Хүн амын байршил хөгжилд нөлөөлөх талаар эссэ

1. Хүн амын байршил хөгжилд нөлөөлөх нь
Өдрөөс өдөрт хурдацтайгаар хөгжиж буй энэ эрин зуунд хүмүүн
төрөлхтөн бид бүгд техник технологи үгүй бол амьдарахад бэрх болжээ. Өндөр
мэдрэгчтэй утас, өргөн хэрэглэгдэх компютер гэх мэтчилэн олон техник үгүй бол
бид бүхний ажил амьдрал нилээд хэмжээний уналтад орох болов уу. Үүнийг би
хувьдаа хөгжлийн нөлөө гэж ойлгож байна. Гэхдээ улс орнуудын хөгжилд зөвхөн
техник технологи хамаатай гэж үү?, Өнөөдрийн дэлхийн хөгжлийг технологоор
тодорхойлно гэж үү?. Мэдээж үгүй, технологи гэдэг бол зөвхөн хөгжлийг
тодорхойлогч хүчин зүйлсийн зөвхөн нэг хэсэг нь. Өнөөдөр хөгжлийг тодорхойлох
олон хүчин зүйлс бий. Эдийн засаг, байгаль орчин, хувь хүний хөгжил, боловсрол,
ядуурал, хувь хүний оролцоо гэх мэтчилэн маш олон. Английн эрдэмтэн Томас
Мальтус хөгжлийг зөвхөн улс төртэй холбон тайлбарлаж байсан бол, Арабын
эрдэмтэн Мохамед Тамим зөвхөн боловсролтой холбон тайлбарладаг байв. Араб
эрдэмтэн хэлэхдээ “боловролын салбарт буюу бага сургуулиас их дээд сургууль
хүртэлхи сургуулуудийг ихээр байгуулах хэрэгтэй. Учир нь энэ маань өөрөө
боловсролын түвшинг ихэсгээд зогсохгүй цаашлаад эдийн засаг нийгмийн
хөгжлийг өөрөө автоматаар ихэсгэдэг” хэмээжээ. Үүнээс гадна олон эрдэмтэд
хөгжлийн талаар өөрсдийн үзэл бодлоо илэрхийлсэн байдаг. Гэхдээ тухайн
эрдэмтдийн амьдарч буй нийгмийн бүтэц, он цаг хугацаанаасаа хамаарч янз бүр
байгааг харгалзан үзэх хэрэгтэй болов уу. Манай оронд болсон ардчилсан
хувьсгалтай зэрэгцэн НҮБ дэлхий дахин дахь улс орнуудын хөгжлийг хэмжих
үзүүлэлтийг өөрчилсөн юм. Нобелын шагналт Энэтхэгийн эрдэмтэн Амартияа Сен
болон Пакистаны эрдэмтэн Махбуб Үл Хак-аар удирдуулсан багийнхан хүний
хөгжлийн индекс хэмээх шинэ үзүүлэлт гаргаж ирсэн бөгөөд өнөөдрийг хүртэл
ашиглаж байна. Тус үзүүлэлтээр амьдрах чадвар мөн боловсролын хүртээмж,
худалдан авах чадвар буюу нэг хүнд ноогдох ДНБ-ийг тусгаж өгсөн нь тун
сайшаалтай юм. Учир нь түүнээс өмнө улс орнуудыг зөвхөн хүн амын материаллаг
аж байдал, нөөц баялаг, мөнгөн орлогын түвшингээр нь өндөр хөгжилтэй, хөгжил
муутай гэж ялгаж байсан юм. Хэрэв зөвхөн мөнгөөр хэмждэг байсан бол манай
орон болон Төв Африкийн бүгд найрамдах зэрэг улсууд өндөр хөгжилтэй гэгдэх
байсан юм. Гэтэл хүний хөгжлийн индексээрээ тус улсууд нь 187 орноос 108 болон
180-р байранд орж байгаа юм. Мэдээж хүн амын байршил буюу шилжих хөдөлгөөн,
хотжилт нь үүнд асар их нөлөөтэй. Учир нь орон нутгыг бодвол хотын техник
технологийн хөгжил, боловсролын хангамж мөн ажлын байрны хүрэлцээ, эмнэлэг
зүйн хувьд харьцангуй давуу талтай. Тус дурдсан давуу талууд маань ХХИ-т
нөлөөлөх томоохон хүчин зүйлүүд юм. Тиймээс хөгжил гэх ойлголтыг ХХИ-р авч
үзэх ёстой болов уу.
Ямар ч улс гүрний хувьд ард түмнээ амар амгалан, эрүүл энх, тайван
байлгахыг хүсдэг. Харин үүнийг ямар нэгэн албадлагаар, хүчээр хийсэн

