1. (330-550 он)

2. Гарал
угсаа
• Их говийн өмнө зүгт
нутаглан байсан
Жужан хэмээх
нүүдэлчин аймгуудын
тухай мэдээ анхлан НТ
IV зууны үеэс түүхийн
сурвалж бичигт
тэмдэглэгдэх болжээ.
• Язгуур монголчуудын
шууд өвөг жужаныг
зарим түүхэнд
хүннүгээс, зарим
сурвалжид дунхугаас
(сяньбигаас) гаралтай
гэж тэмдэглэжээ.

3. Улс
байгуулагдсан
нь
• Жужан (Жоужань) –
Элбэн тохинуулж
зөвшилдөх гэсэн
утгатай үг.
• Нирун - Алунгуа болон
Добу мэргэнээс хойш
гарсан аймгуудыг
нэрлэсэн “хувилан
төрсөн” гэсэн утгатай
үг ажээ. Тийм учраас
нирунчууд нь язгуур
монголчуудын шууд
өвөг дээдэс мөн ажээ.

4. Улс
байгуулагдсан
нь
•Сяньби-табгач аймгийн
Ливэй хааны (220-277 он)
үед, Табгачийн хилийн
харуул нэгэн хүүг олзолсон
нь Мугулюй болой.
•Сяньби-табгачийн Илу
хааны үед (304-316 он)
цэрэг дайчлагын товоос
хожимдсон Мугулюй
цаазаар авах ялд унан
зугтаж говийн хавцалд
нуугдан, өөрийн харьяат
ард иргэдтэй болж эхлэв.

5. Улс
байгуулагдсан
нь
•Мугулюй үхсэнээс хойш хүү
Чаругуй эрэлхэг дайчин
байсан бөгөөд аймаг
олонтой болж эхлээд
өөрсдийгөө Нирун гэж
нэрлэн Вэй улсад алба барьж
байжээ. Мөн энэ үеэс анх
Жужан гэсэн нэр дагалдах
болжээ.
•Чаругуйн 6-р үеийн ач
Шэлунь (Жарун) 394 онд
говиос хойш гарч, Жолошуй
голын эрэгт орд өргөөгөө
босгож, цааз тунхаглаж,
аажмаар хүчирхэгжиж
эхэлсэн.

6. Улс
байгуулагдсан
нь
•МЭ 402 онд Шэлүнь
Гаогюй нарыг
амжилттай довтлон
эзэлж тэдний нутгийг
нэвт өнгөрч бусад
аймгийг өөрийн
эрхшээлдээ оруулж
Жужан улсыг албан
ёсоор байгуулж, хаан
ширээнд нь сууснаа
мэдэгдсэн байна.
•Шэлүний үеэс
нүүдэлчдийн
уламжлалт "Чэн-юй"
цолыг "хаган" цолоор
сольсон байдаг.

7. Нийгмийн
зохион
байгуулалт
•Шэлүнь Нирун улсыг
байгуулсан тэр үедээ аравтын
тогтолцоонд улс орноо
оруулж, цэрэг захиргааны
шинжтэй шинэ хуулиуд
зохиов.
•Шинэ тогтоосон хуулийн
дагуу дайсанд тэргүүлэн
довтлон орогсод нь олзны хүн
ба эд зүйлүүдийг бусдаас
урьтаж авах ба тулааны үед
ухрагчдын толгойг хага цохих
юмуу хүндээр гэмтээх
журамтай болжээ.
•Жужан улс хүнд ба хөнгөн
гэсэн 2 төрлийн морин
цэрэгтэй байв.

8. Нийгмийн
зохион
байгуулалт
• Хааныг дээд тэнгэрээс заяат
төрсөн гэх үзэл Жужанд байсан
бөгөөд тэд "Хатагтай", "Зөв",
"Тэнгэрийн" гэх мэт
өргөмжилсөн нэр хэрэглэж байв.
Мөн түүнчлэн хаад нь "Ашиг
амгалан", "Машид түвшин",
"Машид тайван", "Мандан
бадрах", "Мөнхөд энх" гэх зэрэг
тусгай оны цол хэрэглэсэн нь
хойш уламжлагдсан юм.
•Жужан улсын үеэс улсын эзнийг
"Хаган" (хаан), түүний гэргийг
"Хагатун" (Хатан) хэмээн нэрлэх
явдал нүүдэлчдийн дунд хэвшин
тогтжээ.

9. Соёл
•Нирунчууд өвс
усны аяыг даган
нүүдэллэж, мал
маллан аж төрдөг
байсан учир
бөмбөгөр эсгий
гэрт суудаг байв.
Мөн гэрлүг буюу
гэр тэрэгтэй
байжээ.

10. Соёл
Нирунчууд таван хошуу
мал малладаг байсан
боловч бог мал
тоогоороо
давамгайлдаг байв.
Төрөл бүрийн ан агнаж
мах арьсыг нь хоол
хүнс, хувцас хийхэл
болон худалдаанд
ашигладаг байжээ.

11. Соёл
Жужаны төрийн сайд Силинь нь
зурхай зурж, тооцоолон бодож
чаддаг, мэрэг төлөг мэддэг,
бусад харь хэлээр хэрэг хэлэлцдэг
хүн байсан ажээ.
•Жужанчууд тэнгэр газрыг
онголон шүтэх шүтлэгтэй
байсан.
•Бас нэг онцлог нь тэдний дунд
хожим бурхны шашин дэлгэрч
бүр төрийн шашны хэмжээнд
хүрсэн байна
•Тэд дорно зүгийг эрхэмлэдэг,
гэрээ энэ харуулан барьдаг, үсээ
сүлжин гэзэг болгодог байжээ.

12. Соёл
•Жужан нарт хожмын
Монгол туургатанд
байсан улирах
гэрлэлтийн ёс буюу
левират ёс байсан аж.
•Левират ёс гэдэг нь
эцэг нь нас барвал хүү
нь хойд эхтэйгээ
гэрлэдэг ёс.
•Мөн тэдэнд хааны
угсааныхан, удган гэх
мэт ихэс дээдсийг цус
гаргалгүй алдаг
заншил байжээ.

13. Соёл
507-509 оны үед
Динлин нарыг бут
цохиод, дотоод
гадаад давхар
хэрэм бүхий хотыг
анх байгуулж
түүнийгээ
Мумочэн(Мумо)
гэж нэрлэсэн
байна.

14. Уналт
•Шэлүнь хаанаас хойш 180 орчим
жил оршин тогтносон байна.
•V зууны дунд үеэс улсын дотоод
тэмцэл хурцдаж Жужаны хараат
байсан Теле аймгууд бослого
гарган, Жужаны ноёрхлоос
гарахын төлөө тэмцэж эхлэв.
•Жужан улсын баруунаар
нутаглаж байсан Түрэгүүд Теле
аймгийн 50000 орчим өрхийг
өөрсдийн харьяанд оруулснаар
тэдний хүч үлэмж нэмэгджээ.
•555 онд Түрэг аймгууд хүч
хавсран Жужаны эсрэг хүчтэй
цохилт өгжээ.

15. Уналт
•Мөн энэ үеэр Тоба улсын
хаан өөрийн биеэр их цэрэг
хөдөлгөн Жужаны
нутагт довтлон 20000
хүн ард иргэд болон эд мал
олзлон авжээ.
•Ийнхүү Жужан улс Түрэг
аймгууд болон Тоба, Ци
улсын довтолгоонд
мөхөж, түүний газар
нутгийн үндсэн хэсгийг
Түрэгүүд эзлэн авч
өөрсдийн ноёрхлыг
тогтоожээ.