Օզոն, օզոնային շերտ, օզոնային ճեղքերի վտանգավորությունը և առաջացման պատճառները

2. Օզոն
• Օզոնը թթվածնի երեք ատոմներից բաղկացած
եռատոմ մոլեկուլ է։Բանաձև Օ3 ։Օզոնը (O3)
թթվածին քիմիական տարրի այլաձևությունն է: Այն
սուր, թարմության կամ էլեկտրականության հոտով
կապույտ գազ է: Թունավոր է և պայթյունավտանգ,
քայքայում է էրիթրոցիտները, գրգռում աչքերն ու
շնչառական ուղիները: Բնականոն պայմաններում
օզոնը 1,62 անգամ ծանր է օդից: Ուժեղ օքսիդիչ է,
հեշտությամբ քայքայվում է (O3= O2 + O),
օքսիդացնում է գրեթե բոլոր մետաղները՝
բացառությամբ ոսկու, պլատինի և իրիդիումի,
առաջացնում է օրգանական և անօրգանական
օզոնիդներ: Օզոնն ունի սպիտակեցնող և
ախտահանիչ հատկություններ: Բնության մեջ
առաջանում է թթվածնից՝ ամպրոպային պարպման
ժամանակ, կամ Արեգակի անդրամանուշակագույն
ճառագայթների ազդեցությամբ: Մթնոլորտում օզոնի
ընդհանուր զանգվածը կազմում է 4.109 տ: Ամռանն
ու գարնանը օզոնի պարունակությունն օդում 3,5
անգամ ավելի շատ է, քան ձմռանն ու աշնանը:

3. Օզոնային շերտ
• Օզոնային շերտը վերնոլորտում, մթնոլորտի
20–30 կմ բարձրություններում գտնվող շերտ
է, որտեղ գտնվում է ամբողջ մթնոլորտային
օզոնի մոտ 90%-ը: Շերտի առավելագույն
խտությունը 22-25 կմ սահմաններում
է:Վերնոլորտային օզոնը ներգործում է
մթնոլորտի ջերմային ռեժիմի վրա,
ակտիվացնում օքսիդացման շարժընթացները
մթնոլորտում, և, ամենակարևորը, կլանում է
Արեգակի վնասակար կարճալիք
անդրամանուշակագույն ճառագայթների
հիմնական մասը, որը վնասակար
ազդեցություն է թողնում կենդանի
օրգանիզմների վրա։Վերնոլորտում օզոնը
քայքայվում է Արեգակի
անդրամանուշակագույն ճառագայթների և
քայքայող այլ նյութերի ազդեցությամբ
ընթացող լուսաքիմիական ռեակցիաների,
նաև մարդահարույց այլ շարժընթացների
հետևանքով:

4. Oզոնը քայքայում է
• Թթվածնի փոփոխման շերտի ամենամեծ թշնամիները ջրածնի և քլորի միացություններն են: Դա
պայմանավորված է ֆրեոնների քայքայմամբ, որոնք օգտագործվում են որպես հեղուկացիրներ: Որոշակի
ջերմաստիճանում դրանք ի վիճակի են եռալ և մեծացնել ծավալը, ինչը կարևոր է տարբեր աէրոզոլների
արտադրության համար: Ֆրեոնները հաճախ օգտագործվում են սարքավորումների, սառնարանների և
հովացման սարքերի սառեցման համար: Երբ ֆրեոնները բարձրանում են օդ, մթնոլորտային պայմաններում
քլորը վերանում է, որն իր հերթին օզոնը վերածում է թթվածնի:Օզոնի քայքայման խնդիրը վաղուց էր
հայտնաբերվել, բայց 1980-ականներին գիտնականները ահազանգ էին հնչեցրել: Եթե մթնոլորտում օզոնը
զգալիորեն կրճատվի, երկիրը կկորցնի նորմալ ջերմաստիճանը և կդադարի սառչել: Արդյունքում, տարբեր
երկրներում ստորագրվեցին հսկայական թվով փաստաթղթեր և համաձայնագրեր ՝ ֆրեոնների
արտադրությունը կրճատելու համար: Բացի այդ, հորինվել է ֆրեոնների փոխարինում `պրոպան-բուտան:

5. Օզոնի քայաքյումը այսօր
• Այսօր օզոնային շերտի քայքայման
խնդիրը շատ արդիական է: Չնայած
դրան, տեխնոլոգիաների օգտագործումը
ֆրեոնների օգտագործմամբ
շարունակվում է: Այս պահին մարդիկ
մտածում են այն մասին, թե ինչպես
կարելի է նվազեցնել ֆրեոնի
արտանետումների քանակը, նրանք
փոխարինողներ են փնտրում օզոնային
շերտը պահպանելու և վերականգնելու
համար:

6. Օզոնի քայքայման պատճառները
Դարեր շարունակ մարդիկ անտեղյակ էին օզոնի
գոյության մասին, բայց նրանց գործունեությունը
վնասակար ազդեցություն ունեցավ մթնոլորտի
վիճակի վրա: Այս պահին գիտնականները
խոսում են այնպիսի խնդրի մասին, ինչպիսին են
օզոնային անցքերը: Թթվածնի փոփոխության
փոփոխությունը տեղի է ունենում տարբեր
պատճառներով.
• հրթիռների և արբանյակների արձակում
տիեզերք;
• օդային տրանսպորտի գործունեությունը 12-
16 կիլոմետր բարձրության վրա;
• ֆրեոնների արտանետումներ օդ:

7. Հետաքրքիր Փաստեր
• Օզոնը հայտնաբերել է հոլանդացի ֆիզիկոս Մ. վան Մարումը 1785 թ-ին՝
օդի միջով էլեկտրական կայծեր անցկացնելիս: 1840 թ-ին գերմանացի
քիմիկոս Կ. Շյոնբեյնն ուսումնասիրել է այդ գազի հատկությունները և
անվանել «օզոն», որը հունարենից թարգմանաբար նշանակում է
հոտավետ:
• ՀՀ-ում օզոնային շերտի ուսումնասիրությունները կատարվել են 2000 թ-
ին՝ Արագածի հարավային լանջին` 2070 մ բարձրության վրա գտնվող
«Ամբերդ» օդերևութաբանական կայանում, որի դիտարկումների
արդյունքները հաղորդվել են Օզոնային և անդրամանուշակագույն
ճառագայթման տվյալների համաշխարհային կենտրոն:
• 1995 թ-ից սեպտեմբերի 16-ը հայտարարվել է Օզոնային շերտի
պահպանության միջազգային օր:
• 1999 թ-ից ՀՀ-ն անդամակցում է «Օզոնային շերտի պահպանման մասին»
Վիեննայի համաձայնագրին (1985), «Օզոնային շերտը քայքայող նյութերի
մասին» Մոնրեալի արձանագրությանը (1997) և ստանձնել է

8. Աղբյուրենր՝
• https://hy.petmypet.ru/2485-depletion-of-the-ozone-
layer.html
• https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%95%D5%A6%D5%B8
%D5%B6
• https://www.dasaran.net/apps/wiki/view/id/7945
• https://encyclopedia.am/pages.php?bId=1&hId=863