2. тохиолдолд энэ маань иргэний дайн болох өндөр магадлалтай. Үүний нэгэн том
жишээ нь Бүгд найрамдах ардчилсан Конго Улс юм. Энэ улс маань Конго гэх нэгэн
том нэрийн дор салсан улс юм. 71,7сая хүн амтай, Дэлхийн банкны 2014 оны
судалгаагаар ДНБ нь 30,8тэрбум доллар гэж тодорхойлогдсон бөгөөд энэ нь нэг
хүнд ноогдох ДНБ 416 доллар гэсэн үг. Африкийн төв хэсэгт байх тус улс 1998
оноос хойш одоог хүртэл үймээн самуунтай байгаа. 2011 оны судалгаагаар нийт
хүн амын 34,3% нь хотод байдаг. 1998 оноос хойш 5,4 сая гаруй хүн нас барсан
байгаа нь тус улсад амьдрах чадвар ихээхин хэцүү юм. Түүнчлэн халуун бүс нутагт
амьдардаг учир халуунаас үүдэлтэй өвчин буюу хумхаа, хатгаа гэх зэрэг өвчин
авах өндөр магадлалтай. Хэдийгээр НҮБ, Улаан загалмайн нийгэмлэг тус улсад
тусалдаг ч гэсэн байнгын үймээн самуун дундуур тусалж дэмжих нь эргээд
өөрсдөд нь маш их эрсдэлтэй байдаг учраас тодорхой хэмжээ зааж тусалдаг.
Тийм ч учраас тус орны ХХИ нь 0.304 байгаа бөгөөд энэ нь нийт НҮБ-т элссэн 187
орноос 186-р байранд жагсаж байгаа юм. Үүнээс харахад ард иргэд хотод ч бай,
орон нутагт ч бай, хаа ч байсан ямар нэгэн халдлага болох өндөр магадлалтай тул
хүн амын байршил нь тухайн орны хөгжилд нөлөөлж чадахгүй байгааг дээрхи
жишээнээс харж болохоор байна.
Би бодохдоо хүн амын байршил хөгжилд маш ихээр нөлөөлнө гэж
бодож байна. Учир нь орон нутгаас хот хүрээ бараадан явсан иргэд маань
хангалттай эрүүл мэндийн тусламж авч чадаж байгаа мөн боловсролын
хүртээмжтэй байдалтай байгаад юм. Үүний нэгэн жишээ нь манай Монгол улс юм.
2,9 сая гаруй хүн амтай 2012 оны байдлаар ДНБ нь 10,2тэрбум доллар гэж
тодорхойлогдсон бөгөөд энэ нь нэг хүнд ноогдох ДНБ 3627 доллар гэсэн үг буюу
Бүгд найрамдах ардчилсан Конго Улсаас даруй 9 дахин их байгаа юм. Манай
улсын хувьд нүүдлийн мал аж ахуй эрхэлдэг боловч сүүлийн 20 жилийн хугацаанд
суурин хэв маягтай болох хандлагатай байгааг 2011 оны судалгаанаас харж болно.
Тус судалгаанд дурдсанаар нийт хүн амын 68,5% нь нийслэл хотод суурьшсан
байгаа бөгөөд энэ тоо нь өссөөр байх хандлагатай байгаа юм байна. Ингэж өсч
байгаа нь нийслэл хотын даацын хувьд ихээхин асуудалтай бөгөөд гэр хороолол,
утаа гэх зэрэг сөрөг нөлөө их боловч төрийн зохицуулалтын зөв бодлого явуулсан
тохиолдолд түүнийг байхгүй болгох боломжтой. Манай орны хувьд ХХИ-ээрээ 108-
р байранд жагсдаг буюу 0.675 гэх үзүүлэлттэй байдаг. Цаашид ч энэ үзүүлэлт өсөх
болов уу хэмээн миний бие бодож байна. Учир нь шилжих хөдөлгөөн ихсэх гэдэг
нь ажиллах хүч ихсэх түүнийгээ дагаад ДНБ ихсэнэ гэсэн үг юм. Мөн хүүхдүүдийн
тоо ихсэж байгаа нь боловсрол эзэмшигчдийн тоо ихсэж байгаа илтгэнэ. Хэрэв
ямар нэгэн байдлаар эрүүл мэндээрээ хохирвол эмнэлэгийн хүртээмж, чанар сайн
учир эрүүл мэндийн тал дээр санаа зовох шаардлагагүй болов уу. Тийм ч учраас
хүн амын байршил хөгжилд асар их нөлөөтэй хэмээн миний бие бодож байна.

3. Эдгээрээс дүгнэвэл хүн амын байршил мэдээж ямар нэгэн байдлаар
хөгжилд нөлөөлнө. Хөгжил гэдэг бол зөвхөн баялаг, мөнгө бус өөр олон хүчин
зүйлсээс бүрдэх зүйл юм. Хэрэв тэдгээр хүчин зүйлсийг зөв тодорхойлж, төрийн
зөв бодлого явуулсан тохиолдолд улс орон хөгжиж чадна.

4. Ашигласан материал:
- https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2212.html
- http://en.wikipedia.org/wiki/List_of_countries_by_Human_Development_Index
-“Хүний хөгжил ба Ядуурал” лекц, А.Солонго
-www.wikipedia.org