100581
57284
45784
29832
480
299
42854
26027
48552
31184
381
247
39460
23871
50878
32841
411
255
43987
26829
54111
35143
386
239
46692
28321
63835
41985
357
203
43829
26169
31380
23628
15424
7606
11676
6986
6517
3693
29331
25938
16932
9562
12175
7385
6818
3905
32232
39599
19427
10496
12492
7561
6892
4021
35338
32766
21098
12777
12555
7630
7020
4073
32569
33007
21043
13038
12849
7863
7219
4229
88
88
86
36
110000
123699
91
13307
1
140768
151049
20052006
180
49
125
6
20092010
146
42
99
5
ХҮМ 3-р курс М.Болорзаяа, Г.Мөнхзул

3. /2010 оны Монгол улсын статистикийн эмхтгэл Боловсрол соёл шинжлэх ухааны яам/
/Тайлбар: Монгол улсад үйл ажиллаагаагаа явуулж байгаа их дээд сургууль суралцаж
буй нийт оюутны статистик мэдээлэл/
Үүнээс харахад 2005 оны байдлаар үйл ажиллагаагаа явуулж буй 180 их дээд сургууль,
138019 суралцагчид байсан бол 2010 оны байдлаар 146 их дээд сургууль, 164773
суралцагчид байгаа нь их дээд сургуулийн тоо 18.9%-р буурж, суралцагчдын тоо
19.3%-р өссөн байна энэ нь нэг сургуульд ногдох оюутны тоо өсөж байгаа нь харандаж
байна.
Engineerin
g
/3340/
10,1%
Education
/4516/
13.7%
Humanity
/2505/
7.6%
Fine and
applied arts
/1630/
4,9%
Medical
science
/2430/
7.4%
Natural
science /
798/
2.4%
Law
/2111/
6.4%
Total
Graduates
/33007/
Social
science
/3403/
10.3%
Service
/1882/
5.7%
Mathematic
Computer
science
/998/
3.1%
Public
information
.journalism/
650/2.0%
1.33%
Business
manageme
nt /8704/
26.4%
Зураг1
2010 оны байдлаарх дотоодын их, дээд сургууль төгсөгчид
/ мэргэжлийн чиглэлээр- by professional areas/
/2010 оны Монгол улсын статстикийн эмхтгэл Боловсрол соёл шинжлэх ухааны яам/
ХҮМ 3-р курс М.Болорзаяа, Г.Мөнхзул

4. 70
60
50
40
30
20
10
0
62.5
18.8
5.8
Зураг 2
3.3
0.6
ажилгүйчүүд
Бүртгэлтэй ажилгүйүүдийн тоо, / Хувиар /
Үүнээс нийт ажилгүйчүүдийн тооноос
дээд боловсролтой сургуулиа төгсөөд
бүртүүлсэн ажилгүйчүүдийн тоог хувиар авч үзэвэл:
Монгол улсын хэмжээнд 2009-2010 оны байдлаар сургуулиа төгссөн 33007 оюутан
Үүнээс:
 ажлын байртай болсон13038 оюутан буюу нийт оюутаны 39.5%,
 дээд сургуулиа төгсөөд ажилгүй 7525 оюутан байгаа буюу нийт
оюутаны 22.8% ,
 төгсөөд ажлын байргүй буюу нийгмийн идэвхигүй төгсөгчдийн тоо 12444 буюу
37.5% байна.
Үүнийг дүгнэж хэлэхэд нийт 19969 оюутан буюу нийт төгсөгчдийн 60.3% төгсөөд
ажлын байргүй байна.
ХҮМ 3-р курс М.Болорзаяа, Г.Мөнхзул

5. 1.Дээд боловсролын өнөөгийн байдал, тулгамдаж буй асуудлууд
Хөгжилтэй орнуудад бол их, дээд сургуулийг маш олон шалгуураар үнэлдэг.
Төгсөгчдийнх нь хэдэн хувь нь ямар хугагцаанд ажилтай болж байна, ямар цалин авч
байна, ажлаа хийж чадаж байна уу, харилцааны соёл, ёс суртахуун, мэргэжлийн чадвар
нь ямар байна…гэх мэт олон нарийн үзүүлэлтээр үнэлгээ хийгээд шилдэг сургуулиудыг
шалгаруулж эрэмбэлдэг.
Харин манай дээд боловсролын байгууллагууд хөдөлмөрийн зах зээл болон салбарын
ажлын байрны багтаамж, тухайн чиглэлээр суралцаж байгаа оюутнуудын хоорондын
уялдаа харагдахгүй байна. Жишээ нь: боловсролын салбарт нийт ажиллагсдын 6.5%
нь ажилладаг байхад нийт оюутнуудын 7.6% нь энэ чиглэлээр суралцаж байна.
Тэгэхээр мэргэжлээ сонгох гэж байгаа хүн энэ хандлага, харьцааг урьдчилан харж, Би
энэ мэргэжлээр сурвал төгсөөд ажилтай байж чадах уу, надад ажлын байр байна уу
гэдгээ төсөөлөх хэрэгтэй юм. Их, дээд сургуулиуд ч гэсэн ямар мэргэжлээр боловсон
хүчин бэлтгэвэл ирээдүйд төгсөгчид нь ажилтай байж чадах вэ, хүмүүс ихээр суралцах
вэ гэдгийг бас төлөвлөж, бизнес төлөвлөгөө боловсруулах хэрэгтэй юм. Ажлын байр нь
байхгүй тийм мэргэжил, чиглэлээр хүмүүсийг бэлтгээд хэнд ч хэрэггүй.
Тулгамдаж буй асуудлууд:
 Төгсөгчдийн мэргэжлийн төвшин, ур чадвар хөдөлмөрийн зах зээлийн эрэлт хэрэгцээг
хангахгүй байна.
 Авьяас, чадвартай оюутныг дэмжсэн Засгийн газрын хэмжээний оюутны тэтгэлгийн
тогтолцоо бүрдээгүй, сургалтын төрийн сангийн үйл ажиллагааг боловсронгуй болгож
сайжруулах шаардлагатай.
 Оюутнууд өөрийн гэсэн хүсэл тэмүүлэл, хичээл зүтгэлгүй байна.
 Дээд боловсролын сургалт, судалгаа зах зээлийн эрэлт хэрэгцээ, үндэсний хөгжлийн
бодлого, тэргүүлэх чиглэлтэй уялдахгүй байна.
 Багш нарын хангамж, тэдний мэргэжлийн чадвар хангалтгүй.
 Дээд сургуулиудын сургалт, судалгааны ажлын стандартыг шинэчлэх шаардлагатай,
чанарын баталгаажуулалтын систем үр дүнтэй ажиллаж чадахгүй.
 Сургалт, шинжлэх ухаан, үйлдвэрлэл, бизнесийн байгууллагуудын уялдаа холбоо,
түншлэл хангалтгүй.
Öààøèä àâ÷ õýðýãæ¿¿ëýõ àðãà õýìæýý
 Ñóðãàëòûí òºðèéí ñàíãèéí óäèðäëàãà, çîõèîí áàéãóóëàëòàä өөрчлөлт хийх.
 Ñóðãàëòûí òºðèéí ñàíãèéí ÷àäàâõèéã äýýøë¿¿ëýõèéí òóëä õ¿íèé íººö ìàòåðèàëëàã
áààçàä õºðºí㺠îðóóëàëò õèéõ.
 Зýýë òóñëàìæ èë¿¿ õýðýãöýýòýé áàéãàà îþóòíóóäыг ò¿ð¿¿ëæ õàìðуулах.
 Сóðàëöàã÷èäаар çýýëýý öàã õóãàöààíä íü õ¿¿ãèéí õàìò òºë¿¿ëæ áàéõ.
 Ñóðãàëòûí òºðèéí ñàíãèéí ¿éë àæèëëàãààíû ÷èãëýë, ¿éë÷èëæ áóé ä¿ðýì, æóðìóóäûã
ñàéæðóóëàí, øèíý÷ëýí ãàðãàõ.
ХҮМ 3-р курс М.Болорзаяа, Г.Мөнхзул

6.  Ñóðãàëòûí òºðèéí ñàíãèéí ñóðãàëòûí çýýë, áóöàëòã¿é òóñëàìæèä õàìðàãñàäûí õ¿ðýýг
õýò èõ тэлсэн áîäëîãûí талаар эргэн харж, áàðèìòëàõ ÷èãëýëýý ãàðãàõ..
 Çýýë, áóöàëòã¿é òóñëàìæèä õàìðàãäàæ áóé îþóòíóóä ãýðýýãýý ñóíãóóëàõûí òóëä
ñóðëагын ºíäºð àìæèëò ¿ç¿¿ëýõ øààðäëàãàòàé áàéñàí õºø¿¿ðãèéã äàõèí ìºðäºõ, áóñàä
õºø¿¿ðýã ãàðãàõ.
 Îþóòíóóä ºðõèéí áîëîí ýöýã, ýõèéí îðëîãûí òîäîðõîéëîëòîîñ ãàäíà ýìçýã á¿ëýãò õàìààðàõ
ýñýõèéã òîäîðõîéëñîí íýìýëò òîäîðõîéëîëò ãàðãóóëàõ.
Жèøýý íü: ñóðàëöàæ áàéñàí ñóðãóóëèéí áàãøèéí áîëîí õàìò îëíîîñ íü òîäîðõîéëîëò àâàõ,
ýöýã ýõèéí áîëîâñðîëûí ò¿âøèí, ýðõýëæ áóé àæëûí òîäîðõîéëîëò ãýõ ìýò
3. Дээд боловсролын байгууллага
Дээд боловсрол түгээх байгууллага:
2009-2010 оны байдлаарх
их, дээд сургууль /ширхэгээр/
5
42
төрийн өмчийн
төрийн бус
өмчийн
99
гадаад сургууль
Оюутнуудад өгөх хөшүүрэг:
Оюутнуудад онц сайн сурсанаар ямар ямар хөнгөлөлт, урамшуулал эдэлж болох талаар
оюутнуудад ойлгуулах хэрэгтэй байна.
Амьжиргааны баталгаажих түвшинээс доогуур орлоготой, оюуны чадвар сайтай,
шилдгийн шилдэг оюутнуудыг шалгаруулан сургалтын төлбөрийн зээлд хамрууах.
ХҮМ 3-р курс М.Болорзаяа, Г.Мөнхзул

7. 4-
Магистр /
30+кредит, 12жил/ /6/
Бакалавр /
120+кредит, 4-6
жил/ /5/
Их сургууль
Магистр /
30+кредит, 1-2
жил/ /6/
Бакалавр /
30+кредит,
46жил/
Диплом /90
кредит, 3 жил/ /5/
Коллеж,Дээд
сургууль
/2 жил/
Бүрэн дунд сургууль*/3/
/1-3 жил/
Мэргэжлийн
сургууль/3,4/
/4 жил/
Бүрэн бус дунд сургууль */2/
/5жил/
Бага сургууль */1/
Цэцэрлэг
Тайлбар:
Энэхүү бүдүүвч нь 11 жилийн бага, бүрэн бус дунд, бүрэн дунд сургуулийг
харуулав.
Ерөнхий боловсролын 12 жилийн тогтолцоонд одоогоор бүрэн шилжээгүй
байгаа.
ХҮМ 3-р курс М.Болорзаяа, Г.Мөнхзул
Албан бус боловсрол
21201918171615141312111098765-
Доктор/PhD/ /
60+кредит, 34жил/ /6/
сургуулий
н өмнөх
боловсрол
/СӨБ/
16
15
14
13
12
11
10
9
8
7
6
5
4
3
2
1
Мэргэжлийн/техникийн боловсрол
23-
Сургуулий
н өмнөх
боловсрол
/СӨБ/
17
Дээд боловсрол
27262524-
Хүснэгт 2
Боловсролын
ангилал
Нас
21
20
19
18
Ерөнхий/бага, дунд/ боловсрол
Суралцах жил
Оюутан суралцагчид:

8. 2009-2010 оны хичээлийн жилд 1,2,7 дугаар ангиуд 12 жилийн сургуулийн
сургалтын хөтөлбөрөөр хичээллэж байна.
Ä¿ãíýëò
Манай улсын дээд боловсролын систем нь олон улсын стандартын түвшинг хангахгүй
байгаатай холбогдуулан дээд боловсролын системыг шинэчлэн өөрчлөх шаардлагатай
байна.
Дээд боловсрол олгох энэхүү тогтолцоо нь бүх нийтийн боловсрол биш гэдгээрээ
онцлог, гэсэн хэдий ч энэ нийгэм бүх нийтийн боловсрол болж байгаа нь манай улсын
эдийн засаг болон боловсролын нэр хүнд өдрөөс өдөрт унасаар байна.
Их дээд сургуулууд өөрсдийн материаллаг бааз, хүчин чадал дээр тулгуурлан ямар
мэргэжилтэн бэлтгэх вэ гэхээсээ илүү хөдөлмөрийн зах зээл, ажил горилогч нарт ямар
мэргэжилтэн шаардлагатай байгаагаас үндэслэн ажиллах хүч, мэргэжилтэнг бэлтгэн
нийлүүлэх цаг болжээ.
Засгийн газар манай улсын жижиг дунд үйлдвэрлэлийг дэмжих хөтөлбөр явуулж
байгаа./ЗГ-ын 2005 оны 64 дүгээр тогтоол/ Үүнд тулгуурлан үйлдвэрийн ажилтныг
бэлтгэх мэргэжил сургалт үйлдвэрлэлийн төвийг дэмжин, хөдөлмөрийн зах зээлд
дутагдаж байгаа мэргэжлийн ажилчдыг бэлтгэн гаргах хэрэгтэй байна.
Боловсрол соёл шинжлэх ухааны яамнаас төгсөн гарч буй мэрэгжилтний ур чадвар,
мэдлэгийн түвшинг үнэлж, хөдөлмөрийн зах зээлд нийлүүлэхийг зохицуулах Монгол
улсын онцлогт тохирсон төрийн оролцоо зайлшгүй шаардлагатай.
Удирдагч П.Жаргалтуяа /ҮТДС-н дэд проф, Ph.D/
Ашигласан ном, хэвлэл
Оюутан 2010 /Монголын оюутны холбоо/
Хайвангийн Дүгэр "Боловсрлын шинэчлэлт"2007 он
Боловсрол, соёл ,шинжлэх ухааны яам /www.mecs.gov.mn/
Үндэсний статистикийн эмхэтгэл 2006- 2010 он
"Монцэма" агентаг
ХҮМ 3-р курс М.Болорзаяа, Г.Мөнхзул